Даниель дефо робинзон крузо

9 
Sauap.org
 
тұрдым  да  жүгіре  басып  помпиге  келдім,  келе  бар  күшімді  салып  мен  де 
жұмысқа  кірістім.  Тап  осы  кезде  бірнеше  жүк  тиеген  уақ  кемелер  желге 
қарсы шыдап тұра алмаған соң зәкірлерін суырып алып теңізге шықты. Әлгі 
кемелер  жанымыздан  жылжып  ӛте  бергенде,  біздің  апатқа  ұшырап 
жатқанымызды  білдіру  үшін  зеңбірек  атыңдар  деп  капитан  бұйрық  берді. 
Мен зеңбіректің не себепті атылғанына түсінбей кеменің бір жері жарылған 
екен  деп  ойладым.  Ес  шықты,  қорықтым,  қорыққандығым  сондай  бірден 
ақылымнан тандым, тұрған жерімде құлап қалдым. Әркім ӛз басының қамын 
ойлап  аласұрып  жатқан  кез,  менің  не  күйде  жатқаныма  кӛңіл  бӛліп  халімді 
білген  адам  болмады.Теңізшілердің  бірі  аяғымен  итеріп  жіберіп,  орныма 
келіп  тұрды,  мені  тірі  жатыр  деген  оның  ойында  да  жоқ.  Есімді  жиып 
тұрғанша бірталай уақыт ӛтіпті. Трюмдегі су бірте-бірте кӛбейіп жоғарылай 
бастады.  Кеменің  бататынына  енді  кӛз  жетті,  сол  кезде  толқын  аз-кем 
бәсеңдейін деді, бірақ не пайда, кемеден қайыр жоқ бәрібір айлаққа жеткізе 
алмайтын болдық. Зеңбірек үсті-үстіне атылып жатыр, әрине, бұл қысылудың 
белгісі,  алдымызда  тұрған  ұсақ  кемелердің  бірі  шыдап  тұра  алмады,  бізге 
жәрдем  беру  әрекетіне  кірісті,  қарсымызға  бір  қайық  жіберді.  Қайық  бір 
батып,  бір  шығып,  үлкен  қиыншылықпен  әрең  дегенде  бізге  жақындады, 
бірақ қанша күш салып тырыссақ та, оларға біз де келе алмадық, олар да бізге 
келіп  жанаса  алмады.  Ақырында  арт  жақтан  тұрып  шумақтап  арқан 
лақтыруға  тура  келді.  Лақтырған  арқан  да  оңайлықпен  олардың  қолына 
түспеді,  әрі  азаптанып,  бері  азаптанып,  ӛлдім-талдым,  ес  кетті,  жан  шықты 
дегенде, арқанның ұшы біреуінің қолына тиді. Әупілдеп олар да тартты, біз 
де  барып  арқанға  асылдық,  белшемізден  суға  батып  азар-алдамен  таласып 
жүріп келеміз. Тұра тұруға толқын ерік бермей, алдына салып айдап келеді. 
Әу  деген  жер  ұзап  шықпай-ақ  біздің  кеме  суға  бата  бастады,  теңізшілердің 
арыздасып,  қоштасқан,  ащы  дауыстары  еттен  ӛтіп,  сүйекке  жетті,  қайта 
айналып  қарауға  жүзім  шыдамады,  кӛзім  қарауытып,  басым  айналды,  теңіз 
мұнарланып  қып-қызыл  қанға  толғандай  болды.  Кемеден  түсіп,  қайыққа 
мінген  кезімде  аяқ-қолым  дірілдеп,  денем  біресе  суып,  біресе  қызып,  тұла 
бойым түршікті, сақылдап тісім тісіме тимеді, не болғанымды білмедім. Тағы 
да  қандай  халге  ұшырар  екенмін,  мұнан  былай  күнім  не  болмақшы  деген 
ойлар қара тұмандай қаптап кетті. 
Қайықтың  басын  жиекке  қарай  бұруға  толқын  әл  бермей  келеді, 
қайықты олай да лақтырады, бұлай да лақтырады, аударып та кете жаздайды, 
қайық қарғып жоғары шығады, секіріп тӛмен түседі, жұрттың қолы ескекте, 
толқынмен  алысып  келеді.  Бір  кезде  теңіздің  жағасы  кӛрінді  ,  жаға  толған 
адам, бәрі де бізді күтулі, жақындасақ жәрдем бергелі тұр, жүрісіміз ӛнбейді, 
бір  ілгері,  бір  кейін  ілбіп  келеміз,  сол  ілбумен  «Винтертон»  маягінен  ӛттік, 
ӛліп  талып  жағаға  жеттік.  Винтертон  мен  Куромирдің  арасында  теңіздің 
жағасы иіндеп батысқа қарай бұрылды, жел жағы биік жар болады, міне сол 
жерге  келгенде  желдің  күші  әлсіреп,  жиекке  қарай  тура  жүруге  болады. 
Құрғаққа шығып біраз дем алдық та, ярмутқа жаяу жүріп кеттік. Ярмут халқы 
бізді  құрметпен  қарсы  алды,  апатқа  ұшырағанымызға  аянышты  қалып 

10 
Sauap.org
 
кӛрсетті, ӛз алдымызға бӛлек үй берді, бірсыпыра жай адамдар мен кӛпестер 
және  кеме  қожалары  Лондонға  немесе  Гулльге  барғанша  жеткілікті  етіп 
орталарынан ақша жинап берді. 
Ой,  дүние-ай,  небір  қиын  халдер  ӛтті-ау,  ұмытылмастай  да  болды-ау, 
бірақ  мен  сол  жерде  Гулльге  қайтуды  неге  ойламағаныма  ӛзім  таң  қалам; 
Гулльге қайтсам үйге барар ем! Үйге барсам бақытты адам болар ем! Әкем 
менің  аман-сау  келгеніме  қуанар  еді,  бір  ай  мүйізді,  аша  тұяқтыны  құрбан 
етіп  шалар  еді.  Себебі  ол  кісі  мен  Гулльден  мініп  кеткен  кеменің  ярмут 
рейдісінде  апатқа  ұшырап,  суға  қарық  болғанын  және  менің  аман  қалып 
құтылғанымды  кӛптен  соң  естіпті  ғой.  Жауыз  тағдыр  мені  қайда  барсам  да 
жаман жолға бастауын қоймады, оған қарсы тұруға менің шамам да келмеді, 
осы  жүріс  қай  жүріс,  бас  аманда  үйге  қайтсам  қайтеді,  деген  ойлар  талай-
талай келді, бірақ менің бұған күшім жетпеді. Кӛзім кӛріп, қолым ұстаса да, 
екі рет ӛлім аузынан қайтсам да кӛрген зәбірім, тартқан бейнетім ендігәрі бет 
бақтырмайтындай  сабақ  болса  да,  жауыз  тағдырдың  жасырын  бұйрығын 
кӛзім  ашық,  кӛкірегім  ояу,  ақыл-есімнің  бүтінінде-ақ  орындап,  ӛз  ажалыма 
ӛзім  себеп  болып,  ӛз  кӛрімді  ӛзім  қазуға  келе  жатырмын.  Мұны  не  деуге 
болатынын  ӛзім  де  білмеймін.  Соның  үшін  де  осындай  болдым  ғой  деп 
айтуға  аузым  да  бармайды,  себебі,  қайтсең  де  осыған  кӛнесің  деп  күштеп 
отырған кісі тағы жоқ. 
Менің  кӛздеген  мақсатымды,  еткен  талабымды  түптеп  шығуыма 
кӛмектескен  досыммен  Ярмутта  жатып  сӛйлесіп  қарағанымда,  бұрынғыдай 
емес ӛзгеріпті, кӛңілі жабырқаңқы. Ол қынжыла тұрып, басын шайқап, менің 
кӛңіл-күйімді сұрады. Сонсоң менің кім екенімді, осы жолы тәжірибе ретінде 
сапар  шегіп  келе  жатқанымды,  мұнан  былай  жер  жүзін  аралап  қайтуға 
ойымның  барлығын  әкесіне  айтып  түсіндірді.  Сол  кезде  әкесі  маған  жалт 
бұрылып  қарады  да:  «Әй,  жас  жігіт,  саған  мұнан  былай  теңізде  жүруге 
болмайды,  болмайтындығына  ӛткен  оқиғалар  дәлел»  —  деді.  «Тақсыр,  неге 
олай дейсіз? Мұнан былай сіз де теңізге түспейсіз бе?» — деп мен қарсыласа 
кеттім.  «Мені  қайтесің,  менде  жұмысың  болмасын,  суға  жүзу  менің  ежелгі 
кәсібім, солай болған соң бұл менің міндетім, сіз бүл сапар тәжірибе ретінде 
теңізге  түсіпсіз,  сапарың  қайырлы  болмады,  жолың  ауыр  болды,  теңізде 
жүзуді тәңірі саған несіп етпеді, сенің қырсығыңнан қанша халық қырылып 
әлек болды, егер осы бетіңнен қайтпасаң, ӛткен оқиғаға тағы душар боласың. 
Біздің  осынша  әлекке  ұшырап,бүлікшілік  кӛруіміз  мүмкін,  сенің 
қырсығыңнан болған болар, жаным, ӛзің кімсің, қайдан жүрген адамсың?»— 
деп қазбалап сұрай бастады. Мен жайымды айтып, біраз түсіндірдім. Сӛзімді 
айтып  тауыспай-ақ  бұлан-талан  ашуланды,  біресе  қызарып,  біресе  қуарды. 
«Жаныңнан  безген  не  қылған  мұндар  едің!—деп  ӛршеленіп  қасыма  жетіп 
келді.—  Е,  құдай  мен  неден  жаздым,  бұл  қырсықтың  кесіріне  қайдан 
ұшырадым, бұл бәлеге қайдан душар қылдың, кӛзіме кӛрінбе, жоғал мұндар, 
тӛбемнен  тӛмен  қарай  алтын  құйсаң  да  қараңды  кӛрмеспін,  сенімен  бір 
кемеде  жүрмеспін!»—деп  қатты-қатты  сӛздер  айтты.  Мұнсыз  да  кӛрешегін 
кӛріп, тиісті сазайын тартып жүрген кісіге, әрине, әлгі сӛздер оңай тиген жоқ, 

11 
Sauap.org
 
ӛңменімнен  ӛтіп,  түп-тұқияныма  жеткендей  болды,  бірақ  амалым  бар  ма, 
шыдадым,  біраздан  кейін  ашуы  басылды.  Жаныма  жақындап  келді  де: 
«Шырағым,  дүние  кӛрем  деп  ӛз  жаныңнан  ӛзің  безіп,  ӛз  ажалыңа  ӛзің 
себепші  болуға  жүрген  бала  екенсің,  тез  үйіңе  қайт!»—  деді.  Сӛзінің 
қортындысында  айтқаны:  «Ей,  жігіт!  Бері  қара,  айтқан  сӛзімді  тыңда,  егер 
үйіңе  қайтпасаң  әкеңнің  айтқаны  болмай  тұрып,  қайда  барсаң  да 
бақытсыздыққа  ұшырап,  бәлеге  душар  болудан  арылмайсың,  осыны  ұқ, 
шырағым» — деді. 
Мұнан  кейін  кӛп  сӛйлесіп  тұрғанымыз  жоқ,  айырылыстық,  мен  жүріп 
Лондонға  кеттім,  қайтып  келгенім  жоқ.  Лондонға  бара  жатып  та,  ойлаумен 
болдым,  бірақ  ойлап  та  ұшы-қиырына  шыға  алмадым,  тұрмыстың  қандай 
түрін  таңдап,  қайсысын  қолайлауды  тағы  білмедім,  үйге  қайтудың  да  ебін 
таба алмадым. 
«Ӛлімнен ұят күшті» деген сол емес пе, үйге қайтуға бетімнен бастым, 
барғанда  не  бетіммен  барам,  не  деп  барам,  әке-шеше  былай  тұрсын,  жора-
жолдас,  ағайын-туғандарға  қалай  кӛрінем,  бәрі  де  маған  күледі  ғой, 
сықақтайды ғой, балаға да, шағаға да мазақ болып жүргенім ғой, досқа күлкі, 
дұшпанға таба боламын ғой, қой, мұның реті келмес, не де болса маңдайдан 
кӛрейін  деген  қорытындыға  келдім.  Мен  сол  уақыттан  бастап  адам 
баласының, әсіресе, жастықтағы жаратылысының соншалықты тыңғылықсыз 
екенін  сезе  бастадым:  сондай  жерлерде  дұрыс  пікірді  қолданып  іс  істеудің 
орнына, адам баласы істеген күнәсынан ұялмайды, күнәсын мойнына алудан 
ұялады,  ақылсыздықпен  істеген  қылмысынан  жаза  тайып,  жаңылған 
қатасынан  ұялмайды,  ол  қатаны  түзеп,  келешекте  дұрыс  жолға  түсуден 
ұялады. 
Кӛпке  дейін  осы  халде  болдым,  қайда  барарымды,  қайда  тұрарымды, 
қандай тұрмысты таңдап, қайсысына қол артуды білмей әуре-сарсаңмен біраз 
уақыт  ӛтті.  Бірақ  үйге  қайтудан  әлі  үзілді-кесілді  үміт  үзгенім  жоқ,  бастан 
ӛткен ауыр халдер әлі де болса ұмытылған жоқ, кӛз алдымда елестейді, бірақ 
қасықтап  кірген  қалың  қиял,  мысқалдап  шыға  бастады,  бойға  сіңіп  менің 
денемде  қоныс  тепкен  қорқыныштар  да  бірте-бірте  ұмытылайын  деді, 
осылармен  бірге  үйге  қайту  ойы  да  әлсіреді,  ұмытылды,  ендігі  ой  жаңадан 
тағы да сапар шегу болды. 
Еріксіз  ата-анадан,  ел-жұрттан  бездіріп,  әбден  алдын  ала  ойланбаған, 
түбінің  не  болары  белгісіз,  дүниенің  тӛрт  бұрышын  кезіп,  ӛзіне  бір  тұрмыс 
табуға итерген жауыз күш кӛптен бері шегіне шыға алмай жүрген сандырақ 
қиялды  басыма  алып  келіп  орнатты,  нықтап  тұрып  шегеледі.  Осы  күш  мені 
нағыз барып тұрған бақытсыздыққа сүйреді. Африкаға немесе теңізшілердің 
тілімен айтқанда Гвинеяға қарай кеткелі жатқан бір кемеге отырып, тағы да 
жолаушылап жүріп кеттім. 
Менің  бір  бақытсыздығым,  кемемен  азды-кӛпті  істес  болсам  да,  жай 
теңізшілер  қатарында  жалданып  жұмыс  істемедім;  егер  істеген  болсам 
теңізшілердің  міндетін  —  құқықтарын  білген  болар  ем,  кемені  қалай 
жүргізуді,  қалай  тұрғызуды  үйренер  едім,  бертін  келе  штурман  немесе 

12 
Sauap.org
 
капитанға орынбасар да болар еді, тіпті кім біледі, жетілсем капитан да болар 
ма  едім,  қайтер  едім.  Тағдыр  солай  қылса  амал  бар  ма,  осының  бәрін  де 
істемедім,  ең  барып  тұрған  жаман  жолды  қалап  алдым.  Тап  осы  сапарда  да 
солай  болдым:  қалта  қалың,  киім  әдемі,  байдың  мырзасына  ұқсадым  да 
жүрдім,  қара  жұмысқа  қол  ұшын  тигізгенім  жоқ  және  еш  нәрсені  де 
үйренгенім жоқ. 
Лондонға  келген  соң  менің  бақытыма  тәуір  адамдар  тап  болып, 
солармен  таныс  болдым,  сол  кездегі  мен  сықылды  жолдан  тайған  азғын 
бозбалалар ондай жақсы қауымға кіре алмайды ғой. Оларға жын-шайтан үйір 
болып,  соның  тұзағына  шырмалады  да  жүреді,  бірақ  мен  ондай  болғаным 
жоқ.  Ең  әуелі  бір  капитанмен  таныстым,  ол  кісі  сол  мен  келердің  алдында 
Гвинеяның  жағалауына  барып  қайтып  келген  кезі  екен,  осы  сапары  ӛзіне 
қолайлы  болып,  тағы  да  сол  жаққа  жүргелі  жатыр  екен.  Әрі-бері  сӛйлесіп, 
сыр  алысқаннан  кейін,  дүниенің  тӛрт  бұрышын  кезгім  келетінін  білгеннен 
кейін,  мені  тәуір  кӛріп  қалды.  Ондай  ойын  болса,  менімен  бірге  жүр,  еш 
қиындығы  жоқ  дәненең  де  кетпейді,  біраз  жер  кӛресің,  менімен  дәмдес 
боларсың,  әрі екеуіміз дос болармыз,  ақшаң  болса аздап  тауар  ала  жүр,  бар 
пайдасы ӛзіңдікі дегенді айтты. 
Мен  ұсыныстарының  бәрін  де  қабылдадым;  екеуіміз  жан  аямас  дос 
болып  алдық.  Еріп  сапарға  шықтым.  Капитанның  айтуы  бойынша  шамалап 
тауар алдым, барған жерде ол тауарды ӛткізіп толып жатқан пайда қылдым, 
әрине,  мұның  бәрі  әлгі  досымның  арам  пейілі  жоқ  тазалығының  арқасында 
болды. Мұның алдында елдегі бірсыпыра туысқандарыма хат жазып, қаржы 
сұрағанмын, олар менің бұл ӛтінішімді әкем мен шешеме айтып едәуір ақша 
жібертіпті, әлгі тауар сол ақшаға алынған еді. 
Бұл сапарым ӛте оңды болды. Досымның ақ пейілдігінің арқасында кӛп 
нәрседен  хабардар  болдым.  Есеп-қисап,  бақылау  жүргізу,  кеме  журналын 
тіркеу  істерімен  таныстым,  қысқасы  теңізшілерге  не  білу  керек,  соның 
бәрімен де таныстым. Капитан бар білгенін менен аяған жоқ, үйретті, мен де 
үйренуге  ерінбедім.  Осы  сапар  әрі  теңізші,  әрі  кӛпес  болдым,  апарған 
тауарларымды құм алтынға айырбастап, Лондонға қайтып келген соң, тӛрт-
бес  жүз  ақша  құрастырып  алдым.  «Дәндеген  қарсақ  құлағымен  ін  қазады» 
дегендей енді болған үстіне бола берсе екен дейтінді шығардым, сол болған 
үстіне бола беру менің түбіме де жетті-ау. 
Бұл  сапарда  толып  жатқан  қиыншылықтар  да  кӛрдім,  безгек  болып 
ауырып бірталай михнат шектім. Бұл безгек жай безгектей емес, ауа райына 
қарай  болатын  ӛзгеше  безгек,  себебі  ол  жақта  күн  адам  айтқысыз  ыстық 
болады,  үйренбеген  адамдар  шыдай  алмайды.  Біздің  сауда  істеп  барып 
қайтқан  жеріміз  жер  ортасының  маңайы  (Экватория).  Мұндай  безгекпен 
кӛбінесе  суық  жақтан  келгендер  ауырады,  яғни  Еуропа  елінің  адамдары. 
Және  ол  жақтың  безгегінің  ӛзгешелігі  сол,  ол  безгекпен  ауырғандарға  теңіз 
беті  кӛкпеңбек,  жап-жасыл  дала  құсап  кӛрінеді,  кей-кейде  ауруларға  теңіз 
далаға ұқсап кӛрінеді де, есін білмей суға түседі, сӛйтіп ӛледі. 

13 
Sauap.org
 
Сӛйтіп  мен  Гвинеямен  сауда  жүргізетін  кӛпес  адам  болдым.  Лондонға 
келген  соң  капитан  кӛп  кешікпей  дүниеден  қайтты,  енді  баяғы  жерге 
(Гвинеяға)  ӛз  бетіммен  қайта  бармақшы  болдым,  және  сол  кемемен 
Лондоннан  шығып  жүріп  те  кеттім;  енді  кемені  ӛлген  капитанның 
орынбасары  басқарды.  Бұл  нағыз  барып  тұрған  қайырсыз  сапар  болды, 
ақшамның  кӛбін  сақтай  тұрыңыз  деп  қайтыс  болған  капитанның  әйеліне 
беріп,  шамалысын  қалтама  салдым,  жолда  келе  жатып  тағы  бір  бәлеге 
ұшырадық.  Біздің  кеме  Канар  аралдарына  қарай,  дәлірек  айтқанда,  Канар 
аралдары мен Африка құрлығы аралығына бет алып келе жатыр еді. Бір күні 
таң  сәріде  қаннен-қаперсіз  жүзіп  келе  жатқан  кезімізде,  түні  бойы  торыған 
болу керек, Салех жақтан келе жатқан түрік қарақшыларының кемесі барлық 
желкендерін кӛтеріп, біздің соңымызға түсті. Желкенді барынша кӛтеріп, біз 
ұзамай-ақ  қуып  жететін  шамасын  білгесін  қорғану  шарасына  кірістік  (бізде 
он екі зеңбірек, оларда он сегіз зеңбірек бар еді). Күндізгі үштің шамасында 
бізді қуып  жетті,  қателесті  ме, білмеймін,  я арттан,  я алдан  келудің орнына 
бүйірден  келіп  килікті,  сегіз  зеңбіректі  қатар  қойып  атып  ек,  шегініңкіреп 
барып,  оқты  олар  да  жаудырды,  зеңбіректен  басқа  қол  мылтықтары  да  кӛп 
екен,  қарша  боратып  ата  берді,  ӛздері  екі  жүзге  тарта  бар.  Дегенмен  біз 
тобымызды  жазбай  тізе  қосып  қарсыласа  бердік.  Әзір  ӛлген-жіткен,  я 
жарақаттанған  ешкіміміз  жоқ.  Сәл  уақыт  ӛткеннен  кейін,  теңіз 
қарақшыларының — пираттардың кемесі екінші жағымыздан келіп тиді, атыс 
күшейді,  теңіз  беті  кӛк  ала  тұман  болды.  Екі  жақтың  да  кемесі  бір-біріне 
жанасып,  тӛбелес  бұрынғыдан  да  гӛрі  ұлғайды.  Бір  кезде  пираттар 
жанамалап  келіп,  әр  жерден  ілмек  темір  тастап,  біздің  кемемізді  ӛздеріне 
қарай  жантайтып  тартты  да,  алпыс  шамалысы  ӛлген-тірілгеніне  қарамай 
секіріп  ішке  кірді,  келді  де,  басқаға  алаңдамай  кеменің  арқан  жібін  қиып, 
ағаштарын  кесе  бастады.  Біз  де  берісе  қойғанымыз  жоқ,  алысып  та, 
мылтықпен  атып  та  жатырмыз,  бомба  да  лақтырдық,  кеменің  алаңынан 
оларды  екі  рет  түріп  айдап  шықтық.  Кемеміз  қирады,  үш  адамымыз  ӛлді, 
сегіз  адамымыз  жараланды,  біз  жеңілдік.  Бәрімізді  ұстап  тұтқынға  алды, 
амалсыздан  берілдік,  жауға  пенде  болдық.  Бәрімізді  де  Салехқа  алып  кетті. 
Салех кеме тоқтайтын айлақ, ол жерлер маврларға қарайды. 
Тұтқындағыларды  қайда  жібергенін  кім  білсін,  ел  асырып  айдап  кетті, 
мені  сұлтанның  сарайына  апарды,  әлгі  қарақшылардың  капитаны  ӛзінің 
қасына  алып  қалды,  себебі  онда-мұнда  жұмсауына  мені  ыңғайлы  кӛрді. 
Сӛйтіп,  қатыгез  тағдыр  кӛпестіктен  құлдыққа  айналдырды.  Ішім  шерге 
толды,  еңсем  салбырап  тӛмен  түсті,  тұтқыннан  босануға  ақыл  жетпеді,  тек 
екі  кӛзіме  әлім  жетіп,  ботадай  боздап  жылаумен  кӛп  уақыт  күнім  ӛтті. 
«Шырағым-ай, қысылған жерде қол беріп, кӛмектесер адам болмас» — деген 
әкемнің  айтқаны  еске  түсті,  енді  маған  жарық  қайда,  су  түбіне  кеттім  ғой 
деуден  басқа  ой  жоқ,  жаннан  түңілдім.  Мұнан  былайғы  бастан  кешкен 
халдерді, талай сыннан ӛткенімді әңгімемнің жалғасы кӛрсетер. 
Басқалардан  айырып  ӛз үйіне  алып  қалған  соң,  қайда  барса  да  капитан 
тастамай алып жүреді ғой, бүгін бе, ертең бе, әйтеуір бір күні испандардың 

14 
Sauap.org
 
немесе португалдардың кемесіне душар болып қолына түседі ғой, сәті болса 
мен  де  сол  кезде  азат  болармын деген маған ой  түсті.  Бірақ  бұл ойым  олай 
болып  шықпады,  теңізге  шықса  —  үйінде  қалдырып  құлдар  істейтін  қара 
жұмысқа салды, қайтып келсе — кемесін күзеттірді. 
Қожамыздың ниетін байқаған соң, есі-дертім қашуда болды, бірақ қалай 
қашудың  есебін  таба  алмадым,  әрине,  ондай  халде  қашу  оңай  болып  па, 
сӛзіңді  сӛйлеп,  маңдайыңнан  сипар  жан  жоқ,  ақылдасар  ешкім  жоқ,  я 
болмаса  мен  сықылды  тұтқында  жүрген  адам  тағы  жоқ.  Осымен  екі  жыл 
уақыт  ӛтті.  Үміт  үзілді,  сол  қалыпта  қожамыздың  отымен  кіріп,  күлімен 
шығып  жүре  бердім.  Неге  екенін  білмеймін,  қожамыз  кӛп  уақыт  үйінен 
шықпады, жолаушылап ешқайда бармады, тек анда-санда, жетісіне бір рет, я 
екі рет бізді қасына алып теңізден балық аулап қайтады. Барған сайын мені 
және бір мавр баланы ертіп кетеді, тастамайтынының бір себебі екеуіміз де 
тыңғылықтымыз, айтқанының бәрін істеп, тап-тұйнақтай орындап отырамыз, 
екіншіден, менің балық ұстауым ұнайды, қармағым қапқыш, тастағаным кӛп 
босқа  кетпейді,  ал  кей-кейде  қасымызға  ӛзінің  бір  жақын  інісін  қосып,  әлгі 
баламен  мені  жібереді,  біз  соның  айтуымен  жұмыс  істейміз  және  ол  мені 
қарауылдайды, қашып кетеді деп сенбейді. 
Бір күні әлгі үшеуміз азанмен балық аулауға шықтық. Біз шығысымен-ақ 
теңіздің бетін қап-қара тұман басып, жаға біз бара жатқан жерден бір жарым 
мильдей бола тұрса да, одан кӛз жазып қалдық, сондықтан құр бағдармен бет 
алды  құла  дүз  жүре  бердік:  сол  күні  күнімен,  түнімен  адастық.  Таңертең 
қарасақ жиектен алты мильдей теңіздің ортасына қарай кетіп қалыппыз. Кӛп 
михнат шегіп үйге келдік, кешеден бері ішетін тамақ болмай әбден ашықтық. 
Бұл  оқиғадан  сабақ  алған  менің  қожам:  «Ендігәрі  балық  аулау  үшін 
теңізге  түскенде  азық-түліксіз,  құбылнамасыз  шықпаймын»  —  деді.  Баяғы 
біздің  кемемізді  талап  алғанда  ондағы  бір  баркасты  (баркас  қайықтың  бір 
түрі, үлкен қайық) ӛзіне алып қалған-ды, кеме шеберін шақырып алды да (ол 
шебер тұтқында жүрген ағылшын еді) оған баркастың ортасын ойып, екі кісі 
жатып  ұйықтайтындай  каюта  жаса,  арт  жағына  бір  адамдық  орын  қалдыр, 
себебі ол адам қайықтың құйрығын ұстап отыратын болсын, алдыңғы жағына 
екі  адамдық  орын  жаса,  олар  желкенді  нығайтып  отыратын  болып,  ал 
желкендердің  кливері  каютаның  үстіне  дӛп  келсін.  Каютаның  ішінен  азық-
түлік  салып  қоятын  шкаф  жаса  деп  бұйрық  берді.  Айтқаны  орындалды. 
Каюта ӛте ыңғайлы, іші жайлы, әрі кең болып жасалды, оның ішіне үш кісі 
жатып  ұйқтауға  болады  және  кішкене  үстел,  азық-түлік  салатын  кішкене 
шкаф  та  қоюға  болады;  осы  шкафқа  менің  қожам  нан,  күріш,  кофе  және 
жолда бара жатқанда ӛзі ішетін бірнеше бӛтелке ішімдіктер салып қоятын. 
Осы баркаспен әлденеше рет балық аулауға шықтық, балық аулауға ӛте 
шебер  болған  едім,  сондықтан  қожам  мені  қасынан  тастамай  ылғи  ертіп 
жүретін болды. Бір күні қожам екі-үш маврды ертіп балық аулай ма немесе 
тек қыдырып қайтайын деді ме,— білмеймін, жолаушы жүретін болды, азық-
түлікті кӛп алды, бәрін де күні бұрын баркасқа апарып жайластырып қойдық. 
Мені  шақырып  алып,  үш  мылтық,  жеткілікті  етіп  оқ-дәрі  алуға  бұйырды, 

15 
Sauap.org
 
мақұл  деп  шығып  кеттім,  айтқанынша  істедім.  Келесі  күні  таңертеңнен 
бастап  қонақтарды  күттік,  танымалы  белгісін  қағып,  жалауын  кӛтеріп,  ішін 
тазалап  жуып,  жайластырып  баркастың  басында  отырдық.  Бірақ  қожамыз 
қасында  бӛтен  адам  жоқ,  жалғыз  ӛзі  келді  де,  қонақтарының  бір  тығыз 
жұмысы  болып  қалғанын,  бүгін  жүре  алмайтынын  айтты.  Сонсоң:  «Сен 
үшеуің балық аулап келіңдер, достарым бүгін кешкі тамақты менің үйімнен 
ішеді,  ұстаған  балықты  маған  әкеліңдер»  —  деді  де,  кетіп  қалды.  Мен 
басымды изеп қала бердім. 
Тап  сол  арада  баяғы  азат  болу  жӛніндегі  қиялым  қайта  оянды.  Менің 
енді  кішкентай  кемем  бар,  қожайын  да  кетті,  мен  де  жүруге  әзірлендім. 
Әрине,  балық  аулауға  емес,  ұзақ  сапарға,  қалай  қарай  жүруді  ӛзім  де 
білмеймін, оны ойлағаным да жоқ, жолдың алыс-жақыны, жақсы-жаманы да 
есеп емес, қайда кетсем де бәрі-бір —тек тұтқыннан босансам болғаны. 
Салған  жерден  қулық  жасап  маврға  келдім  де,  қожайынның  тамағына 
тиюге болмайтынын, ӛзімізге азық-түлік алу керек екенін айттым. Мавр бұл 
айтқаныма  кӛніп,  бір  үлкен  себетпен  кепкен  нан,  үш  құмыра  ауыз  су  алып 
келді. Қожайынның шарап салған жәшігінің қай жерде тұратынын білетінмін 
(ол  бұл  шарапты  ағылшын  кемелерінің  бірінен  алған,  ағылшын  кемесінен 
алғандығы бӛтелкелерге жапсырылған қағаздардан кӛрініп тұр), мавр жағаға 
кеткен кезде шарапты баркасқа тасып әкелдім де, бұларды қожайын үшін күн 
ілгері дайындап қойған екен деп айтсын деп, шкафтың ішіне салдым. Бұдан 

жүктеу/скачать 1,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: