Оқулық Қ.ӘБішев g è t э а І философия жоғары оқу орындары студенттері

Олай болса, сырткы көріністен туатын канша деректер жинасак 
та жэне оларды ортак белгілеріне, ұқсастығына, қайталанып отыра- 
тындығына сүйеніп қанша қорытындыласақ та, оның нәтижесінде 
адамда зат туралы ұғым пайда болмайды. Тек жалпы қорытындаулар, 
пікірлер қалыптасады. Болуға тиісті және танылатьш нәрсе туралы 
деректер мен белгілер де шексіз, түпсіз; оларды ешуақытта түгендеп, 
тауысу мүмкін емес. Қаншалықты мол материалға негізделіп жасалған 
қағиданы келесі бір ашылған фактінің толық теріске шыгармайты- 
нына ешбір кепілдік жок. Ондай қағиданың мазмүны жалпылықка 
сүйенсе де, түжырымдарында бүлтартпайтын қажеттілік жоқ. Эмпи- 
рикалық түжырымдардың осыңдай осал жақтарын айрықша төптіштеп 
корсеткен кезінде И.Кант болатын. Сондыктан да ол ішкі шартсыз 
кажеттілікке күрылған үғымдарды тәжірибеден тумайтын, ойлауга о 
бастан тән априорлық формалар дейді. Мысалы, ол “бүтін боліктен 
үлкен”, “барлық заттардың түрқы бар” деген сияқты дәлелдерді қажет 
етпейтін аксиомаларды осындай үғымдарға жатқызады.
Үғымның қалыптасуы туралы козкарасқа біршама тарихи даму 
сипатын берген Г.В.Ф. Гегель болды (1770-1831). Оның ойынша ой­
лау жеке адамның басында гана болатын процесс емес, ол әлемдік 
күш, табигат та, адам қоғамы да соның туындысы. Логиқалық фор­
малар, соның бірі - үгым, абсолюттік Идеяның, Рухтың дамуының 
белгілі сатысы. Рух дамуының белгілі кезеңінде үгымга айналады. 
Үгым - озінен тыс бір нәрсені бейнелеу емес, Рухтың озін озі тануы- 
ның бір жолы. Ал тану озін озі жасаумен барабар. Үгым Рухтың озін 
озі жасауының тәсілі, оның болуының белгілі формасы. Үғым - бел- 
сенділік, жасампаздык.
Осыдан шыгатын бір түйін - үгымды адам ойлауының тек сыртқы 
дүниені бейнелеуінің бір түрі деп қараушылықтың оның шын та- 
бигатына қайшы келетіндігі.

жүктеу/скачать 8,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: