Монография \ 3 «санат» а л м п и 1МП


*  КЖумалиев. Абайга детнп кдзак поэзиясы жене Абай поэзиясыньщ



Pdf көрінісі
бет162/217
Дата24.11.2022
өлшемі12,37 Mb.
#52446
1   ...   158   159   160   161   162   163   164   165   ...   217
Байланысты:
kabdolov zeinolla soz oneri


КЖумалиев.
Абайга детнп кдзак поэзиясы жене Абай поэзиясыньщ 
Tini. 
Алматы, 1948; 
Б.Кенжебаев.
 Кдзак влензнщ курьшысы -туралы. Алматы, 
1955; 
ЗА.Ахметов.
Казахское стихосложение. Алма-Ата, 1964.
265


казак поэзиясындагы ыргакты атам заманнан 6epi тек 
буын зацына лайык кана жасап келе жатканы эмбеге 
аян. Будан шыгатын туйш: соцгы кезде жацалык 
KepiHin журген (мешп, керше берсш, карсы ем естз!), 
ыргагы, ыргагына сай дауыс толкындары инверсия 
м ум к ш д тш н ; мелш ершде аз-кем тулеген немесе 
турленген тыц айшыктар, кандай куйге туссе де 
6api6ip, казак елещ нщ силлабикалык сипатын T im i 
де езгерте алмайды. Бул — 6ip.
Екшшщен, сырт кезге буын емес екпшге иек арткан 
секшдешп, эр тармагын эр турл1 буыннан курайтын 
айшыктар бурын кез керш, кулак еспмеген нэрселер 
емес, казак поэзиясында баягыдан бар нэрсе. Демек, 
дэстурл1 нэрсе! Бул занды, ейткеш бул дэл осылай белгш 
6ip дэстурд1 жалгамаган болса, жацалык ретшде орын тебе 
де алмас едь
Мына шумактарга караныз:
Будырайган ею шекел1 (9)
Муздай улкен кебел!, (7)
Айдаса крйдьщ кесем1, (8)
Сей лесе, кызыл тшдщ шешеш (10)
Устаса, кдшаганньщ улкен курыгы (12)
Кдлайлаган касты орданьщ сырыгы... (12)
(Крзтуган).
Тогай, тогай, тогай су (7)
Тогай кондым, емнбен. (7)
, Толгамалы ала балта крлга алып, (12)
Топ бастадым, еынбен. (7)
(Доспамбет).
Кек коякньщ кос кулагын тундырган, (11)
Кегшдардщ жез кднатын сындырган, (11)
Тегеурщщ болат тешрдщ (9)
Тегеурив езщсщ. (7)
(Шалгез).
Таудан мунартып ушкан, тарланым, (10)
Саган усынсам к°лым жетер ме? (10)
Арызым айтсам втер ме? (8)
Арыстаным кеп болды-ау, (7)
C a F a H
да менщ арманым! (8)
(Махамбет).
M iH e , 
осылардын; 6api тармак Menuiepi эр Typni 
болганмен, екп1нге емес, буынга непзделген; тоникалык
266


олендер емес, силлабикалык, елендер. Ойткеш бул елец- 
дердеп ыргакгы буыннан буынга аттап, кешш журген ай- 
нымалы екпш емес, буын-буындарды бунакка топтап, тэр- 
TinKe келйрш журген дауыс толкындарынын сокпа- 
сокдасы белгшеп тур.
Муны айткднда, йз силлабикалык елецнщ буынга байла- 
нысты кейб1р ерекшелгктерше назар аударумен 6ipre, казак 
поэзиясын бурьш-сонды мазмунды пшнн жагынан гурлен- 
д1рген, байыткдн жацалыкгардыц 6api баягыдан бар достур- 
дщ занды жалгасы, баскэ жактан ауысьш келген емес, ез 
топырагынан есш-внген, жасанды емес, табиги кубылыс 
екенш антарткымыз келедь Бул жайды елец туралы келел1 
зерттеушде профессор 3.Ахметов жан-жакгы далелдейда. Ол, 
мэселен, еленда шыгармадагы эр жолдыц буын саны 61рдей 
болып келмеуш силлабика зацынан шыгып, тоника 
тэрпбше тусу деп карамайды. Оган кереп — эр тармакгагы 
буын саны емес, сапасы: “ Кдзак поэзиясыныц тубегеши 
клд
1
р-кдсиетш — елец с езшщ ыргагын, пшйн уйлесш1 мен 
ундеетшн” 3.Ахметов эр тармакгагы узынды-кыскэлы буын 
мелшершен емес, сол “буындардыц жол шинде топтасу” 
табигатьшан 1здеЩц. Бул ете дурыс.
Кдзак олендне айта калгандай тамаша реформа жасаган акын
— Абай. Б.Кенжебаевтьщ аныкгауы бойынша, “Абай 17 елецнщ 
шумагын, уйкдсын жандша, езшше кдыстьфды”. 
BipaK 
ол езшщ 
осы реформасы аркылы казак еленщщ силлабикалык сипатъш 
езгертп ме? Жок, езгерткен жок, Кдзак еленщщ шумагын, 
уйкасын гана емес, буыньш да турлендаре тура, осыныц бэрш 
оныц табиги топырагьшан 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   158   159   160   161   162   163   164   165   ...   217




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет