455
11-тарау
•
Айырбас, желілік және рационалды таңдау теориялары
насынан тыс А үшін осы мақсаттарға
қол жеткізуге кері пропорционал болып
келеді» (1962:32). Осылайша, тәуелділік сезімі Эмерсонның билік түсі нікте-
месіне байланысты: «А-ның В-ға билігі тең және В-ның А-дан тәуелділігіне негіз-
делген» (1962:33). А мен В арасындағы өзара байланыста А-ның В-ға, В-ның А-ға
тәуелділігі тең болған кезде үйлесімділік бар. Тәуелділікте үйлесімділік жоқ
болған жағдайда тәуелділігі әлсіз актор билікке қатысты артықшылыққа ие бо-
лады. Осылайша билік – А және В арасындағы
қарым-қатынас құры лымына
салынған мүмкіндік. Билік сонымен қатар қарым-қатынастан сыйақы алу үшін
де қолданылуы мүмкін. Тіпті үйлесімді қарым-қатынаста да біршама тең дә-
режеде билік пен тәуелділік болады. Билік пен тәуелділік мәселесіне қатысты
зерттеулер, ең бірінші, позитивті нәтижелерге – басқалардың сыйақы алуына
негізделген. Дегенмен Молм өзінің бірқатар еңбектерінде (1988, 1989, 1994,
1997; Peterson, 2005) билік-тәуелділік қарым-қатынасындағы жазалау билігі-
нің жағымсыз рөлін атап өтті. Демек, билікке сыйақымен де, басқаларды жа-
залау арқылы да қол жеткізуге болады. Жалпы айтқанда, Молм жазалау күші
сыйақы күшінен әлсіз екенін анықтаған, оған себеп – жазалау әрекеті жағым-
сыз әсер тудыруы мүмкін. Яғни жағымсыз әсерді ушықтыру қаупі – жазалау
билігінің маңызды бөлігі болып табылады деген сөз.
Бұл бізді жазалау билігі қауіп элементін сыйақы билігіне қарағанда, аса
стратегиялық тұрғыда қолданады деген қорытындыға әкеледі (Molm, 2001).
Дегенмен Молм зерттеулерінің бірінде (1994) жазалау билігінің салыс тыр-
малы түрде әлсіздігін ескертеді және соған байланысты қауіп – сыйақы билігі-
не қарағанда тиімділігі аз болғанынан емес, оның кеңінен қолданылмайтынына
байланысты болуы мүмкін. Молм, Квист және Уизли (1994) жазалауды сый-
ақы беруге құқы барлар қолданғанда әділетті болып көрінетінін, ал серіктестер
сыйақыны күткен кезде бұл әділетсіз және, сәйкесінше, әлсіз ынталандыру ре-
тінде қабылданатынын айтады.
Достарыңызбен бөлісу: