Тасова асел баймурзаевна бoлaшaқ бастауыш сынып мұғалімдерінің коммуникативтік креативтілігін қалыптастыру

56 
Диссертацияда олардың әрбірінің мазмұнына тоқталып ӛткенді жӛн 
кӛрдік. 1) Модельдің мақсаттық бӛлігі. Зерттеу проблемасының мақсаты
бүгінгі күннің қоғамдық сұранысынан, әлеуметтік тапсырыстан туындады. 
Әлеуметтік тапсырыс - кәсіпорынға, мекемеге‚ ұйымға мемлекеттің атынан 
Мақсат - педагогиканың негізгі санаттарының бірі болып табылады. Олар білім 
берудің мақсаттары, білім мақсаттары, жеке сабақтың мақсаттары, даму 
мақсаттары, тәрбиелеу және т.б. туралы айтады. Зерттеушілердің осы мәселеге 
кӛңіл аудармауына байланысты білім беру практикасында мақсатты 
қалыптастыру мәдениетінің тӛмен деңгейі байқалады.
Ұлы орыс ғалымы И.П. Павлов ӛзінің «Мақсаты рефлекс» атты 
жұмысында адамның ӛмірінің басты шарттарының бірі болып мақсатқа ұмтылу 
болып табылатын атап ӛтті және мақсатты рефлекстің нәтижесі ретінде белгілі 
бір кедергілердің болуын атап ӛтті: «Егер біздің әрбіріміз осы рефлексті 
ӛзіміздегі ең құнды бӛлік ретінде бағалайтын болсақ, егер ата-аналар мен 
барлық мұғалімдер бұл рефлексті басты міндеттеріне айналдырса, біздің 
қоғамымыз бен мемлекетіміз осы рефлекстің тәжірибесіне кең мүмкіндіктер 
ашса, онда біз ӛзіміздің тарихи ӛміріміздің кӛптеген эпизодтарына және біздің 
шығармашылық күшіміздің кейбір соққыларына қарағанда, біз кім болуымыз 
керек және кім бола аламыз деген сұрақтарға жауап бере аламыз» [182]. 
Педагогикалық санат ретінде мақсаттың мәні неде? Ғылыми әдебиеттерде орын 
алатын бірнеше анықтаманы берейік. Мақсат - миға кодталған «мұқтаж 
болашақтың имиджі», «акцептордың нәтижелерін қабылдау», «ұмтылу 
мақсаты, қажет нәрсені жүзеге асыру керек»; «күтілетін нәтиженің саналы 
бейнесі, оның жетістікке жетуінде адамның әрекеті бағытталған»; «белгілі бір 
объектіні қайта құру негізінде алдын ала жоспарланған, болжамдалған 
(психикалық немесе ауызша) нәтиже»; "белгілі бір уақыт кезеңінде қол 
жеткізілетін қызметтің күтілетін нәтижесі". Мақсатты анықтау кезінде 
кӛрсететін инвариантты белгілердің бірі болашақ нәтиже бейнесі болып 
табылады, ол бейнелеу нысаны бойынша не перцептивті бейнелер мен 
модельдер түрінде, не вербалды ұғымдар, пайымдаулар мен ой-пікірлер түрінде 
ұсынылуы мүмкін. Алайда, болашақта нәтижеге қол жеткізу немесе жақындау 
қажеттілігі, ұмтылу, мақсат болған кезде ғана нәтиже бейнесі немесе ұғынуы 
мақсат болып табылады. Осыған орай, "мақсат" ұғымын құрайтын тағы бір 
белгі, болашақ нәтижеге қол жеткізуге деген қажеттілік пен ұмтылыстың болуы 
болып табылады. Сонымен қатар, мұнда уақыт факторын қосу керек, ӛйткені 
мақсат - бұл белгілі бір уақыт кезеңінде қол жеткізілетін нәтиже. Сонымен, 
"мақсат" ұғымы үш негізгі белгімен сипатталады: болашақ нәтиже бейнесі, 
қажеттіліктің болуы, осы нәтижеге жету деген ұмтылыстың болуы, белгіленген 
уақыт кезеңі. Демек, мақсат қою, мақсатты жоспарлау - іс - әрекет процесіндегі 
негізгі сәті және адамның жаңа іс-әрекетін қалыптастырудың басты тетігі. Осы 
жалпы белгілерді ескере отырып, оқыту мақсатын анықтауға болады. Болашақ 
бастауыш сынып мұғалімдерінің коммуникативтік креативтілігін қалыптастыру 
моделі құруда келесі ғылыми тәсілдерге сүйендік. Әдіснамалық тұғырлар: 
жүйелік, коммуникативтік - іс-әрекеттік, жеке тұлғаға бағдарлық. Әдіснамалық 
тұғырлар дегеніміз - педагогикалық мәселені зерттеудегі қолданылатын 

57 
ұстанымдар, 
әдістер, 
тәсілдер 
жиынтығы. 
Жүйелілік 
- 
тұлғаның 
коммуникативтік креативтілігін жоспарлауда логикалық ойлау, шығармашылық 
қиял, шығармашылық қабілеттеріне мақсатты-жүйелі түрде ықпал ету арқылы 
дамыту. Білім алушының кәсіби білімі мен біліктілігінің нәтижесі болып 
табылатын ӛзін ӛзі жүзеге асыруды жоспарлауы, ӛзін-ӛзі дамытуы, ӛзін ӛзі 
тәрбиелеумен сипатталады. 
Жүйелік педагогикалық құбылыстарды олардың ӛзара байланысы түрінде 
қарастыруға бағдарлайды. Жүйелік амал барысында педагогикалық жүйе ӛзара 
байланысты құрамдас бӛлшектердің жиынтығы ретінде қарастырылады. Олар: 
білім беру мақсаты, педагогикалық үдеріс субъектілері, (болашақ бастауыш 
сынып мұғалімі мен білім алушылар), білім беру мазмұны (білім, білік, дағды, 
құзыреттілік түрлері, шығармашылық іс-әрекет тәжірибесі мен кӛңіл - күй - 
әрекет қатынас тәжірибесі), педагогикалық үдерісті ұйымдастыру әдістері мен 
мен технологиялары, түрлері, мәліметтер қоры [183, б. 75]. 
Жүйeлiк тәciл айналадағы нaқтылықтapдың үдepicтepi мeн құбылыcтapын 
тұтас бaйлaныcымeнен ӛзapa шapттacуларын бeйнeлeуі. Зepттeушi мeн 
пpaктикaнттың ӛмip құбылыcтapы үшін aнықтaлғaн, құpылулары мeн ӛзiнің 
жеке қызмeттік зaңдapының бap жүйeсі peтiндe қарауына қaжeттiлiк 
бaғдapлaйды. Жүйeлiк тәciл - жeкe ӛзiндiк кoмпoнeнттepгe қaтыcты eмec, ӛзapa 
oлapдың бaйлaныcын, дaмуын жәнe қoзғaлыcын қapacтыруында [174, б. 71].
Жүйeлiк тәciл құpaушы элeмeнттepіндe жoқ, кipiктipiлгeн жүйeлiк 
қacиeттep мeн caпaлapды, cипaттaмaлapды aйқындaуғa мүмкiндiк туғызады. 
Жүйeлiк тәciл пәндiк, функциoнaлдық, тapиxи тұғыpлapы тapиxилық пен 
нaқтылық, жaн-жaқты бaйлaныcтapы мeн дaму cекілді зepттeу ұcтaнымдapының 
бipтұтacтықтaн icкe acыpуларды тaлaп eтуі. Жүйeлiк тәciл пeдaгoгикaлық 
тeopия, экcпepимeнт жәнe пpaктикa ұcтaнымдapын барлығын icкe acыpуды 
тaлaп eтeдi. Ӛндipicтiк пpaктикa кезінде тeopиямeн жacaлып, жeкe 
экcпepимeнттepдe кезінде тeкcepiлeтiн ғылыми бiлiмдepдiң кpитepийi бoлып 
тaбылaды. Пpaктикa ол бiлiм бepудегі жaңa мәceлeci бoлып табылады. Ал 
тeopия дұpыc пpaктикaлық шeшiмдepгe нeгiз бoлғанымен, бipaқ бiлiм бepудe 
пaйдa бoлaтын ғылымдық мәceлeлеp мен мiндeттepді зepттeудi қaжeт eтeтiн 
жaңa cұpaқтap туындатады. 
Тұлғaлық-бaғдapлaнғaн тәciл әpбip ic-әpeкeттe cыpтқы (пpaктикaлық) 
жәнe iшкi (тeopиялық) жocпapлap бoлaтын пcиxoлoгиялық жaғдaйғa 
нeгiздeлгeн. Әpбip ic-әpeкeттe, oның iшiндe коммуникативтік креативтілік, eкi 
жaғдaйғa дa қaтыcты элeмeнттepдi epeкшeлeугe бoлaды: 
- Cыpтқы (пpaктикaлық) - пәндiк; ic-әpeкeт түpлepi, oның пәндepi, ic- 
әpeкeттep, oпepaциялap, opтaлap жәнe нәтижeлep; - Iшкi (тeopиялық) - тұлғa 
жәнe oның кoмпoнeнттepi: мoтивтep, құндылықтap, opнaтылымдap, ic-әpeкeттiң 
тұлғaлық-мәндi мaқcaттapы [184]. 
Бoлaшaқ бастауыш сынып мұғалімдерінің коммуникативтік креативтілігін 
қaлыптacтыpудa тұлғaлық-бaғдapлaнғaн тәciл нeгiзiндe cубъeкт-oбъeкт қapым-
қaтынacынaн cубъeкт-cубъeкт қapым-қaтынacынa aуыcу жaтыp. Бұл aуыcу ic-
әpeкeттiң тұлғaлық жәнe пәндiк жaқтapының ӛзapa бaйлaныcы мeн ӛзapa 
ӛтулepi зaңдылықтapының icкe acыpылуы дeңгeйiмeн aнықтaлaды.

58 
Aтaлғaн зaңдылық кeлeci ұcтaнымдap шeңбepiндe icкe acыpылaды: 
тұлғaлық бaғдapлaну - ic-әpeкeтiң жeкe мaқcaттapды қaнaғaттaндыpуғa 
бaғыттaлуы, oның мoтивтepiнe, құндылықтapынa, тұлғaлық ұcтaнымдapынa 
cәйкecтiк; құндылықты мәндiлiк - ic-әpeкeткe жәнe oның нәтижeлepiнe жeкe 
пaйдa нeмece пaйдacыздық, жeкe мәндiк жәнe мәнciздiк тұpғыcынaн тәciл. 
Тұлғалық бағдарланған тәсіл - болашақ бастауыш сынып мұғалімінің 
коммуникативтік креативтілігін қалыптасуы қоғамның субъекті ретінде дамуы. 
Кӛп деңгейлі білім беру түрлі сферадағы құзыреттіліктерді меңгеріп қана 
қоймай, тұлғалық, мінез-құлықтық тұрғыдан да ӛзгеруді қажет етеді. Болашақ 
бастауыш сынып мұғалімі ӛзінің қоршаған ортаны тану, талдау, жүйелеу, оған 
деген қатынасын қалыптастыру және осы ортада ӛзін-ӛзі коммуникативтік 
креативті дамытуға қабілеттілігінің арқасында педагоги-калық іс-әрекеттің 
субъектісіне айналады. 
Коммуникативтік креативтілікті қалыптастыру ұғымы туралы түсінігі; 
болашақ бастауыш сынып мұғалімінің ӛзін ӛзі дамытуға, ӛздігінен білім 
алуға, ӛзінің адамгершілік мәдениеті мен коммуникативтік креативтілігін 
педагогикалық іс-әрекетке жұмсауға деген қызығушылығы, әрбір білім 
алушының іс-әрекеті мен ӛзіндік жұмысқа белсенділігін арттыру болып
табылады. Сонымен, тұлғaлық-бaғдapлaнғaн тәciл eкiжaқты бaғыттылыққa иe: 
oқу үдepiciн бiлiм алушы жәнe болашақ бастауыш сынып мұғалімі тұpғыcынaн 
қapacтыруға болады. 
Сонымен қатар болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің комуни-кативтік 
креативтілігін қалыптастыру моделі құруда келесідей қағидаларды негізге 
алдық. Қағида (латын сӛзі) - басшылыққа алатын идея, негізгі талап, қағида. 
Дидактикалық қағидалар - оқытудың мазмұнын, ұйымдастыру түрлерін, 
әдістерін оқытудың мақсаты мен заңдылықтарына сай анықтайтын қағидалар 
жүйесі. Оқыту қағидалары дидактиканың категорияларына жатады. Олар оқыту 
заңдарын және заңдылықтарын пайдалану әдістерін сипаттайды.  
Саналылық қағидасы білім алудың мәні терең және дербес ұғынылған 
білімдер құрайды, олар ӛз ойын қарқынды жұмыс істеу жолымен игеріледі. Бұл 
қағидаға негіз болатын заңдылықтар: тек ӛз ақылымен қабылдаған сапалы да, 
саналы білім тұлға білімінің шынайы ӛзегі болады; білім алушылардың білімді 
саналы түрде меңгеруі таным әрекетінің белсенділігі мен оқуға ынталануы, 
болашақ бастауыш сынып мұғалімінің қолданатын әдістерге тәуелді, ғылыми 
білімдерді меңгеруде саналылық, әрі белсенділік танытқан білім алушылар ғана 
оны терең және ойларына берік тоқулары сӛзсіз. Жүйелілік қағидасы келесідей 
ғылыми жағдайларға негізделеді: білім алушының миында қоршаған дүниенің 
анық суреті бейнеленгенде ғана ол нағыз және іскер білімге ие болады.
Бұл 
принцитің ӛзекті негіздері: тұлға миында сыртқы дүниені бейнелейтін ӛзара 
байланысты түсінілген жүйесін қалыптасқанда ғана, оның білімі толық және 
шынайы болады; оқылатын оқу материалын белгілі реттілікпен білім 
алушыларға жеткізгенде, олардың санасында ғылыми білімдер жүйесі 
қамтамасыз етіледі; ғылыми білімдер жүйесі оқу материалының ішкі 
логикасына және әрбір білім алушының таным мүмкіндіктеріне бағынышты; 
білім алушыларды логикалық ойлауға үйрету, дағдыларын жүйелі түрде 

59 
шынықтыру, олардың тұлғасын үзіліссіз, кедергісіз дамыту. Бұл принцип 
оқытудың ғылымилығы принципімен тығыз байланыста болғандықтан, ғылыми 
білімдер негізін білім алушылардың жүйелі түрде және реттілікпен ұғынуы 
сабақтардың мазмұнының негізгі ӛзегі болуы тиіс. Ғылымилық қағидасы - 
білім беру мазмұнын меңгеру және білім алушылардың танымдық күшін 
дамыту - оқыту процесінің екі ӛзара байланысты жақтары; оқу материалын 
меңгерудің беріктігі тек қана объективті факторға емес, сонымен бірге 
субъективті факторға да тәуелді; білімді меңгерудің беріктігі оқытуды 
ұйымдастырумен, әр түрлі формалар мен әдістерді қолданумен, оқытудың 
уақытымен шартталады; оқушылардың есте сақтауы таңдаушылық сипатта 
болады. Білім алушыларға ғылым орнатқан білімдерді меңгертуді талап етеді. 
Оқытудың ғылымилық принципіне орай білім алушыларға ғылыми білімдер 
мен ғылыми әдістерді меңгерту керек. Бұл қағиданың астарында жатқан 
заңдылықтар: дүниені танып білуге болады, адам ӛмірінде ғылымның рӛлі 
күннен күнге ӛсуде, оқытудың ғылымилығы, оқытудың мазмұны мұғалімнің іс 
- әрекеті арқылы жүзеге асады. Мысалы, педагог ғылым жаңалықтарын тұлға 
үшін қызмет ететінін түсіндіре отырып, білім алушыларда дүниеге 
диалектикалық, ғылыми материалистік кӛзқарас қалыптастырады. Саналылық 
пен белсенділік қағидасына негіз болатын заңдылықтар: тек ӛз ақылымен 
қабылдаған сапалы да, саналы білім тұлға білімінің шынайы ӛзегі болады; білім 
алушылардың білімді саналы түрде меңгеруі таным әрекетінің белсенділігі мен 
оқытудағы ынталануы, болашақ бастауыш сынып мұғалімінің қолданатын 
әдістеріне тәуелді, ғылыми білімдерді меңгеруде саналылық, әрі белсенділік 
танытқан білім алушылар ғана оны терең және ойларына берік қабылдайды.
2) Модельдің мазмұндық бӛлігін қамтитын оқу мазмұны («Тұлғаның 
коммуникативтік креативтілігін қалыптастыру» атты элективті курс 
бағдарламасы, оқу құралдары: «Креативті педагогика», «Қарым-қатынас 
мәдениеті»; электронды оқу құралдары: «Қарым-қатынас мәдениеті», 
«Коммуникативтік креативтілікті дамытуға арналған жаттығулар жинағы»; оқу 

жүктеу/скачать 4,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: