БҚму хабаршы №4-2016ж

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
20 
13. 
2015-2016 оқу жылында Қазақстан Республикасының жалпы орта білім 
беретін  ұйымдарында  ғылым  негіздерін  оқытудың  ерекшеліктері  туралы. 
Әдістемелік  нұсқау  хат.  –  Астана:  Ы.Алтынсарин  атындағы  Ұлттық  білім  академиясы, 
2015. – 235 б. –http://www.nao.kz. Пайдаланған уақыты: 10.09.2016 ж. 
14. 
Краевский  В.В.,  Хуторской  А.В.  Предметное  и  общепредметное  в 
образовательных стандартах // Педагогика. – 2003. – №2. – С. 18-29. 
15. 
Хуторской  А.В.  Методологические  основы  конструирования  учебных 
программ  для  12-летней  школы  //  Школа  2000.  Концепции,  методики,  эксперимент:  сб. 
науч. трудов / Под ред. Ю.И. Дика., В.Хуторского. – М., 1999. – 234 с. 
16. 
Мұханбетжанова 
Ә., 
Жумагалиева 
Д.Ш., 
Хайруллина 
А.Б.                             
12  жылдық  білім  беруде  бастауыш    мектеп  оқушысының  әлеуметтену 
құндылықтарын қалыптастыру // Білім әлемінде. – 2008. – №6. – Б. 3-6.  
17. 
Проблемы  общей  психологии  /  Под  ред.  В.В.  Давыдова.  Т.  2.  –  М.: 
Педагогика, 1982. – 504 с. 
18. 
Талызина  Н.Ф.  Управление  процессом  усвоения  знаний.  –  М.:  Изд-во 
МГУ, 1984. – 344 с. 
19. 
Мұханбетжанова  Ә.  Тұлғалық  бағдарлы  білім  берудің  әдіснамалық 
және теориялық мәселелері //  Поиск – Ізденіс. – 2006. – №3. – Б. 214 -218. 
20. 
Пиаже Ж. Избранные психологические труды. – М.: Просвещение, 1966. – 659 с. 
21. 
Давыдов В.В. Психологическая теория учебной деятельности и методов 
наглядного  обучения,  основанных  на  содержательном  обобщении.  –  Педагогика, 
1990. – 414 с. 
22. 
Эльконин Д.Б. Интеллектуальные возможности усвоения знаний. В кн.: 
Возрастные возможности усвоения знаний: Младшие классы школы / Под ред. Д.Б. 
Эльконина. – М.: Просвещение, 1966. – С. 13-53. 
23. 
Мұханбетжанова  Ә.,  Муханбетчина  А.  Алты  жасар  балалардың  танымдық 
белсенділігі және даму ортасы // Қазақстан мектебі. – 2006. – №11. – Б. 74-76. 
24. 
Муханбетжанова  А.,  Жумагалиева  Д.Ш.,  Хайруллина  А.Б.  Интеграция 
учебных  предметов  в  образовательные  области  12-летнего  обучения  //  Поиск  – 
Ізденіс. 2007. – .№1. – Б. 283-286. 
25. 
Мұханбетжанова Ә. 12 жылдық білім беруде бастауыш білім мазмұнын 
интеграциялау мәселесі. - 12 жылдық білім // РҒӘжАС журнал. – 2006. – Б. 16-19. 
26. 
Мұханбетжанова 
А. 
Бастауыш 
мектеп 
педагогының 
түйінді 
құзыреттілігін қалыптастырудың тұжырымдамалық негіздері // Поиск – Ізденіс. – 
2009. – №1. – Б. 261-264. 
27. 
Муханбетжанова  А.,  Жумагалиева  Д.Ш.,  Хайруллина  А.Б.  Основные 
подходы  к  организации  учебного  процесса  в  12-летней  школе  //  Ұлт  тағылымы.  – 
2007. №1. – Б. 238-242. 
 
*** 
Муханбетжанова А.М., Муханбетжанова А.У. 
Психолого-педагогические аспекты обновленного содержания начального 
образования 
 
В  статье  проанализированы  теория  и  практика  построения  содержания 
образования,  а  также  приведены  современные  подходы  психолого-педагогических 
особенностей обновления содержания начального образования. 
Ключевые  слова:  Парадигма,  содержание  образования,    обновление,                  
12-летнее  образование,    функциональная  грамотность,    развитие,    социальный 
опыт,  интеграция, стандарт,  личностный опыт. 
 
 
 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
21 
Mukhanbetzhanova A.M., Mukhanbetzhanova A.U. 
Psychological and pedagogical aspects of primary education updated content 
This  article  thoroughly  analyzes  the  theory  and  practice  of  primary  education 
content  structure,  and  also  current  views  of  the  psychological  and  pedagogical 
peculiarities of updating primary education content is considered. 
Keywords: Paradigm, education content, update, 12 years of education, functional literacy, 
development, social experience, integration, standard,  personal experience. 
 
 
*** 
 
ӘОЖ: 372.853  
Мендалиева Д.К. – химия ғылымдарының докторы, профессор,  
М.Өтемісов атындағы БҚМУ  
Талапова Р.Т. – М.Өтемісов атындағы БҚМУ магистранты 
Е-mail: mendalieva_dina@mail.ru 
 
ХИМИЯДАН ЕСЕПТЕР ШЫҒАРУ – ХИМИЯНЫ ОҚЫТУ ӘДІСІ МЕН 
БАҚЫЛАУ ҚҰРАЛЫ 
 
  Аңдатпа.  Бұл  мақалада  химиядан  есептер  шығару  оқу  үдерісінде  жаңа 
материалды меңгеру мен бекітуде қолданылатындығы қарастырылған.  
Жұмыста 
оқушылардың 
оқу 
материалын 
 
меңгеру 
деңгейі 
мен 
эксперименттік  есептер  шығаруда  зерттеу  әдісін  қолдану  оқушылардың 
құзыреттілігін  арттыру  құралы  екені  көрсетілген.  Есеп  шығару  дағдысы 
қалыптасу үшін есептер түрлі деңгейге бөлініп берілген. 
Тірек  сөздер:  Білім,  есептер  шығару,  бақылау,  құзыреттілік,  әдіс-тәсілдер, 
диссоциация, газ заңдары, теңдіктер 
 
Білім 
беру 
саласындағы 
мемлекеттік 
саясатты 
іске 
асырудың 
ұйымдастырушылық  негізі  Қазақстан  Республикасында  білім  беруді  дамытудың 
2011-2020  жылдарға  арналған мемлекеттік  бағдарламасы  болып  табылады,  сонымен 
қатар  ол  қазақстандық  білімді  жаңғыртуды  жалғастыруды  қамтамасыз  етеді. 
Бағдарлама  міндеттерінің  бірі  –  білім  беру  үдерісінің  барлық  қатысушыларының 
үздік  білім  беру  ресурстары  мен  технологияларына  тең  қол  жеткізіп,  жалпы  орта 
білім беретін мектептерде Қазақстан Республикасының зияткерлік, дене бітімі және рухани 
дамыған азаматын қалыптастыру, тез өзгеретін әлемде оның табысты болуын қамтамасыз 
ететін білім алудағы қажеттілігін қанағаттандыру болып табылады [1, 12 б.].  
Мектепте  оқушының  тәрбиесі  мен  даму  және  оқу  жұмысындағы  мұғалім  мен 
оқушының  ынтымақтастығы,  ізгіліктендіру  ұстанымдары  негізінде  ұйымдастыруға 
ерекше  мән  беріліп  отырған  қазіргі  кезеңде  бағалаудың  рөлі,  қызметі  түбегейлі 
өзгеріп,  ол  тәрбиелеуші,  диагностикалық,  дамытушы,  бақылаушы  және  басқарушы 
қызмет атқару керек [2, 38 б.].  
Соңғы  уақыттарда  оқу  нәтижесін  бақылау  мен  бағалау  мәселесін  әр  түрлі 
аспектілер  бойынша  жүргізілген  зерттеулердің  нәтижелері  шығармашылықпен 
жұмыс  істейтін  жекелеген  мұғалімдер  тәжірибесіндегі  жаңалықтар  жеткілікті  нәтижеде 
сараланып,  жинақталып,  бақылап  -  бағалаудың  қызметтерін  жүзеге  асыратын  рейтингілік 
жаңа жүйе жолдары жасалуы әзірленуде [3, 24 б.; 4, 56 б.; 5, 15 б.]. 
Жалпы  орта  мектептегі  білім  беру  жүйесін  жақсарту  оқыту  деңгейі  мен 
оқушылардың  қарастырылып  отырған  пән  бойынша  қызығушылығын  аттыруға 
әкеледі. Бұл үдеріс оқыту формасын белсенді пайдалану, соның ішінде пән бойынша 
есептер шығару, шығармашылық жұмыстануды қажет етеді. Химия пәнінен есептер 
шығару  оқушылардың  химиялық  үдеріс  кезінде  химияның  негізгі  түсініктері  мен 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
22 
заңдылықтарының 
арасындағы 
логикалық 
байланысты 
қалыптастыру 
үшін 
маңыздылығы зор, яғни оқушыға: 
1) оқушыға  қарастырылып  отырған  тақырыпқа  сай  химиялық  мәні  көрініс 
табатындай, теориялық материалды түсінуге бағытталып; 
2) химиялық  білімді  бекіту  үшін  есептер  шығару  дағдысы  және  ой-өрісін 
дамыту тәсілдері қалыптасып; 
3) алынған  білімді  есеп  шығару  барысында  қолдана  білуге,  химиялық 
құзыреттілікті жоғарылатуға бағытталуы қажет. 
Мектеп  химия  курсында  өтілетін  әрбір  теориялық  материалдар  мен 
түсініктердің дұрыстығына көз жеткізіліп, өзіндік жұмыстану нәтижесінде, яғни есеп 
шығару арқылы жаңа білім бекітіліп отырылуы қажет.  
Мысалы,  мектеп  бағдарламасының  9-сыныбында  «Электролиттік  диссоциация» 
деген  жаңа  тарау  өтіледі.  Осыған  орай,  оқушыларға  «диссоциациялану  дәрежесі»  деген 
ұғымды  түсіндіру  барысында  қарастырылатын  түсініктердің  және  оның  жағдайларға 
байланысты  екенін  ескеру  сол  тақырыпқа  қатысты  барлық  анықтамалар мен  түсініктерді 
қамтитын  есептер  құрастырылып  шығарту  арқылы  жүзеге  асырылады.  Мысал  ретінде 
мына есептерді келтіруге болады.  
Есеп. Калий хлориді сулы ерітіндісінің молярлық концентрациясы 0,02 моль/л 
тең. Ерітіндідегі K
+
 мен Cl
-
 иондар концентрациясы 0,018 моль/л. Калий хлоридінің 
ерітіндідегі диссоциациялану дәрежесін есептеңіз.  
Шешуі: 1. Алдымен диссоциация теңдеуі жазылады: KCl ↔ K
+
 + Cl
- 
2. Анықтама талқыланып, оның теңдігі бойынша есеп шығарылады:  
α =  = 
 = 0,9 = 90% 
Жауабы: α = 0,9 = 90%. 
Материалды 
тереңдету 
мақсатында 
есеп 
түрлендіріледі, 
яғни 
диссоциаицяланған иондар санын ескеру қажеттілігін көрсету үшін төмендегі есепті 
құрастырып  талдайды.  Бұл  есеп  арқылы  оқушыға  ерітіндідегі  иондардың 
концентрациясы ион санына тәуелді екендігі түсіндіріледі. 
Есеп. Натрий сульфатының ерітіндідегі молярлық концентрациясы 0,01 моль/л 
тең.  Ерітіндідегі  Na
+
  ионының  концентрациясы  1,8*10
-2
  моль/л,  SO
4
2-
  ионының 
концентрациясы 
0,9*10
-2
 
моль/л. 
Натрий 
сульфатының 
осы 
жағдайдағы 
диссоциациялану дәрежесін есептеңіз. 
Шешуі: 1. Натрий сульфатының диссоциациялану теңдеуі жазылады:  
Na
2
SO
4 
↔ 2Na
+
 + SO
4
2- 
                   2. 
Ерітіндідегі 
иондардың 
концентрациясы 
талқыланып, 
нәтижесінде диссоциациялану дәрежесі анықталады: 
[Na
+
]=2αС
ж
= 1,8*10
-2
 моль/л 
[SO
4
2-
]= αС
ж
= 0,9*10
-2
 моль/л 
α=1,8*10
-2
 / 2*10
-2
= 0,9*100=90% 
α=0,9*10
-2
 / 0,01= 0,9*100=90% 
Жауабы: α = 90%. 
Есеп. 2 моль/л калий фосфаты ерітіндісіндегі бөлшектердің моль саны нешеге 
тең болады, егер тұздың диссоциациялану дәрежесі 85% тең болса. 
Шешуі: 1. Калий фосфатының диссоциациялану теңдеуі жазылады: 
K
3
PO
4
 ↔ 3K
+
 + PO
4
3- 
               2. Осынған байланысты есептеулер жүргізіледі: 
С(К
+
)= 2*0,84*3 = 5,1                    С(SO
4
2-
)= 2*0,85 
1,7 
C(K
3
PO
4
)= 2*0,85 = 1,7                  C(K
3
PO
4
)= 2 – 1,7 = 0,3 
Жауабы: С(К
+
)= 2*0,84*3 = 5,1; С(SO
4
2-
)= 2*0,85 
1,7. 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
23 
Есеп.  Массасы  120  г  мыс  (ІІ)  оксидінен  гидрометаллургиялық  әдіспен  өңдеп 
89,6  г  мыс  алынған.    Жүйеде  жүретін  барлық  химиялық  реакцияларды  жазып,  өнім 
шығымын есептеңіз. 
Шешуі:  
1.  Бұл  есепті  шығару  үшін  алдымен  мысты  гидрометаллургиялық  әдісінің 
негізінде жатқан химиялық реакциялар жазылу керек. 
CuO + H
2
SO
4
 = CuSO
4
 + H
2
O 
CuSO
4
 + Fe = Cu + FeSO
4
 
Қорытынды сызбанұсқасы: 
CuO → CuSO
4
 → Cu 
Сонымен:     
                                                          СuO         −−−     Cu 
1 моль     −−−       1 моль 
                                                        1,5 моль     −−−     х моль 
х = 1,5 моль. 
m(Cu) = 1,5 моль * 64 г/моль = 96 г. 
2. Өнім шығымы:  
ω = 89,6 г / 96 г * 100% = 93,3%. 
Жауабы: 93,3%. 
Осындай  мазмұнды  есептер  шығару  оқушыларға  электролиттік  диссоциация 
теориясы  және  оны  сандық  жағынан  сипаттап  көрсететін  «диссоциация  дәрежесі» 
ұғымды,  оның  түрлі  жағдайларға  байланысты  екендігі  түсіндіріледі  және  оқушылар 
өздері түрлі есептер шығару арқылы көз жеткізеді.  
Көптеген химиялық реакциялар газдық фазада жүреді және бұл тақырып жалпы орта 
білім  беретін  мектеп  химия  пәні  курсында  газ  заңдарының  анықтамалары  мен  оларды 
сипаттайтын  теңдіктер  кіріктірілген.  Газдарға  байланысты  теориялық  заңдылықтарды  іс 
жүзінде пайдалану оқушыларға қиындық туғызады. 
Соған  байланысты  бұл  тақырыпты  толық  меңгеру  үшін  тірек-сигнал 
карталарын пайдалануды ұсынамыз [6, 15 б.]. Ол әрбір оқушының жұмыс дәптерінде 
көрініс  табуы  тиімді.  Себебі  оқу  үдерісінде  белгілі  бір  нәтижеге  қол  жеткізу  үшін 
көмегін  тигізеді.  Оқушыларға  химия  сабақтарында  тірек-сигнал  карталарын 
пайдалану  есеп  шығару  кезінде  керекті  формуланы  дұрыс  таңдап,  сол  жағдайға 
байланысты есепті шешуге мүмкіндік береді. 
Ұсынылатын тірек-сигнал карталары төмендегі кестеде көрсетілген.  
Кесте 1. – Газ заңдарына байланысты тірек-сигнал карталары 
Газ заңдары 
Сипаттайтын теңдіктер 
Авогадро 
заңы, 
Vm-молярлық 
көлем 
Vm=V(A)/ʋ(A) 
V(A)-газдың көлемі (қ.ж.) 
ʋ(A)-моль саны 
Газдың  салыстырмалы  тығыздығы, 
D 
D(A) = M(A) / M(B) 
Салыстырмалы молекулалық масса 
М
орт
 
М
орт
(қоспа)=ω(А)М(А) 
+ 
ω(В)М(В) 
Газдың тығыздығы, ρ 
ρ(А) = М(А) / Vm 
Бойль-Мариотт заңы 
P
1
V
1
 = P
2
V
2
 = const 
Гей-Люссак заңы 
 = const 
Біріктірілген газ заңы 
 = const 
Клапейрон-Менделеев заңы 
PV = ʋRT немесе PV = m/MRT  
ʋ - моль саны 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
24 
 
 
 
 
Бағдарлама  бойынша  оқытылатын,  ҰБТ  тапсырмаларында  кездесіп  жүрген, 
бірақ  оқулықта  берілмейтін  газ  заңдарына  байланысты  оқушыларды  есеп  шығаруға 
үйретіп,  осы  заңдылыққа  байланысты  дағды  қалыптастыруы  қажет.  Мысал  ретінде 
төмендегі  есептерді  қарастыруға  болады.  Бірінші  есептің  шарты  бойынша  оқушыға 
Клапейрон-Менделеев теңдігін пайдаланып шығаруға тура келеді. 
Есеп.  Температура  87
0
С-та  және  83,2  кПа  қысымда  1200  мл  көлем  алатын 
буының массасы 2,6 г тең заттың молярлық массасын есептеңіз.  
Шешуі: 1. Есепке қатысты теңдікті дұрыс таңдап алу керек: PV = m/MRT 
2. Осы теңдіктен М анықтап, есеп жалғастырылады: 
                             M = mRT / РV = 2,6 * 8,314 * 360 / 83,2 * 1,2 = 78 г/моль 
Жауабы: M = 78 г/моль. 
Қарасырылып  отырған  келесі  есепте  оқушы  Бойль-Мариотт  теңдігін 
пайдаланады. 
Есеп. Көлемі 6 л ыдыста125 кПа қысымда 3,5 л оттек, және 105 кПа қысымда 
5,5  л  азот  араластырылған.  Газдың  парициалдық  қысымы  мен  алынған  қоспаның 
жалпы қысымын анықтаңыз. 
Шешуі:  1.  Бойль-Мариотт  теңдігі  бойынша  араластырылған  кейінгі  газдың 
жаңа қысымы анықталады (парциалдық қысымы): 
p
2
 (O2) = 
 = 
 = 72,92 кПа 
 
р
2
 (N2) = 
 = 
 = 96,25 кПа 
2.  Қоспаның  жалпы  қысымы:  Р  (қоспа)  =  Р
1
  +  Р
2
  =  72,92  кПа  +  96,25  кПа  = 
169,17 кПа. 
Жауабы: Р (қоспа) = 169,17 кПа. 
 
Химиядан  есептер  шығару  бақылау  және  өзіндік  бақылау  құралы  ретінде  үй 
тапсырмасын  орындау  барысында  жүзеге  асырылады.  Осы  бағытта  жұмыстану 
оқушының  материалды  меңгеру  деңгейін  анықтаумен  қатар,  білімді  бекітуге 
мүмкіндік береді. Ол үшін өзіндік бақылауға берілетін есептер түрлі деңгейге бөлініп 
ұсынылады: 
 «А» деңгейі:  
1.
Мына іске асыру теңдеулерін жүзеге асырыңыз: 
С → СО
2
 → К
2
СО
3
 → СаСО
3 
→ СО
2
 
2.
Na
2
CO
3
*xH
2
O  кристаллогидратындағы  судың  массалық  үлесі  62,94%.  Х-ті 
анықтаңыз. 
«В» деңгейі 
3.
Изумруд  минералындағы  элементтердің  массалық  үлестері:  5,06%  Ве, 
10,05% Al, 31,49% Si, 53,40% O. Минералдың формуласын табыңыз. 
4.
Массасы  100  г  СаСО
3 
көлемі  500  мл  тығыздығы  1,08г/мл  15%    тұз 
қышқылымен әрекеттескенде бөлінетін газдың (қ.ж) есептеңіз. 
«С» деңгейі 
5.
Көлемі  11,2  л  (қ.ж.)  СО
2
  алу  үшін  құрамында  10%  қоспасы  бар  ізбес  тасы 
мен 20%-дық тығыздығы 1,1 г/мл тұз қышқылының қандай көлемі қажет? 
m - масса 
M - молекулярлық масса 
R - 8,314 Дж/(моль*К) 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
25 
6.
Мына  реакцияның  орташа  жылдамдығын  есептеңіз:  2СО+О
2
  =  2  CO
2
,  егер 
СО-ның  бастапқы  концентрациясы  0,15моль/л  тең  болса,  ал  10секундтан  кейін  0,10 
моль/л тең болса. 
Өзіндік бақылауды жүзеге асыру үшін құрастырылған тапсырмалар оқушының 
логикалық және шығармашылық ой-өрісін қалыптастыруда, білімді жетілдіруде түрлі 
әдіс-тәсілдерді пайдалану арқылы беруге болады [7, 32 б.; 8, 25 б.; 9, 32 б.; 10, 48 б.]. 
Мектеп химия курсында «Ерітіндідегі  еріген  заттың  массалық  үлесі  немесе 
ерітіндінің  массалық  үлесін  біле  тұрып,  қажетті  компонентті  есептеу»  тақырыбына 
есептер шығарылады.  
Есептің бұл түрін түрлі әдіс-тәсілдермен шығаруға болатындығы көрсетіледі. 
Мысалы:  1.  Судың  220  мл  көлемінде  (тығыздығы  1  г/мл)  30  г  қант  еріген. 
Ерітіндідегі қанттың массалық үлесін есептеңіз.  
Шешуі:   1. Алгоритм құрастырып шығару (анықтамаға негізделіп) 
1. Алдымен еріткіштің массасын тауып аламыз:  
m(Н
2
О) = v(Н
2
О)*ρ(Н
2
О) = 220 мл    1г/мл = 220 г 
2. Ерітіндінің жалпы массасын табамыз:  
m(ер) = m(Н
2
О) + m(қант) = 220 г + 30 г = 250 г 
3. Қанттың ерітіндідегі массалық үлесін формула бойынша есептейміз:  
ω(қант) =
 =
= 0,12 немесе 12% 
2.Дайын формула пайдаланып  шығару 
Ерітіндідегі еріген заттың массалық үлесін табу формуласын пайдаланып:                                
ω
ер.зат 
= 
 
3. Пропорция құру арқылы 
                                                         250 г    -----     30% 
100 г    -----      х%             х=12%                Жауабы: 12%. 
Ерітінділерді араластыру 
Бұл  есептің  түрін  бірнеше  әдіспен  шығаруға  болады.  Соның  ішінде  «крест» 
әдісін қарастырылады. Себебі «крест» әдісінің көмегімен ерітінділерді араластыруға, 
қойылтуға, сұйылтуға арналған есептерді тез және практикалық жеткілікті дәлдікпен 
шығаруға болады. 
Сонда, крест ережесін былай жазады:  
 
 ω
1
                        ω
3
 – ω
2
 – ω
1
-ерітіндінің үлесі 
 
 
               ω
3 
 ω
2
                      ω
3 
– ω
1
 – ω
2
-ерітіндінің үлесі. 
 
ω
1
=бірінші ерітіндінің массалық үлесі; ω
2
=екінші ерітіндінің массалық үлесі; 
ω
3
=үшінші  ерітіндінің  массалық  үлесі,  яғни  дайындалатын  ерітіндінің 
массалық үлесі;  
Мысалы:  Массалық  үлесі  20%  ерітінді  алу  үшін  10%  және  40%  ерітінділерді 
қандай қатынаста араластыру керек? 
Шешуі: 1. Крест әдісін қолданып шығарылса, онда алдында көрсетілгендей: 
                                                                 
     40 (берілген)   ----     10 немесе 1 
 
                                                                                 20 (алу қажет)  
 
                                                                    10 (берілген)   ----    20 немесе 2 
Яғни  20%  ерітінді  алу  үшін  екі  ерітіндіні  1(40):2(10)  қатынаста  араластыру 
керек. 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
26 
2. Есепті логикалық әдіспен де шығаруға болады. 
1) бірінші ерітіндіде:                                 2) екінші ерітіндіде:  
100 г ерітіндіде 10 г еріген зат бар             100 г ерітіндіде 40г ерігін зат 
х г ерітіндіде А г болу керек.                    у г ерітіндіде В болу керек. 
3) Сонда: 
100 г ерітіндіде 20 г болу керек 
(х+у) г ерітіндіде (А+В) 
х:у=2:1 
2.  Ерітіндерлерді  араластыруға  байланысты  есептерді  математикалық  әдіспен 
мына формула пайдалана отырып шығаруға болады: 
ω
 (ер.зат)
=
, (1) 
ω(ер.зат)- ерітінділерді араластырып, алынған соңғы ерітіндідегі еріген заттың 
массалық үлесі, m
1
(ер.зат) мен m
2
(ер.зат) – бастапқы ерітінділердегі еріген заттардың 
массалары,  m
1
(ер-ді)  мен  m
2
(ер-ді)    -  бастапқы  ерітінділердің  массалары.Мұндағы 
m(ер.зат)=  ω(ер.зат)·m(ер-ді)  мәнін  қойып,  пайдалануға  қолайлы  мына  формуланы 
аламыз: 
ω
 (ер.зат)
=
. (2) 
Мысалы:  1.  Натрий  хлоридінің  массалық  үлесі  0,05,  массасы  100г 
ерітіндісімен,  құрамындағы  натрий  хлоридінің  массалық  үлесі  0,15,  массасы  300г 
ерітіндісі араластырылған. Алынған ерітіндідегі тұздың массалық үлесін есептейміз: 
Шешуі: 1-әдіс. 
Жоғарыда  келтірілген  формуласы  бойынша  алынған  ерітіндідегі  натрий 
хлоридінің үлесін есептейміз: 
ω(NaCl)=
=
= 
=0,125 
                                                                                       Жауабы:  w
3(
NaCl)  =  0,125 
немесе 12,5 
 
2-әдіс. 
 
1.Бастапқы ерітінділердегі натрий хлоридінің массаларын табамыз: 
 
m
1
(NaCl) = 0,05 100 = 5 г                        m
2
(NaCl) = 0,15*300 = 45 г 
2.Қоспадағы (алынған ерітіндідегі) хлоридтің массасын есептейміз: 
m
3
(NaCl) = m
1
(NaCl) + m
2
(NaCl) = 5 г + 45 г = 50 г 
3.Араластырғаннан кейінгі ерітіндінің массасын табамыз: 
m
3
(ер-ді) = m
1
(ер-ді) + m
2
(ер-ді) = 100г + 300 г = 400 г 
4.Алынған ерітіндідегі тұздың массалық үлесін есептейміз.  
  ω
3
(NaCl) = 
 
=0,125;                           Жауабы: 0,125. 
Қарастырылған  бағдарламамен  оқыту  оқушыларға  теория  мен  практиканың 
арасындағы байланысқа көз жеткізіп, дағдыны қалыптастыруға мүмкіндік береді. 
Сонымен  қатар,  есеп  шығару  барысында  оқытылатын  тақырыптарда  жүретін 
химиялық  реакцияларды  еске  түсіріп,  теңестіріп,  есептеулер  жүргізу  дағдысын 
қалыптастырады. Осы бағыттағы есептер  оқушыға жалпы есеп шығарудың химияда 
алатын  орынын  айқындайды,  түрлі  әдіс-тәсілдерді  пайдалануын,  жеке  ой-өрісінің 
жетілуін,  өз  бетімен  жұмыстану  қабілетінің  дамуын,  сондай-ақ,  химиядан  білім 
сапасының жоғарылауын атап көрсетуге болады. 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
27 
Осыған орай, химиялық есептер шешу арқылы оқушылардың оқыту үдерісінде 
дамытушылық функциясы жетілдендіріледі. Оның нәтижесі болып: 
-  білім алушының шығармашылық және логикалық ойлау қабілеті қалыптасады; 
-  проблемалық жағдайда жан-жақты бағытталуына үйретеді; 
-  ұғымдарды тереңдетеді; 
-  оқу материалын  оңай меңгеріп, бекітуде септігін тигізеді; 
-  тәжірибелік  сабақтарды  орындауда  теориялық  білімдерін  қолдануға 
мүмкіндік береді. 
Әдебиеттер: 
1. 
Қазақстан  Республикасының  мемлекеттік  жалпыға  міндетті  білім  беру 
стандарты. – Астана, 2012. – 288 б. 
2. 
Балл Г. А. Б20 Теория учебных задач: Психолого-педагогический аспект. – 
М.: Педагогика, 1990. – 184 с. 
3. 
Ерыгин Д. П., Шишкин Е. А. Методика решения задач по химии: Учеб. пособие 
для студентов пед. ин-тов по биол. и хим. спец. – М.: Просвещение, 1989. – 176 с. 
4. 
Нұғыманұлы  И.Н.,  Шоқыбаев  Ж.Ә.,  Өнербаева  З.О.  Химияны  оқыту 
әдістемесі. – Алматы: Print-s, 2005. – 319 б. 
5. 
Чернобельская  Г.М.  Методика  обучения  химии  в  средней  школе.  –  М.: 
ВЛАДОС, 2000. – 336 с. 
6. 
Шаталов  В.Ф.,  Шейман  В.М.,  Фаит  А.М.  Опорные  конспекты  по 
кинематике  и  динамике:  Кн.  для  учителя:  Из  опыта  работы.  –  М.:  Просвещение, 
1989. – 158 с.  
7. 
Зайцев  О.С.  Методика  обучения  химии.  Теоретический  и  прикладной 
аспекты: Учеб. для студ. высш. учеб. заведений. – М.: ВЛАДОС, 1999. – 384 с. 
8. 
Темірболатова  А.Е.  9  –  сыныпқа  арналған  химиядан  есептер  мен 
жаттығулар жинағы. – Алматы: Мектеп, 2009. – 138 б. 
9. 
Арғынбаева  З.  «Ерітінділер»  тақырыбына  шығарылатын  есептердің 
түрлері // Химия мектепте. – 2015. – №1. – Б. 49-51. 
10. 
Бекішов  Қ.  Химия  есептері:  Оқу  құралы.  –  Алматы:  Ы.Алтынсарин  атындағы 
қазақтың білім академиясының Республикалық баспа кабинеті,1998. – 268 б. 
*** 

жүктеу/скачать 18,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: