Бярпа, эенезис
212
олунмасыны эюстярян, цмумшярг дцшцнъясинин мящсулу
кими танынан образдан – Хыдырдан фяргли нишаняляриня ди-
ггят чякяк:
1) Хызыр талейи мцяййянляшдирян танры елчисидир.
Инанъларда дейилир ки,
йумуртаны арх гыраьында, кечидлярдя,
дарваза аьзында, ейванын алтында гара вя гырмызы гялямля
бирликдя басдырыб бир эцндян сонра чыхартсан, орада Хызырын
йаздыьы тале йазысыны эюрярсян. Беля ки, яэяр йумуртаны ор-
тасындан даирясиня уйьун гара рянэли хятт кясся, басдыран
шяхси бядбяхтлик эюзляйир, яксиня гырмызы рянэли хятт кясся
хошбяхт олур. Бу инанъла баьлы «Новруз» топлусунда оху-
йуруг: «Ахыр чяршянбя ахшамы эеъ йатырлар, йатмаздан га-
баг
бир йумурта, ики карандаш - гара вя гырмызы карандаш
гойурлар. Сящяр йумуртанын цстцндя хятт олур (эуйа йумур-
тайа Хыдыр Няби хятт чякир). Яэяр хятт гырмызы карандашла
чякилибся, йумурта кимин бяхтиня гойулубса, о, хошбяхт
олаъаг. Гара хятт чякилибся яксиня олаъаг» [78, 196]. Башга
бир халг инанъында ися талейин мцяййянляшмясиндя инсанын
юз давраныш вя хасиййятинин рол ойнадыьы билдирилир. Хызыр
чарясиз бир гяриб, кимсясиз, ихтийар бир гоъа либасында пейда
олуб кюмяк диляся, она йахшылыг едян юмрцнцн сонуна
гядяр щамыдан йахшылыг эюряр, ял тутуб диляняни гован,
йардым ялини кясян ися хейир-бярякятини итиряр, щяйатда щя-
мишя ещтийаъ ичиндя олар.
2) Хызыр инсаны йенидян щяйата гайтаран, бялалардан
гуртаран рущдур. «Дирся хан оьлы Буьаъ хан бойу»нда ата
намярд достларынын (нюкярляринин) тящрики иля ювладыны
охлайыр, ал-ган ичиндя, юлцм айаьында гойуб эедир. Сонра
дастанда охуйуруг: «Оьлан ол арада йыгылмышды. Гарьа-
гузьун
ган эюрцб, оьланын цстиня гонмаг истярди. Оьланын
ики кялбъцэязи варды, гарьайы-гузьуны гоарды, гондармазды.
Оьлан анда йыгылдыгда Боз атлу Хызыр оьлана щазыр олды. Цч
гатла йарасын ялиля сыьады: «Сана бу йарадан, горхма, оьлан,