«Вітчизнянанаука: сучаснийстан,актуальніпроблемитаперспективирозвитку»

«Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»
 
 
79 
 
 
необходимо  поводить  диспуты,  беседы  с  приглашением  специалистов  предприятий,  выпускников  школ, 
организовывать экскурсии на предприятия.
 
Выбирая  определенное  направление,  необходимо  определиться  с  принципами  в  проведении 
воспитательного  мероприятия:  принцип  целенаправленности,  принцип  воспитания  и  обучения  в  реальной 
действительности, связанной с жизнью, принцип систематичности и комплектности, принцип культуросообразности, 
принцип  учета  возрастных  и  индивидуальных  различий,  принцип  воспитания  в  коллективе,  принцип  единства 
требовательности и уважения к личности воспитанника.
 
Р.
 
Роллан  отмечал:  «Всякая  форма  –
 
есть  выражение  какого
-
то  внутреннего  содержания».  Форма 
выражает  внутреннюю  связь,  способ  организации  взаимодействия  элементов  и  процессов,  явлений,  как  между 
собой, так и с внешними условиями. Поэтому очень важно при проведении  воспитательного мероприятия выбрать 
нужную форму его организации.
 
Форма организации воспитательного процесса –
 
форма, в рамках которой осуществляется воспитательный 
процесс;  система  целесообразной  организации  коллективной  и  индивидуальной  деятельности  воспитанников; 
устанавливаемый  порядок  организации  конкретных  актов,  ситуаций,  процедур  взаимодействия  участников 
воспитательного процесса, направленных на решение определенных педагогических задач.
 
Воспитательные мероприятия в старших классах могут проводиться в самых различных формах: классный 
час,  экскурсия,  беседа,  дискуссия,  аукцион,  фестиваль,  поход,  олимпиада,  турнир,  деловая  игра,  открытый 
марафон, выставка, стенгазета, огонек, конференция, тренинг, киноклуб, защита проектов и т.д.
 
Самое  важное  при  выборе  формы  организации  воспитательного  процесса  –
 
это  педагогические  задачи, 
функции участников воспитательного мероприятия, порядок действий, место и время проведения мероприятия.
 
Опытный  классный  руководитель  возьмет  во  внимание  творческие  формы  организации  воспитательного 
мероприятия:
 
–
 
«Алло, мы ищем таланты»;
 
–
 
круглый стол с острыми углами;
 
–
 
просмотр кино
-
, видеофильмов, спектаклей;
 
–
 
сюрпризы дружбы;
 
–
 
бал, дискотека;
 
–
 
интеллектуальный аукцион;
 
–
 
трудовая акция и т.д.
 
Ученикам  старших  классов  можно  предложить  следующие  формы  проведения  воспитательного 
мероприятия: «Блокнот»; «Шесть пар обуви»; «Китайская стена»; «Часы»; «Коллаж»; «Пирамидка».
 
Например,  учитель  по  плану  проводит  беседу  на  тему  выбора  профессии.  Тема  не  всегда  интересная 
ученикам, так как каждый уже выбрал престижное учебное заведение и будущую профессию.
 
Но взяв за основу метод «Китайская стена», учитель включает в процесс работы весь класс. Он предлагает 
школьникам проблему, и каждый берет в руки кубик и дает свой вариант ответа на решение вопроса и строит стену. 
Следует  только  поискать  заранее  информацию,  касающуюся  не  только  профессии  юриста,  экономиста,  но  и 
профессии  металлурга,  монтажника,  агронома  и  т.д.  Школьника  надо  убедить  в  том,  что  все  экономические  и 
культурные  богатства  создаются  человеческим  трудом.  В  итоге  каждый  желающий  делится  своим  мнением, 
убедительно  доказывает  важность  выбранной  профессии.  А  еще  лучше,  если  учитель  организует  экскурсию  на 
завод или фабрику, пригласит на эту беседу реального представителя рабочей профессии.
 
Прежде  чем  планировать  воспитательные  мероприятия  в  старших  классах,  желательно  провести 
анкетирование  учащихся,  для  выявления  наиболее  острых  проблем,  изучение  литературы,  освещающей  пути 
решения  проблемы,  определить  место  проведения  мероприятия,
 
индивидуальные  и  творческие  возможности 
исполнителей,  выбор  формы  проведения,  написания  сценария  мероприятия,  оформление,  подготовка  задания 
участникам, выбрать призы и т.д.
 
Каждый воспитатель составит ход проведения мероприятия:
 
1.Организационный момент (,,,мин).
 
2.Вводная часть (…мин).
 
3.Основная часть (…мин).
 
4. Заключительная часть (…мин.).
 
Самое  важное  в  работе  классного  руководителя  –
 
проведение  анализа  воспитательного  мероприятия.  В 
процессе  анализа  учитель  учитывает:  педагогическое  обоснование  темы
 
мероприятия,  самооценку  реализации 
целей  и  задач,  организацию  подготовки  учащихся,  особенности  личности  воспитателя,  педагогическую  ценность 
проведенного мероприятия.
 
Например, анализируя организацию подготовки учащихся, учитель берет во внимание:
 
- 
степень участия, наглядное оформление, использование ТСО;
 
- 
соответствие содержания поставленной цели;
 
- 
воспитательная и познавательная ценность подобранного материала;
 
- 
направленность на формирование личностных качеств старшеклассников;
 
- 
логика и структура воспитательного мероприятия, их эффективность;
 
- 
эмоциональная насыщенность, интерес учащихся к мероприятию, их активность и вовлеченность в ходе 
мероприятия;
 
- 
приемы  и  методы,  использованные  на  мероприятии,  их  соответствие  возрастным  особенностям 
старшеклассников;
 
- 
учет индивидуальных особенностей учащихся.
 
Следует  также  отметить,  что  школьная  среда  воспитательной  работы  обладает  возможностями  для 
самореализации  не  только  учащегося,  но  и  педагога.  Учитель  получает  возможность  выбора  предмета  общения, 
вида  деятельности,  ориентируясь  на  свои  интересы,  способности,  которые  могут  лежать  за  пределами  учебной 
дисциплины.
 
ХХ
I 
век потребует научиться жить, то есть от всех потребуется большая самостоятельность и способность к 
оценке, сочетающаяся с усилением личной ответственности в рамках реализации коллективного проекта.
 
Современное воспитание –
 
это сплав научных знаний о человеке, опыта человеческой культуры, народной 
мудрости.  Если  один  из  этих  компонентов  не  учитывается,  воспитание  становится  неизбежно  ущербным. 
Происходящие  в  обществе изменения  определяют  новые  требования  к системе  воспитательной  работы  в  школе. 

80 
«Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»
 
 
 
 
Успешная самореализация личности, ее социализация в обществе, активная адаптация на рынке труда являются 
важнейшей задачей учебно
-
воспитательного процесса.
 
 
Литература:
 
1. 
Назарбаев Н.А. Социальная модернизация: 20 шагов к обществу всеобщего
 
труда /Жезказганская правда, №30 
от 27.07.2012
 
2. 
Караковский В.А. и др. Воспитание? Воспитание…Воспитание! –
 
М., 2000
 
3. 
Сластенин В.А. и др. Педагогика: Учебное пособие –
 
М., 1999
 
 
 
Амирсеилова А.Т., Федченко Н.М.
 
(Жезказган, Казахстан)
 
 
ОСОБЕННОСТИ РАЗВИТИЯ ЭМОЦИОНАЛЬНОЙ СФЕРЫ СТАРШИХ ДОШКОЛЬНИКОВ
 
 
Эмоции  и  чувства  пронизывают  нас  всю  нашу  жизнь,  определяют  степень  активности  мышления  и 
движения. От них зависит наше отношение к людям, событиям, оценка собственных действий и поступков [1].
 
Дошкольное  детство  –
 
очень  короткий  отрезок  в  жизни  человека,  всего  первые  семь  лет,  но  они  имеют 
огромное  значение.  Именно  в  этот  период  развитие  детского  организма  идет  как  бурно  и
 
стремительно.  Из 
совершенно беспомощного, ничего не умеющего существа малыш превращается в относительно самостоятельную, 
активную  личность.  Получают  определенное  развитие  все  стороны  психики  ребенка,  тем  самым  закладывается 
фундамент для дальнейшего роста. Одно из основных направлений психического развития в дошкольном возрасте 
является формирование основ личности.
 
Ребенок  начинает  осознавать  свое  «Я»,  свою  активность,  деятельность,  начинает  объективно  себя 
оценивать.  Он  еще  не  в  состоянии  управлять  своими
 
эмоциями,  его  чувства  быстро  возникают  и  так  же  быстро 
исчезают.  С  развитием  эмоциональной  сферы  у  дошкольника  чувства  становятся  более  рациональными, 
подчиняются  мышлению.  Но  это  происходит,  когда  ребенок  усваивает  нормы  морали  и  соотносит  с  ними  свои 
поступки.
 
Дошкольник  учится  понимать  не  только  свои  чувства,  но  и  переживания  других  людей.  Он  начинает 
различать  эмоциональные  состояния  по  их  внешнему  проявлению,  через  мимику  и  пантомимику.  Ребенок  может 
сопереживать, сочувствовать литературному, мультяшному герою, разыгрывать, подражать, передавать в сюжетно
-
ролевой игре различные эмоциональные состояния.
 
Развитию эмоциональной сферы способствуют все виды деятельности ребенка.
 
Огромную роль в обогащении эмоционального опыта ребенка играет музыка.
 
Музыка –
 
одно из богатейших 
и  действенных  средств  эстетического  воспитания.  Она  обладает  большой  силой  эмоционального  воздействия  и 
поэтому  является  важным  средством  формирования  идейных  убеждений,  нравственных  и  эстетических  идеалов. 
Музыка –
 
это и есть собственно эмоция [2,177].
 
Эмоции и чувства –
 
понятия синонимичные, но не равнозначные.
 
Эмоции  –
 
это  обобщенно
-
чувственная  реакция  человека  на  воздействие  внутренних  и  внешних 
раздражителей, имеющих ярко выраженную субъективную окраску.
 
Чувства  –
 
это  своеобразно  выраженное  переживаемое  человеком  отношение  к  окружающей 
действительности [3,7].
 
Эмоции играют важную роль в жизни детей.
 
Не каждый взрослый человек способен разобраться во всей гамме своих переживаний, а для ребенка эта 
задача становится еще более трудной. Дети не всегда понимают свои даже простые эмоции, а тем более им трудно 
осознать те разнообразные переживания, которые возникают по мере расширения их связи с внешним миром.
 
История изучения эмоций дошкольников связана с именами И.А. Сикорского, Н.Я. Грота, Н.Н. Ланге, В.В. 
Зеньковского.
 
И.А. Сикорский в своей книге «Воспитание в возрасте первого детства» писал: «Достоверно только то, что 
чувства  и  аффекты  появляются  у  детей  значительно  раньше,  чем  другие  виды  психических  функций  (например, 
воля, рассудок), и в известную пору составляют самую выдающуюся сторону их душевной жизни» [4,7].
 
Психолог  и  педагог,  богослов  и  философ  В.В.Зеньковский  в  своей  книге  «Психология  детства»  отводит 
эмоциональным явлениям одно из первых мест по их значению в развитии ребенка, и,по его мнению, эмоции, это 
прежде всего сама естественность поведения ребенка, непосредственность и свобода.
 
Психолог Л.С. Выготский в «Педагогической психологии» отмечал: «Можно не только талантливо мыслить, 
но и талантливо чувствовать».
 
Исследователи  Г.А.Вартанян  и  Е.С.  Петров  в  работе  «Эмоции  и  поведение»  отмечают,  что  основные 
изменения в эмоциональной сфере у детей на этапе дошкольного детства обусловлены установлением иерархии 
мотивов, появлением новых интересов и потребностей [5,26].
 
Постепенно  чувства  ребенка
-
дошкольника  теряют  импульсивность,  становятся  более  глубокими  по 
смысловому  содержанию.  А  вот  эмоции,  остаются  трудно  контролируемыми,  они  связанны  с  органическими 
потребностями,  такими  как  голод,  жажда  и  т.  д.  Меняется  и  роль  эмоций  в  деятельности  дошкольника.  Если  на 
предыдущих  этапах  онтогенеза  основным  ориентиром  для  него  являлась  оценка  взрослого,  то  теперь  он  может 
испытывать радость, видя положительный результат своей деятельности и хорошее настроение окружающих.
 
В  дальнейшем  дошкольником  осваиваются  экспрессивные  невербальные  формы  выражения  эмоций. 
Инструментом такого «общения» становится тело, обладающее широким диапазоном средств и способов передачи 
информации  или  обмена  ею,  которое  включает  в  себя  все  формы  самовыражения  ребенка.  Овладение  этими 
выразительными средствами, помогает ему глубже осознать переживания другого [5].
 
Свое  влияние  на  эмоциональное  развитие  оказывает  развитие  познавательной  сферы  личности,  в 
частности, включение речи в эмоциональные процессы, что приводит к их интеллектуализации.
 
На  протяжении  дошкольного  детства  особенности  эмоций  проявляются  вследствие  изменения  общего 
характера деятельности ребенка и усложнения его отношений с окружающим миром.
 
В 5 лет у ребенка начинает формироваться чувство долга. Моральное сознание, являясь основанием этого 
чувства,  способствует  пониманию  ребенком  предъявляемых  ему  требований,  которые  он  соотносит  со  своими 

«Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»
 
 
81 
 
 
поступками  и  поступками  окружающих  сверстников  и  взрослых.  Наиболее  ярко  чувство  долга  демонстрируется 
детьми в возрасте 6
-
7 лет.
 
Интенсивное развитие любознательности способствует развитию удивления, радости открытий.
 
Основными ключевыми моментами эмоционального развития ребенка дошкольного возраста являются:
 
–
 
освоение социальных форм выражения эмоций;
 
–
 
формируется  чувство  долга,  получают  дальнейшее  развитие  эстетические,  нравственные, 
интеллектуальные и моральные чувства;
 
–
 
благодаря речевому развитию эмоции становятся осознанными;
 
–
 
эмоции являются показателем общего состояния ребенка, его психического и физического самочувствия.
 
Наиболее интересно развитие эмоциональной сферы детей шестого года жизни.
 
В  этот  период  ребенок  наиболее  эмоционален:  чувства  господствуют  над  всеми  его  сторонами  жизни, 
придавая им особую окраску. Он чрезвычайно активен, полон экспрессии –
 
его чувства быстро и ярко вспыхивают. 
Конечно  же,  он  уже  умеет  быть  сдержанным  и  может  скрыть  страх,  агрессию  и  слезы.  Но  это  происходит  в  том, 
случае, когда это очень нужно. Наиболее сильный и важный источник переживаний ребенка –
 
его взаимоотношения 
с  другими  людьми  –
 
взрослыми  и  детьми.  Потребность  в  положительных  эмоциях  со  стороны  других  людей 
определяет  поведение  ребенка,  что  порождает  сложные  многоплановые  чувства:  любовь,  ревность,  сочувствие, 
зависть, злость и др.
 
Если  близкие  взрослые  любят  ребенка,  хорошо  относятся  к  нему,  признают  его  права,  постоянно 
внимательны  к  нему,  то  он  испытывает  эмоциональное  благополучие  –
 
уверенность,  защищенность.  В  этих 
условиях развивается жизнерадостный, здоровый физически и психически ребенок. Эмоциональное благополучие 
способствует  нормальному  развитию  личности  ребенка,  выработке  у  него  положительных  качеств, 
доброжелательного  отношения  к  другим  людям.  Именно  в  условиях  взаимной  любви  в  семье  ребенок  начинает 
учиться  любви  сам.  Чувство  любви,  нежности  к
 
близким  людям,  прежде  всего  к  родителям,  братьям,  сестрам, 
дедушкам и бабушкам, формирует ребенка как психологически здоровую личность.
 
Оценивая  особенности  чувств  ребенка  шестого  года  жизни,  нужно  отметить,  что  в  этом  возрасте  он  не 
защищен  от  всего  многообразия  переживаний,  которые  у  него  непосредственно  возникают  в  повседневном 
общении  с  взрослыми  и  сверстниками.  Каждый  день  наполнен  эмоциями.  В  одном  дне  вмещаются  переживания 
возвышенной  радости  и  печали,  постыдной  зависти,  страха,  отчаяния,  тонкого  понимания  другого  и  полного 
отчуждения.  Ребенок  шестого  года  жизни  –
 
пленник  эмоций.  По  каждому  поводу  и  бес  поводу,  которые 
подбрасывает жизнь –
 
различного рода переживания. Эмоции формируют личность ребенка.
 
Эмоции  утомляют  его  до  полного  изнеможения.  Устав,  он  перестает  понимать,  перестает  выполнять 
правила, перестает быть тем хорошим мальчиком (или девочкой), тем хорошим малышом, которым может быть. Он 
нуждается в отдыхе от своих собственных чувств.
 
При  всей  подвижности  эмоций  и  чувств  ребенка  шестого  года  жизни  характеризует  увеличение 
«разумности». Это связано с умственным развитием ребенка. Он уже может регулировать свое поведение. В то же 
самое время способность к рефлексии может привести не к развитию душевных качеств, а к демонстрации их для 
получения от этого своеобразных дивидендов –
 
восхищения и похвалы окружающих.
 
Таким  образом,  пять  –
 
семь  лет  –
 
это  возраст,  когда  ребенок  начинает  осознавать  себя  среди  других 
людей, когда он отбирает позицию, из которой будет исходить при выборе поведения. Эту позицию могут строить 
добрые чувства, понимание необходимости вести себя так, а не иначе, связанные с этим совесть и чувство долга. 
Но  позицию  могут  строить  и  эгоизм,  зависть,  корысть,  расчет.  Ребенок  в  этот  период  не  так  наивен,  неопытен, 
непосредственен,  как  это  кажется.  У  него  нет  еще  жизненного  опыта,  но  его  чувства  опережают  разум.  Он 
осознанно начинает занимать определенную позицию по отношению к взрослым, к пониманию того, как надо жить и 
поступать.
 
Внутреннее отношение ребенка к людям, к жизни –
 
это, прежде всего, результат влияния взрослых, тех, кто 
оказывает непосредственное влияние на его воспитание.
 
 
Литература:
 
1. 
Никифиров А.С. Эмоции в нашей жизни.М.,1974
 
2. 
Гогоберидзе А.Г. Теория и методика музыкального воспитания детей дошкольного возраста. –
 
М.: Издательский 
центр «Академия», 2005
 
3. 
Данилина Т.А. В мире детских эмоций. –
 
М.: Айрис
-
пресс, 2007
 
4. 
Кошелева А.Д. Эмоциональное развитие дошкольников.
- 
М., 2003
 
5. 
Шестаков В.П. От этоса к аффекту. –
 
М., 1975.
 
 
 
Хадиша Ауезова, Асем Уатаева
 
(Жезказган, Казахстан)
 
 
МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ АДАМГЕРШІЛІККЕ ТӘРБИЕЛЕУДЕГІ ХАЛЫҚТЫҚ МҰРАНЫҢ АЛАТЫН 
ОРНЫ ЖӘНЕ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
 
 
Ғасырлар
 
бойы  ата  –
 
бабамыз  армандаған  тәуелсіздікке  қол  жеткізген  еліміздің  білім,  тәрбиелеу  ісіндегі 
басты мақсаты –
 
рухани жан
 
дүниесі адами құндылықтарға бай жеке тұлға қалыптастыру.
 
Қазіргі
 
кезде білім беру ісінде, жеке тұлғаны жан –
 
жақты жетілдіріп, танымдық іс –
 
әрекеті мен ой –
 
санасын 
дамытып, қалыптастыру барысында білім берудің ұлттық, педагогикалық, психологиялық негізін айқындау керек.
 
Елімізде болып жатқан әлеуметтік, экономикалық, экологиялық, саяси, мәдени өзгерістерге байланысты оқу 
–
 
тәрбие  үрдісін  ұлттық  сипатта  ұйымдастырдым  –
 
өмір  талабы.  Әр  халықтың  ұлттық  –
 
тарихи  дәстүрі,  оның 
адамзаттық білім берудегі мәдениеті мен диалектикалы білімі осы оқу –
 
тәрбие үрдісіне тікелей байланысты.
 
Қазақ
 
халқы –
 
елін, жерін, оның табиғи, мәдени байлығын, өнері мен тілін, тарихын, салт –
 
дәстүрі мен әдет 
–
 
ғұрпын сақтап, қорғап, рухани –
 
адамгершілік тағылымдарын ұрпағына мұра етіп қалдырған. Ата –
 
бабаларымыз 
ұлан байтақ елін, байлыққа толы жерін ғасырлар бойы қорғап, халқының бостандығы мен тәуелсіздігі үшін ел қамын 
ойлаған батырларын, халқының сөзін сөйлеп, ел қамын жеген білімпаз шешендері мен билерін мақтан еткен.
 

82 
«Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»
 
 
 
 
Қоғамның  тарихи  даму  тәжірибесі  бала  тәрбиесінің  проблемалары  үнемі  жаңа  адам  тәрбиелеу 
міндеттерімен байланысты болып келгенін дәлелдейді.
 
Бала –
 
біздің елімізде ерекше халық. Ол  –
 
түсінетін, сезетін, көретін, ұмтылатын, әрекет жасайтын, жарық 
дүниеге келген
 
алғашқы күннен  –
 
ақ ата  –
 
анасын, жақын туыс  –
 
туғанын, әрі бүкіл елді қуанышқа ерекше сезімге 
бөлейтін халық. Сондықтан балалардың өмірі мен жан –
 
жақты жетілуі үшін, олардың рухани және дене күштерінің 
кінәрәтсіз  және  қауіпсіз  дамуын,  адамгершілік,  имандылық  жағынан  қалыптасуын  қамтамассыз  ететін  жағдайлар 
жасауымыз қажет.
 
Балалық  –
 
адам  өмірінің  аса  маңызды  кезеңі,  болашақ  өмірге  әзірлік  емес,  қайта  нағыз  жарқын,  ерекше 
қайталанбас  өмір.  Сөйтіп  балалықтың  балалық  шақта  баланы  кім  жетектегеніне,  қоршаған
 
дүниеден  оның  ақыл  –
 
ойы мен жүрегіне не еңгеніне –
 
осының бәріне, шешуші дәрежеде, бүгінгі сәбидің қандай адам болып шығатынына 
байланысты.
 
Балалық шақта айнала қоршаған дүниені ақыл мен жүрекпен де танудың  –
 
адамгершіліктің ең басты негізі 
болып есептеліп елжандылық, адамға деген сүйіспеншілік, мейірімділік, отан жауларына деген ымырасыздық сияқты 
қасиеттердің қалыптасуының ұзақ процесі басталады [1].
 
Бұл  процесс  тәрбиешілер,  ата  –
 
аналар  тарапынан  мақсаттылық  пен  педагогикалық  –
 
психологиялық 
тұрғыда  басқаруды  қажет  етеді.  Мұнда  әлемдік  педагогика  психология  ғылымында  айқындаған  бала  тәрбиесінде 
жинақталған  ғылыми  қағида  әрбір  тәрбиеші,  мұғалім  баланың  рухани  дүниесіне  кіре  білуді  және  баланың  рухани 
дүниесі деңгейіне көтеріле білу қажеттігін түсінуді баламен жұмыс істеуде басшылыққа алу керек. Бұны білмейінше, 
бұған мән бермеген жағдайда нағыз тәрбиеші бола алмайтынын өмір көрсетіп келеді.
 
Баланың рухани дүниесіне көтерілу дегеніміз баланың дүниеге келген күнінен бастап, оның дүние тануын, 
ақыл –
 
ойымен,
 
жүрекпен тануын, ең нәзік, ең шынайы ұғыну, қабылдау, сезіну деп түсіну қажет.
 
Мәселен, балада алғаш күннен –
 
ақ адамға деген шынайы сүйіспеншілік сезімі болатынын М. Жұмабаев [2] 
өз еңбегінде былай суреттеп берген: «Ананы сүю» сезімі оянады. Анасын сүю, анаға жауыздық тілемей, ізгілік тілеу 
деген сөз. Бірақ ес білген соң, туысқандық сезімі, яғни араласып айналасында жүрген адамдарды сүю сезімі оянады. 
Ал елін сүю сезімі жер жүзіндегі барлық адамзатты сүю сезіміне алып барады. Бұл сөздерден ізгілік деген сөзден
 
дұрыс  һәм  толық  мағынасы  мынау  екен:  әр  адамның  өзін  сүюі,  яғни  жауыздықтан  безіп,  ізгілікке  ұмтылуы, 
туысқандарын  сүюі,  яғни  оларға  жауыздық  тілімей  ізгілік  тілеу,  өз  елін  сүюі,  пайда  келтіріп,  зиян  келтірмеу,  һәм 
басқаларға да зиян келтірткізбеу, ең
 
негізінде –
 
біткен адамзатты дос һәм бауыр көру екен.
 
Міне, кімде –
 
кім өзін сүйсе, туысқандарын сүйсе, өз елін сүйсе, әсіресе біткен адам баласын бауырым деп 
білсе, сол адамды ізгі деп айтамыз.
 
Сондықтан, бүгінгі күннің жаңару бағыты –
 
бала тәрбиесінің арқауына ұлттық әдет –
 
ғұрып, салт –
 
дәстүрді, 
халықтың рухани игілігін пайдаланудың басты назарда болуы көзделініп отыр.
 
Ал халықтық педагогика дегеніміз не?
 
Халықтың педагогика –
 
көп арналы, қыр –
 
сыры мол күрделі ғылым. Ол ұлттық өмірге немқұрайлы қарайтын 
жасұрпақты қазақтың рухани, материалдық мәдениетін толық меңгерген, тарихын, әдет –
 
ғұрпы, салт –
 
сана, дәстүр, 
тәлім –
 
тәрбие, адамгершілік қасиеттерін бойына сіңіріп, ұлтын сүйетін азамат болып өсуін қамтамассыз етуге тиіс. 
Халықтық  педагогика  –
 
тәрбиенің  бастауы  және  қайнар  бұлағы,  ол  –
 
тәрбие  жөніндегі  халықтың  білімі  мен 
тәжірибесі. Халықтық педагогиканың мұрасының бірі –
 
дәстүр.
 
Дәстүр –
 
бір ұрпақтан екінші ұрпаққа ауысып отыратын, қоғам өмірінің дамуына сәйкес өзгеріп, кейбіреулері 
жаңа  мазмұн  алып,  әрменқарай  дамитын  халықтың  қоғамдық  –
 
тарихи  өмірінде  қалыптасқан  құбылыс.  Халық 
дәстүрінің танымдық –
 
тәрбиелік мәні ұланғайыр дүние. Ол тұтастай алғанда жасұрпақ үшін адам өмірінің рухани  –
 
адамгершілігінің  қуат  –
 
қайнары.  Оның  ішінде  тікелей  бала  тәрбиесіне
 
бағытталған,  баланың  жан  дүниесінің 
қалыптасуына, рухани марқаюына негіз болатын мүмкіндіктер көп –
 
ақ. Ол –
 
халықтың кәсібімен, салт –
 
дәстүрімен, 
тілімен, тарихымен, адамгершілік қасиет –
 
сапаларымен сабақтасып, біте қайнасып, тарихи кезеңдер ерекшелігіне, 
қоғам тану сатыларына қарай жетелеп, ұрпақтан –
 
ұрпаққа ауысып отыратын қастерлі мұра [3].
 
Қазақ
 
халқының  ғасырлар  бойы  жинақтаған  дәстүрлерінің  ішінде  адамгершіліктің  жоғары  сапаларын 
тәрбиелеуге  ықпал  жасаған  озық  өнегелері  бар.  Қазақ  халқының  дәстүрлерінің  ұрпақтан  –
 
ұрпаққа  жалғасып  келе 
жатқаны оның өміршеңдігіне, тәлім –
 
тәрбие ісінде кең таралатындығында.
 
Қазақтың
 
алуан жүйелі өмір тану жолдары, ұрпақтан  –
 
ұрпаққа беру әдістері ертеден қалыптасып, сыртқы 
күш  қанша  ықпалды  болсада  халқымыздың  дәстүрлері  мүлде  жойылып  кетпеген.  Ендігі  мақсат  ата  –
 
баба 
дәстүрлерінің озығын жаңарту, ұрпақ тәрбиесінде басты рольге айналдыру, қазақтың ата –
 
салтын, қағидасын қазіргі 
өмір тынысына сай пайдалану басты проблема.
 
Дәстүр  адамдардың  рухани  тұлғасынан  бөлінбейтін  құбылыс.  Дәстүр  қоғамдық  сананың  барлық 
формаларынан орын алады. (Олар: саясатта, қоғамдық өмірдегі дәстүрде, халықтар арасындағы ынтымақтастықта, 
теңдікте, бостандықта, өзара көмек дәстүрінде, оқу –
 
білім ғылымындағы дәстүрінде, отбасы –
 
жанұялық дәстүрінде, 
еңбек дәстүрінде).
 
Қай
 
халықтың  болса  да  ұлттық  үрдісі,  білікті  қасиеті,  өзіндік  әуені,  тағылымды  дәстүрі  мәртебесін  биікке 
бастайтыны  сөзсіз.  Киелі  керемет  дәстүрлері  арқылы  өзінің  ұлттық  бояуы  мен  өзінің  болашақ  ұрпағының  төл 
келбетін қалыптастырады.
 
Қазіргі
 
кездегі  ұлы  ойшылдардың,  арнайы  халық  мұрасын  зерттушілердің  жалпы  тәрбие  жөніндегі 
идеялары,  ой  –
 
пікірлері  жаңа  қоғамдық  тарихи  жағдайларда  одан  әрі  дамытылып,  әр  халықтың  тәуелсіздік 
жолындағы күресте рухани, құдіреті күшке
 
айналып отыр.
 
Халық  дәстүрлері  мен  оның  үлгілерінің  жоғалуы  қоғамның  рухани  жағынан  жұтаңдыққа  ұшырауларына, 
уақыт  пен  ұрпақ  байланысының  ыдырауына  әсер  етті.  Көптеген  адамдар  өз  тілін,  тарихын,  мәдениетін,  әдебиетін 
білмеді, ұлттық әдет –
 
ғұрып, кәсіп, халықтың өзіне тән тұрмыстық көрінісі жоғала бастады.
 
Сондықтан  сан  ғасырлар  бойы  халықтың  өзімен  бірге  жасасып,  ұрпақтан  –
 
ұрпаққа  мұра  болыпөмір 
сынынан  екшеленіп  өткен  бүгінгі  өмірге  жеткен  әдет  –
 
ғұрып,  салт  –
 
дәстүрлерді  білу,  оны  өмірде  қолдану  әрбір 
отбасының, тәрбиеші –
 
ұстаздарының абыройлы міндеті.
 
Жалпы  тәрбие  процесінде  қазақ  халқының  әдет  –
 
ғұрып,  салт  –
 
дәстүрлері  арқылы  бала  бойындағы 
шынайы адамгершілікті, имандылықты, адамдар арасында парасатты мінез  –
 
құлық қасиеттерді отбасынан бастап 
тәрбиелеудің мүмкіндігі көп.
 
Халықтың  айтқан  өсиет  сөздерінің,  ырымдарының,  дүниетанымдық  болжамдарының,  өнерінің,  салт  –
 
дәстүрлері  мен  әдет  –
 
ғұрыптарының  көріністері  –
 
біртұтас  ғылыми  педагогикалық  психологияның  негізінде, 
этнокомплекстік тәлім –
 
тәрбие негізінде жалғасып, қалыптасып отыр.
 

«Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»
 
 
83 
 
 
Этнокомплекстік тәрбие негізінде адамгершілік тәрбиесі жеке басты жетілдірудің барлық саласын қамтиды. 
Адамның адамгершілік тәрбиелілігі адам өмірінің әрқырынан көрініс табады.
 
Адамгершілік  тәрбие  –
 
белгілі  бір  мақсатқа  негізделген  көзқарасты,  сенімді,  парасатты,  мінез  –
 
құлық 
дағдылары  мен  әдеттері  қалыптастырудағы  және  адамгершілік  сезімді,  ұлттық  сананы,  қарым  –
 
қатынасты 
дамытуда,  жалпы  адамзаттық  құндылықтарды  тимді  пайдалануға  бағытталған  жалпы  адамзаттық  тәрбиенің 
құрамдас бір бөлігі.
 
Адамгершілік тәрбиесінің бүкіл жүйесі гуманистік мазмұнға толы, имандылық негізінде жеке адамның жан  –
 
жақты дамып жетілуіне бағытталған.
 
Адамгершілік  тәрбие  мәселесі  негізінен  ұлттық  психологиялық  ерекшеліктерге  сүйене  отырып,  тәрбие 
берудің  әдістемелік  жолдарын  қарастырады:  Ұлттық  дәстүрлер  арқылы  оқу  –
 
тәрбие  үрдісіне  адамның  бойында 
рухани  мәдениетті  қалыптастыру;  Ұлттық  дәстүрлер  арқылы  адамның  психологиялық  ерекшеліктерін  зерттеп, 
дамыту;  Салт  дәстүр  негізінде,  ұлттық  психологиялық  ерекшеліктерді  ескере  отырып,  рухани  адамгершілік 
құндылықтарын тәрбиелеу; Ұлттық дәстүр арқылы психологиялық ерекшеліктерді ескере отырып, дүниедегі бағалы 
рухани байлықты жеке тұлғаға дарыту, т.б.
 
Адам  –
 
тарихи  үрдісінің  субъектісі.  Ол  барлық  әлеуметтік  қозғалыстар
 
мен  қимыл  –
 
әрекеттердің  негізі, 
өлшем және мақсаты, жер шарындағы небір ғаламат табыстардың қайнар көзі, ақыл  –
 
ой туындыларынң құдіретті 
иесі. адам дегеніміз –
 
еңбек әрекетімен шұғылдана алатын, әлеуметтік қатынастарға түсетін, өзара байланыс
 
жасай 
алатын тұлға.
 
Адамның  төрт  түрлі  өлшемі  бар:  биологиялық,  психологиялық,  педагогикалық,  әлеуметтік.  Бұл  өлшемдер 
өзара
 
байланысты. Осы төрт өлшемге байланысты адамның бойындағы кісілік, тұлғалық қасиеттерді үш дәрежеге 
бөлінеді. Әр адамның өзіне тән
 
психологиялық ерекшеліктері болады, өмір сүру ортасына байланысты адамдар бір 
–
 
біріне ұқсамайды.
 
Адам  әртүрлі  елдердің,  тарихи  дәуірдің  материалдық  –
 
рухани  мәдениеті  мен  жеткен  жетістіктерінен  үлгі 
алады.  Оған  әлеуметтік,  этикалық,  ұлттық  ортасы  әсер  етеді.  Сонымен  бірге,  дәуірге,  қоғамға,  тарихи  ортаға 
байланысты  қалыптасқан  білім  мен  тәрбие  жүйесінен  сабақ  алады.  Осының  бәрі  адамның  жан  –
 
дүниесіне  әсер 
етеді.
 
Сондықтан, оқу –
 
тәрбие барысында, тәлім –
 
тәрбие сабақтарында халқын, елін қорғап, жерін жауға
 
бермей, 
ұлан  –
 
байтақ  өлкесін  жаудан  сақтаған  батырлардың  ерлігін  дәріптеп,  құрметтей  білуге  үйретуіміз  керек.  Тарихта 
«Атабан шұбырынды, алқакөл сұлама» деген атпен қалған жоңғар шапқыншылығына қарсы соғыс қазақ халқы үшін 
Отан  соғысы  болып  табылады.  Осындай  қиын  –
 
қыстау  кезеңде  халықты  бірлікке  шақырып,  ел  басқарған  өмір 
сынынан өткен билері мен батырлардың ерлігін, туған жерге, халқына деген махаббатын, отаншылдығын паш етіп, 
жырларымен  демеп  отырған  аты  аңызға  айналған  жыраулардың  ісі  –
 
өз  алдына  бір  ерлік,  тәрбиелік  маңызы  зор, 
білім мен өнегенің қайнар көзі.
 
 

жүктеу/скачать 4,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: