Жұмабаева жәзира аманжолқызы бастауыш білім беру пәндерін метапәндік тұрғыда оқыту
жүктеу/скачать 6,28 Mb. Pdf көрінісі
|
| Синергетикалық тұғырдың негізін қалаушы Г. Хакеннің тұжырымы
бойынша, синергетика жүйелердің уақытша эволюциясын зерттеумен айналысады және оны жалпы жүйелік талдаудың бір бөлігі ретінде санауға болады, себебі синергетикада да және жүйелік талдауда да жүйе қызметінің негізі болып табылатын жалпы ұстанымдар басты қызығушылық тудырады [144,с. 361]. Синергетикалық заңдардың кеңінен қолданылуы синергетиканы өзіне физиканы, философияны, кибернетиканы, әлеуметтануды, биологияны, педагогиканы және т.б. ғылымдарды қамтыған «жалпыға ортақ және әмбебап» сала деп санау керек деген ойдан алыспыз. Бірақ, синергетикалық заңдылықтардың ашылуы жүйелік тұғырдың ілгері дамуымен байланысты және жеке зерттеу пәніне ие жаңа ғылымды емес, көптеген ғылыми мәселелерді басқа қырынан байқауға мүмкіндік беретін жаңа көзқарастар мен парадигмалар жүйесін білдіреді. Жаңа әдіснама ретіндегі синергетиканың маңыздылығы өзін-өзі ұйымдастыру мен ұйымдастыру құбылыстарының жалпы тетіктері мен заңдылықтарын аша келе, «барлық тіршіліктің тұтастығын барынша толық суреттеуге, әлемнің ортақ процессуалдық үлгісін құруға мүмкіндік береді және онда барлығы – өлі-тірі табиғаттың тіршілігі, адамның өмірі мен шығармашылығы, қоғам өмірі, мәдениет пен білім беру тұтас үзілмейтіндей түйінге байланысқандығымен» анықталады [144,с. 181-182]. Синергетикалық тұғыр әдіснамалық аппаратының (зерттеу амалдарының) қолданылу салалары айтарлықтай кең. Оған мыналар жатады: тепе-теңдіктен алыс ашық жүйелердің термодинамикасы; әр түрлі табиғаты бар жүйелердің өзін-өзі ұйымдастыру және ұжымдық тәртібінің теориясы; сызықты емес ортаның (плазма физикасы, химиялық реакциялар, биологиялық жүйелер және т.с.с.) көп кластарында (түрлерінде) пайда болатын шиеленістік күйдегі режимдер теориясы. Синергетиканың маңызды проблемаларының бірі – динамикалық хаостағы жүйелерді зерттеу. Табиғатта тәртіптен хаосқа (ретсіздікке, тәртіпсіздікке) және керісінше – хаостан тәртіпке көшудің әмбебап сценарийлері барлығы анықталды. Осы үдерістерді зерттеу хаосты басқарудың принципиалды мүмкіндігін ашты. Жалпыға ортақ түсініктерге сәйкес үдеріс ретіндегі білім беру диалектикалық өзара байланысқан, бірақ дербес, өзіндік сипаттамаларына ие екі жақты қамтиды. Бір жағынан, білім беру «адам, қоғам, мемлекет мүддесіндегі тәрбие беру мен оқытудың мақсатқа бағытталған үдерісі» [145]. Осы тұрғыдан алғанда, үдеріс ретіндегі білім беру объектілендірілген сипатқа ие, яғни шынайы болмыстың бір бөлігі болып, ал оның субъектісі ретінде білім беруші (оқытушы, педагог) саналады. Екінші жағынан, білім беру – ол білім алушының білім, білік 50 және дағдыларды меңгеруі, дамуы, жетілуі, сонымен қатар барынша жоғары білім деңгейіне жету мақсатымен білім алу тәсілдерін меңгеру. Осы жағдайда білім беру субъектісі болып білім алушы саналады, яғни білім беру үдеріс субъектілік деңгейде жүзеге асады [146]. Метапәндік тұрғыда оқыту өзінің объективтелген аспектісінде «оқушылардың әлемді біртұтас қабылдауына, реттеуші, танымдық, коммуникативтік оқу әрекеттерін ұйымдастыруға мүмкіндік беруші үдеріс» болып табылады. Синергетика тұрғысынан алғанда, білім беру феномені тепе-теңдіксіз күйдегі кез келген күрделі ұйымдасқан жүйелердің өзіндік ұйымдасуынан тұрады. Мұндай өзіндік ұйымасудың себебі болып осы жүйелердің барлық құрамдас бөліктерінің өзара әрекеттестігі саналады. Сондықтан оқыту (тәрбие беру) тек педагогтің ықпалымен ғана емес, сонымен қатар білім беру үдерісінің барлық субъектілерінің ұжымдық өзараәрекеттестігімен шартталған үдерісі болып табылады. Олардың әрқайсысы кез келген жағдайда өзін барлығының дамуына ықпал ететін бастамашы (аттрактор) сияқты көрсете алады. Бұл арада педагогтерге білім алушылардың жағымды бастамаларын қолдауы маңызды [147]. Зерттеушілер синергетикалық өз табиғатынан педагогикалық жүйелерді басқаруда өзіндік ұйымдасу мен өзін-өзі дамыту тетіктеріне сүйенудің маңыздылығын да бөліп көрсетеді, яғни оқу қоғамдастықтарының (білім беру саласы, білім беру мекемесі, оқу тобы және т.б.) деңгейінде, тұлғалық (білім алушының, педагогтің) деңгейінде, әсіресе жеке, топтық рефлексия арқылы ұйымдастыруды айтады [147,б. 172]. Қазақстандың ғалымдар арасынан З.Ж.Жаңабаев педагогика мен синергетиканың арасындағы тығыз байланысты көрсете отырып, педагогикадағы жүйелілік-қызметтік әдістер синергетикалық тұғыр негізінде дамиды деген пікір айтты [148; 150]. Білім беру мазмұны аспектісінде синергетика бүгінгі күнде аса өзекті мәселені шешу үшін оның тәртіптік құрылымынан арылып және әр түрлі пәндер бойынша білімдерді біріктіру, кіріктіру ұстанымын жүзеге асыру бойынша әдіснамалық негіздерді қамтамасыз етеді. Әр түрлі жаратылыстағы құбылыстар мен үдерістердің тұтастығын аша келе, синергетика әр түрлі пәндік ғылыми білімдерді ортақ жүйеге біріктіру, кіріктіру үшін жалпы негіздемелерді айқындауға, бағыт белгілеуге мүмкіндік береді, сонымен қатар олардың теориялық және әдіснамалық деңгейлерінде бірігуінің жаңа тұжырымдамалық тұғырнамасы болуы мүмкін [151]. Осылайша, педагогикалық құбылыстарды қарастыруға синергетиканың әдіснамалық түсініктерін қолдану олардың мәнін терең және жан-жақты ашып қана қоймай, тәжірибелік педагогикалық іс-әрекетті барынша тиімді атқаруға мүмкіндік береді деп ойлаймыз. Синергетиканың өзін-өзі ұйымдастыру теориясының зерттеуіміз үшін маңызы зор. Өйткені бастауыш сынып оқушылары метапәндік білімді белсенді түрде игере отырып, қойылған міндеттер мен талқыланатын өзекті 51 мәселелерді түсінуге, өздігінен шешім іздеуге, қорытынды жасауға, жалпылауға ұмтылады. Бұл кезде оларда ақпарат жайлы білімдер бейберекеттіліктен (хаостан) реттілікке өтеді. Осылайша бастауыш сынып оқушыларында жүйелі әрекет өрісі пайда болады, танымдық және шығармашылық қабілеттері артады. Метапәндік білім беру барысындағы ұжымдық (топтық) таным үдерiсiн синергетикалық бағытта ұйымдастыру оның қатысушыларының ынтымақтаса әрекет ете білуі және ұжымның (топтың) әр мүшесiнiң жауапкершiлiктi сезінуi, басқалардың құқықтарын аяқ асты етпеу, топ мүшелерінің құндылықтарын мойындау арқылы бiрлесе бiлiм алуда демократиялық үдерiстi қалыптастыру болып табылады. Бұл қазiргi уақытта көп айтылып жүрген шыдамдылық немесе толеранттылықты нәтижелi етедi. Сонымен білімнің синергетикасы білім берудің байырғы үлгiлерiнен өзге, жаңа педагогикалық әлемдi синергетикалық тұрғыдан қарастыратын, балаларға өзiн-өзi танудың, өзiн-өзi дамытудың жаңа әдiстерiн меңгеруге бағытталған жаңа әдiснамасы болып табылады. Оны басшылыққа алу оқушылардың метапәндік білімді игерудегі бәсекеге қабілеттілігін арттырады. Білім беру саласында осындай біріктіруші болып біртұтастық, іс-әрекеттік, құзыреттілік тұғыр саналады. Адамгершілік көзқарастар мен жалпы адами құндылықтарға жүгінудің ерекшелігіндегі қоғамдық дамудың заманауи тұжырымдамасы бастауыш білім беру пәндерін метапәндік тұрғыда оқыту жүктеу/скачать 6,28 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|