240
жайында емес, мектептердің, эпигондықтың қылаң бергендігі жөнінде сөз ғана сөз
етуге тура келеді"[899].
Бүгіндері әдебиеттану бұл ұғымдарды мүлдем қажетсінбейді деген ойлар да айтылып
қалуда. М.О. Чудакова "Тынянов пен оның жақтастарының еңбектеріндегі өте-мөте атап
өтерлігі, әлбетте, айқындау емес "дәстүр" ұғымын дискредитациялауы, олардан кейін әрі-
сәрі күйде қалып, өзіне ғылымнан тыс мәтіндерден пана тапты. Оның орнына "цитата"
(реминисценция) және "әдеби астар мәтін" (басым көпшілік жағдайда поэтикалық
мәтіндер үшін)" ұғымдары келді деп жазады[900].
Тап осындай "дәстүр" сөзіне және оның тереңде жатқан мәніне сенімсіздікпен
қараушылықтың артында "антидәстүршіл" Ф. Ницше мен оның ізбасрарлары ой-
пікірлері тұр. "Заратустра солай деді" поэма-мифінің қаһарманының адамдарға қойған
талабын еске түсірейік: "Ескі <...> скрижалды талқандаңдар"; "Мен оларға (адамдарға.-
В.Х.) әулиелер мен ақындарға <...> күліңдер деп бұйырдым"[901].
Жауынгер антидәстүршілдіктің үні бүгіндері де естіліп қалады. Таяу өткен шақтардағы
З. Фрейдтің ницшеандық рухтағы интерпретацияға ұшыраған фразасы: "Өзіңді Эдиптік
кешен қалай бұйырады, солай, әкеңді өлтіргендей, өзіңе рухы жағынан жақын, әрі аса
күшті өзіңе дейінгіні тек өлтіре сынау арқылы ғана таныта аласың"[902]. XX ғ. шешуші
антидәстүршілдігі өзінше дәстүр түзуі бір түрлі кеңкелестеу көрінеді, әрине. Б. Гройс,
"Ницше қазір заман ойы үшін айналып өтуге болмйатын жойқын бағдарға айнаған"
есептейді: "<...> дәстүрден қол үзу дегеніміз – бұл оның артынан басқа деңгейде ілесу, не
болмаса, үлгілерден қол үзудің де өз дәстүрі бар" деп тұжырымдайды[903]. Оның соңғы
фразасымен келіспеске шараң жоқ.
Бүгінде дәстүр ұғымы әдебиеттануға тікелей қатысы бар байыпты ой алшақтығы мен
дүниетаным қарама-қарсылығының алаңына айналып отырған жайы бар.
Достарыңызбен бөлісу: