Қазақстан Республикасы Білім және ғылым Министрлігі Ахмет Байтұрсыноватындағы

ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ҒЫЛЫМДАРЫНЫҢ   БОЛАШАҒЫ МЕН НЕГІЗГІ ДАМУ БАҒЫТТАРЫ 
 
 
362
 
Рисунок 2 
 
Это  устройство  представляет  собой  простое  фотореле,  алгоритм  работы  которого  тоже 
простейший.  Когда  уровень  естественного  света  достигает  заранее  оговоренного  уровня, 
сопротивление    фоторезистора  R
1 
падает,  что  приводит  к  закрытию  симистора  и  отключению 
нагрузки.  В  таком  положении  устройство  будет  находиться  до  тех  пор,  пока  уровень  освещения 
фоторезистора  не  упадет.  Симистор  откроется  и  нагрузка  включится.  Основной  недостаток 
устройства  данного  типа  в  том,  что  выключив  искусственное  освещение  утром,  оно  вновь  включают 
освещение  вечером.  Это  неприемлемо,  т.к.  вечером  в  помещениях  уже  никого  нет,  и  электричество 
будет расходоваться впустую [3, стр.33] 
Устройство  следующего  типа  свободно  от  этого  недостатка  [4,  стр.24].  Принципиальная  схема 
автомата показана на рисунке 3. 
 
Рисунок 3 
 
Устройство  оснащено  двумя  датчиками,  инфракрасным  датчиком,  работающим  на  отражении 
луча  от  препятствия  и фотодатчиком,  измеряющим  интенсивность  естественного  освещения.  Если  в 
темное время суток в зону контроля ИК - датчика войдет человек, то интенсивность отраженного ИК – 
излучения  уменьшится.  Это  приведет  к  срабатыванию  реле  и  освещение  включается.  Освещение 
будет  гореть  столько  времени,  сколько  человек  находится  в  зоне  контроля,  плюс  еще  несколько 
минут. То есть, когда вы выходите из зоны контроля, свет продолжает гореть еще несколько минут, а 
затем  выключается.  Недостатком  такого  устройства  является  то,  что  оно  будет  хорошо  работать 
только  в  том  случае,  если  в  зоне  контроля  всегда  находятся  люди.  Это  выполнимо  только  для 
небольших помещений и не сработает на открытом пространстве.  
Подобным же недостатком обладают устройства с датчиками присутствия. Они так же требуют 
постоянного  движения  в  «поле  зрения»  датчика,  что,  например,  в  обычной  аудитории,  где  студенты 
сидят на своих местах, невозможно.  

ПЕРСПЕКТИВЫ И ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ РАЗВИТИЯ ЕСТЕСТВЕННЫХ НАУК 
 
 
363
Устройства с ИК-датчиком могут создавать ложное срабатывание при включении отопления или 
другом  изменении  температуры.  Немаловажен  и  тот  факт,  что  помимо  всего  прочего  устройства 
данного  типа  требуют  дополнительных  монтажных  работ,  так  как  в  большинстве  случаев  датчик 
присутствия является внешним и устанавливается отдельно от самого автомата. 
Устройства  с  акустическим  датчиком  свободны  от  недостатков  присущих  описанным.  Автомат 
включает  искусственное  освещение,  реагируя  на  звуки  определенного  уровня.  В  качестве  сигналов 
для активации автомата могут использоваться голоса людей или же резкие звуки (например, хлопки в 
ладоши). 
Принципиальная схема изображена на рисунке 4.[5, стр.30] 
 
Рисунок 4 
 
Устройства,  в  основе  которых  лежат  акустические  датчики,  реагирующие  на  голоса  людей 
неприемлемы  для  использования  в  учебных  аудиториях  в  силу  того,  что  на  занятиях  очень  часто 
бывает абсолютная тишина. Но конечно бывают и обратные ситуации, когда в аудитории проводятся 
различные  практические  занятия  или  лабораторные  работы.  В  этих  случаях  работа  студентов 
сопровождается  различными  шумами,  что  может  послужить  причиной  ложного  срабатывания 
автоматов  с  датчиками,  настроенными  на  резкие  звуки,  даже  во  время  отсутствия  необходимости  в 
искусственном освещении.  
Существуют также устройства, которые производят подсчет людей, находящихся в помещении. 
Если в помещении нужен свет, то в присутствии людей в помещении он будет включен, а когда людей 
нет  –  выключен.  Это  устройство  построено  на  основе  интеллектуальных  систем.  Недостатком 
является  сложность  монтажа  оборудования,  требующая  не  только  электромонтажных,  но  и 
слесарных и плотницких работ.  
Основываясь  на  анализе  существующих  устройств  можно  сформулировать  требования, 
которым должно соответствовать устройство управления искусственным освещением: 
1.Устройство  должно  иметь  регулирование  того  уровня  освещения,  при  котором  происходит 
выключение искусственного освещения. 
2.  Автоматическое  отключение  освещения  не  должно  мешать  принудительному  включению 
освещения для производства ремонта или обслуживания светильников. 
3.  Если  свет  был  отключен  автоматом,  то при  наступлении  темного  времени  суток  автомат  не 
должен  включать свет. Решение о включении света вне зависимости от состояния автомата должен 
принимать только человек. 
4.  Для  монтажа  устройства  не  должно  требоваться  сложных  электромонтажных  работ. 
Монтировать устройство может человек, не имеющий специальной квалификации. 
5. Стоимость устройства не должна быть высокой. 
6.  Устройство  должно  быть  таким,  чтобы  с  его  помощью  можно  было  управлять  нагрузкой 
различной мощности, отличающейся существенно. 
 
Литература 
1. Берковский А.Г. Вакуумные фотоэлектронные приборы. М., «Энергия», 1976. 
2. Энергосбережение в освещении. Под ред. Проф. Ю.Б. Айзенберга. М.: Издательство «Знак», 
1999. 
3. Журнал «Радио» Москва, Из – во «Радио» . №6, 1989. 
4. Журнал «Радиоконструктор», Москва, Из – во «Радио».  №8 2008. 
5. Журнал «Радиоконструктор», Москва, Из – во «Радио».  №7 2005. 

ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ҒЫЛЫМДАРЫНЫҢ   БОЛАШАҒЫ МЕН НЕГІЗГІ ДАМУ БАҒЫТТАРЫ 
 
 
364
ӘОЖ  378.2 
 
ГЕОГРАФИЯДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ ЭЛЕМЕНТТЕРІНЕ ТАЛДАУ 
 
Милақатов  Н.Б.  -  аға  оқытушы,  магистр,    Ы.Алтынсарин  атындағы  Арқалық  мемлекеттік 
педагогикалық институты 
Калкашев  С.Ғ.-  аға  оқытушы,  магистр,  Ы.Алтынсарин  атындағы  Арқалық  мемлекеттік 
педагогикалық институты 
 
Білімді, сауатты адамдар – бұл ХХІ ғасырда адамзат дамуының негізгі қозғаушы күші. 
Бүгінгі  күні  білім  беру  мекемелеріне  оқыту  үрдісін  технологияландыру  өзекті  мәселелердің 
бірі болып отыр. Технология мен әдіс-тәсілдің ара-жігін ажырату да қарапайым мұғалім үшін кейде 
қиын болып жатады. Әр мұғалімнің міндеті – оқушыға білім беріп, олардың қабілетін арттыру, тез 
ойлауға,  ұқыптылыққа  үйрету.  Ол  үшін  мұғалім  өз  пәнін  әр  түрлі  әдіс-тәсілдермен  өткізуге  көңіл 
бөледі. Оқу нормативі вариативті болуы  ықтимал, ол әр мұғалім өз әрекетінде мүмкіндігіне қарай 
сабақ үрдісінде түрлі әдіс-тәсілдерді қолдануы қажет. 
 
Жаңа қоғамдағы негізгі стратегиялық фактордың өмір сүруі, жаңа ақпараттық технологиялардың 
дамуы  ғылыми  және  практикалық  тапсырмаларды  орындауда  бәрімізге  жақсы  белгілі.  Ақпараттық 
қоғамға  өту  ақпараттардың  көшкін  бейнелі  көлемінің  өсуімен  сипатталады.  Өте  қарқынды  дамып 
отырған  ақпарат  технологияларын  география  ғылымының  көптеген  салаларымен  маңызды 
мәселелерін қамтиды. 
Болашақта ақпараттардың құрылымы жан-жақты болуы керек. 
•  Ғылымдық  ойлау  жүйесі,  адамға  кейбір  қоғамдық  мәселелермен  табиғи  құбылыстарды 
шешуде көмектеседі. 
• Конструктивтік бейнелі ойлау - әр түрлі саладағы маманданған адамның қарым – қатынасының 
әмбебап әдісі. 
•  Кең  көлемде  ойлау,  қоршаған  ортаны  әр  түрлі  бейнеде  бірдей  қабылдау.  Геоақпараттық 
технология үлгілерін білімде қолдану келесі білім салаларында қолдануға болады. 
• Базалық ақпараттар білімінде; 
• Географ – студенттердің жоғарғы мамандық білімінде; 
•  Жоғары  маманданған,  білімді,  жүйелі  аналитиктер,  информатиктер  және  программистер 
дайындауда; 
• Мамандарды қайта дайындаудағы білімде; 
• Білімді басқаруда. 
Ақпараттық  технология  табиғи  және  әлеуметтік  –  экономикалық  геожүйелерді  мәліметтер 
базасымен  білім  базасын  пайдалана  отырып,  компьютерде  үлгілеу  арқылы  зерттейді.  Сонда  осы 
жұмыстарды атқару үшін, бірінші геоақпараттық жүйелер құрылады. 
Геоақпараттық  жүйе  негізінде  ақпараттық  –  бағдарламалық  кешен,  мәліметтерді  қайта  өңдеу, 
кеңістіктік – координаттық байланыстыру, тарату және көрсетіліп жатыр. 
Геоақпараттық жүйе қазіргі маңызды мәселелерді шешуде: 
• Жоғары сапалы картографиялық өнімдерді құру; 
• Мәліметтер базасында ақпараттарды графикалық обьектілермен байланыстыру; 
• Мәліметтердің карта, графиктік, диаграммалық сызба түрінде берілуі; 
• Кеңістіктегі мәліметтерге талдау жасау, орналасқан жерін үлгілеу; 
• Басқару мен шұғыл шешімдерде қолғабыс беру; 
• Мәліметтердің түрлі ақпараттық көздерін біріктіру; 
• Өзге техникалық ақпараттық жүйелермен қарым – қатынас т.б. 
Геоақпараттық жүйе құрылымы төмендегідей 4 міндеттемеден тұрады: 
• Картадан алынған кеңістіктегі тапсыпмаларды өңдеумен барлап білу және енгізуді қамтамасыз 
ету немесе мәліметтерді енгізу; 
•  Сақтау  және  іздеу.  Талдануға  тиісті  мәліметтерді  шұғыл  алу,  олардың  маңыздылығын 
дәлелдеп түзету; 
• Талдауды жасау және өңдеу. Есепті шұғыл түрде шешу; 
• Мәліметтерді әр түрде бейнелеу (карта, кесте, сурет, диаграмма блогы, жергілікті сандық үлгі 
т.б.) 
Геоақпараттық жүйені қолдану негізінде біз кеңістіктегі көп мөлшерлі мәліметтерді, сандық кар-
таларды қолдану арқылы бір уақытта талдау жүргізуге мүмкіндік береді және экологиялық болжаммен 
табиғи  ортаға  әсердің  кешенді  бағалау  процедураларын  оңайлатып,  аномалияларды  жедел  түрде 
анықтап, оларды жоюға арналған қажетті шараларды ұйымдастыруға көмектеседі. 
Геоақпараттық  жүйе  географиялық  қолдануларында  және  оның  практикасы  кезінде  ыңғай-
лы,ақпараттық  өңдеулер  мақсатындағы  мәліметтерді  жинау,  беру,  нәтижелеу  және  өңдеуде  іске 

ПЕРСПЕКТИВЫ И ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ РАЗВИТИЯ ЕСТЕСТВЕННЫХ НАУК 
 
 
365
асатын техникалық және ұйымдастыру тәсілдерінен тұрады. Сонымен қатар физикалық-географиялық 
мәселелерді  шешуге  белгілі  бір  мүмкіндік  береді:  ландшафтардың  морфологиялық  құрылымын 
зерттеуге, физикалық-географиялық аудандастыруды жасауға және т.б. сол сияқты -[1, 23 бет]. 
Қазіргі уақытта кейін түскен ақпараттарды өңдеуде көптеген техникалық құралдар қолданылады. 
Оларды бағдарламалық-техникалық құралдар деп атайды. 
ЭЕМ  –  ге  географиялық  ақпараттар  түрлі  құралдардың  көмегімен  енгізіледі,мысалы  мәтіндік 
және кестелік ақпарат кіргізу үшін алфавитті – сандық клавиатуралар  керек. Ал графикалық ақпарат-
ты  жүргізу  екі  түрге  бөлінеді:  автоматтық  (сканерлік)  және  жартылай  автоматтық  (цифроваторлар). 
Сканердің  көмегімен  автоматтық  енгізуде  дәл  картографиялық  ақпараттарды  кіргізуге  болады. 
Сондықтан қазіргі кезде мынадай құралдар пайдаланылады:кестелік принтерлер, түрлі-түсті басылым 
құралдары, графикті – құрылымдық плоттерлер.  
Мәліметтерді шығарып  алу үшін дисплей  қажет,  ол  пайдаланушымен диалог  режимін  орнатуға 
мүмкіндік  береді.  Геоақпараттық  жүйеде  ақпараттық  массивтерді  мәліметтер  базасына  біріктіреміз, 
оған тек мәліметтер базасын басқару жүйесін (  МББЖ) жасау арқылы шығуға болады.  
Мәліметтер  базасы  пайдаланушыны  ақпаратпен  қамтамасыз  етеді  және  геоақпараттық  жүйе 
үлгілер жүйесін тұрақтандырады.  
Үлгілер  коэффициенттері  алдын  ала  белгіленген  жоба  бойынша  орындалады.  Әр  түрлі  жедел 
карталардың  үлгілеу  нәтижелерінің  шығарылуы  түрлі  геоэкологиялық  жағдайлардың  үлгілену 
көрнектілігін арттырады, түбегейлі бақылау және бағалауға мүмкіндік береді -[3, 11 бет]. 
Мәліметтер  базасының  құрылымы  әр  түрлі  қағидалардан  құралады.  Мысалы:  ақпараттық 
иерархиялық түрде ұйымдастырылуы белгілі бір аймақты алады. Олар:ландшафт, қоныс, фация.  
Географиялық  зерттеулерде  ақпараттық  технологияны  пайдаланады.  Ақпараттық  техноло-
гияның  кезеңдерінде  геоақпараттық  жүйені  құру  және  пайдалану  келесі  сатылардан  тұрады:алғашқы 
мәліметтер  жинау,  мәліметтердің  кіруі  және  сақталуы,  оларды  талдау,  жобалар  хабарламалық 
кезеңдердің   технологиялық қабылдануы, географиялық мәліметтердің өңделуі және шешім қабылдау 
-[2,16 бет]. 
Алғашқы мәліметтер жинау.    Геоақпараттық жүйеге келіп түсетін ақпараттардың көзі әр түрлі 
болуы  мүмкін:  Экспедициялық  тәжірибелердің  нәтижелері  (карталар,  күнделік  жазбалар,  кешендік 
суреттеу бланкілері), кескіндеу мәліметтері т.б. әр кезеңдегі тәжірибелердің байқауы бойынша түскен 
ақпараттың  ең  басты  талабы  –  сол  мәліметтерді  салыстыру.  Мұның  қол  жеткен  табысы  –  даладағы 
жиналған мәліметтердің нақты (стандартты) әдістерін пайдалану.  
Мәліметтердің  кіруі  және  сақталуы.  Жиналған  мәліметтерді  ЭЕМ  –  де  өңдеуге  дайындау 
керек.  Осы  қойылған  мақсат  бойынша  алғашқы  талдау  орындалады.  Бұл  өзінің  қатарына  нақтылы 
мәліметтердің тексерілуін, толықтығын және нақтылығын кіргізеді. 
Мәліметтерді  талдау.  Пайдаланушының  сұранысына  байланысты  мәліметтерді  талдауды 
атқару  тәртібі,  оның  іріктелуі  мен  ізденісінен  басталады.  Геоақпараттық  жүйе  мәліметтік  талдаудың 
мүмкіндігін  әр  түрлі  тәртіпте  қолдайды:үлгілік,  сараптамалық  және   анықтамалық.  Қажетті  түрде  ста-
тистикалық  мәліметтер  орындалады  (корреляциялық,  регрессиялық,  факторлық,  дисперсиялық).  Ол 
іріктелудің  бірыңғайлылығын  айтуға,  жіктеулік  тапсырманы  шешуге  көмектеседі.Үлгілік  шешімдердің 
нақтылығы статистикалық критерийді орнатуға пайдаланады. 
Мәліметтің  жобасы  және  шешім  қабылдауы.  Геоақпараттық  жүйенің  құрылуы,  дұрысын 
айтқанда,  ұзақ  үдеріс,  өзінің  құрылуы  кезінде  көп  уақыттың  және  еңбек  қорларын  қажет  ететін  кезең. 
Сондықтан  жаңа  геоақпараттық  жүйесі  ғылыми-тәжірибелік  тапсырмаларды  шешу  үшін  ғана  емес, 
сонымен қатар іс жүзіндегі әр түрлі қажеттіліктерді қамтиды. 
Географиялық мәліметтер көзі. Географиялық мәліметтердің көзі ретінде географиялық мәлі-
меттердің әр түрлі бейнеде (суреттер, карталар, ғарыштық суреттер, обьектілер координаты, сөздер, 
күрделі обьектив) болады. 
Әлемде  кеңінен  пайдалануға  арналған  аймақтық  геоақпараттық  жүйе  үлгісі  - “TEXAS NATURAL 
RECOURSES INFORMATION SYSTEM” оның ішінде төмендегідей ақпараттар сақталады: 
• Метеорологиялық, оның ішінде ауа алабының ластануы; 
• Гидрологиялық, сондай – ақ  су құрылысы және су шаруашылығы мәселелері; 
• Топырақ қорлары және жерді пайдалану құрылымы; 
•  Биологиялық  қорлар:  жануарлар,  өсімдіктер,  микроорганизмдер  және  тірі  организмдерге 
адамның әсері; 
• Әлеуметтік – экономикалық, әлеуметтік жағдайлар, экономика, сауда, басқару орындары; 
• Белгілі бір аудан бойынша картографиялық және геодезиялық аэрофотосуреттер, карталар.  
Ғаламдық  деңгейдегі  геоақпараттық  жүйеге  мысал  ретінде  1990  жылдан  бастап  25  жылға 
жоспарланған  халықаралық  “Әлемдік  өзтеріс”  атты  геосфера-  биосфералық  бағдарламаны  (МГБД) 
келтіруге  болады.  Бұл  бағдарламаның  мақсаты  –  жердегі  экожүйелерге  инвентаризация  және 
мониторинг жасау. Оған кіретін халықаралық және ұлттық геоақпараттық жүйелер саны төртеу. Олар:  
GDPP  (Global  Data  base  Planning  Project)  “Әлемдік  мәліметтер  базасы  жобасы”  және  осыған 
кіретін:  

ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ҒЫЛЫМДАРЫНЫҢ   БОЛАШАҒЫ МЕН НЕГІЗГІ ДАМУ БАҒЫТТАРЫ 
 
 
366
Мәліметтер базасы қоршаған орта туралы ( WDDES Projegt) ;  
Әлемдік ақпаратты – қорлық  мәліметтер базасы (GRID);  
АҚШ-тың  Ұлттық  геофизикалық  орталығының  NOOA  әлемдік  қоршаған  ортаның  сандық 
атласының жобасы.  
GDPP  жобасының  мақсаты  -  әлемдік  сандық  МБ  –  ны  жоспарлау  құрылымдау  және  қазіргі 
жағдайды бағалау, болашақтағы мәселелерді шешу жолдарын зерттеу болып отыр. 
Мектептерде география сабағы бойынша ақпараттық технологияны қолдану, яғни компьютерлік 
техниканы  қолдану  болып  табылады.  Жалпы  география  пәні  бойынша  табиғи  құбылыстар  көптеп 
түсіндіріледі. Табиғи құбылыстарды компьютерде анимация арқылы көрсетуге болады -[4,3 бет]. 
Анимация – бұл мультипликацияның дамуындағы осы заманға сай компьютерлік бөлігі. Бұрын 
мультипликациялық  кадрларды  қолмен  сызса,  қазір  анимациялар  арнайы  компьютерлік  бағдарла-
малардың көмегімен бейнелерді ”тірілтіп” (осыдан анимация сөзі шыққан) пішіні, бояуы т.б. өзтертеді. 
Болашақ география пәнінің мұғалімі ретінде ақпараттық технология элементтерін үйреніп, алған 
білімімізді практика жүзінде іске асыру.  
 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1.  Баранский Н.Н.  Методика преподования экономической географии. -М.,1990. 
2.  Беспалько В.П.   Слагаемые педагогической технологии. –М.: Педагогика.- 1989. 
3.  Бенькович Т.М., Бенькович Д.Л. Опорные конспекты в обучении  географии 7 класс- М., 1995. 
4.  Бұзаубақова К.Ж. Жаңа педагогикалық технология. Тараз: ТарМУ. 2003 
 
 
ӘОЖ 502/504.064.3:582.259 
 
ШАҒАЛАЛЫ ӨЗЕНІНЕН АНЫҚТАЛҒАН ДИАТОМДЫ БАЛДЫРЛАРҒА СИПАТТАМА 
 
Өнерхан  Г.  –  б.ғ.к.,  биология  және  ОӘ  кафедрасының  доценті  м.а.,  Ш.Уәлиханов  атын-
дағы Көкшетау мемлекеттік университеті,  
Ғалымжан  М.Қ.  –  магистрант,  Ш.Уәлиханов  атындағы  Көкшетау  мемлекеттік  универ-
ситеті 
 
Мақалада  Шағалалы  өзенінен  зерттелген  диатомды  балдырлардың  түрлік  құрамы,  құ-
рылыс  ерекшеліктері  қарастырылды.  Жиі  кездескен  диатомды  балдырларға  сипаттама 
берілді. 
Негізгі ұғымдар: Шағалалы өзені, диатомды балдырлар, микробалдырлар, таллом.   
 
Шағалалы  өзені  —  Солтүстік  Қазақстан  облысының  Айыртау,  Тайынша,  Ақмола  облысының 
Зеренді  аумағы  арқылы  ағатын  өзен.  Көкшетау  қыратынан  басталады.  Ұзындығы  234  км,  су 
жиналатын  алабы  9220  км².  Негізгі  салалары  —  Терісбұтақ  (27  км),  Қошқарбай  (49  км), Ащыөзен (23 
км). Алабы жоғарғы және орталығы бөлігінде қыратты-төбелі, төменгі бөлігінде жазықты. Жайылмасы 
екі жиекті, орташа ені 0,1-0,2 км, енділеу жері 3-4 км (Қопа көлі маңында), суы мол жылдары 3-6 тәулік 
бойы  биіктігі  0,7-1,3  м  су  басады.  Жауын-шашын,  жер  асты  суымен  толығады.  Көктемде  20  —  40 
күндей  тасып,  жазғы-күзгі  кезеңде  сабасына  түседі.  Суының  минералдары  көктемгі  су  тасу  кезінде 
жоғары  ағысында  200-600  мг/л-ден  төменде  300-700  мг/л-ге,  жазғы  кезеңде,  700-900  мг/л-ден  1000-
1100  мг/л-ге  дейін  өзгереді.  Лайлылығы  600-700  г/м³.  Өзен  суы  егістік,  шабындық  жерлерді  суаруға, 
елді мекендерді ауыз сумен қамтамасыз етуге пайдаланылады [1, 59 б]. 
Біз  зерттеу  жұмысымызда  осы  Шағалалы  өзенінің  диатомды  балдырларының  түрлік 
құрамдарына, ерекшеліктеріне назар аудардық.  
Диатомды  балдырлар  түрлерінің  жалпы  саны  6  мың  шамасында  болады.  Бұлар  микро-
скопиялық,  өте  ұсақ,  бір  клеткалы,  кейде  колония  түзетін  организмдер.  Барлық   жерлерде  кездеседі. 
Олар  ащы  және  тұщы  суларда,  ылғалды  топырақтарда,  жар  тастарда,    ағаштардың  діңдерінің   
қабықтарында және т.б. жерлерде өседі. Судың  түбіндегі  тұйық батпақтарда олар өте көп кездеседі. 
Диатомды балдырлардың клеткасының пектинді қабықшасына, сырт жағынан кремнезем сіңеді 
де,  қорғаныш  қызметін  атқаратын  «сауыт»  түзеді.  Ол  бір-біріне  тығыз  болып  киілген  екі  бөліктен: 
үстіңгі  эпитекадан  және  астыңғы  гипотекадан  тұрады.  Бұл  бөліктің  әрқайсысы  екі  жақтаудан  тұрады. 
Олардың  тікесінен  қарағандағы  жалпақ  жақтарының  шеттері    аздап  қайырылған,  ал  белдеу  жағы 
жіңішке  сақина  тәрізді  болып  келеді.  Диатомды  балдырлардың  клеткасы  жай  екіге  бөлінуі  арқылы 
вегетативті  көбейеді.  Жынысты  көбеюі  ерекше  коньюгация  тәріздес  изогамия,  анизогамия,  кейде 
оогамия түрінде өтеді [2, 95 б]. 
Зерттеудің әдістері мен нысандары 
Жұмыста зерттеу нысаны ретінде Шағалалы өзенінен алынған су сынамалары  пайдаланылды. 
Өзен  суындағы  микробалдырлардың  түрлік  құрамын  анықтауда  Сиренконың  әдiстемелiк  нұсқаулары 

ПЕРСПЕКТИВЫ И ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ РАЗВИТИЯ ЕСТЕСТВЕННЫХ НАУК 
 
 
367
пайдаланылып,  материалдар  полиэтилендi  ыдыстарға  жиналынды.  Балдырларды  зерттеуде перипи-
тонды  және  планктонды  организмдер  алынып,  МБИ  15-42У  микроскобын  пайдаландық.  Балдырлар-
дың  түрлiк  құрамын  анықтауда:  «Определитель    сине-зеленых  водорослей  Средней  Азии»,  том  1-2; 
«Определитель  пресноводных  водорослей  СССР»,  том  1-14,  1951;  «Определитель  протококковых 
водорослей  Средней  Азии»,  том  1-2,  1988;  «Краткий  определитель  хлорококковых  водорослей 
УкрССР». Киев, 1990; анықтауыштары қолданылды.   Балдырларды тiрi жағдайда анықтау жүргiзiлдi. 
Жұмыс барысында фиксаторлар ретiнде 2-4%-тi формалин ерiтiндiсi, түрлiк құрамын анықтауда 0,01% 
нейтральды  қызыл  және  метилен  көк,  сафранин  бояғыштары  қолданылды.  Талшықты  микробал-
дырлардың қозғалысын тоқтату үшiн йод ерiтiндiсi қолданылды [3-6, 7, 73 б].  

жүктеу/скачать 39,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: