Əсер ету принципі жəне сарапталуы

32
1.19 - сурет. Реактивті қозғалтқыштар сараптамасы
Турбореактивті қозғалтқыш (ТРҚ) – бұл отынның энергиясы реактивті
саптамадан  шығатын  газдар  ағыншаларының  кинетикалық  энергиясына
айналатын ГШҚ.
ТРҚ (1.20-сурет) дыбыс  жылдамдығына  жақын  жылдамдықпен  ұшатын
ұшақтарға  қондырылады  (шығыр  алдындағы  газдың  алғашқы  жоғарғы
температурасында ұшу жылдамдығы М
п
 ≥ 2 дейін көбейеді).
ТРҚ  газ-ауа  тракты  бойында  жұмыстық  дене  параметрлері  (ауаның  жəне
ауадағы  отынның  жану  өнімдерінің ) - қысым  Р*, температура  Т* жəне
жылдамдық w - өзгеруі 1.20 - суреттің төменінде көрсетілген.
Ұша  бастағанда ауа  сыртқы  ортадан 150-200 м/с жылдамдықпен 1 ауа  алу
Реактивті қозғалтқыштар
Əуе-реактивті қозғалтқыштар (ƏРҚ)
Ракеталық қозғалтқыштар (РҚ)
Компрессорсыз
Газшығырлы (ГШҚ)
Химиялық
емес
Химиялық
Турбореактивті
(ТРҚ)
Дыбыс жылдамд
ығына 
дейін т
ура ағымды
Дыбыс жылдамд
ығынан 
жоғары 
тура ағ
ымды
Гипердыбысты т
ура ағ
ымды
Пульсациялық
Бірконтурлы
Форсажд
ық камерасымен
Екіконтурлы
Форсажд
ық камерасымен екікон
турлы
Үшконтурлы
Турбовинтт
і
Турбовалды
Ядролық
Электрлік
Бөліп берумен
Унит
арлық
Турбосорғылы
Ығыстыр
атын
 (
баллондық
)
Тура реакциялы
қозғалтқыштар
Тура емес реакциялы
қозғалтқыштар

33
құралы арқылы сорылады. Ауа алу құралында ауа жоғалтудың болуымен сыртқы
ортаның қысымы 2 компрессор алдында біршама төмен болады.
Жоғары  жылдамдықта  ұшуда  ауа  жоғары  дыбыстық  диффузорда  жəне
еркін  ағында  динамикалық  сығымдауға  түседі . Одан  əрі  ауаны  сығымдауы
компрессорда жүреді. ТРҚ жалпы қысымның жоғарлау дəрежесі 100-200 жетеді.
Компрессорден 2 ауа  жану  камерасына 3 түседі, онда  оған  отын  шашылады.
Отынды жағу нəтижесінде жұмыстық дененің температурасы Т *
Г
 = 1550-1650 К
дейін  жəне  одан  жоғары  шамаға  жетеді . Алынған  жану  өнімдері  шығырда  4
(ұлғаюдың бірінші сатысы) жəне реактивті саптамада (ұлғаюдың екінші сатысы)
ұлғаяды. Мұнда олардың жылдамдықтары үнемі өсіп отырады , шығырда қысым
жəне  температура  төмендейді, ал  саптамада  олар  тұрақты  болып  қала  береді .
Шығырда 4 газдардың  потенциалды  энергиясы  біліктегі  механикалық  жұмысқа
айналады, оның  бір  бөлігі  компрессорға 2 беріледі. Жұмыс  компрессорда
сығымдалған  газдармен  ғана  емес , сонымен  бірге  жану  камерасында
қыздырылған газдармен де жүзеге асады, сондықтан ұлғаюдың меншікті жұмысы
сығымдаудың меншікті жұмысынан біршама үлкен. Ауа мен газ шығындарының
айырмашылықтар  аз  болғандықтан  шығырдағы  қысымның  төмендеу  дəрежесі
компрессорда  қысымның  жоғарлау  дəрежесінен  кіші  жəне  реативті  саптама
алдындағы артық қысым ауа алу құралындағы қысымнан барлық уақытта үлкен ,
ал температура тежеуші ауа ағынының температурасынан жоғары.
1.20 - сурет. Турбореактивті қозғалтқыштың сұлбасы жəне ондағы газ
ағыны параметрлерінің өзгеруі
М
п
=3-3,5 Мах  санына  сəйкес  келетін  ұшу  жылдамдығында форсажды
жану  камералы  турбореактивті  қозғалтқыш (ТРҚФ) қолданылады, ол ТРҚ
форсажды  камераның  болуымен  айрықшаланады , онда  шығырдан  кейін  отында
қосымша жағу жүреді.
Турбовалды  қозғалтқыш (ТВҚ) - бұл  қозғалтқышта  компрессормен
байланыспаған шығыр қуаты əуе бұрамасына редуктор арқылы беріледі.
ТВҚ шығыр қуатының бір бөлігі компрессорға беріледі, қалған бөлігі ТВҚ
бар  ұшақтың  негізгі  қозғалтушысы  болып  табылатын  əуе  бұрамасын
айналдыруға  шығындалады. Тартым  күші  қозғалтқаштың  реактивті  саптамасы
арқылы ағатын газдар ағынының реакциясы есебінен туады . ТВҚ кішкене дыбыс
жылдамдығына  дейінгі (М
п
≤ 0,8-0,85) ұшатын  кейбір  жолаушы  жəне  көлік

34
ұшақтарында қолданылады.
Турбореактивті екіконтурлы қозғалтқыштарда (ТРЕҚ) оған кіретін ауа
екі ағынға бөлінеді. Қозғалтқыштың бірінші контуры қарапайым турбо бұрамалы
қозғалтқыш  болып  тбылады , бірақ  онда  шығыр  қуатының  бір  бөлігі  əуе
бұрамасына  емес  екінші  контурда  орналасқан  компрессорге  беріледі  (оны
желдеткіш  деп  атайды). ТРЕҚ  реактивті  тартымы  қос  контурдан  үдеу  алатын
жəне екі өздігінен немесе бір жалпы реактивті саптамадан ағатын ауа жəне жану
өнімінің  ағынының  реакция  күштерінен  жинақталады . ТРЕҚ  дыбыс
жылдамдығында ұшатын жолаушылар ұшағында көп қолданыс табады.
Жоғары  дыбыс  жылдамдығында  ұшуда турбореактивті  екіконтурлы
форсаж  камералы  қозғалтқыштар  (ТРЕҚФ)  қолданылады , мұндай
қозғалтқыштарда отынның қосымша мөлшері бір немесе қос контурда жағылады .
Ұшудың  үлкен  жылдамдықтарында  ауаны  динамикалық  сығымдауды  ауа
тегеурінінің жылдамдықтары есебінен жүзеге асыруға болады ; мұндай сығымдау
қолданылатын  қозғалтқыштар  компрессорсыз  ƏРҚ  жатады. М
п
≥3,5-4 сəйкес
келетін  ұшу  жылдамдықтарында , жоғары  дыбыстық  турабағытты əуе-
реактивті  қозғалтқыштар  қолданылады  (ЖТƏРҚ); М
п
 > 6-7 мəнінде – гипер
дыбыстық (ГТƏРҚ).
Пульсациялық ƏРҚ (ПуƏРҚ)  жұмыстық  дене  ретінде  сыртқы  ортадан
ауық-ауық  түсетін  жəне  тегеурін  жылдамдығымен  сығымдалатын  ауа  оттегісі
пайдаланылады.
ƏРҚ  қандайда  бір  түрін  ұшудың  аталған  жылдамдық  диапазондарында
қолдану  шегі  негізінен  отын  тиімділігімен  жəне  қозғалтқыштың  меншікті
тартымымен  анықталады. ТВҚ  төмен  жəне  орташа  ұшу  жылдамдықтарында
экономикалық  тиімділігі  жақсы; ТРЕҚ  үлкен  дыбыс  дейінгі  жылдамдықтарда
жоғары экономикалық тиімділікке ие; ТРЕҚФ экономикалық тиімділігі бойынша
жоғары  дыбыс  жылдамдықтарындағы  ұшуда  ТРҚ-тан  аз  ғана  ерекшеленеді .
Төмен  жылдамдықты  ұшуда  ТРЕҚФ  экономикалық  тиімділігі  ТРҚ  қарағанда
нашар, бірақ біршама үлкен меншікті тартымға ие ; ПуƏРҚ төмен жылдамдықты
ұшуда  тура  бағытты  ƏРҚ  қарағанда  тиімді . Сонымен  бірге  басқада  критерилер
маңызды: мысалы, ТРҚ  қарағанда  ТРЕҚ  біршама  төмен  шу  деңгейімен  жұмыс
істейді.
1.7 Ракеталық қозғалтқыштар
Ракеталық 
қозғалтқыштар
-
бұл 
қозғалтқыштармен 
бірге
тасымалданатын 
отын 
жəне 
тотықтырғышпен 
жұмыс 
істейтін
қозғалтқыштар, сондықтан оның жұмысы сыртқы ортаға тəуелді емес.
Сұйықтықты  ракеталық  қозғалтқыштар (СРҚ) (1.21-сурет) химиялық
сұйық отын жəне тотықтырғышпен жұмыс істейді.
Жану  камерасына 2 қысыммен 1 сыйымдылықтан  отын  жəне  5
сыйымдылықтан  тотықтырғыш  сорғымен  4 беріледі. Жану  камерасында  отын
мен тотықтырғыштың химиялық əсерлесуі нəтижесінде жоғары параметрлі жану
өнімдері  пайда  болады, олар  саптама 3 арқылы  өтуде  ағушы  ортаның
кинетикалық  энергиясы  пайда  болады , осының  нəтижесінде  реактивті  тартым
жасалады. Осылайша химиялық  отын энергия көзі жəне жұмыстық дене  ретінде
қызмет етеді.
Қатты  отынды  ракеталық  қозғалтқыштар (ҚОРҚ) химиялық  қатты
отындарды  пайдаланады.  Олардың  жұмыс  принципі  СРҚ  ұқсас . Егер  отын
есебінде  қатты  отын  жəне  тотықтырғыш  есебінде  сұйық  зат  қолданылса ,
онда  мұндай  қозғалтқыш гибридті  ракеталық  қозғалтқыштар (ГРҚ) деп

35
аталады.
1.21 - сурет. Сұйықтықты ракеталық қозғалтқыштар сұлбасы
Химиялық  емес  ракеталық  қозғалтқыштарға
ядролық (ЯРҚ)  жəне
электрлік (ЭРҚ) жатады.  ЯРҚ  энергиясы  реактивті  саптамадан  шығып  тартым
тудыратын, өз  құрамын  өзгертпейтін  жұмыстық  денені  газификациялау  жəне
қыздыру  үшін  пайдаланылады. ЭРҚ  жұмыстық  дене  зарядталған  бөлшектерден
тұрады, олар  электростатикалық  немесе  электромагниттік  өрістер  көмегімен
қозғалысқа түседі.
1.7.1 ƏРҚ  жану  камераларында  қоспа  түзу  жəне  отынның  жану
процестері
ƏРҚ  жану  камераларында  отынның  жану  реакциясы  жүреді , нəтижесінде
жұмыстық дененің (ауа жəне отынның жану өнімдерінің қоспасы ) энтальпиясын
жоғарлатуға  шығындалатын  термохимиялық  энергия  өндіріледі. Негізгі  жəне
форсажды  камералар  жұмыстық  денені  əртүрлі  қыздыруларымен  сипатталады.
Негізгі  жану  камераларында  қыздыру  аса  үлкен  емес  жəне  α  ≈  2,2-2,6 ауаның
артық санында 900-1000К құрайды, форсаждыда – α ≈ 1 тең мəнінде 1500-1800 К
дейін. Əртүрлі  жану  камераларын  оларды  құрылымдау  уақытында  салыстыру
үшін көбіне меншікті көлемдік жылу кернеулік түсінігін пайдаланады .
,
3600
к
m
Г
H
T
к
m
кс
P
V
Q
m
P
V
Q
Q
×
×
×
×
=
×
=
R
h
n
,
3
ч
Па
м
Дж
×
×
                       (1.8)
мұнда: Q
жк
 - 1 сағ. камерада жану барысында бөлінетін жылу,
            Дж/сағ;
       V
m
 - камераның қыздыру құбырынң көлемі, м
3
;
        Р
к
 - камераға кірудегі ауа қысымы, Па;
        m
о
 - отынның секундтық шығыны, кг/с;
        η
г
 - толық жану коэффициенті.
ƏРҚ негізгі камералары үшін - Q
υр
 = (1,24-6,5)·10
6
,
ТƏРҚ камерасы жəне форсажды камералар үшін - Q
υр
 = (6,5-11)·10
6
.
Тігінен 
көтерілуші 
ұшақтарды 
көтеруші 
қозғалтқыштың 
жану
камерасының жылу кернеулігі маршты ƏРҚ қарағанда 1,5 - 2 есе жоғары.
1
2
3
4
5
ЖК

36
ƏРҚ негізгі жану камераларына келесі талаптар қойылады:
1. Қозғалтқыштың барлық жұмыс режимдерінде толық жанудың η
Г
 жоғары
мəні, бұл  ƏРҚ  жұмысының  сенімділігін  жоғарлатады  (отын  камерада  жанып
шығыр қалақшаларына түспейді). ƏРҚ негізгі камераларында есептік режимде η
Г
≈ 0,97-0,98 тең. Есептік емес режимдерде толық жану нашарлайды.
2. Гидравликалық 
кедергінің 
төмендігі . Камераның 
кедергісі
гидравликалық кедергі коэффициентімен бағаланады
,
w
Ðã)
-
2(Ðê
2
×
=
 
r
x
кс
мұнда: ρ  жəне w - жану  камерасына  кірудегі  ауа  тығыздығы  жəне
жылдамдығы.
3. Камералар ұзындығы жəне көлденең кесіндісі кішкене болуы қажет, яғни
кішкене жұмыстық көлем жəне масса.
4. Шығырдың бірінші саты саптамасының жəне жұмыстық қалақшалардың
кернеулігіне  байланысты  жану  камерасынан  шығудағы  радиалды  бағытта
жұмыстық  дененің  температуралық  өрістің  анық  формасы  жəне  мүмкіндігінше
айнала бағыттарды өрістің бірдей болуы керек.
5. Пайдаланудың  барлық  жағдайларында  жану  камерасында  отынның
мүлтіксіз  жəне  жылдам  жануы, вибрациясыз  жану  процесі  жəне  жалынның
үзілмеуі керек.
6. Камера кепілдік берілген уақытта жөндеусіз жұмыс істеуі қажет.
7. Жану өнімдерінде улы заттардың минималды шамасы (көміртегі
қышқылы, жанбай қалған көмір сутектер жəне азот қышқылдары).
Жоғарыда  берілген  кейбір  талаптардың  қайшылығы  ұзақ  мерзімді
сынақтарды  жүргізу  қажеттілігімен  түсіндіріледі. Камераларды  жеңілдету  жəне
жасап  болуды  тездету  үшін  камераларда  қоспа  түзу  жəне  жану  процестерін
математикалық моделдеу тəсілдерін қолданады.
ƏРҚ негізгі камералары олардың ішкі диаметрі компрессор немесе шығыр
қаңқасының  сыртқы  диаметріне  тең  немесе  біршама  артық  етіліп
орналастырылады. Жылу  кернеулігінің, отынның  жану  температурсы  мен
шығынының, жану  камерасына  кірудегі  қысымның  белгілі  мəндері  бірінші
жуықтауда  көлемді  анықтауға, ал  онымен  камераның  ішкі  диаметрі  жəне
ұзындығын анықтауға мүмкіндік береді.
Камераны жинақтау бойынша үш типке бөледі:
 - жеке (құбырлы);
 - блокты (сақиналы-құбырлы);
 - сақиналы.
Барлық негізгі камералардың (1.22 - сурет) енгізу бөлігінде диффузор 1 бар,
онда ауаның жылдамдығын 150-200 м/с ден 50-70 м/с дейін төмендету жəне ауа
ағынын екіге бөлу жүреді.
Біріншілік  ауа (ағынның  аз  бөлігі  20-50%) қыздыру  құбырының 4 ішіне
фронттық  құрылғы 2 деп  аталатын  басты  бөлік  арқылы  жəне  қыздыру
құбырының 4 алдынғы  бөлігіндегі  тесіктер  жүйесі 5 (перфорациялар  немесе
саңылаулар) арқылы  кіреді. Ағынның  қалған  бөлігі (екінші  ауа) камера 12
қаптамасы  мен  қыздыру  құбырының  4 арасымен  өтіп, оның  қабырғасындағы
тесіктер  жүйесі  арқылы  жану  камерасына  түседі . Форсунка 3 арқылы  отын
бүркудің  конусын 6 түзетін  отын  бүркіледі  жəне  біріншілік  ауада  жанады .
Фронттық  құрылғы  камерада  жалынды  сақтайтын  жəне  тұрақты  жануды
қамтамасыз ететін кері ағындардың 8 циркуляциялық аймағын 9 тудырады. Оның

37
шекараларында  жану  аймағын 10 тудыратын  дайындалған  отын  ауа  қоспасы
үздіксіз  тұтатылып  отырады. Фронттық  құрылғыға  қондырылған  құйындатқыш
көмегімен, орта 
тепкіш 
сорғымен 
жəне 
де 
қыздыру 
құбырының
қабырғаларындағы  тесіктер  арқылы  ауа  ағынын  берумен  жылу  жəне  масса
алмасу  процестерін  үдету  үшін  ағынның  турбулизациясы  қолданылады. Одан
басқа  отынның  бір  бөлігі  ауаның  5 тесіктен  өтуінде  пайда  болатын  турбулент
«іздерінде» 11 жанады. Фронттық  құрылғының  арғы  жағында  жану  аймағында
қоспаның (α=1,1-2) тиімді  жануы жүреді. Келесі  тесіктер  қатары  арқылы екінші
салқын  ауаны  беру  жану  өнімдерінің  температурасын  төмендетуді  қамтамасыз
етеді жəне камерадан шығуда температуралық өрістерді жасайды.
1.22 - сурет. ƏРҚ жану камерасындағы процесс сұлбасы:
1-енгізу диффузоры, 2-фронттық құрылғы, 3-форсунка, 4-қыздыру құбыры,
5-қыздыру  құбырындағы  тесік, 6-отын  бүрку  конусы, 7-құйынды  ауа, 8-кері
ағындар, 9-циркуляциялық  аймақ, 10-жану  аймағы, 11-турбулент  іздері, 12-
қаптама.
ƏРҚ  жану  камераларында  сұйық  көмір  сутегі  отындарды  бүрку  үшін
негізінен  орта  тепкіш  форсункалар  қолданылады. Орта  тепкіш  форсункаларда
(1.23, а сурет) сұйық тангенциалды енгізу арнасы 1 арқылы беріледі. Саптамадан
2 шығуда  ағын  конусты  формадағы  қабықшаға  айналады , ол  ортепкіш  күштер
əсерінен  бірнеше  ондаған  микрометр  шамасындағы  тамшыларға  бөлінеді . ƏРҚ
жану  камераларында  орта  тепкіш  форсункалардан  басқа  ағынды  форсункалар
қолданады.
Ағынды  форсунка (1.23, б  сурет) отынды  жинақы  ағын  түрінде  береді, ол
СРҚ тəн аздаған ауыспалы қысымдарда үлкен көлемді тамшыларға бөлінеді. Бұл
жағдайда  ағынды  форсунклардың  бүрку  бұрышы  2 үлкен  емес  жəне  α = 5-20°
құрайды, ал  бүрку  алшақтығы  үлкен. Сондықтан  бұл  форсункалар  көмегімен
жану  камерасының  кіші  көлемінде  отынды  толық  жағуды  қамтамасыз  ететін
жақсы  қоспа  түзуді  жасау  қиын . ТРҚФ  форсажды  камераларына  жəне  ПƏРҚ
жану  камераларына  ƏРҚ  негізгі  жану  камераларына  қойылатын  талаптар
қойылады. Бұл  камераларда  артық  ауа  коэффициенті бірге  жақын жəне  осының
нəтижесінде  камера  көлемі  біріншілік  жəне  екіншілік  аймақтарға  бөлінеді , бұл
аталған камералардың негізгі айырмашылықтары болып табылады.

38
1.23 - сурет. Реактивті жəне ракеталық қозғалтқыштар форсункаларының
сұлбасы
а-орта тепкіш, б-ағынды, 1-енгізу арнасы, 2-форсунка саптамасы,
3- қаңқа.
1.7.2. Реактивті қозғалтқыштар жұмысын сипаттайтын параметрлер
Реактивті қозғалтқыштар сапасы оның жылу қозғалтшыы жəне қозғалтушы
есебіндегі  тиімділігін  жəне  экономикалық  тиімділігін  сипаттайтын  бір  қатар
парамертлермен  бағаланады. Реактивті  тартым - негізгі  парамер  болып
табылады.
Реактивті тартым - сыртқы кедергілерді есептемегенде қозғалқыштың
ішікі  Р
ішкі
  жəне  Р
сырт
  сыртқы  беттеріне  жасалған  үйкеліс  жəне
газодинамикалық күштер нəтижесі.
Одан  басқа  реактивті  қозғалтқыштар  сапасы  келесі  параметрлермен
бағаланады: тиімді  тартым, меншікті  тартым, беттік  тартым, реактивті
қозғалтқыштың тиімді жəне толық ПƏК.
Тиімді  тартым - сыртқы  кедергіледің  есептелуімен  қозғалқыштың  ішікі
Р
ішкі
  жəне  Р
сырт
  сыртқы  беттеріне  жасалған  үйкеліс  жəне  газодинамикалық
күштер нəтижесі.
Р
тиім
 = Р
ішкі
 + Р
сырт
Тура  реакциялы  реактивті  қозғалтқыш  жеке  гандолаға  (немесе  қаңқаға)
отырғызылған  деп  есептейік. Бұл  жағдайда  қозғалтқыштың  жұмыс  режимдері
ұшу  аппаратының  ағымдылығына  əсер  етпейді . Тартымын  анықтау  қажет
қозғалтқышты  гандоламен  бірге  ойша  бақылау  контурына  орнатамыз . 1.24 -
суретте  контур  қозғалтқыш  жəне  екі  кесінді  арқылы  өтетін  беттік  ағынмен
шектелген: Н-Н жəне С-С.

39
1.24 - сурет. Реактивті қозғалтқыштың тартымын анықтауға арналған
бақылау контуры
Н-Н  кесіндісі  өзгеріссіз  аумақта, ал С-С  кесіндісі  ағын  параметрлері
тұрақты  деп  қабылданатын  реактивті  саптама  қимасында  таңдалған .
Қарастырылатын  жағдайда  барлық  ауа  ағыны  қозғалтқыш  арқылы  өтетін  ішкі
жəне оны сыртынан ағатын сыртқы болып екіге бөлінеді.
Р
ішкі
мəні гандола ішінде орналасқан қозғалтқыштың барлық элементтеріне
əсер ететін үйкеліс жəне қысым күштер қосындысымен анықталады.
Р
сырт
  мəні  гандола  сыртқы  бетінде  орналасқан  барлық  элементтерге  əсер
ететін үйкеліс күштер қосындысымен анықталады.
Басқалай  тиімді  тартым  гандоланың  сомарлық  беттік  кедергісін
есептемегендегі қозғалтқыштың ішкі тартым күшіне тең.
Егер  қозғалтқыш  гандолада  емес  фюзеляжда  немесе  қанат  табандарында
орналасса, онда  қондырғының  сомарлық  беттiк  кедергісін  ұшаққа  қатысты  деп
есептейді.
Меншікті  тартым  - қозғалтқыштың  реактивті  тартымының  бірлік
уақытта қозғалтқыш арқылы өтетін ауаның секундтық шығынына қатынасы.
,
Р
ауа
m
мен
Р
=
 
                                                     (1.9)
ТƏҚ үшін меншікті тартымға ұқсас параметр, ол меншікті қуат
кг
с
Вт
m
N
ауа
мен
×
=
 
,
N
e
                                              (1.10)
яғни, бірлік  уақытта  қозғалтқыш  арқылы  өтетін  1 кг  ауаға  қатысты
қозғалтқыш қуаты.
Беттік  тартым - қозғалтқыштың  реактивті  тартымының  оның
беттік ауданына қатынасы.
2
,
Р
м
кH
Р
mid
F
A
=
 
                                                 (1.11)
Қозғалтқышта  отынның  меншікті  шығыны
- секундтық  немесе
сағаттық  отын  шығынының  қозғалтқыш  тудыратын  реактивті  тартымға
қатынасымен анықталады.
саг
Н
кг
P
q
мен
×
=
 
,
m
отын
                                               (1.12)
Отынның  меншікті  импульсы 1 секундта 1 кг  отынды  жағуда
қозғалтқыштың реактивті тартым Р мəнін сипаттайды.
,
1
m
P
отын
мен
мен
q
J
=
=
 
                                         (1.13)
Сонымен меншікті импульс отынның меншікті шығын мəніне кері мəн.
Қозғалтқыштың  меншікті  массасы қозғалтқыштың  массасының (ауа

40
алу  құрылғысы, сорғы, май  жəне  ұшақ  агрегаттарынсыз ) оның  номинальдi
реактивті тартымына Р қатынасымен анықталады.
,
1
Р
m
козг
мен
q
=
=
 
g
                                       (1.14)
Реактивті  қозалтқыштың  тиімді  ПƏК қозғалтқыштың  жұмысына
тең  жылудың  қозғалтқышқа  отынмен  берілген  жылуға  қатынасымен
анықталады.
,
l
1
е
q
е =
 
h
                                                     (1.15)
мұнда: l
е
 = 0,5(w
с
- w
п
) - циклдың тиімді жұмысы,
          w
с
, w
п
 - қозғалтқышқа кіруде жəне шығудағы ағын
                жылдамдығы,
             q
1
 - циклде келтірілген жылу.
Реактивті қозғалтқыштардың тартым (ұшу) ПƏК деп қозғалтқышпен
жасалатын  пайдалы (тартым) жұмыстың  алынған  кинетикалық  энергияға
қатынасын атайды, ал  оны  қозғалтқышқа  кіретін  ауаның  кинетикалық
энергиясымен  салыстырғандағы  саптамадан  шығатын  газ  ағындарының
кинетикалық энергиясының өсуі деп түсінеді:
,
2
w
-
2
w
w
2
п
с
п
×
=
 
мен
Р
р
h
Тартым  ПƏК  алынған  кинетикалық  энергияның  қандай  бөлігі  пайдалы
тартым  жұмысына  өтетінін  көрсетеді , ол  қозғалтқыштан  шығатын  жану
өнімдерімен  бірге  кететін  кинетикалық  энергия  шығынын  есептейді . Тартым
ПƏК  тек  қана  газдардардың  ағым  жалдамдығының  ұшу  жылдамдығына
қатынасына  тəуелді. Бұл  қатынас  қаншама  көп  болса , соншама  тартым  ПƏК
төмен болады.

жүктеу/скачать 7,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: