БҚму хабаршы №4-2016ж

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
304 
Duisenbaev A.K. 
Ideas of patriotic education in edifying heritage of public figure  
Alikhan Bukeikhanov 
This  paper  describes  the  ideas  of  patriotic  education  in  pedagogical  heritage  of 
Alashorda  leader  Alikhan  Bukeikhanov,  his  research  on  the  Kazakh  culture,  the  Kazakh 
autonomy, on the problems of the nation, education and the creation of the Kazakh national 
state. 
Keywords: Independence, Nation Council, Mangilik El, language of nation upbuilding the 
state, the Kazakh state, Kazakh culture, education, the idea of patriotic education. 
 
*** 
 
 
ӘОЖ 378:913 
Терещенко Т.А. – география ғылымдарының кандидаты, доцент,  
М.Өтемісов атындағы БҚМУ 
E-mail: tereshenko_zko@list.ru 
Нурмухамбетова А.Е. – М.Өтемісов атындағы БҚМУ магистранты 
E-mail: aelita.n93@mail.ru 
 
«БОЛАШАҚ» БАҒДАРЛАМАСЫ ҚҰРЫЛУЫ МЕН ДАМУЫНЫҢ  
ТАРИХИ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ 
 
Аңдатпа.  Мақалада  Қазақстандағы  «Болашақ»  халықаралық  білім  беру 
бағдарламасы  қалыптасуының  тарихы  мен  дамуы  қарастырылған.  Даму  кезеңдері 
мен 
жоғары 
білікті 
кадрлардың 
әлем 
мемлекеттерінің 
жоғарғы 
оқу 
орнындарындағы дайындығы географиясы талданған. М.Өтемісов атындағы Батыс 
Қазақстан  мемлекеттік  университетінің  «Болашақ»  халықаралық  бағдарламасына 
қатысуы қарастырылған.  
Тірек  сөздер:  Халықаралық  стипендия,  «Болашақ»,  жоғарғы  оқу  орны, 
қалыптасу тарихы, дайындық географиясы, даму кезеңдері.  
 
Бәсекелесуге  қабілетті  кадрлық  әлеуетті  дайындау  казақстандық  саясат 
басымдықтарының  бірі  болып  қалады,  бұл  «Қазақстан-2050»  стратегиясының  сәтті 
іске 
асырылуының 
кепілі 
болып 
табылады. 
Қазақстанның 
ауқымды 
инфрақұрылымдық  дамуы,  жаңа  өндірістердің  құрылуы,  біздің  елдің  аймақтары 
арасындағы  көлік  байланыстары  барлық  түрлерінің  дамуы  негізінде  бизнес-
ынтымақтастықтың  жандандырылуы  қажетті  дағдылар  мен  кәсіби  қасиеттерге  ие 
жоғары деңгейдегі менеджерлерге қажеттілікке себепші болды.  
Қазақстан  халқына арналған  «Нұрлы  жол  -  болашаққа  қадам» Жолдауындағы  
бес институционалды реформаларда барлық деңгейде білім берудің жаңа стандартын 
енгізу,  көптілділік  үлгісін  жүзеге  асыру,  жоғарғы  оқу  орнындарының  (ЖОО) 
коммерциялануы,  олардың  академиялық  және  басқарушылық  дербестігі  бойынша  нақты 
міндеттер  қойылды.  Қазақстандық  ЖОО-ның  экспорттық  әлеуетінің  өсуі  арқылы 
халықаралық білім беру нарығына шығу бойынша өршіл басымдықтар тапсырылды. 
Қойылған міндеттер шеңберінде жоғары білікті кадрлардың дайындығы басты 
маңызға  ие.  Жиырма  үш  жыл  бұрын  Елбасының  маңызды  стратегиялық 
бастамаларының  бірі  -  «Болашақ»  бағдарламасы  бойынша  халықаралық  деңгейдегі 
жоғары  білікті  кадрлардың  дайындығына  старт  берілген  болатын.  Білім  беру 
жүйесінің  танылған  қозғаушы  күші  болған  «Болашақ»  бағдарламасы  Қазақстанға 
жоғары білікті кәсіпқойлар дайындығының әлемдік жүйесіне қосылуға және әлемдік 
технологиялардың 
қазақстандық 
экономикалық 
және 
әлеуметтік 
кеңістікке 
трансфертін  құруға  мүмкіндік  берді.  Бұл  бағдарламаның  түлектері  елдің  зиялы 
дегдарларының бөлігі және жалпы ұлттық бастамалардың жетекші таратушылары болып 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
305 
табылады.  Президенттік  стипендия  елдің  адами  капиталының  сапасын  көтерудің 
маңызды факторы ретінде де қарастырылады [1].  
«Болашақ» халықаралық стипендиясы Қазақстан Республикасының Президенті 
Н.Ә. Назарбаевтың 1993 жылғы 5 қарашадағы қаулысымен құрылды. 
Посткеңестік  кеңістіктегі  мемлекеттер  тарихында  алғаш  рет  талантты жастарға 
шетелде білім  алу  мүмкіндігі  берілді  және  бағдарламаның  басты  мақсаты  ел 
экономикасының басым секторлары үшін кадрлар мен мамандарды дайындау болды.  
«Болашақ» бағдарламасының қалыптасуында 6 кезеңді атап көрсетуге болады (Кесте 1).  
Кесте 1 - «Болашақ» бағдарламасы дамуының негізгі кезеңдері [3; 2; 4] 
№ 
Жылдар 
Кезеңдері 
1 
1993 
«Шет  елдерде  кадрлар  даярлау  үшін  Қазақстан  Республикасы 
Президентінің  1993  жылғы  5  қарашадағы  халықаралық  «Болашақ» 
стипендиясын белгілеу туралы» № 1394 қаулысы. 
2 
1994-
1999 
1994  жылы  бір  топ  қазақстандық  студенттер  тұңғыш  рет  шетелдік 
жоғары  оқу  орындарына  жіберілді.  Олар,  негізінен,  ағылшын  тілін  білетін 
қазақстандық 
жоғарғы оқу 
орындарының экономикалық және 
гуманитарлық факультеттерінің 
түлектері 
болды. 
Техникалық 
факультеттердің түлектері бағдарламада өте аз ұсынылды. Бұл, ең алдымен, 
техникалық 
мамандықтардың оқу 
жоспарларында экономикалық және 
гуманитарлық мамандықтардың  оқу  жоспарларымен салыстырғанда  шет 
тілдерін аз көлемде игеру жоспарланғанына байланысты болды. Осы кезеңде 
Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 3 наурыздағы № 3375 
Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасы Президентінің «Болашақ» 
халықаралық стипендиясын тағайындау тәртібі  туралы  ереже  әзірленген 
болатын.  Ереже  құжаттарды  қабылдау  және  үміткерлерді  іріктеу 
рәсімін 
қарастырды, 
сондай-ақ 
стипендиаттарды 
оқуларын 
бітіргеннен  кейін    Қазақстан  Республикасындағы  мемлекеттік 
органдар мен ұйымдарға жұмысқа орналастыруды көздеді. 
Бағдарлама  іске  асырылған  алғашқы  жылдары  стипендиаттар  төрт 
елде ғана оқыған: АҚШ, Ұлыбритания, Германия және Франция. Кейінгі 
жылдары 
шетелдік 
жоғары оқу 
орындарымен ынтымақтастықтың 
дамуына,  сондай-ақ Үміткерлерді  іріктеу  ережелеріне  кандидаттарды 
іріктеуді шетелде өз бетімен оқып жатқан үміткерлер арасында жүргізуге 
қатысты 
толықтырулардың енгізілуіне 
байланысты оқу 
елдерінің географиясы кеңейді. 
3 
2000-
2004 
2000  жылдан  бастап  Қазақстан  Республикасы  Президентінің 
Жарлығына 
сәйкес, 
инженерлік және 
техникалық білімі 
бар 
үміткерлер  шет  тілдерінің  бірін  еркін  меңгеру  туралы  талапты 
есепке  алмай  конкурсқа  қатысу  құқығына ие  болды.  Осы  жылдан 
бастап  «Болашақ»    бағдарламасы  шеңберінде    докторантура 
бағдарламасы бойынша білім алу мүмкіндігі берілді. 10 жыл ішінде 
(1994  –  2004  жылдар)  13  елде  білім  алу  үшін  780  стипендия 
тағайындалды.  
4 
2005-
2011 
2005 жылы жыл сайын үш мыңға дейін стипендия санын көтеру 
шешімі  қабылданды. Стипендиаттар  санын  арттырудағы  қажеттілік 
уақыт  талабымен  байланысты  болды.  Қалыптасқан  нарықтық 
экономика  жағдайларында  мемлекет  бәсекеге  қабілетті  экономика 
үлгісіне 
және 
Қазақстан 
үшін 
басымды 
индустриалды-
инновациялық  даму,  білім  және  ғылым,  менеджмент,  маркетинг, 
логистика, 
жаңа 
ақпараттық 
технологиялар 
және 
басқа да 
салалардағы  мамандарға  қажеттілік  ұдайы  өсіп  келе  жатқан 
салалардың тұрақты өсуіне негізделген даму жолын таңдады. 
Алға  қойылған  міндеттерді  іске  асыру  үшін  Қазақстан 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
306 
Республикасы 
Үкіметінің 2005 
жылғы 4 
сәуірдегі № 301 
қаулысымен  «Халықаралық  бағдарламалар  орталығы»  акционерлік 
қоғамы құрылды. 
Стипендиаттарға  елге  қайтып  келгеннен  кейін  бес  жыл  жұмыс 
істеу  үшін  міндеттемелерді  бекітіп  беретін  шарттық  база  әзірленді, 
үміткерлерді  іріктеудің  жаңа  Ережелері  бекітілді,  шетелдік  жоғары 
оқу  орындарының  географиясы  әлемнің  13  елінен  33  еліне  дейін 
кеңейтілді.  Шығыс  бағыты  дамытылып,  оқу  үшін  ұсынылатын 
шетелдік  жоғары  оқу  орындарының  қатарына  Қытай,  Жапония, 
Оңтүстік 
Корея, 
Малайзия 
және 
Сингапурдың 
жетекші 
университеттері, сондай-ақ посткеңестік мемлекеттердің жоғары оқу 
орындары  енгізілді.  Экономиканың  басым  мамандықтары  үшін 
берілген  салаларда  (мұнайгаз  ісі,  энергетика  және  т.б.)  алдыңғы 
қатарлы  технологияларды  қолданатын  оқу  елдері  анықталды.  2005-
2006  
жылдары 
тағайындалған 
гранттар 
саны 
«Болашақ» 
бағдарламасын іске асырудың барлық тарихындағы рекордтық сан – 
2 574 стипендияға жетті. 
2008  жылдан  бастап  елді  мекендерде  білім  деңгейін  арттыру 
(«ауыл  жастары»  санаты  енгізілген),  мемлекеттік  аппаратты 
реформалау  («мемлекеттік  қызметші»  санаты  енгізілді)  және  елдің 
ғылыми-зерттеу  әлеуетін  дамыту  («магистратураға  ғылыми-педагог 
қызметкер»  және  «тағылымдамаға  ғылыми  қызметкер»  санаттары 
енгізілді) мақсатында бағдарламаға қолжетімділік кеңейтілген. 
5 
2011- 
2015 
2011 жылдан бастап бакалавриат бағдарламасы бойынша оқыту 
тоқтатылды.  Жұмыс  берушілердің  нақты  тапсырыстары  бойынша 
мамандар  даярлауды  және  жұмыс  беруші,  стипендиат  және 
«Халықаралық  бағдарламалар  орталығы»  АҚ  арасында  үш  жақты 
шарт жасауды көздейтін бағдарламалық-мақсаттық тетік енгізілді. 
2012  жылдан  бастап  тағылымдама  бағдарламасы  инженерлік-
техникалық,  медицина  және  педагог  қызметкерлер  санаттарымен 
кеңейтілді. 
2014 жылдан бастап үміткерлерді іріктеу сапасын арттыру үшін 
шетел (IELTS 3,0-тен IELTS 4,0-ке) және мемлекеттік (75 баллдан 85 
баллға)  тілдерді  білудің  ең  аз  бастапқы  деңгейі  арттырылды. 
Магистратура  бағдарламасы  бойынша  конкурсқа  қатысу  үшін 
мәдениет  және  БАҚ  қызметкерлері  жаңа  санаттары  енгізілді. Times 
Higher  Education,  QS  және  Academic  Ranking  of  World  Universities 
халықаралық рейтингілеріндегі алғашқы 200 орындағы ғана, ұлттық 
рейтингілердегі алғашқы 30 орындағы және THE 100 under 50, QS 50 
under 50 рейтингілердегі оқу үшін ұсынылған шетелдік  жоғары оқу 
орындарына талаптар қатаңдатылды.  
2015  жылдан  бастап  шет  елдік  магистратура  мен  докторантура 
бағдарламаларына  мүмкіндікке  қазақстандық  магистр  және  доктор 
дәрежесімен  үміткерлер  ие  болды.  Елді  индустрияландыру  үшін 
кадрларды  дайындауға  бағытталған  отандық  ЖОО-ның  оқу 
үдерісіне докторанттарды дайындаудың  жаңа  бағдарламасы - Split-
PhD  енгізілді.  Қазақстанда  тіл  дайындығын  оқшаулау  үдерісі  іске 
қосылды, 2015 жылдан бастап «6+6» тілдік даярлаудың жаңа моделі 
жүргізіледі, яғни 6 ай - елде, 6 ай- шет елде.   
6 
2016-
2020 
 «Болашақ»  халықаралық  стипендиясын  дамытудың  2016–2020 
жылдарға  арналған  жаңа  жоспары  «Бес  институционалдық 
реформаны іске асыру бойынша 100 нақты қадам» өзекті жобаларын 
іске  асыруға  бағытталған.    2015  жылы  2020  жылға  дейінгі 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
307 
«Болашақ»  халықаралық  стипендиясын  дамыту  жоспарын  әзірлеу 
Республиканың  маңызды  экономикалық  басымдықтарына  сәйкес 
келу  қажеттілігіне,  сондай-ақ  «Болашақ»  бағдарламасын  іске 
асырудың басты бағыттарын жетілдіруге негізделген болатын. 
Берілген  үш  бағыт  шеңберінде  «ЖОО  түлегі»  санатын  алып 
тастау; 
«магистратураға 
инженерлік-техникалық 
қызметкер» 
санатын  енгізу;  «100  қадам»  ұлт  жоспарының  стратегиялық 
бағыттары  бойынша  «тағылымдамаға  мақсатты  топтар»  санатын 
енгізу;  тағылымдамаға  үміткерлерден  басқа  үміткерлердің  барлық 
санаттары  үшін  бакалавр/маман  дипломының  орташа  балына 
бірыңғай талап – GPA 3,0 балл (4,0 балдан) белгілеу; әлемнің топ 10 
бизнес  мектебіне  өз  бетімен  түскен  үміткерлер  үшін  МВА 
бағдарламалары  бойынша  магистратурада  оқу  үшін  квота  енгізу; 
мемлекеттік  және  жеке  ұйым  топ-басшылары  үшін  Executive 
Education  бағдарламалары  бойынша  тағылымдамадан  өту  үшін 
квота енгізу жоспарлануда.  
 
Өзінің  құрылған  жылынан  бастап  «Болашақ»  Президенттік  бағдарламасы 
егеменді  Қазақстанға  қажет  халықаралық  деңгейдегі  мамандардың  алғашқы 
толқынын  дайындаудың  маңызды  міндетін  табысты  түрде  жүзеге  асырды.    2010 
жылы  Астана  қаласында  әлемдік  деңгейдегі  ЖОО  -  Назарбаев  Университетінің 
ашылуы Қазақстанның білімнің әлемдік экспорттаушысына айналуының басы болды. 
ЖОО-ның  барлық  білім  беру  мен  ғылыми-зерттеу  бағдарламалары  әлемнің  үздік 
отыз  ЖОО-на  енгізілген  университеттермен  және  беделді  халықаралық  ғылыми 
ұйымдармен  ресми  серіктестік  бойынша  жүзеге  асырылады.    Техникалық  және 
кәсіптік білім беру жүйесінде  ең үздік шетелдік тәжірибе  енгізіліп жатыр және күш 
жинауда:   кәсіптік білім берудің дуалды жүйесі. Ол оқу мен кәсіби қызметтің  тікелей 
байланысын  қамтамасыз  етуімен  бағалы,  бұл  жас  адамдардың  уәждемесін  бірнеше  рет 
арттырады,  тандалған мамандық  бойынша  жетілуге  көмектеседі.  Қазіргі  таңда  Назарбаев 
Университетінде «Болашақ» бағдарламасының 200-ден астам түлектері қызмет етеді.   
Осылайша, 2011 жылдан бастап бағдарлама магистрлар мен PhD докторлардың 
мақсатты 
дайындығына 
топталды. 
«Болашақ» 
бағдарламасының 
2011-2015 
жылдардағы  даму  кезеңінде  негізгі  мемлекеттік  даму  бағдарламалары  бойынша 
кадрларға,  дайындалған  мамандарды  мақсатты  оқыту  мен  жұмысқа  орналастыруға 
қажеттілік анықталды [5].  
23 жыл ішінде іске асырылуынан бастап «Болашақ» халықаралық стипендиясы 
12040  қазақстандыққа  берілді,  олардың  ішінен  9  мыңға  жуығы  оқуларын  аяқтады 
және біздің экономиканың көптеген секторларында қызмет істейді. Оқу географиясы 
әлемнің 33 мемлекетінде орналасқан 200 жетекші жоғары оқу орындарында өтті [6]. 2015 
жылы  шет  елдерде  кадрлар  даярлау  бойынша  Республикалық  комиссияның  шешімімен 
«Болашақ»  стипендиясы  601  үміткерге  берілді,  олардың  ішінен  439  -  магистратура 
бағдарламасы  бойынша,  40  -  докторантура,  122  -  тағылымдамалар.  Сонымен  бірге 
докторантураға  стипендия  саны  екі  есе  арттырылды  және  соншамаға  кәсіби 
тағылымдамалар  саны  қысқартылды  [7].  Берілген  бағдарлама  бойынша  оқу 
географиясы 
келесідегідей 
ерекшеліктермен 
сипатталады: 
стипендиаттардың 
жартысынан астамы (53%) Еуропаның ЖОО-да оқиды, соның ішінде Ұлыбританияда 
- 46 %,  батыс Еуропаның басқа мемлекеттерінде - 7%, АҚШ пен Канадада - 39,5%, 
Азия мен Океанияда - 4,5%, Ресей Федерациясында - 3% [8].  
Қазіргі таңда «Болашақ» бағдарламасы бойынша кадрларды дайындауды 2005 
жылдың  4  сәуірінде  Қазақстан  Республикасы  Үкіметінің  № 301  қаулысымен 
құрылған  «Халықаралық  бағдарламалар  орталығы»  АҚ  ұйымдастырады  және 
бақылайды.  Қызметтің  негізгі  бағыты  шет  елде  кадрларды  дайындаудың,  қайта 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
308 
дайындаудың  және  біліктігін  арттырудың  халықаралық  бағдарламалары  бойынша 
шаралар кешенін іске асыру болып табылады.  
Бағдарламаның  құрылған  кезінен  бастап  «Болашақ»  стипендиясын  беру  үшін 
үміткерлерге  қойылатын  негізгі  талаптар  қалыптасқанын  атап  өтуге  болады,  олар 
келесідегідей  6  санатпен  анықталады.  Бірінші  санат  -  шет  елдік  ЖОО-на  өз  бетімен 
түскендер  және  бесеуі  -  үлестік  санаттар,  олардың  қатысушылары  ішінде 
мемлекеттік 
қызметкерлер, 
ғылыми, 
педагогикалық, 
инженерлік-техникалық 
қызметкерлер, мәдениет, БАҚ қызметкерлері және дәрігерлер. Бұл санат үшін белгілі 
артықшылықтар  жасалған,  яғни  «Болашақ»  бағдарламасымен  түсу  алдында  оларға 
шет тілін 9.0 жоғары деңгейде білу міндетті емес, 5.0 орташа деңгейде білу жеткілікті 
болып табылады. Егер потенциалды стипендиат осы талаптарға сәйкес келсе, онда ол 
құжаттарды  тапсырады  және  төрт  турдан  өтеді  (ағылшын  тілі  білімі,  «Казтест» 
жүйесі  бойынша  қазақ  тілі  білімі,  психологиялық  тестілеу  мен  сұхбаттасу).  Барлық 
төрт турды сәтті өткен үміткер «Болашақ» стипендиясын алады, бұдан басқа барлық 
үлестік  санаттар  тілдік  курстан  өтеді  және  тестті  стипендия  есебінен  тегін 
тапсырады.  Сонымен  қатар,  потенциалды  стипендиаттарға  2  жылдық  жұмыс 
тәжірибесі, бакалавр диплом балы 4.10-ден жоғары, жаңа жүйе бойынша - 3.0 сияқты 
талаптарды орындау қажет [9].  
Қазіргі  уақытта  «Халықаралық  бағдарламалар  орталығының»  АҚ  бірнеше 
мемлекеттерде  өкілдіктері  бар,  соның  ішінде  Ұлыбританияда,  Германияда,  Ресейде, 
Қытайда  және  АҚШ-та.  Орталықта 120  қызметкер жұмыс істейді,  олардың  ішіндегі 21% 
шет елдің ЖОО-да білім алды, соның ішінде 13 адам «Болашақ» бағдарламасы бойынша 
оқудан өтті. «Халықаралық бағдарламалар орталығының» АҚ стратегиялық мақсаты - елді 
сапалы  түрде  экономикалық  және  саяси  дамудың  жаңа  деңгейіне  әр  түрлі  салаларда 
жоғары  білікті  мамандарды  дайындау  жолымен  Қазақстанның  индустриалды-
инновациялық  даму  стратегиясына  сәйкес  шығара  алатын  кәсіпқойлардың  жаңа 
ұрпағын құру болып табылады.  
2001 жылға  қарай барлық стипендия түлектерін топтастыратын және әр түрлі 
қоғамдық  институттарда  олардың  мүдделерін  ұсына  отырып,  олардың  мәселелерін 
шешетін ұйымды құру қажеттiлiгі туындады. Қазақстан Республикасы Президентінің 
Халықаралық  стипендиясы  иегерлері  2001  жылдың  31  наурызында  Түлектер 
Қауымдастығын  құрды.  Ұйымның  негізгі  қозғаушы  күші  мемлекеттің  прогресшіл 
және  келешекті  жас  мамандарының  бірлестігі  ретіндегі  бағдарламаның  түлектері 
болды.  «Қазақстан-2050»  стратегиясын  iске  асыру,  мамандардың  сабақтастығын 
қамтамасыз ету, жасампаздық пен жаңашылдық арқылы бұрынғы дәстүрлерді сақтау 
- қауымдастық жұмысының негізгі қағидалары болып табылады.  
«Болашақ» Қауымдастығы өзінің дамуының негізгі бағыттарының бiрi - елдiң 
мемлекеттiк, экономикалық және қоғамдық өмiрiнiң әртүрлi салаларында «Болашақ» 
қауымдастығы  стипендиаттары  арасынан  құзырлы  сарапшылық  бiрлестiктiң 
қалыптастыруын көреді. Қауымдастық миссиясы  елдің тұрақты дамуын қамтамасыз 
ету  және  экономикалық  қуатты  Қазақстанды  құру  үшін  стипендиаттардың  күш-
жігері  мен  тәжірибесінің  бірігуі,  қазақстандық  жастар  белсенділігінің  нығаюы  мен 
артуы болып табылады.   
Қауымдастық  порталы  қоғамдық  ұйымдар  арасында  үздік  интернет-
ресурстары  қатарына  кіреді,  ал    «YouTube-тағы»  «Болашақ»  арнасы  Қазақстанда 
бірінші  орынды  алады.  Барлық    «Болашақ»  түлектерінің  мақтанышы  үздік  әлем 
фильмдерінің  қазақ  тіліне  дубляжы  бойынша  жобасы  болып  табылады,  нәтижесінде 
Paramaunt Piсtures ірі голливуд студиясында қазақ тілі жетінші ресми тіл болды. «Болашақ» 
консалтингтік тобы елдің топ-10 сарапшылық топтары қатарына енді, ал корпоративтік қор 
қайырымдылық шараларының жаңа мәдениетін құрады [10].  
Қауымдастық  арқылы,  жеке  желілік  ресурс  арқылы  бағдарламаның  түлектері 
стипендиаттарға  тәлімгер  болады,  яғни  оқуда,  тар  шеңберлі  мамандықты  таңдауда, 
жұмысқа  орналасуда  көмектеседі.  «Болашақ»  Қауымдастығы  «Жас  Отан»  ЖҚ, 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
309 
Қазақстан 
Республикасының 
білім 
және 
ғылым 
Министрлігімен 
бірлесіп 
«Жастардың  кадрлар  резерві»  (ЖКР)  жобасын  іске  асырды.  ЖКР  -  бұл  кәсіби 
дағдылары мен басқару құзыреттігі жоғары деңгейде дамыған, жұмыс бабында өсуге 
негізделген  мамандардың  республикалық  деректер  қоры.  Жобаның  мақсаты  - 
мемлекеттiк  басқару  жүйесіне,  кәсiпкерлiк,  саяси  сала  үшiн  кадрлық  қорлардың 
қалыптастыру  үрдісінің  iске  асуы  болып  табылады.  Қауымдастық  пен  стипендиаттар 
арасындағы  керi  байланысты  сүйемелдеу  бойынша  белсендi  жұмыс  жүргiзіледi. 
Стипендиалды бағдарламаның түлектері  мен Қауымдастық мүшелерінің біртұтас автоматты 
базасы  интеграцияланған  www.bolashak.kz  порталы  құрылып,  онда  стипендия 
түлектерінің жұмыспен қамтылуының мониторингісі және талдауы жүргізіледі [11]. 
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі түлектермен өзара іс-
қимыл  жасаудың  жаңа  форматын  жасады.  «Халықаралық  бағдарламалар  орталығы» 
АҚ  түлектермен  жұмыс  бөлімінің  базасында  Bolashak  Alumni  Relations  Office  – 
BARO құрылды. Жоба «Болашақ» бағдарламасы түлектерінің ұзақ мерзімді өзара іс-
қимылын  нығайтуға  және  жұмысқа  орналасуына  көмектесуге  бағытталған  [12]. 
«Болашақ»  бағдарламасы  бойынша  жұмысқа  орналасудың  жалпы  деңгейі  99,4%-ға 
жетті,  «болашақтықтар»  еңбекақысының  орташа  деңгейі  400  мыңнан  астам  теңгені 
құрайды,  «Болашақ»    бағдарламасының  503  түлектері  маңызды  стратегиялық 
шешімдерді  қабылдау  деңгейінде,  мемлекеттік  құрылымдар,  ұлттық  және  жеке 
компаниялар,  білім  беру  және  денсаулық  сақтау  ұйымдары  сияқты  жоғары  басқару 
тобында қызмет етеді. Бағдарламаның іске асырылу жылдарынан 8365 маман дайындалды, 
олардың ішінен 1667 - өнеркәсіп саласы үшін, 1694 маман - білім беру мен ғылым саласы 
үшін дайындықтан өтті, 1394 стипендиат - IT-коммуникациясы саласында, 619 - медицина 
саласында, 400 - мемлекеттік қызметкерлер және т.б. мамандар.  
Халықаралық  институттар  «Болашақты»  зерттеп,  оны  11  оған  ұқсас 
бағдарламалар  ішінен  үздік  стипендиялық  бағдарлама  деп  таныды.  Ұқсас 
бағдарламалар Қытайда, Бразилияда, Сауд Арабиясында бар, олар бойынша жыл сайын 10-
30  мың  студенттер  білім  алады.  Қазақстандағы  «Болашақ»  бағдарламасы  қалың  бұқара 
топтарына  қолжетімділік,  дайындықтың  дәлдігі  және  оқудан  келгеннен  кейін  қолдау 
бойынша дүниежүзіндегі үздіктердің бірі болып табылады [13]. 
«Болашақ» стипендиясының маңызы тек қана кәсіби кадрларды дайындаумен, 
елдің экономикалық және әлеуметтік кеңістікке алдыңғы қатарлы білім мен әлемдік 
технологиялардың  трансфертімен  біте  қоймайды.  Бұл  бағдарлама  барлық  қоғамның 
әлеуметтік  құрылымын  және  санасын  өзгертеді.  «Болашак»  «әлеуметтік  лифтті» 
жасады  және  дарынды  қазақстандық  жастардың  жасампаз  тобын  құрады.  Сапалы 
білім,  кәсіпқойлық,  мобильділік,  тілдерді  білуі  олардың  саясатта,  экономикада, 
әлеуметтік  сияқты  барлық  салалардағы  қажеттілігінің  кепілі  болды.  Дегдарларды 
дайындаудың  әлемдік  жүйесіне  қосылу  арқылы  «Болашақ»  адами  капитал  дамуы 
облысында  серпінді  білім  беру  жобасына  және  әлемдік  кеңістіктің  гуманитарлық 
өлшеуінде  Қазақстанның  визит  карточкасына  айналды.  «Болашақ»  бағдарламасы 
негізінде  әлемнің  ең  дамыған  мемлекеттері  қатарына  кіру  жолындағы  негізгі 
міндеттерді түсіндіру үшін «Қазақстан-2050» қозғалысы құрылды [14].  
М. 
Өтемісов 
атындағы 
Батыс 
Қазақстан 
мемлекеттік 
университеті 
«Халықаралық  бағдарламалар  орталығымен»  АҚ  тығыз  ынтымақтастық  жасайды, 
университет  түлектері,  магистранттары  мен  профессор-оқытушылар  құрамы  жыл 
сайын  халықаралық  «Болашақ»  бағдарламасына  қатысады.  2005-2008  жылдары 
«Болашақ»   бағдарламасы  бойынша  бакалавриатта  7  студент,  2  магистрант  және  1 
PhD докторантурада Ұлыбритания, Ресей, АҚШ, Канада, ҚХР және Чехияның ЖОО-
да  оқудан  өтті.  2011-2012  жылдары  Ресей  мен  Түркияда  оқып  келген  М.  Өтемісов 
атындағы  БҚМУ-дың  2  оқытушылары,  ал  2012-2013  жылдары  университеттің  1 
оқытушысы  мен  1  қызметкері  «Болашақ»  халықаралық  стипендиясының  иегерлері 
болды. Педагогика мен психология кафедрасының оқытушысы Малайзияда және IT-
технологиясы  орталғының  қызметкері  Оңтүстік  Кореяның  Сеул  университетінде 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
310 
тағылымдамадан  өтті.  2015-2016  жылдары  Ресей,  Ұлыбритания,  Сингапурда  М. 
Өтемісов  атындағы  БҚМУ-дың  6  түлегі  «Болашақ»  бағдарламасы  бойынша 
магистратураны аяқтады. 2016 жылы биология мен экология  кафедрасының  доценті 
АҚШ-та  Вашингтон  Университетінде  тағылымдамадан  өту  үшін  «Болашақ» 
халықаралық  стипендиясының грантын ұтып алды [15]. – 
Осылайша, «Болашақ» Президенттік білім беру бағдарламасы орасан зор жоба 
болып  саналады,  оның  іске  асырылуы  мен  нәтижелері  Қазақстан  болашағының 
игілігіне бағытталады.  
Әдебиеттер: 
1.  Официальный 
сайт 
Президента 
Республики 
Казахстан. 
–
http://www.akorda.kz/ru/secretary_of_state/secretary_of_state_speeches/vystuplenie-
gosudarstvennogo-sekretarya-abdykalikovoi-gn-na-otkrytii-mezhdunarodnoi-konferencii-barsef-2015-
bolashak-alumni-reunion-conferen. Дата обращения: 01.10.2016 г.  
2.  Республиканский центр правовой информации Министерства юстиции Республики 
Казахстан. – http://adilet.zan.kz/rus/docs/K930001394_/links#from. Дата обращения: 01.10.2016 г.  
3. 
АО  «Центр  международных  программ».  –  http://www.bolashak.gov.kz/ru/o-
stipendii/istoriya-razvitiya.html. Дата обращения: 01.10.2016 г.  
4. 
АО  «Центр  международных  программ».  –http://www.bolashak.gov.kz/en/novosti/814-v-
sluzhbe-tsentralnykh-kommunikatsij-sostoyalsya-brifing-s-uchastiem-prezidenta-obshchestva-gani-
nygymetova.html. Дата обращения: 01.10.2016 г.  
5. 
Сетевое 
издание 
«Zakon.kz». 
– 
http://www.zakon.kz/214013-programma-bolashak-
prekrashhaet.html. Дата обращения: 02.10.2016 г.  
6. 
6.  АО  «Центр  международных  программ».  –  http://www.bolashak.gov.kz/index.php/ru/o-
stipendii/istoriya-razvitiya. Дата обращения: 02.09.2016 г. 
7.  ТОО 
«Kazakhstan 
Today 
Media 
Group». 
– 
https://www.kt.kz/rus/education/na_obuchenie_stipendiatov_programmi_bolashak_v_etom
_godu_potratjat_19_mlrd_tenge_1153616748.html. Дата обращения: 04.10.2016 г.  
8.  NewsTaraz.  –  http://www.newstaraz.kz/kazhdyiy-11-uchastnik-programmyi-bolashak-byil-
lishen-granta/. Дата обращения: 03.10.2016 г.  
9.  Общественно-политическая  газета  Приуралье.  –  http://priru.kz/news/garant-
uspeshnoy-karery. Дата обращения: 04.10.2016 г.  
10.  АО 
«Республиканская 
газета 
«Казахстанская 
правда». 
– 
http://www.kazpravda.kz/news/tehnologii/programma-bolashak--20-let-uspeha/.  Дата  обращения: 
07.10.2016 г.  
11.  АО  «Центр международных программ». –  http://bolashak.kz/ru/pages/history. Дата 
обращения: 04.10.2016 г.  
12.  АО  «Центр  международных  программ».  –  http://bolashak.gov.kz/ru/novosti/604-v-
velikobritanii-proshel-biznes-forum-po-prezentatsii-investitsionnykh-vozmozhnostej-respubliki-
kazakhstan.html. Дата обращения: 04.10.2016 г.  
13.  АО 
«Казконтент». 
– 
http://bnews.kz/ru/news/obshchestvo/obrazovanie/mon_rk 
_sredi_vipusknikov_bolashak_4_vitseministra_i_5_akimov_gorodov2016_02_151256378?login_form
=registration#. Дата обращения: 10.10.2016 г.  
14.  АО  «Центр  международных  программ».  –  http://bolashak.gov.kz/kz/k-20-letiyu-
programmy-bolashak/mneniya-expertov/313-sarapshylardy-pikirleri/aslan-s-rinzhipov-programma-
bolashak-stala-modelyu-dlya-gosudarstv/685-aslan-s-rinzhipov-sandy-k-rsetkishten-sapaly-k-
rsetkishke-k-shu.html. Дата обращения: 04.10.2016 г.  
15.  ЗКГУ им. М. Утемисова. Программа «Болашак». – http://wksu.kz/ru/2016-01-28-14-
24-14/dualdy-o-ytu-zh-jesi-men-leumettik-seriktestikter-arasynda-y-kelisimshartty-tizimi/52-
catobrpro/82-programma-bolashak. Дата обращения: 10.10.2016 г.  
 
 
 
 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
311 
*** 
Терещенко Т.А., Нурмухамбетова А.Е. 
Историко-географические аспекты формирования и развития  
программы «Болашак» 
 
В  статье  рассматривается  история  становления  и  развития  в  Казахстане 
международной  образовательной  программы  «Болашак».  Анализируются  этапы 
развития  и  география  подготовки  высококвалифицированных  кадров  в  вузах  стран 
мира.  Рассматривается  участие  ЗКГУ  им.  М.  Утемисова  в  международной 
программе «Болашак». 
Ключевые  слова:  Международная  стипендия,  «Болашак»,  высшее  учебное 
заведение, история становления, география подготовки, этапы развития. 
 
Tereshchenko T.A., Nurmukhambetova A.Y. 
Historical and geographical aspects of formation and development of 
the program "Bolashak" 
 
The article deals with the history of formation and development of the international 
educational program "Bolashak" in Kazakhstan. The stages of development and geography 
of  highly  qualified  specialists'  training  in  the  universities  of  the  world  are  analyzed.  The 
participation  of  M.Utemisov  West  Kazakhstan  State  University  in  the  international 
program "Bolashak" is considered. 
Keywords:  International  scholarship,  "Bolashak",  higher  educational  institution, 
history of formation, geography of preparation,  stages of development. 
 
*** 
 
 
УДК 94(574) 
Рысбеков Т.З. – доктор исторических наук, профессор ЗКГУ им. М.Утемисова 
Жанасов А.А. – магистрант ЗКГУ им. М.Утемисова 
E-mail: zhanassov10@mail.ru 
 
ФОРМИРОВАНИЕ РАБОЧЕГО КЛАССА В ДООКТЯБРЬСКОМ 
КАЗАХСТАНЕ 
 
Аннотация.  В  статье  говориться  о  проникновении  в  Казахстан 
капиталистических  отношений.  В  связи  с  чем  в  начале  XX  века  в  Казахстане 
происходит  процесс  формирования  рабочего  класса.  Также  в  статье  приводятся 
сведения  о  тяжелом  положении  рабочих,  их  количестве,  продолжительности 
рабочего дня, и о их заработной плате. 
Ключевые  слова:  Рабочий  класс,  буржуазия,  железнодорожник,  промышленность, 
Оренбургско-Ташкентская железная дорога, капитализм, горняки. 
 
Минуло  примерно  сто  лет  с  той  поры,  когда  получило  свое  начало 
формирование рабочего класса Казахстана. Возникновение этого процесса связано с 
присоединением  Казахстана  к  России  и  явилось  одним  из  важнейших  его 
прогрессивных последствий. 
В  последнюю  треть  XIX  века  в  силу  укрепившейся  близости  с  Россией  стали 
пробивать  себе  дорогу  в  Казахстан  капиталистические  отношения.  Несмотря  на 
колониалистскую  политику  царизма,  в  крае  возникали  фабрики  и  заводы, 
открывались  новые  шахты  и  рудники,  начиналось  сооружение  железных  дорог.  Но 
все это проводилось в крайне ограниченных размерах на базе ветхозаветной техники. 
Не  только  царизм,  но  и  русские  капиталисты  не  видели  для  себя  прока  в 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
312 
промышленном    развитии  восточных  колониальных  окраин,  опасаясь  их 
высвобождения 
из-под 
опеки 
метрополии. 
Консервирование 
же 
здесь 
господствовавших  тогда  феодально-патриархальных  отношений  было  в  интересах 
капиталистов,  ибо  это  открывало  им  более  перспективные  источники  для 
безудержной наживы и получения сверхприбылей [1, с. 11]. 
Однако  действия  экономических  законов  непреложны.  Эксплуататорские 
классы  России  по  своему  произволу  могли  только  сузить  сферу  их  проявления, 
замедлить  их  действия,  но  они  были  бессильны  отменить  эти  законы  и  совершенно 
освободить  от  их  воздействия  экономическое  развитие  Казахстана.  Элементы 
капитализма все же проникали в край и несли с собой производственные отношения более 
прогрессивные,  чем  феодальные.  Правда,  эти  элементы  проникали  медленно,  в  формах 
крайне  уродливых.  В  результате  и  разложение  феодально-патриархальных  отношений  в 
казахской степи проходило мучительно медленно, и они продолжали господствовать в ауле 
вплоть до «октябрьского переворота». 
Однако  социально-экономическое  развитие  дооктябрьского  Казахстана 
выдвинуло  процессы  формирования  новых  классов  –  буржуазии  и  пролетариата.  С 
проникновением  в  край  капиталистических  отношений  образовываются  местные 
рабочие  кадры.  Темпы  формирования  местных  рабочих  кадров  были  такими  же 
низкими,  как  и  темпы  проникновения  капитализма.  В  резком  противоречии  с 
феодально-патриархальными  отношениями  в  казахской  степи  протекал  процесс 
складывания национальных пролетарских кадров. 
На  грани  двух  веков  –  XIX  и  XX  -  капитализм  в  России,  как  и  во  всем  мире, 
вступил в свою высшую и последнюю стадию развития – империализм. Особенность 
монополистического  капитализма  в  России  заключалась  в  том,  что  он  был  опутан 
густой  сетью  докапиталистических  отношений,  многочисленными  пережитками 
крепостничества в экономике и политическом строе. 
С течением времени включение экономики края в общероссийскую экономику 
зашло  так  далеко,  что  всякое  более  или  менее  значительное  изменение  в  жизни  страны 
прямо  и  непосредственно  влияло  и  на  Казахстан,  на  положение  его  трудящихся  масс. 
Естественно,  что  переход  российского  капитализма  в  стадию  империализма  вызвал 
серьезные  изменения  во  всей  социально-экономической  жизни  края.  Все  заметнее  давал 
себя  знать  ввоз  капитала.  Шире,  чем  раньше,  стали  хищнически  эксплуатироваться 
богатейшие недра Казахстана. 
Находясь  в  зависимости  от  английских,  французских,  американских  и  иных 
иностранных  монополий,  русские  фабриканты  и  помещики  предоставили  им 
свободный доступ в промышленность страны, что еще  более  усилило эксплуатацию 
порабощенных царизмом народов. 
По  всей  казахской  степи  рыскали  агенты  международного  империализма, 
скупая  действовавшие  предприятия.  Сферой  колониального  грабежа  стали  главным 
образом Акмолинская и Семипалатинская области. Предприимчивых дельцов сюда манили 
богатства недр Казахстана и дешевизна рабочих рук казахов. 
Уже  в  1902  году  медные  месторождения  Акмолинской  и  Семипалатинской 
областей  были  запроданы  иностранным  капиталистам  [2,  с.  17-18].  Один  из 
екатеринбургских  нотариусов  оформил  сделку  о  продаже  Успенских  рудников, 
Спасского медеплавильного завода сына покойного президента французской республики 
Карно    [3,  с.  2],  подставному  лицу  иностранных  монополий.  Американские  хищники 
жадно  скупали  богатые  золотом  разработки,  арендовали  у  царской  фамилии  многие 
заводы,  находящиеся  в  Алтайском  горном  округе  [4,  с.  2].  Хозяином  Караганды  стала 
английская акционерная компания. 
Вторгшемуся  в  Казахстан  иностранному  капиталу  потребовались  дешевые 
рабочие  руки,  особенно  в  горнорудной  промышленности.  По  сравнению  с  последними 
десятилетиями века заметно выросла численность горняцких рабочих. 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
313 
Формирование  кадров  железнодорожных  рабочих  в  Казахстане  началось  в 
конце  XIX  в.  в  связи  со  строительством  здесь  Омско-Петропавловского  участка 
Сибирской,  Покровско-Уральского  –  Рязанско-Уральской  железных  дорог.  В  1900-
1904  гг.  численность  железнодорожников  Казахстана  достигла  6-7  тыс.  человек.  С 
завершением  строительства  Оренбургско-Ташкентской  железной  дороги  процесс 
формирования кадров железнодорожных рабочих значительно ускорился. В 1906 г. в 
Казахстане насчитывалось уже около 20 тыс. железнодорожников [5, с. 17-18]. 
Железнодорожное  строительство  в  Казахстане  велось  исключительно  в 
интересах  капиталистов  и  царизма.  История  сооружения  новых  магистралей  в 
Казахстане  написана  кровью  народных  масс.  Железные  дороги  сооружались  с 
минимальным  использованием  техники  и  с  максимальным  применением  тяжелого, 
изнурительного  физического  труда.  На  стройки  сгонялись  трудящиеся  со  всех  концов 
страны,  сюда  стягивались  административно-ссыльные  и  осужденные  царскими  судами. 
Нещадно эксплуатировался труд десятков тысяч казахских бедняков и батраков. 
При  всем  этом  развитие  железнодорожного  транспорта  в  дооктябрьском 
Казахстане  имело  определенно  прогрессивное  значение.  Транспорт  связал  край  с 
передовыми  экономическими  и  культурными  районами  страны,  со  Средней  Азией, 
ускорил 
разложение 
феодально-патриархальных 
отношений, 
стал 
базой 
формирования пролетарских кадров. 
Некоторое  развитие  получила  промышленность  по  первичной  переработке 
сельскохозяйственного  сырья,  хотя  ее  все  еще  представляли  рассеянные  по 
обширному краю мелкие кустарные предприятия с низкой технологией производства 
и  примитивной  организацией  труда.  За  редким  исключением  на  каждое  из  этих 
предприятий  приходилось  всего  лишь  по  нескольку  рабочих.  Они  представляли 
собой наиболее распыленную и наиболее эксплуатируемую часть формировавшегося 
в  крае  пролетариата.  Даже  в  такой  области,  как  Акмолинская,  которая  в 
экономическом отношении была впереди других областей Казахстана, в 1907 году на 
356 предприятиях, занимавшихся переработкой растительного и животноводческого 
сырья, насчитывалось не более трех тысяч рабочих [6, с. 90]. К тому же значительная 

жүктеу/скачать 18,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: