Бярпа, эенезис
38
мятнляринин якс олунмасы шцбщясиздир. Онларын кодунун
ачылмасы йолунда уьурлу аддымлар атылыр.
Тяяссцфляр олсун ки, торпагларымызда арамсыз ганлы
мцщарибяляр эетдийиндян, ох-йайдан, гылынъдан даща чох
мусигийя, шеря, сянятя цстцнлцк
верян улуларымызла йанашы,
онларын йаратдыглары абидяляр дя йа мящв едилмиш, йа да
башга юлкяляря апарылмышдыр; бу заман анъаг йадларын юзля-
риня сярф едян щиссяляр пергаментлярдян, ялйазма китаблар-
дан эютцрцлмцш, орижинал мятнляр ися ода галанмышдыр. Мя-
сялян, илкин олараг он ики мин иняк дяриси цзяриндя гызыл
щярфлярля Азярбайъан яразисиндя йерляшян гядим Мидийада
мадайларын (гядим тцрк етносудур) дилиндя йазыйа алынан
«Авеста» Македонийалы Исэяндяр тяряфиндян Йунаныстана
эюндярилмиш, авропалыларын црякляриня йатан щиссяляр йунан
дилиня чеврилдикдян сонра орижинал мятн мящв едилмишдир.
Сонрадан мидийалылара мяхсус бу нящянэ абидянин ъцзи
щиссяси анъаг гядим пящляви вя синди дилляриндя бярпа
едилмишдир. Бунунла халгымызын нечя мин иллик тарихиня кю-
лэя салынмышдыр. Она эюря дя йурдумузун гядим тарихи, ет-
нографийасы, мядяниййятиня
аид мялуматлары йунан, яряб,
Иран, щинд, Чин вя б. юлкялярин яски сянядляринин арасындан
ахтармаг, дамъы-дамъы да олса, тапыб иллярля бош галан су-
суз эюлляри долдурмаг лазымдыр.
Торпагларымыз Шяргля Гярби бирляшдирян карван йолунун
цстцндя олдуьундан таъирляр, сяййащлар, билиъиляр, шер-сянят
щамиляри Азярбайъанда йашайан инсанларын адят-яняняляри,
дцнйаэюрцшц, йаратдыглары барядя ялдя етдиклярини дя юзляри
иля
бир цзц Шяргя, бир цзц Гярбя дашымышлар. Она эюря дя
башга халглара аид бир сыра мютябяр китабларда йурдумузла
баьлы мараглы йазылара раст эялирик. Щеродотун, Страбонун,
Плутаркын вя башгаларынын гялями иля улу бабаларымызын
щяйатынын ян гядим чаьларына аз да олса, айдынлыг эятирилир.
Илк «Тарих» (Щеродот) китабына дцшян «Астиаг» вя «Том-
рис» рявайятляри иля бир сыра миф системляринин (хцсусиля тале