157
(эпистолярлық сипаттағы көптеген романдар мен хикаяттар, күнделік пен мемуарлар
формасындағы прозаға) айналады. Сөз өнерінің жазумен байланысын заман ғалымдары
кейде асыра дәріптейді, автор өмірге әкелетін мәтін "хат өндірісінің процесі" (Р. Барт)
ретінде тәпсірленеді, тұлғааралық сұхбаттасуыға енбеген өздік мақсатты: "Сөйлеу
түгесілген жерде хат өмірге <...> және де біз кім сөйлеп тұрғанын анықтай алмаймыз, тек
дәйектейміз, бұл арда бұдан басқа айтар ештеңесі жоқ" болып табылады [592].
Подобные суждения Барттың осы тақлеттес ой түйіндеуі заманалық француз философы
Ж. Деррид ұсынған "архехат" концепциясына сүйенеді. Оның мәнісі төмендегідей: болып
келеді. әлемдік мәдениет тарихында ауызекі сөзге қарағанда хат бірінші, оның негізі
"таңбалы айшықты" іздейтін сана ойынында жатыр. Бұл ойын архехат деп аталады.
Деррид Сократ мүлдем болмаған өзінің жеке басының даңқы үшін оның образын
Платонойдан шығарған деген болжам айтты[593].
Барт және Деррид бойынша, хатта сөз өзінің тұлғалық және коммуникативтік сипатын
жоғалтып алады, бұған сай келетіні соңғы он жылдықтардағы көркем амаляттағы
жағдаяттар (мысалға, француздық "жаңа роман"). Егер әдеби бағдар ұстануда – әдебиеттің
сөздің жазбаша формасына қатысты сан ғасырлық тәжірибесін еске ала отырып айтар
болсақ, бәрі бір ауызша сөзге қарағанда туынды болып келеді.
Өзіне көркемдіктен тыс сөздің түрлі формаларын "сіңіре" отырып, әдебиет тілдік
нормадан жеңіл де, еш қиналмай ауқытқып, сөйлеу іс-әрекеті аясында жаңашылдықты
жүзеге асырады. Жазушылар мен ақындар тілтуындыгері рөлінде ойнай алады, оның
жарқын мысалы – В. Хлебниковтың поэзиясы. Көркем тіл ұлттық тілдердің байлығына
бас қойып қана қоймай, сонымен бірге өзі де қайыра сөз туындатады. Сөз өнерінің тап осы
аясында әдеби тіл қалыптасады. Бұған даусыз дәлел – А. С. Пушкин шығармашылығы
(қазақ әдебиетінде – Абай-Ә.Ә.).
Достарыңызбен бөлісу: