Жэ, сонымен, эдебиет дегешм1з не: от па, су ма?

Онердщ rypi кеп емес пе: кескш eHepi (живопись), мусш 
eHepi (скульптура), сэулет eHepi (архитектура) т.б. Ал 
эдебиет кдндай енер?
Эдебиет — сез eHepi.
Мусшшщщ куралы — саз-балшык, суретшшщ куралы — 
бояу, эннпнщ куралы — ун, бишшщ куралы — кимыл болса, 
эдебиетшшщ куралы — тш. “ Сез — эдебиеттщ курылыс 
материалы” (Федин).
К,огамдык сананыц айрыкдга саласы — енер десек, 
муньщ жалпы адамзат мэдениетшен алар орны езгеше, 
адамдардьщ парасат элемшде аткдрар кызмет! орасан зор. 
Микеланджело жасаган мусш, Шекспир тугызган трагедия, 
Глинка шыгарган музыка, Абай жазган лирика, Суриков 
салган сурет мезгш межелершен аттап етш, уакыт сынына 
мудорместен, керген, тындаган, окыган адамдар жанын 
сусындатумен келед! жэне сусындаткдн устше сусындата 
бермек.
Онердщ кеп салаларыныц шйндеп ец 6ip xpAipmci 
9pi KACHerrici — керкем эдебиет. Оньщ енердщ езге 
турлер1мен элпдей 6ip.rciri бола тура езгешелш де мол. 
Сез eHepi сурет пен музыка секицц жалпыга б1рдей жепмдо 
деу киын: сез — бояу немесе дыбыс емес, барлык халыккэ 
б1рдей TyciHiicri бола алмайды. Эр улттьщ езгеден ерекше 
ез тип бар; эдеби шыгарма сол тшде гана туады. Бул — 
керкем эдебиеттщ халыкдралык epiciHe 6ipa3 бегеу, Tinri 
тусау екеш рас. BipaK* мунын есесше, эдебиеттщ тип 
музыка тшшен repi накты, театр тшшен repi затты: 
симфонияны тындаушыныц 6epi накты тусше бермейда, 
театр сахнасында бугш кеште журш жаткдн спектакльдщ 
сртещ-i урпаккд мура болып кдлгандай колга устар затты 
дереп бола бермейд1, ал едебиетте eKeyi де — нактылык 
та, заттылык та бар. Бейнелеу, сэулет, мусш eHepnepi 
затты, накты болганымен жансыз, кимылсыз, ал эдебиет 
кез келген шындыкты кимыл, козгалыс устшде кубылта, 
кулпырта керсете алады. Дэл осы тургыдан алганда, сез 
енерш — бар енердщ басы, “енер атаулыньщ ец киыны 
жэне кур дел ici” (Бальзак), “ ен жогары Typi” (Белинский) 
десек, асырып айткдн болмаймыз. Кдзак халкыньщ “енер 
алды — кызыл тш” деген 6urrip тущзырымы да тегшнен- 
тегш тумаган-ды. 
<
Онер KaflipiH бшмейтш, оньщ imiHfle сез енерш 
тусшбейтш тогышарлар жаца гана сахнадан керсетшген 
комедияны арзан кулиге, эншейш эзт-эжуага сайган сэтге 
Гоголь ызага булыгып, “Театр табалдырыгынан” тура былай 
деген болатын: “ Эзш-эжуа!.. Эне, театр балкондары мен
13

жшдгаулары кундрене тецселш к е т ; теб1ренген журт 6ip сэт 
6ip гана сезшге кешш, 6ip адамга айналып, 6ip туган бауырдай 
кушактасып, 6ip гана дарш деммен тыныстап, будан бес жуз 
жыл бурын дуниеден еткен бейтаныс 6ipeyre кушырлана кол 
согып, алгыс гимнгн азьшатып жаткдны анау... Эзш-эжуа!.. 
Мундай “эзш-эжуа” болмаса, дуниеш мендреу уйкы жайлар, 
Tipmuiix кдцсып эд1рэ кдлар, кецгщц мук басып, балдыр 
шалар”.
Керкем сез — Kpiperri нерсе! Оны эзшге саю да, оны 
эжуалау да — акылдан кенде пенденщ кылыгы. Тарих 
мунары булдыратып тастаган заманалар мен деу1рлерге 
кдрацыз! Парасат дуниесшщ биис шьшдары гана акыл мен 
ой аспаныньщ алып йреулершдей кддау-кддау шанищлып 
турьш кдлган. Олар кшдер? Хан ба, патша ма? Жок^ бипм 
мен енер иелер! — галымдар, жазушылар... Осы гасырдыц 
нак басында А.С.Суворин езшщ кунделгк дэптерше былай 
деп жазды: “Б1здщ патшамыз екеу: II Николай мен Лев 
Толстой. Екеушщ кдйсысы кушп? II Николай Толстойга 
тук кьша алмайды, оны такган козгай алмайды, ал Толстой 
ше: кдЬарга мшсе, Николайдыц тагын династиясымен коса 
тецселтш, тецкерш Tycipe жаздайтьшы кумэнс1з” .
Бул арада сез енершщ адам когамындагы аса зор куат- 

жүктеу/скачать 12,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: