Алматы мектегь 1989



Pdf көрінісі
бет19/66
Дата19.12.2022
өлшемі4,18 Mb.
#58170
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   66
Байланысты:
syzdykova rabiga shalabaev belgibai korkem mtindi lingvistik

Сёздерді де 
ж а т с ы н б а й д ы . Х а л ы к т ы и с ө й л е у ті лі н-
де а й т ы л а т ы н к...ті іиөмеіо, к...ті к ө р і н у , к...ті б о с д е г с н т ы м т үр- 
і а й ы о б р а з д а р д ы А б а й с и я қ т ы а қ ы н өз г е сөз т а б а а л м а й кел -
гіріп о т ы р ғ а н ж о қ , а с а з і л д і мыс.қьіл ү ш і н о л а р д ы ң э к с п р е с с и в ­
ны б о я у ы н ы ң қ а л ы ң д ы ғ ы н п а й д а л а н ы н , әде йі қ о л д а н ы п от ыр.
« Ж а з » ж ә н е « Қ ыс » ө ле ң д е рі нд е г і  
Грамматикалық т ұ л ғ а л а р д ы ң қолданылуы
Ж а з д ы г ү н г і қ а з а қ а у л ы н ы ң көрі ні с і н 
с у р е т т е у г е а р н а л ғ а н
к Ж а з д ы п ү н ш і л д е болғані да» д еп б а с т а л а т ы н ө л е ң д і компюзи- 
д и я л ы қ - т а қ ы р ы п т ы қ қ ұ р ы л ь ғ м ы ж а ғ ы н а н ү ш б ө л і к к е ( л и н г в и с -
гика т е р м и н і м е н а й т с а қ , т и р а д а ғ а не м е се а б з а ц қ а , я ғ ни қ а з а қ -
ша ш о ғ ы р ғ а ) б е л у г е б о л а д ы . Бі рі ниі і ш о ғ ы р а л д ы ц ғ ы бес ж о л -
і ы қ а м т и д ы . һ к і н ш і с і — 6 - ж о л д а н « Қ ы з - к е л і н ш е к үй тігер>: д е ­
ген ж о л ғ а дейі н, ү ш і н ш і с і — осы ж о л д а н б а с т а л ө л е ң с о ц ы н а
дейін. Әр ш о ғ ы р д ы ң өз т а қ ь г р ы б ы
( ә н г і м е е з е г і ) , е з ү й қ а с ы
ж ә н е өз м о д а л ь д ы қ р е қк і б о л а д ы . 1 - ш о ғ ы р д ы ң ә ц г і м е ә зе г і —
ш і л д е де г і т а б и ғ а т т ы ң ж а л п ы көрі ні сі , ү й қ а с ы — б о л ғ а н . д а ~ т о л -  
ғ а н с ) а ~ қ о н ғ а н д а ;  2 - ш о ғ ы р д ы ң т а қ ы р ы б ы — со л ш і л д е д е г і м а л ,
а ң - қ ү с т а р д ы ң кәрі н і с і , ү й қ а с ы — қ ы л т ы л д а п ~ ы ң қ ы л д а п , . . . ;  3- 
ш о ғ ы р д ы ң әңг і мес і — ж а з д ы ғ ү н г і қ а з а қ а у л ы н ы ц тірплілік, к а м -
қ а р е к е т суреті , ү й қ а с ы а л д ы ң ғ ы ш о ғ ы р д ы ц ү й қ а с ы н а ж а л ғ а -
сады.
Б ү л ш ы ғ а р м а т е к с і нд е к ө ң і л а у д а р а т ы н т і л д і к қ ү б ы л ы с
е т і с т і к те рд і н т ү л г а л а р ы . Әд ет т е с ө й л е м д е г і о й д ы а я қ т а й т ы н (тү- 
ж ы р ы м д а н т ы н ) ет і ст і к б а я н д а у ы ш т а р т и я н а қ т ы т ұ л г а д а , я г н и
а ш ы қ р а й т ү л ғ а с ы н д а т ү р у ы ке ре к . Ал м ы н а ә л е ң д е г і 1- т ир а д а -
д а ғ ы е ті ст і к б а я н д а у ы ш т а р д ы ң б а р л ы ғ ы д а ө т к е и ш а қ е с і мше -
нің ж а т ы с ж а л г а у л ы т ұ л ғ а с ы н д а , я ғ нн т п я н а қ с ы з к а л ы п т а : ж а з -
д ы г ү н ш і л д е б о л ғ а н д а ,  к е к о р а й ш а л т ы н , б о й ш е ш е к ү з а р ы п өсіп 
толғанда, к ү р к і р е п ж а т қ а н ө з е н г е к е ш і п а у ы л қ о н ғ а н д а. . .  Б ү л
с ө й л е м д е р д і ң б а р л ы ғ ы д а қ ұ р м а л а с т ы ц б а ғ ы н ы ц қ ы к о м и о не нт -
тері с и я қт ы . Ег е р о л а р д а н кейінгі с ө й л е м д е р д і ң б а я н д а у ы ш т а р ы
т н я н а қ т ы т ұ л ғ а д а т ү р с а , ол к ү н д е а л д ы ң ғ ы к е л т і р і л г е н ү ш сөй- 
л е м д і м е з г іл б а ғ ы н ы ц қ ы л а р деп т а н у ғ а б о л а р еді, б і р а к ксйінгі 
с ө й л е м д е р д і ң б а я п д а у ы ш т а р ы д а т и я н а қ с ы з , о л а р өт к е п ш а қ кө- 
с е м ш е л е р м е н к е л г е н : ш ұ р қ ы р а п ж а т қ а н ж ы л қ ы н ы ң , ш а л ғ ы н н а п
ж о н ы қ ыл тыл д а п . . .  а р а с ы н д а қ ү л ы н - т а й , а й н а л а ш а у ы п б ү л тыл -  
дап... о с ы л а й ш а кет е б ере ді . Б ұ л а р д ы ң б а я н д а у ы ш т а р ы қ ы л т ыл -  
д а п түрады, б ү л т ы л д а п о й н а қ т а й д ы  д е г е н с и я қ т ы л а р б о л с а к е р е к 
еді. Ақьін о с ы н д а й т и я н а қ т ы т ү л ғ а н ы әдейі к е л т і р м е й д і , өйт ке н і
к ө м е к ші е ті ст і к с і з ке лі п, т и я н а қ с ы з ф о р м а д а т ү р г а н к ө с е м ш е т үл-
г а л ы б а я н д а у ы ш т а р а р қ ы л ы ө л е цг е д и н а м н к а л ы қ тон бсре д і ,
3 - 9 5 3 2

. , 
П


я ғ ни м ү н д а ғ ы с у р е т т е л г е н а ң - қ ұ с т а р д ы ң қ и м ы л - қ о з ғ а л ы с ы о қ ы р -
л . а нның көз а л д ы н д а б ұ л т ы л д а п , қ ы л т ы л д а п . . . өтіп ж а т қ а н д а п
с е з і л е д і .
Әрі қ а р а п 3 - ш о ғ ы р д а д а кө п т е г е н с ө і і л е м д е р д і ц б а я н д а у ы ш т а -
р ы -ып, -іп, -п ж ұ р н а қ т ы е т ке н ш а қ к ө с е м ш е т ұ л ғ а с ы м е н б ср і ле д і .
М ү н д а д а с ол м о д а л ь д ы қ р е цк — д и н а м и к а е п п а т ы к ү ш т і сез і л е-
ді. Әрнн е, б үл ө л е ң д е г і б а р л ы қ с ә й л е м д е р б і р к е л к і д е у г е бол- 
м а й д ы : к ө с е м ш е т ұ л ғ а л ы к о м п о н е н т б а ғ ы н ы ң қ ы с ө й л е м б о л ы п ,
т и я н а қ т ы т ү л ғ а д а ғ ы б а я н д а у ы ш ы б а р б а е ы ц қ ы с ө н л е м д і қ ү р ы -
л ы м д а р д а б а р ш ы л ы қ : ө з г е л е р б а с ы н из е й д і ,  ә рп н е деп м а қ ұ л -  
дап. Б ұ л ж е р д е ө л е ң ш а р т ы н а о р а н о р ы н д а р ы а л м а с қ а н ы б о л м а -
са, код і мг і с а б а қ т а с қ ұ р м а л а с с ө й л е м б ер і л г ен . Б і р а қ б а ғ ы н ы ч -
қ ы ■сөйлемніц б а я н д а у ы ш т а р ь і н ы ң қаГггкенде д е -ып, -іп, -п ж ү р-
н а қ т ы ө ш е н ш а қ к ө с е м ш е м е н б е р і л уі тегін емес. А қ ы н т а б и ғ а т
кө р і н і с і н қ и м ы л - к о з ғ а л ы с ү с т і н д е с у р е т т е у д і қ а л а и а л ғ а н . Ал 
сол қ и м ы л - қ о з ғ а л ы с т ы ц өзі ж а н д ы б о л у ы ү ш і н о л а р д ы б і л д і р е - 
тін с ө з д е р д і ң бел г і л і бір г р а м м а т и к а л ы қ т ү л ғ а д а Ітүруы керек- 
тігін А б а й д ы ң а қ ы и д ы қ ш е б е р л і г і д ә л т а п қ а н .
Ж а з — т а б и ғ а т г ы ц м е й л і н ш е акт-ивтенген, ж а д ы р а ғ а н , етек- 
ж е ң і к е ңе йг е н кезі, қ и м ы л д ы ң , қ о з ғ а л ы с т ы ң , көп п р о ц е с т і ң кезе- 
IIі. С о н д ы қ т а н а қ ы н ж а з д ы ң с у р е т і н д и н а м и к а а р қ ы л ы берген.
Ал « Қ ы с » ( « А қ киі.мді, д еи е л і , а қ с а қ а л д ы » деп б а с т а л а т ы н )
д е г е н ө л е ц і н і ң п о э т и к а л ы қ т оны м ү л д е б а с қ а ш а . М ұ н д а д а а қ ы н
қ ы с т ы ң т ек т а б и ғ а т к ө р і н к і н емес, сол 
қ ь і с
к е з і н д е г і қ а з а қ а уы-
л ы н ы ң , а д а м д а р д ы ц т і р ш і л і к , қ а р е к е т і н с у р е т т е у д і м а қ с а т етеді. 
Б і р а қ б ұ л т і р ш і л і к ж а з д а ғ ы д а й қ ы л т ы л д а п , с у с ы л да п. . . т ұ р м а й -
ды, б әрі с а б ы р л ы , б а й ы п т ы қ а л ь ш т а к ә рі н е ді : б а с қ а н ж е р і сы- 
қ ы р л а н к е л і п қсілды; а л т ы
қ а н а т а қ о р д а үй і и а й қ а л д ы ;  корі 
к ұ д а ң — қ ы с к е л і п ә л е к с а л д ы ;  б а с ы н с і л і кс е, қ а р ж а у ы и , ма- 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   66




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет