Сӛйлеу аппараты бӛліктерінің жҧмысындағы

5. 
Төменгі жақтың массажы: екі қолдың алақанымен қҧлақ 
маңынан иекке жəне кейін қарай жылдам сипау. 
Жҧтқыншақ іші артикуляциясы (жҧтқыншақ, жҧмсақ таңдай, 
есінеу қуысы) жҧмысының кемшіліктеріне арналған 
жаттығулар 
 
Жаттығудың мақсаты — жҧтқыншақ іші жҧмысының кемшілігін, 
тіл мен еріннің жҧмысын тҥзету. 
1. 
«м» дыбысын созып айту, дыбыспен «тамақты шаю», 
мҧндайда басты артқа қарай шалқайту (төменгі жақты алға созбау). 
2. 
Ауызды сəл ашу, қолдың саусақтары мойынның алдыңғы 
бөлігі маңында иекті ҧстайды. «О — у — а» дыбыстарын ауыздың 
қалпын өзгертпей, ақырын айту. 
3. 
Айнаның алдында: есінеу қуысын қарастыру, ашылған 
ауызбен кідіріс жасап, оны жауып, «дмм...», «гмм...», «змм...» 
ҧйқастарын созып айту. 
4. 
Танауды кеңейтіп, жабық ауызбен есінеп көру. 
5. 
Жақтарды тарта мҧрынмен дем алу (жақ төмен тҥскен, еріндер 
қысылған), дем шығарғанда (жақтар тартылған) «м» дыбысын созу. 
6. 
Тілдің ҧшын төменгі ерінге қою жəне оны алмастан бірнеше 
рет қатарынан «бя» дыбыс тіркесін айту. 
7. 
Тез қимылмен тілді шығару, содан кейін оны тістің артына 
тарту жəне «ас» дыбыс тіркесін айту. Бҧл жаттығуды бірнеше рет 
қатарынан қайталау. 
8. 
Тілмен тістерді сипай «м» дыбысын созу. 
9. 
«Ткр», «ркт», «крт», «дрт» жəне т.б. тіл артикуляциялары бар 
дауыссыздардың ҧйқасын бірнеше рет қатарынан айту. 
10. 
Тілді шығарып жəне жоғарғы ерінге бҥгіп «м» дыбысын созу. 
11. 
Ерінге массаж жасау: 
а) ҥстіңгі ерінмен ортасынан жиегіне қарай саусақ ҧштарымен 
қаққылап(дірілдеткіш массаж), «в» дыбысын созу; 
б) ерінді төмен тартып, оған массаж жасап, протяжно тянуть звук 
«з» дыбысын созу. 
12. 
Ерінді біресе тҥтікше тҥрінде алға тартып, біресе оларды 
жан-жаққа тартып, «м» дыбысын созу. 
13. 
Алдымен дауысты дыбыстарсыз, содан кейін дауысты: 
«мб», «бм», «тв», «вт», «мп», «пм» жəне т.б ҧйқастармен еріндер 
арқылы дауыссыздар ҧйқасын бірнеше қайталап айту. 
14. 
«М» айту (еріндер жҧмылған), «в» айту (жоғарғы ерін сəл 
көтерілген), «з» айту (төменгі ерін тҥскен). 
Тез, нақты жəне анық айтуды жҥзеге асыру ҥшін барлық 
дауысты дыбыстардың өлең тҥріндегі келесі жҥйеленген материалы 
ҧсынылады. 

П-Б 
Ал мінеки ҧзын етек – 
Кҥртік қардың ар жағында... 
Енді неге көңілсізсің, 
Жолдас поп? 
Т-Д 
К-Г 
Ф-В 
М-Н- Л 
 
 
 
 
 
Р 
А. Блок 
 
Ҥстел басында отырып алып – 
Ойлаймын кейде: 
Жалғыздық жараса ма пендеге деп? 
Ер жігіттің не жас əйелі болмаса, 
Не сенімді досы болмаса. 
А.Кольцов 
 
Қараңғы басты даланы. 
Орақшы əйелдер кетіп барады. Алыстап кетті 
Тынбай сөйлеген, жылаған 
əрі кҥлген бала дауысы, 
Иттің абылы мен əйелдің сыбысы. 
Кетті тағы əлгі жҧмыс керуені. 
Даланы басты тыныштық!.. 
Шашырап шыққан сəуледен 
Көрінеді айнала қаптап кеткен 
Шексіз əскер жасағы. 
А. Майков 
 
Қалың көгілдір ҧшқыны өтіп, 
Біресе жоғары қарай жарық қоңыздар ҧшып, 
Біресе шөпке тҥседі 
Біресе жасыл бҧтаны жарқыратып, 
Біресе гҥл жапырақтары, 
Осы жарық қоңыздан жеңіл бола тҥседі. 
А. Гарнакерьян 
 
Осы жерде естідік əңгімесін Қарт Днепрдің 
Иə, жаныма жағып барады жылы сөзі 
Днепрдің! 
Мəрттік жəне батылдық – негізі ғой Днепрдің, 
Ҧмытпаймын кереметін тҥнгі Днепрдің. 
М. Турсун-заде 
 
Швед, орыс - тҥйрейді, шабады, кеседі, 
Тіс қайрағандай дауысы- Барабанның дабылы. 
Зеңбірек кҥрсілі, тыпыры, кісінеу мен ыңырсу, 
Жан-жақтан өлім мен тозақ келеді. 
А.С.Пушкин 

С-3 
Ш-Ж 
Ч-Ш 
Алтын егістер, 
Көлдің жарқыраған айдыны, 
Ашық шығанақтар, 
Шексіз жазық даласы, 
Кең далада жҧлдыздар 
Жайқалады қамыстар.... 
Осылайша тербетеді 
жҥректен шыққан ерекше дыбыстар. 
А.Кольцов 
 
Басылды жауын —мҥңкіп тҧр иісі аңқыған 
биік емен, оққа ҧшқан перундерімен, 
көкшіл тҥтін бҧтақтармен зымырап 
көкпен, жауынмен найзағғайы жарқырап. 
Ал бҧрыннан, ҥнді əрі толық, 
естіледі қҧстар əні шоқ тоғайда. 
Кемпірқосақ өз иіні соңында 
тіреледі əне жасыл шыңға. 
Ф. Тютчев 
 
Қара бҧлттар зымырап, өршіп барады, 
Ҧшқындаған ақ қарды 
Сиқырлап ай жарқыратты, 
Аспан да бҧлыңғыр, тҥн бҧлдыр. 
Айналуға кең алқапта кҥш те жоқ; 
Кенеттен өшті қоңырау ҥні; 
Аттар да сілейіп тҧрып қалды 
Дегендей «Егін далада бізге не жоқ?» — 
«Томар ма, əл де қасыр ма? 
Кім біледі екен оларды?» 
А. С. Пушкин 
Ц 
Он бір айға кескілескен айқас созылды, 
он бір ай бойы жəне молынан 
Керемет қамал, Ҧлы Ресейді сақтайды, 
Өжет ҧлдарын жерледі өз қолымен. 
А.Апухтин 
 

жүктеу/скачать 4,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: