Оқулық Қ.ӘБішев g è t э а І философия жоғары оқу орындары студенттері

Философияның тарихында осындай ортақ, үқсас белгілері бой­
ынша заттарды біріктіретін ойды ұғым деп есептеген бағыттар болды. 
Мысалы, сенсуалистер, эмпириктер. Осы бағыттың негізін салушы- 
лардың бірі Джон Локк (XVII) мысалы үғым туралы былай дейді: 
“Адам” деп аталатын идеядан озгеше, сондықтан оған жаткызуга кел- 
мейтін, бірақ адаммен ортақ кейбір қасиеттері бар әртүрлі заттарды 
байкайды да, олар тек осы ортақ қасиеттерді қалдырып, оларды бір 
идеяға біріктіріп, тағы да басқа, бүрынғыдан да жалпы идея жасайды, 
оған жаңа атау береді, сүйтіп бүрынғыдан да кең ауқымды терминге 
ие болады. Бүл жаңа идея жаңа бір нәрсені қосқан н ан емес, 
бүрынғысынша, форманы және адамдықты білдіретін белгілерді 
шығарып, “жануарлар” идеясын білдіретін тән, тіршілік, сезімдер, 
өзінен өзі қозғалу қасиеттерін ғана қалдырады” 13.
Эрине, ойлауда осы айтылған процестердің бар екендігі даусыз, 
бірак олар шын мәніндегі үғымды күрай алмайды. Себебі, олар тым 
қар ап ай ы м , ой бүл дәр еж есін де қүбы лы старды ң әлі сы ртқы
шеңберінде, ішкі сырына енген жоқ. Олай дейтініміз бір тектес қүбы- 
лыстардың бәріне де ортак қасиеттер болады, бірақ олар осы тектің 
озгеше табиғатын білдірмеуі мүмкін. Соған орай сол белгілерге 
қүрылған ой үғым бола алмайды, себебі, үғым оның ішкі өзіндік та- 
биғатын корсету керек қой. Мысалы, “адамдар екі аякты жануарлар” 
десек, бүл әрбір адамда дерлік бар ерекшелік, бірак адамның негізгі 
адамдық табиғатын анықтап түрған жоқ. Оның есесіне қүстар да екі 
аяқтылар ғой. Осыған сәйкес қоғамдық катынастар адамға өгейлен- 
генде сол қатынастардың шын табиғаты өмірдің терең астарларында 
көрінбей калып, кездейсоқ, оған қайшы белгілер алға шығып, көле- 
гейлеп жататынын айтқанбыз. Мүндай өңі айналған дүниеде болмы- 
стың шын мәні бүзылып, қарама-қарсы сипатқа енеді. Олай болса, 
жаттанған дүниеде бәрі де, керісінше, онда тікелей андаудан алған 
әсерлердің бәрі де өмірдің шын табиғатын жалған формада үсынады. 
Мысалы, Ж-Ж. Руссоның “Адам туысынан ерікті, бірак барлык жер- 
де ол бүғауда” деген түжырымына талдау жасап корейік. Егер 
козімізбен корген, т. б. жолдармен байкаған барлық фактілерге 
жүгінсек, Руссо заманында да, қазірде де бүғаусыз, яғни толық ерікті, 
адамды кездестіру қиын. Яғни, олардың бәріне ортақ белгі - бәрінің 
де бүғауланғандығы. Осы белгіні негізге алып: “Адамдар табиғаты- 
нан қүлдар, еркіндік оларға тән емес” десек, ол қате түжырым болар 
еді. Яғни, ол ақиқат үғым емес. Бүл туралы біз бүрын айтқанбыз. 
“Адамдардың түпкілікті табиғаты - еркіндік” деген түжырым ғана 
ақиқат үғым бола алады.
13 

жүктеу/скачать 8,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: