Устойчивое развитие: язык, межкультурная коммуникация

өз еңбектерінде бұл туралы объективті және бейтарап бағалау жиі болмайды, мысалы, 
мұндай жағдайларда, бағалау асығыс жүргізіледі немесе мұғалім мен оқушының жеке 
қарым-қатынасына, сабаққа қатысу және оқушының мінез-құлқына байланысты болады. 
Осылайша, бағалау мәселесі қазіргі уақытта даулы болып отыр деп айта аламыз. Бағалауға әр 
түрлі тәсілдер ұсынылған, сонымен қатар оқушылардың үлгерімін бағалаудың балама 
жүйелері енгізілуде. Оқытушылар мен ғалымдар жалпыға ортақ бағалау жүйесін түзету 
жолдарын белсенді талқылауда, бірақ бұл мәселе ашық күйінде қалып отыр. 
Барлық рейтингтік жүйелердің негізгі идеясы оқушылардың оқу және танымдық 
белсенділіктерін арттыру, оқуға деген ынтасын арттыру, өзіндік жұмыс және оқушының оқу 
сапасын бағалаудың объективтілігін арттыру үшін жағдай жасау болып табылады. 
Рейтингтік жүйе – оқушылардың жеке оқу іс-әрекетінің сандық жағынанда, сапалық 
көрсеткіштерімен де ақпаратты өңдеуді қамтамасыз ететін, бағдарламалық жасақтамада 
енгізілген ережелер, нұсқаулықтар және сәйкес математикалық аппараттар жиынтығы, ол 
кез-келген контексте әр оқушыға жеке рейтинг (интегралдырейтинг, нөмір) беруге мүмкіндік 
береді. Академиялық пән,кез-келген кәсіп түрі, сонымен қатар бірқатар пәндер бойынша 
жинақталған. 
Оқытудың рейтингтік технологиясының функциялары: кез-келген тапсырма, сұрақ 
немесе тапсырма дерлік оны құраушы элементтерге бөлініп, оқытушы ұсынған ұпай 
шкаласы бойынша бағаланады. Ең нақты іс-әрекет (элемент) бағалауға жататындықтан және 
нәтижелері де элементтік тұрғыдан талданатын болғандықтан, осылайша қол жетімді 
ақпарат аналитикалық талдау үшін кең, объективті материал болып табылады [2]. 
Л.Г.Устинованың зерттеулерінде рейтингтік технологияның келесі принциптеріне 
назар аудару ұсынылады: бағдарлау принципі (мақсат қою) оқушыларға алдағы жұмыстың 
мақсаттары мен міндеттерін нақты елестетуге және оларға жетудің жолдарын анықтауға 
мүмкіндік береді. 
Нүктелік-рейтингтік жүйеде қазірдің өзінде құрылған және пайдалануға дайын нақты 
құрылым жоқ екенін есте ұстаған жөн. Әрбір оқу орны, оқытушы осы бағалау әдісін қолдана 
отырып, өзіндік жүйені, қажетті критерийлерді, белгілі бір қызмет түріне арналған балл 
санын және басқаларын дамытады. 
Әрине мұндай «еркіндіктің» нақты шектері бар, оларға федералды мемлекеттік білім 
стандарттары, сондай-ақ оқытушы әзірлеген нақты оқу материалдары немесе критерийлер 
кестесі бойынша шетел тілі сабағында оқушыны бағалау критерийлері қолданылады. Бірақ, 
ең бастысы, бұл жүйе тек объективті ғана емес, сонымен қатар білімге, оқушының 
белсенділігіне, жеке көзқарасы мен үлгеріміне мета-пәндік бағалауды да қамтуы керек.
Балдық-рейтингтік жүйенің негізгі мақсаты– оқушылардың тәрбие жұмысын 
жандандыру және олардың семестр бойы сабаққа деген ынтасын арттыру. Сондай-ақ, 
баллдық-рейтингтік жүйе теріс негізде құрылмауы керек. Айыппұлдар мен түрлі жазалар 
жүйесін құру орынсыз. 
Оқушылар үшін білімді бағалаудың рейтингтік жүйесі өте маңызды, ол: 
- оқу процесінің ізгілендірілуі мен демократиялануымен байланысты: оқушылардың 
өздері рейтингтерін анықтайды, қосымша ұпай жинауға бәсекелес бола алады, нәтижелерінің 
динамикасын көреді; 
- табандылыққа, жігерлілікке, ерік-жігерге тәрбиелейді; 
оқушыларға қызығушылықтарын, қабілеттерін, бейімділіктерін анықтауға және 
дамытуға, өзін-өзі бағалауды нығайтуға көмектеседі; 
- білім, білік сапасын арттыруға ықпал етеді. 
Қазіргі уақытта бағалаудың дәстүрлі жүйесіне сәйкес ауысу кезінде жоғары оқу 
орындарында баллдық-рейтингтік жүйе көбірек қолданылады. Білімді бағалау, бақылау және 
есепке алудың бұл жүйесі білім алушылардың білім деңгейінің толықтығына, толықтығына, 
жүйелілігі мен объективтілігіне бағытталған. 
Бағалаудың балдық-рейтингтік жүйесін қолдану арқылы бақылаудың тиімділігі мүмкін 
сияқты бұл жүйе тақырыпты, мета-өнімдерді және жеке нәтижелерді бағалауды қамтуға 

мүмкіндік береді. Сондықтан оқытылатын пәндердің ерекшелігін, оқушылар контингентін, 
білім деңгейлерін ескере отырып, мұғалімнің бағалау қызметіне назар аудару қажет. 
Қазіргі бес балдық бағалау жүйесі бірден қалыптаса қойған жоқ, оны әртүрлі оқу 
орындарымен модернизациялауға әлі де күш салынуда. Оқушылардың танымдық 
белсенділігін зерделеу үшін сабақтағы іс-әрекеттің ең қолайлы түрі – топтық өзара 
әрекеттесу. Айта кету керек, топтық жұмыста бағалау міндетті таңбалауға дейін 
төмендетілмейді және төмендетілмеуі керек. Топтық жұмыс кезінде мұғалімнің міндеті – әр 
оқушының топ жұмысына қатысуын байқау, белсенділікті байқау. Белсенді оқушылардың 
кейбірі белгіленбеуі керек екенін ескеріңіз. Бұл топтық жұмыс тұжырымдамасына қайшы 
келеді. Қажет болса, топтың жұмысын тұтастай бағалауға болады. 
Шет тілі сабақтарында оқытудың интерактивті әдістерін қолдану құпталады. Кейс-
стади негізінен келесі дағдыларды дамытуға көмектеседі: 
- келіссөздер жүргізу, сұхбаттасу, мәселелерді шешу немесе шешім қабылдау 
дағдылары; 
- мұғалімге осы топта оқыту әдістемесі мен стратегиясын өз бетінше таңдауға 
мүмкіндік беретін дағдылар.
Кейс-стади бағалау мұғалім мен оқушы арасындағы ақпарат алмасудан тұруы мүмкін, 
оның барысында әркім сұхбат берушінің көрсетіліміне бейімделуге тырысады. Осылайша, 
бағалау оқушы мен мұғалімнің өзара түсінуінің өлшеміне айналады. 
Мемлекеттік білім беру стандарттары шет тілі сабақтарында бағалауға келесі 
талаптарды қояды: 
– 
оқу жетістіктерін объективті бағалау; 
– 
өз қызметін бағалау дағдыларына ие; 
– 
өзін бағалау кезінде басқалардың пікірін ескеру; 
– 
топтық тапсырманы орындаудағы үлестерін бағалау.
Шет тілін оқытудың басқа пәндермен салыстырғанда өзіндік ерекшеліктері бар. Шет 
тілін білу кезінде оқушылардың психолингвистикалық, социолингвистикалық және тілдік 
қабілеттерін ескеру қажет. Сонымен қатар, педагогикалық бағалау бөлек емес, ол сабақтар 
жүйесіне біріктірілген. 
Шет тілін үйрену кезінде төрт тілдік дағды бағаланады: тыңдау, оқу, жазу, сөйлеу.
Бағалау рәсімінде жеке процестерді ажыратуға болады: жобалау, талдау, пайымдау, 
шешім. Жоспардың рөлі бағалаудың мақсаттары мен қабылданған шешімдер түрлерімен 
байланысты даму қасиеттерін анықтау болып табылады. Талдау процесі шешімді нақтылау 
үшін ақпарат жинауға мүмкіндік береді. Пайымдау процесі ақпаратты әділ бағалауға 
мүмкіндік береді. Шешімнің түпкілікті процесі жетістіктерді жіктеуге, бағыттауға, бекітуге, 
анықтауға мүмкіндік береді. Шешім оқушының болашақ үлгеріміне қатысты ретроактивті 
болып табылады. Бағалаудың екі педагогикалық түрі жүзеге асырылады: формативті және 
суммативті бағалау.
Формативті бағалау сабақ барысында, бейресми және жоспардан тыс кезде 
қолданылады. Мұғалімдер мұны оқушылардың үлгерімін белгілермен білдіру үшін 
пайдаланбайды, бірақ олар оны мимика, дене тілі немесе қысқаша кері байланыс арқылы 
жұмыста ынталандыру үшін қолданады. Мұны топтық жұмыс кезінде, мұғалімдерде 
оқушылардың жұмысын бақылауға және бағалауға уақыт болған кезде жүзеге асыруға 
болады. Мұғалімдер үшін ең бастысы – позитивті болу және оқушыларды жетістіктері мен 
күштері үшін мадақтау. 
Суммативті бағалау, екінші жағынан, оқу нәтижелеріне шоғырланады. Бұл формальды, 
жоспарлы және белгілі бір кезеңнің соңында (семестр, сабақ немесе бөлім) оқушылардың 
үлгерімін өлшейді. 
Сонымен, мұғалімдердің бағалауы оқушылардың сөйлесуге деген ықыласына қалай 
әсер етуі мүмкін немесе тіпті сөйлесім шеберлігін арттыруға көмектеседі. Мұндағы маңызды 
әдіс формативті қолдану болып табылады, яғни бейресми бағалау мүмкіндігінше позитивті 
болып, оқушылардың жетістіктерімен жетілуін байқауға мүмкіндік береді. Жақсы бағаланған 

оқушылар сөйлесімге және оқу процесін тиімді етуге ынталандырады. 
Коммуникативті тілді меңгеру екі бөлімнен тұрады: 
1) Тілдік білім 
2) Тілдік стратегия. 
Тіл біліміне ұйымдық білім (грамматикалық білім және мәтіндік білім) және 
прагматикалық білім (функционалдық білім және әлеуметтанулық білім) кіреді. Оқушыларға 
тест тапсыру арқылы тілді білу деңгейін көрсету қажет етіледі. Мұндай бағалауда 
қолданылатын тапсырмалар оқушыларға сөйлесуге,сөйлесуге қатысуға немесе нақты өмірде 
болатын басқа контексте сөйлесуге мүмкіндік беруі керек. Мектеп оқушыларына арналған 
тапсырмалар екі түрге бөлінеді[3]: 
1) Таза сөйлесім әрекеттері, мысалы, жаңалықтар, әңгімелер, суреттер бойынша 
әңгімелер, санаттағы тапсырмалар, ауызша баяндама және басқа сөйлесім жанры. 
2) ауызекі сұхбат және сұрақ-жауап тапсырмалары сияқты шеберлік пен сөйлесім 
шеберлігі біріктіріледі. Оқу нәтижелерін ауызша бағалау кезінде оқушылардың үлгерімін 
өлшеу үшін рейтинг шкаласы, кейде баллдық деңгей немесе рубльдік деңгей деп аталады.
Ағылшын тілін жазбаша білудің баллдық критерийлеріне қатысты Вейгл рейтинг 
шкаласының екі түріне қатысты пікір білдірді: 
1) бірыңғай рейтингтік шкала; 
2) аналитикалық рейтинг шкаласы. 
Джаморманның пайымдауынша, тұтас бағалау – жазбаның лингвистикалық, 
риторикалық немесе ақпараттық ерекшеліктерін ескермейтін кез-келген рәсім. Кейбір тұтас 
процедуралар бірқатар нақты функцияларды көрсетуі мүмкін және тіпті олардың 
әрқайсысына жеке-жеке баға беруді талап етеді, бірақ оқырман ешқашан бұл функцияны 
тоқтатып, санап немесе талап етпейді.  
Керісінше, аналитикалық бағалау кері болып табылады, атап айтқанда инциденттерді 
санау немесе есептеу. Аналитикалық рейтинг шкаласы шектеулі жауап сипаттамасымен 
тапсырмалардың әр бөлігін анықтайды. Әрбір жеке бөлік үшін рейтингтік нұсқаулар нақты 
анықталу немесе тапсырмалардың әр бөлігі үшін сипаттама беру арқылы көрсетілуі керек. 
Көптеген таразылар төрт деңгейден аспайды. Рейтингтік шкаланың бұл түрін бағалау оңай 
және сенімді. 
Бағалау оқушылардың үлгерімін және олардың үлгерімін өлшейтіндіктен бағалаудан 
өзгеше. Сондай-ақ, мұғалімдерден оқушылардың кездесетін мәселелерін диагностикалауды 
және сындарлы кері байланысты қамтамасыз етуді талап етеді. Сонымен қатар, жақсы 
бағалау сындарлы, сенімді, орынды, практикалық және есеп беруші болуы керек. Сонымен, 
оқушылардың үлгерімін бағалау сөйлесім тілінде білім беру ортасында болып жатқан 
жағдайлар туралы ақпараттың пайдалы көзі болып табылады.
Бағалауды үш санатқа бөлініп, атап айтқанда ресми бағалау, бейресми бағалау және 
өзін-өзі бағалау. Ресми бағалау тестілеуге байланысты және өте жақсы жоспарланған болуы 
керек. Ол жоспарлау, құрылыс, басқару және нәтижелер сияқты кезеңдерді қамтиды. 
Формальды бағалау оқушылардың жазбаша, оқу немесе тіпті тыңдаудағы жұмысын өлшеу 
үшін жақсы қолданылады.
Өзін-өзі бағалауға келер болсақ, ол оқушылардың күтуі мен қажеттіліктері, олардың 
проблемалары мен алаңдаушылықтары, олардың үлгерімдері туралы қалай ойлайтындығы, 
қолданылатын материалдар туралы не ойлайтындығы туралы пайдалы ақпарат беруге 
бағытталған. 
Екінші жағынан, бейресми бағалау оқушылардың сабақтың қалыпты жағдайындағы 
үлгерімі туралы ақпарат жинауды қарастырады. Сонымен қатар оны белгілі бір уақыт 
аралығында жасалғандықтан үздіксіз бағалау деп атайды. Сөйлесімді бейресми бағалау 
оқушыларға маңызды әсер етеді, өйткені ағылшын тілінде сөйлесім және сабаққа қатысу 
үшін сыйақы оқушыларға сабаққа көбірек қатысуға және ағылшын тілін көбірек қолдануға 
түрткі болады. Бағалаудың бұл түрі оқушылардың сөйлеу әрекеттерін бақылау арқылы 
жүзеге асырылады.

Браун оқушылар сөйлесімнің жақсы көрсеткіштерін бағалауға болатындығын 
түсіндіреді, себебі оқушылар факторларды келесідей қарастырады: 
1. Грамматика құрылымын дәл қолдану; 
2. Ымдауды немесе дене қимылын, оның ішінде бет әлпетін қолдану; 
3. Дыбыстарды, стресс заңдылықтарын, 
4. Ырғақты құрылымдар, тілдің интонациясы; 
5. Түсіну қабілетін арттыру үшін стратегияларды қолдану, мысалы, негізгі сөздерді 
баса көрсету, аудару немесе тыңдаушының түсінуін тексеру; 
6. Аудитория үшін түсінікті және орынды болатын сөздік қорын (сөз таңдау), 
талқыланатын тақырыпты және сөйлесім актісі орын алатын жағдайды таңдау; 
7. Мақсатты аудиторияның сипаттамаларын, соның ішінде ортақ білім немесе ортақ 
пікірлер, қатысушылардың мәртебесі мен билік қарым-қатынасы, қызығушылық деңгейлері 
немесе перспективалардағы айырмашылықтар; 
8. Тыңдаушыны түсіну мен қатыстыруды барынша арттыру үшін лексика, сөйлесім 
жылдамдығы және грамматикалық құрылымдардың күрделілігі сияқты сөйлесудің құрамдас 
бөліктерімен өзара әрекеттесуінің сәттілігіне назар аудару [4].
Сонымен қатар, бағалау құралдары нақты сабақты бейнелейді және алғашқы 
кездесуден бастап сабақты жоспарлауға қосылады. Олар сонымен қатар бағалау 
критерийлері мұғалімдерге де, оқушыларға да түсінікті және түсінікті болуы керек деген 
тұжырымға келеді. Сонымен қатар, мұғалімдер оқушылардың интерактивті жаттығулар 
жасауына және қажет болған жағдайда алдын-ала нұсқауларға негізделуіне көбірек 
мүмкіндіктер күтеді. Сөйлесімді бағалаудың мұндай критерийлерін анықанықтауға болады 
(жылдамдық/тартыну жылдамдығы), хабарлама (орындылығы), нақтылық (грамматикалық 
және лексикалық қателер) және айтылым (дыбыстар/интонация/стресс).
Сонымен жоғарыда көрсетілген талаптарды мұқият орындай келе оқушылардың сөйлеу 
дағдыларын жетілдірудегі жетістікке қол жеткізуге болады. Ағылшын тілін білмейтін негізгі 
оқушыларға келетін болсақ, бағалаудың бұл түрі оқушылардың бөлінген уақыты мен 
мүмкіндігіне сәйкес келуі мүмкін. 

жүктеу/скачать 5,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: