Пайдаланған әдебиеттер тізімі

34 
 
ӘОЖ 373:796 
 
МEКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРҒА  
ҦЛТТЫҚ СПОРТ ӚНЕРІН МЕҢГЕРУ 
 
Орынбаев Ә.А. 
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ. 
 
Баланың  бақытты  болуы  үшін,  денінің  сауболуы  үшін  үлкен  қамқорлық  жасауымыз 
керек.  Дені  сау  баланың  ақыл-  ойы  айқын,  ҿз-  ҿзіне  сенімді,  жан-  жағынақуанышпен 
шаттана  қарайтындай  болуы  шарт.  Бала  денсаулығының  мықты  болып,  қозғалыс,  дене 
құрылысының  дұрыс  жетілуі  мектепке  дейінгі  кезеңде  қалыптасады.  Сондықтан,  бала 
организімінің қызметін жетілдіру, қабілетін арттыру ең басты міндетіміз. 
Дене тҽрбиесі балалардың ақыл - ой, адамгершілік, еңбек жҽне эстетикалық жағынан 
тҽрбиелеу жұмысын жүзеге асыруға, олардың сергек, шат кҿңілді жҽне белсенді болуларына 
мүмкіндік  тудырады.  Дене  жаттығуы  –  дене  тҽрбиесінің  негізгі  жҽне  ерекше  құралы,  ол 
педагогтың  арнайы  іріктеп  алған,  ҽдістемелік  дұрыс  ұйымдастырылған  жҽне  басқаруға 
болатын қозғалыс пен қозғалыс қызметінің күрделі түрлерін қамтиды. 
Дене  жаттығуы  баланың  жан-  жақты  жетілуіне  ықпал  етеді.Дене  тҽрбиесінің  негізгі 
мазмұны денені жаттықтыру болып табылады. Ол мынадай түрлерге бҿлінеді. 
- Таңертеңгілік жаттығу. 
- Қимыл- қозғалыс ойындары, спорт ойындары. 
- Спорттық жаттығулар. 
Дене  шынықтыру  балалардың  денсаулығын  сақтап,  нығайтады.  Дене  мүсінінің 
сұлулығын қалыптастырып, қимыл- қозғалыс қабілетінің белсенділігін арттырады. Денісау, 
рухы  таза  ұрпақ  ҿсіру  ең  маңызды  мҽселедей  отырып,  біздің  балабақшадағы  басты 
міндетіміз:  баланың  денсаулығын  нығайту,  шынықтыру,  түрлі  аурулардың  алдын-алу 
сақтану жұмыстарын дҽстүрден тыс ҽдістерді қолдану арқылы жүргізіледі. 
Мектепте  басқа  пҽндер  мен  қатар  денешынықтыру  сабағынанда  жүйелі  біліммен 
тҽрбие  беріліп  балалардың  дені  сау  болып  ҿсуіне  ерекше  кҿңіл  бҿлінеді.  Онда  аптасында 
денешынықтыру  пҽніне  бҿлінетін  3  сағаттық  сабақтан  басқа,  сабақ  үстіндегі  жҽне  үй 
тапсырмасын  орындау  кезіндегі  сергіту  сҽттерін,  бір  ауысымда  оқитын  мектептердің 
күнделікті  ҿткізілетін денсаулық  сағатымен  ұзартылған күн  тобындағы  спортсағатын жҽне 
ойын  саяхаттарын  ҿткізіп  отыру  кҿзделген.  Бұлай  болуыныңда  ҿзіндік  себептері  бар. 
Мысалы,  мектеп  жасына  дейінгі  балалар  үнемі  қозғалыста  болады:  жүреді,  жүгіреді, 
ойнайды  жҽне  т.б.  ұйқыдан  тұрғаннан  түнгіұйқыға  жатқанға  дейін  бүлдіршіндер  ҽдетте  6 
сағаттан  артық  уақыт  қозғалыстаболады.  Ал  мектеп  табалдырығын  аттағаннан  бастап 
олардың  жүріс-тұрысы,  қозғалысы  таза  ауады  болатын  уақыты  ҽлде  қайда  азяды.  Тіпті 
ұйқысыда бұзылады. Бұл олардың денсаулығының дұрыс қалыптасуына кері ҽсерін тигізеді. 
Зерттеулер  кҿрсеткендей,  мектеп  оқушыларының  80%інің  организімінде  ақау  болатыны  – 
осының  дҽлелі.  Ҽрине  аптасына  3-рет  ҿткізілетін  денешынықтыру  сабағы  организмнің 
күнделікті  қозғалыс  қажеттілігін  қанағаттандыра  алмайды.  Содан  не  істеу  керек?  Бұл 
сұраққа жауап беру үшін мына тҿмендегідей орындалуы тиіс. Мектеп табалдырығын аттаған 
бірінші сыныптың оқушысы мектеппен қалай танысса, денешынықтыру сабағымен де солай 
танысуы қажет. Ал мектептегі жалпы денешынықтыру яни сауықтыру жұмыстарының басқа 
пҽндермен салыстырғанда ҿзіндік ерекшеліктері бар. Оқушылар спортзалға, алаңға арнайы 
спорттық  киіммен  ғана  шығуы  тиіс  десек,  бұл  –  оларға  қойылатын  алғашқы  басты  талап. 
Мектепте  ұйымдастырылатын  денешынықтыру  –  сауықтыру  жұмыстарының  ең  алғашқы 
бастамасы  –  күнделікті  ҿткізілетін  сабаққа  дейінігі  бой  жазу  жаттығулары.  Мұндай 
жаттығуларды  орындаудың  мақсаты-  бала  организмін  алдын-ала  жұмыс  қадайындап, 
еңбекке деген қабілеттілігін арттыру жҽне олардың сыныпта отыруын қалыптастыру. 
Таңертеңгі  бойжазу  жаттығуларының  ойдағыдай  ҿтуі,  негізінен,  оның  қалай 
ұйымдастырылуына  байланысты.  Жҽне  де  ата-аналардың  балаларын  сабаққа  ертерек 
жіберулері бұл істің ұйытқысы болып табылады.   Сабақ үстіндегі сергіту жаттығуларының 
негізгі  мақсаты  –  сабақта  шаршап  отырғаноқушылардың  кҿңіл-күйін  кҿтеру,  осылайша 
денені  сергіту  арқылы  еңбекке  деген  қабілетін  арттыру  жҽне  партада  отырғанда  денелерін 
дұрыс ұстауға  дағдыландыру.Сергіту  жаттығуларының  орындалу  уақыты ең  кҿп  дегенде  3 

35 
 
минуттан  аспауға  тиіс.  Сергіту  жаттығулары  балалар  шаршап,  сабаққа  кҿңілі  тоймай, 
қозғалақтай бастағанда ҿткізіледі. Ал жалпы жаттығуды қай кезде орындауды мұғалімнің ҿзі 
шешеді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
           Адамның қимыл – ҽрекеті таңертең ұйқыдан оянудан басталады. Қимыл-қозғалыстың 
алғашқы  бастамасы  таңертеңгі  бойжазу  жаттығулары.  Бала  спорттың  қай  түрі  мен 
шұғылдансада,  ҿзінің  жасеркшелігімен  организмнің  құрлысынан,  қызметінен  хабардар 
болуы  керек.  Таңертеңгі  бойжазу  жаттығуларын  қанша  уақыт  ішінде  ҿткізуге  болатынын 
дҽл  кесіп  айту  қиын.  Себебі,  ҽркім  уақытын  ҿз  қабілет  мүмкіндігіне  қарай  ҿзінше 
пайдаланады.  Бір  оқушы  20  минут  уақыт  кетірсе  екіншісі  30-40  минут  жұмсайды. 
Сондықтан таңертегі бойжазу жаттығуларын ҿткізу ҽркімнің ҿз қалауы бойынша жүргізілген 
жҿн.  Дегенмен  15-20  минуттан  кем  болмағаны  абзал.  Таңертеңгі  бойжазу  жаттығуларын 
(мүмкіндігіне  қарай)  далада  ҿткізген  дұрыс.Республикамызда  елуден  астам  спорттың  түрі 
дамыған.  Олардың  жаттығу  жолдары  ҽртүрлі.  Айталық,  ауыр  атлетикамен  айналысудағы 
негізгі мақсат-неғұрлым кҿбірек салмақ (жүк) кҿтеру болғанмен, оған жаттығу жолдарының 
бірнеше тҽсілі бар. Демек, спорттың негізгі мазмұнын білгеннен кейін, онымен ҽркім ҿзінше 
жаттығады,  болмаса  жаттықтырушының  нұсқауын  басшылыққа  алып  орындайды.Ал, 
спорттық ойындарды алсақ баскетбол, валейбол, футбол т.б. жаттығулардың кестесі дұрыс 
құрылса ғана ол ҿз нҽтижесін береді. Ол спортпен шұғылданушы ҽр уақытта қызықтырып,  
ынталандырып отырады. 
Ұлтты  қойындар  –    ата  –  бабаларымыздан  бізге  байлығымыз,  асыл  қазынамыз. 
Сондықтан,  үйренудің  күнделікті  тұрмысқа  пайдаланудың  заманымызға  сай  ұрпақ 
тҽрбиелеуге  пайдасы  орасан  зор.  Ойын  баланың  алдынан  ҿмірдің  есігін  ашып,  ұштаса 
береді. 
Ойын  –  мектеп  жасына  дейінгі  балалар  іс-ҽрекеттерінің  неізгі  түрі.  Ойын  –  баланың,  
бүкіл  балалар  коллективінің  дамуында  басты  роль  атқарады.  Балаларға  ұлттық  ойындар 
арқылы  халқымыздың  тарихын,  мҽдениетін  таныстыру  қолға  алынған.  Жинақтағы  ұлттық 
ойындардың  тҽрбиелік  мҽні  зор.  Мектепке  дейінгі  мекемеге  ҽдістемелік  құрал  болып 
Баланың бойында 
 
Ұйымдастырушылы
қ қастеттері 
қылыптасады 
Ойлау  
Белсенділік  
Шыдамдықлық  
тапқырлық 
 

36 
 
табылады.Ойынның шығу тарихына шолу жасауда кҿңіл аударатынымыз ҿнермен, қоршаған 
ортамен  тығыз  байланыста  дамыған,  яғни  ойынды  ҿмірден  ажыратып  қарай  алмаймыз. 
Балалар  тек  ойнап  қана  қоймайды,  сонымен  бірге  ойлайды,  аңғарады,  кҿп  нҽрсені  білуге, 
зерттеуге  талпынады.  Яғни,  қазіргі  заман  ағымына  қарай  белсене  қатысады.  Ұлттық 
ойындарымыз  балаларға  тҽрбиелік  мҽнімен,  дене  бітімінің  ҽсемде  сымбатты  болып  бітуге 
пайдасы  зор.  Бір-ақ  мысал  келтіріп  кетейін:  «Қуыр-қуыр,  қуырмаш»  ойыны  балалардың 
саусақ  маторикасын  дамытуға,  тілбайлығын  жетілдіруге,  кҿңілін  кҿтеруге  қолдануға 
болады.  Балаларды  қазақ  халқының  ұлттық  ойындарымен,  ойната  отырып  жан-жақты 
тҽрбиелейміз. 
 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1.
 
С.Ахметов  «Бастауыш  кластарда  білім  берудің  тиімділігін  арттыру  жолдары».-
Алматы:Рауан, 1994-84б 
2.
 
Ҽ.Бүркітбаев «Спорттың ұлттық түрлері жҽне оның тҽрбиелік мҽні»-Алматы 1985 
3.
 
Базарбегі Т. «Бастауыш мектептегі дене тҽрбиесі»-Алматы: Рауан, 1999 
4.
 
Кішібаев Д. «Ұлттық ойандардың пайдасы»- Бастауыш мектеп, 2004,№1ү52-56 б 
5.
 
С Қалиев "Қазақ тҽлім-тҽрбиесі" Алматы 2004ж. 
6.
 
П. Сабыров "Окыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж. 
7.
 
Тілеуғалиев "Дене тҽрбиесі" Алматы 2002ж. 51-54 бет 
8.
 
Т.Ш.Қуанышов  «Дене  тҽрбиесінін  теориясы  мен  ҽдістемесі»  Алматы  1996ж.  8-10 
бет. 
 
Аннотация.  В  данной  статье  рассматривается  обучение  национальной  спротивной 
исскустве детей до школьного возроста. 
Annotation.  This  article  discusses  the  training  of  the  national  sports  art  to  children  up  to 
school age. 
 
 
УДК 389:042         
 К 36 
 
ЛИЧНОСТНО ОРИЕНТИРОВАННЫЙ ПОДХОД ОБУЧЕНИЯ 
ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОМУ ИСКУССТВУ 
 
Омарбаева Р. Ж. 
Средняя школа №35 им. А. Гайдара г. Тараз 
 
Современный  этап  развития  общества  диктует  новые  задачи  в  сфере  образования. 
Характерная  черта  развития  образования  сегодня  -  переход  к  развивающему 
образовательному  процессу.  Важнейшим  условием  повышения  качества  образования 
является разностороннее и своевременное развитие детей, способствующее самореализации 
личности. Важное значение, приобретает эта проблема в начале школьного обучения, когда 
познание становится ведущей деятельностью в развитии ребѐнка, в зависимости от уровня и 
качества  развития  познавательных  способностей  формируется  учебная  деятельность 
ребѐнка,  начинает  складываться  индивидуальный  стиль  познавательной  деятельности. 
Школа  должна быть  не  только "школой  для  всех"  но  и  "школой  для  каждого".  Ее  главная 
задача  -  развитие  школьника,  причем  не  только  развитие  его  мышления,  а  -  в  первую 
очередь - целостное развитие его личности и готовность личности к дальнейшему развитию 
-  за  стенами  школы.  У  всех  детей,  разный  уровень  развития  мышления,  произвольного 
внимания,  речи,  памяти,  воображения,  важным  обстоятельством  является  разный  темп 
работы  на  уроке.  Детям  требуется  разное  время  и  для  овладения  учебными  умениями  и 
навыками.  Преодолеть  все  эти  трудности  поможет  личностно-ориентированное  обучение. 
Нередко  под  личностно-ориентированным  характером  в  обучении  понимают  гуманное, 
уважительное отношение к ученику, видя задачу педагога прежде всего в том, чтобы создать 
эмоционально-положительный настрой класса на работу. Бывает, учитель не ставит плохой 
отметки, даже если работа ученика того заслуживает. Стараясь помочь слабым учащимся, он 
закрывает  глаза  на  проявление  недисциплинированности,  использует  разнообразные 

37 
 
развлекающие моменты. Однако этого мало. От учителя требуется не только признание за 
каждым  учеником  своеобразия  его  личности,  но  и  пересмотр  ряда  профессиональных 
позиций. Основной замысел личностно ориентированного учебного занятия состоит в том, 
чтобы  раскрыть  содержание  индивидуального  опыта  учеников,  согласовать  его  с 
задаваемым, переведя в социально значимое содержание и тем самым добиться личностного 
усвоения содержания. Если на традиционном учебном занятии основное внимание учитель 
уделяет  коллективным  методам  работы,  то  на  личностно-ориентированном  он  должен 
принять  на  себя  роль  координатора,  организатора  самостоятельной  работы  класса,  гибко 
распределяя  детей  по  группам  с  учѐтом  их  личных  способностей,  в  целях,  создания 
максимально благоприятных условий для их проявления. Обучение, всегда сочетающееся с 
напряжѐнной  мыслительной  деятельностью,  поиском,  творческой  работой,  -  это  то,  что 
привлекает самого ученика к процессу учения и захватывает самого учителя. На личностно 
ориентированном  занятии  работают  все,  и  работает  каждый.  Интересно  мнение  каждого  и 
радуют успехи каждого. Все благодарны каждому за его участие, и каждый благодарен всем 
за свое продвижение к знаниям. Доверие к учителю как к руководителю групповой работы, 
но  каждый  имеет  право  на  инициативное  предложение.  Все  и  каждый  имеют  право 
высказать  мнение  относительно  проведенного  занятия.  Между  учителем  и  учеником  на 
уроке  возникают  скрытые  от  посторонних  глаз  духовные  связи,  определяющие  судьбу 
каждого  из  них.  Урок  -  это  высокий  духовный  феномен,  построенный  на  вере,  надежде  в 
ученика  и  любви  к  нему.  Личностно  ориентированное  обучение  -  способ  организации 
обучения,  в  котором  идет  учет  возможностей  и  способностей  обучающихся  и  создаются 
условия  для  развития  индивидуальных  особенностей.  Таким  образом,  чтобы  осуществлять 
обучение,  отвечающее  требованиям  времени,  учителю  недостаточно  владеть  знаниями 
только  в  области  своего  предмета,  а  необходимо  знать  и  использовать  в  педагогической 
деятельности  методы  педагогической  диагностики  для  выявления  возможностей  и 
особенностей  личности  с  целью  их  эффективного  использования.  Я  хочу  остановиться  на 
одном из методов реализации личностно - ориентированного подхода, развивающем умения 
самовыражения,  формирующем  навыки  самостоятельной  работы,  воспитывающем 
инициативность  и  творческое  отношение  к  делу  -  это  метод  проектов.  Это,  по  сути,  - 
процесс  поиска  неизвестного,  новых  знаний,  один  из  видов  познавательной  деятельности. 
Для  организации  проектной  деятельности  учащихся  обладают  широкими  возможностями 
все  учебные  предметы.  Таким  образом,  ученики  не  являются  пассивными  потребителями. 
Это  творческий,  самоуправляемый  процесс,  дающий  возможности  оптимального  выбора 
информационных  ресурсов,  систематизации  знаний,  определения  самостоятельных  путей 
усвоения  материала.  Обучение  полезно,  когда  ученики  сами  создают  что-то  для  других. 
Очень  важно,  чтобы  дети  выражали  свои  мысли,  обменивались  различными  идеями. 
Компьютерные  технологии  позволяют  детям  подготовить,  самостоятельно  или  вместе  с 
учителем, презентацию о том, что их интересует и рассказать об этом другим ученикам. В 
настоящее  время  в  системе  образования  активно  развивается  личностно-ориентированное 
обучение.  Одни  видят  в  нем  реализацию  индивидуального  подхода  через  организацию  и 
предъявление  учебного  материала  разного  уровня  трудности,  другие  связывают  его  с 
инновационными технологиями, входящими в педагогическую практику работу учреждений 
дополнительного  и  общего  образования.  Однако,  руководствуясь  своим  личным 
педагогическим  опытом,  я  согласна  с  большинством  авторов,  которые  связывают 
личностно-ориентированное  обучение  с  индивидуальностью  ребенка,  условиями  его 
становления,  развитием  и  саморазвитием  личности  в  условиях  и  под  влиянием  обучения. 
Особое  значение  личностно-ориентированное  обучение  приобретает  в  системе  обучения 
детей  изобразительному  искусству,  художественному  творчеству.Есть  основание 
предполагать,  что  уважительное  отношение  и  интерес  к  художественному  творчеству,  к 
прекрасному,  заложено  в  ребенке  природой.  Маленький  ребенок  способен  внимательно, 
восхищенно и с уважением слушать и воспринимать мелодию, ритм, движение; каждому из 
родителей памятна та серьезность, с которой он погружается в художественное творчество 
(рисование,  лепку,  конструирование)  или  наблюдает  творческий  процесс  (рисование 
взрослого,  шитье). Хорошо  известно,  какой  большой  смысл  вкладывает  ребенок  в  каждый 
свой  рисунок,  в  его  сотворение.  Именно  здесь  проявляются  ростки  нравственного 
отношения  к  творчеству,  которое  можно  и  нужно  развивать  в  процессе  художественного 
воспитания.  И,  исходя  из  этого,  главное  -  воспитать  с  детства  вкус,  понимание  и  жажду 

38 
 
общения  с  подлинным  искусством,  высокую  эстетическую  взыскательность  и 
самостоятельность суждений. В процессе занятий на уроках изобразительного искусства и в 
изостудии  дети  знакомятся  с  основами  изобразительного  искусства,  с  картинами 
художников, сопереживают, соотносят произведения искусства с собственным опытом. 
И через что, как не через искусство приобщить ребенка к красоте, к ее созерцанию и 
выражению уже на плоскости. 
Так,  при  работе  над  творческими  заданиями  у  детей  развиваются:  воображение; 
фантазия;  логическое  и  абстрактное  мышление;  изобразительные  навыки;  навыки 
художественного  творчества  (сложная  композиционная  работа,  объемные  композиции, 
коллективные 
панно); 
свободное 
владение 
кистью 
(раскрепощение 
ребенка), 
художественными материалами (акварель, гуашь, тушь, восковые мелки, пастель, пластилин 
и т.д.). Изучение художественных произведений способствует развитию внимания, памяти, 
пространственного мышления. 
Отечественный  и  зарубежный  опыт  уже  неоднократно  убеждал,  что  попытка 
формировать  личность  по  установленной  модели,  пропускать  детей  через  определенный 
стандарт  образования  может  дать  только  образовательные  и  социальные  суррогаты. 
Личностно-ориентированное  образование  не  занимается  формированием  личности  с 
заданными свойствами, а создает условия для полноценного проявления и, соответственно, 
развития личностных функций субъектов образовательного процесса. 
Одна  из  основных  целей  программы  -  формирование  художественной  культуры 
ребенка,  как  неотъемлемой  части  культуры  духовной,  т.е.  искусство  должно  постигаться 
неспешно: оно не только изучается, но и проживается. Это единственный, соответствующий 
искусству способ передачи его опыта, иначе неминуемо поверхностное знание, а это часто 
не  лучше  полной  неграмотности.  В  связи  с  этим  за  основу  личностно-ориентированного 
обучения нами была принята учебная личностно ориентированная ситуация, т.е. ситуация в 
которой  интересы,  потребности,  личностный  опыт  учащегося  выступают  такими  же 
значимыми компонентами процесса обучения, как знания и умения. 
 
Использованная литература: 
1. Якиманская И.С. Развивающее обучение.- М.: Педагогика, 1979. - 144 с. (Воспитание 
и обучение. Б-ка учителя). 
2.  Якиманская  И.С.  Личностно  ориентированное  обучение  в  современной  школе  /М.: 
Сентябрь, 1996 - 96 с. 
3. Разработка технологии личностно-ориентированного обучения Вопросы психологии, 
1995.,- №2. - с.13-21. 
4. Якиманская И.С. Технология личностно-ориентированного образования. М., 2000 г. 
 
Аннотация. Берілген мақалада жеке тұлғаға бағытталған бейнелеу ҿнерінің оқу тҽсілі 
қарастырылады.  
Annotation. This article examines the way student-centered learning fine art. 
 
 
ӘОЖ 374.02 
Т83 
 
ОҚЫТУҒА ІЗЕТТІ ЖӘНЕ ЫҚПАЛ ЕТУШІ ФАКТОРЛАР 
 
Турғанбекова К. 
№24 Саттар Ерубаев лицей-мектебі, Шымкент қ. 
 
Бүгінгі  таңда  педагогикалық  білім  мазмұны  түбегейлі  ҿзгерістер  мен  жаңарулармен 
толығуда.  Қазіргі  кезеңде   білім  беру  жүйесінің  даму  кҿкжиегі кеңейіп,  кезекті 
дүниетанымдық  серпіліс  жасалды.  Бұл  қоғам  қажеттілігінен  туындаған  жағдай.  Ҽлемдік 
қауымдастықта    халықаралық  беделге  ие Қазақ  елі  де,  осы  дамудан  тысқары  қалмастан, 
падагог 
мамандарды 
заманауи 
ҽдіс-тҽсілдермен 
жарақтандырып, 
кҽсіби 
даму 
динамикасының ҿсу кеңістігін қалыптастырды.  

39 
 
Ел  болам  десең  бесігіңді  түзе  деген  сҿз  текке  айтылмаған.  Елдің  бесігі-мектеп. 
Сондықтан ұстаздар қауымы оқытуда ізетті жҽне ықпал етуші факторларды үнемі жетілдіріп 
отыру тиіс.  
Ұстаз баланы рухани ҿсіретін – тұлға. Ұстаздың ізетті оқуға жетелеуі оны болашақтағы 
адами келбетін қалыптастырады. Осы орайда, ғұлама ғалым Ҽбу Насыр Ҽл-Фараби бабамыз 
«Адамға ең бірінші білім емес, тҽрбие берілуі керек, тҽрбиесіз берілген білім  – адамзаттың 
хас  жауы»  демекші,  тҽрбие  мен  білім  ҽрдайым  бір-бірінен  алшақтамай,  қатар  жүруі  керек 
[1]. Біздің мүддеміз осы. Шҽкірттердің ой ҿрісін дамытып, оны дұрыс жеткізе білуге баулу, 
ұйымдастырушылық  қабілетін,  шығармашылығын  ҽрі  қарай  жетілдіруге  жҽне  жан-жақты 
дамуына,  болашақта  адам  ретінде  толық  қалыптасуына  жағдай  жасау  негізгі 
міндеттеріміздің бірі.  
 Ізгілік—  адамның  еркін  ойлауының  ҽр  түрлі  кҿріністерімен  байланысты; оған  сҽйкес 
еркіндікті,  адамның  индивидуалдық  дамуын  уағыздайды.  Қоғамдық  жағдайы  мен  ҿзінің 
шығармашылық  күштерін  еркін  дамытатын  жеке  бас  құқығына  тҽуелсіз  түрде,  адамның 
құндылығын,  адамдардын  арасындағы  тендік,  ҽділеттілік,  адамгершілік  қатынастарды 
қуаттайтын кҿзқарастар мен идеялар жиынтығы. 
Ұстаздардың  ұстазы  К.Д.Ушинский:  «Балаға  күштеп  білім  беруден  гҿрі,  баланың 
білімге  деген  құштарлығын  ояту  ең  маңызды  мақсат»  деп  жазған  [2].  Сондықтан  баланың 
білім  алуға  деген  құштарлығын  ояту  үшін  қазіргі  заманда  мұғалім  кҿп  ізденіп,  сабақтың 
тиімді ҿтуіне жұмыс жасауы қажет. Білім сапасы оқушының білімге деген құштарлығымен, 
қызығушылығына тікелей байланысты. Бұл бағыт мұғалімнің жұмысын түбегейлі ҿзгертеді. 
Жаңа  білім  алу  үрдісі  оқытушы  мен  оқушыға  шығармашылықпен  жұмыс  жасауға 
итермелейді,  себебі  оқушы  білімді  ҿздігінен  іздену  арқылы  алу  керек  болса,  мұғалім 
оқушының  білім  алуына  себептер,  жағдайлар  тудыру  керек.  Ол  үшін  мұғалімнің  сабақты 
жан-жақты  дайындауы  қажет,  сабақ  үстінде  қандай  болмасын  оқушы  тарапынан  ҽртүрлі 
сұрақтар туындау мүмкін сол жерде мұғалім қажетті бағдар беріп жіберуіне тура келеді. 
Жалпы  сыныптағы  мҽдениет  немесе,  оқытуға  ізетті  жҽне  ықпал  етуші  факторларды 
қарастырмас бұрын, мҽдениет тақырыбына шолу жасасақ, мҽдениет (латын. Cultura - ҿңдеу, 
егу  деген  сҿзінен  шыққан)  –  табиғат  объектісіндегі  адамның  ҽрекеті  арқылы  жасалатын 
ҿзгерістер.  Бұл  сҿзде  адам  еңбегінің  ерекшелігі,  оның  адамның  іс-ҽрекетімен 
байланыстылығы, адамның жҽне оның қызметінің бірлігі негізделген. Кейіннен «мҽдениет» 
деген  сҿз  жалпылық  маңыз  алды,  адам  жасағанның  бҽрін  де  «мҽдениет»  деп  атады.  Осы 
ұғымда  мҽдениеттің  мазмұнды  белгілері,  түсінігі  кҿрсетілді.  Мҽдениет  –  адам  жасаған 
«екінші  табиғат». Мҽдениет  –  жеке  адамның  ҿмір  сүру  мақсаты  мен  құндылық  жүйесі, 
адамның  ҿмір  сүрген  ортамен  қарым-қатынасы.  Ол  -  ҿзара  қарым-қатынас  нҽтижесінде 
қалыптасатын  ерекше  құбылыс. Адамдар  ҿздерін  қоршаған  ортаға,  оның  ҽлеуметтік  жҽне 
мҽдени  қатынасына  ҽсер  етеді,  ҿзгертеді.  Олар  оны  ҿз  мақсатына  пайдаланады.  Болашақ 
қоғамға,  ұрпаққа  мұра  етіп  қалдырады,  ал  ол  мұра  белгілі  жағдайда  үнемі  дамуда 
болады. Мҽдениет  ҽр  түрлі  ҽлеуметтік  құрылымдардың,  топтардың,  таптардың,  жіктердің, 
ұлттардың,  жеке  адамдардың  ҿмір  сүру  жағдайына,  талабына  сҽйкес  пайда  болып, 
қалыптасады.  Мысалы:  аң  аулау,  еңбек  құралдарын  жасау,  от  жағу,  тамақ  пісіру,  киіну, 
жарасымды  ҿмір  сүру,  екінші  біреуге  ұнау,  ортамен  қатынаста  болу,  т.б. 
Бұл  талап-тілектер  қоғамдық  прогреске,  ҿрлеуге  тікелей  байланыста.  ҽр  қоғамдық  кезеңде 
жаңа талап, тілектер пайда болады, ҿндіріс құралдары дамиды. Мҽселен, бір кездерде жазба 
ҽдебиеті  болмады  соның  нҽтижесінде  фольклор  қалыптасты,  кейінірек  те  білімнің 
қалыптасып, жазудың шығуы жаңа талап қойды. Бүкіл құндылықты, мифті жазып қалдыру 
талабы  пайда  болды.  Информатика  дамыды,  оларды  микрофон,  магнитофон,  компьютерге 
түсіру арқылы мҽңгі ету қажеттігі туды. Сҿйтіп, мҽдениет ҽлеуметтік құрылымдардың, жеке 
адамның  тілегіне,  талабына  сҽкес  қалыптасты.  Қоғамда  адам  тілегінен  тыс  мҽдениет 
қалыптаспайды. Мҽдениет  -  ҽлеуметтік  фактор,  қоғамның  қозғаушы  күші.  Мҽдениеттің 
дамуы  қоғамды  ілгері  жылжытады.  Жеке  адам  мҽдениеті  мен  қоғам  талабы  тікелей 
байланысты. Мҽдениеттің  қоғамдағы  бүл  қызметміндетінің  сан  алуан  қыры  бар.  Бірден 
біздің  назарымызды  ҿзіне  аударатын  нҽрсе  —  мҽдениет  пен  білімнің  ара  қатынасы. 
«Табиғаттан  қулығын  асырып  жіберуге»  (Гегель)  бағытталған  адамдардың  білімі,  ҽрине 
мҽдениеттің негізгі құрамдас бҿлігіне жатады. Бұл жҿнінде Ҽ. Наурызбаева: «Бүгінгі күнге 
лайық  адамдық  қарым-қатынас  орнату  —  интеллигенцияның  басты  міндеті...  Ал  біздің 

40 
 
ҿркениеттілігіміз  жаппай  компьютерге  кҿшумен  сипатталмауы  керек,  мҽдени  диалогтың 
түрін жасап, оны сақтай білу қабілетімізбен кҿрінуі керек» - деп жазды [3].  
Яғни  білімділік  мҽдениеттіліктің  маңызды  алғышарты  болғанымен,  бұл  екі  ұғымның 
арасында  елеулі  айырмашылық,  белгілі  алшақтық,  кейде  тіпті  қайшылық  бар.  Ғылымның 
бет алды дамуы, шектелмеген техникалық ҽрекет мҽдениетке үлкен нұқсан келтіруі мүмкін. 
Тек  жоғары  деңгейде  мҽдениеті  бар  ҿркениет  ғылым  мен  техниканың  дамуындағы  теріс 
салдарларды  бейтараптандыра  алады.  Егер  біз  ғылым  арқылы  шындықты  ашсақ,  ҿнер 
арқылы ҽсемдікке ұмтыламыз, ал моральдық таным арқылы — жақсылық пен жамандықты 
айырамыз.  
Бұл  мҽселелердің  қазіргі  таңда  ҿзектілігі  артып,  елімізде  мектеп,  сынып  мҽдениеті 
тақырыптарында кең қарастырылып, зерделену барысында. Мҽселен, осы бағытта еңбек етіп 
отырған  «Назарбаев  Зияткерлік  мектептері»  ДББҰ  Педагогикалық  шеберлік  орталығының 
Кембридж  университетінің  Білім  беру  факультетімен  бірлесіп  ҽзірлеген  деңгейлі 
бағдарламаларының  орны  мен  рҿлі  ерекше.  Еліміздің  ұстаздар  қауымы  ұсынылған 
бағдарлама  аясында  ҿз  білімдерін  жетілдіріп,  біліктілігін  шыңдау  үстінде.  Осы  орайда 
аталған  бағытта  еңбек  етіп  жүрген  ұстаздардың  мектеп  атмосферасын  қалыптастырудағы 
оқуға  ықпал  ететін  немесе  керісінше  кедергі  жасайтын  фактілерге  зерделеу  жасадық. 
Мектеп атмосферасын мектеп ортасының тҿрт аспектісі тұрғысынан қарастыруға болады: 
1)  Қоршаған  ортаның  физикалық,  ҽлеуметтік,  эмоционалдық  жҽне  оқу  (танымдық) 
факторлары.  Оқытуға  ізетті  жҽне  ықпал  етуші    физикалық  ортада  оқытуды  қолдайтын 
немесе  кедергі  жасайтын  факторларды  сараптасақ:  мҽселен,  Мектеп  мекемелеріне 
оқушылардың  шектеулі  саны  ғана  сыяды,  оқушылар  қауіпсіздікте  болады  жҽне  мектеп 
ішінде  ҿздерін қауіпсіз  сезінеді,  сыныптар жинақталған, сыныптар  мен  алаңшалар  таза  ҽрі 
жақсы  жағдайда  ұсталады,  шу  деңгейі  тҿмен,  Нұсқау  беруге  жҽне  қызмет  етуге  арналған 
алаң  тұтынушыларға  лайықталған,  ұстаздар  жеткілікті  ҽдебиетпен  жҽне  мектепке  қажетті 
жабдықтарымен қамтылған болса онда, оқытуға мүмкіндік жоғары. Немесе керісінше, келесі 
тҿменде кҿрсетілген факторлар оқытуға кедергі жасайды.  Атап айтсақ, мектеп мекемесіне 
оқушылардың  кҿп  саны  сыяды,  оқушылар  дҽлізде,  демалыс  бҿлмелерінде,  асханада  жҽне 
ойын  алаңдарында    басқа  оқушылардың  тарапынан  соққыға  ұшырайды,  сыныптар 
жинақталмаған, сыныптар мен алаңшалар кір, аса жарық емес жҽне нашар жағдайда, шудың 
деңгейі жоғары. Сабақтар оны ҿткізуге лайықталмаған бҿлмелерді ҿтеді жҽне оқушылар аса 
кҿп,  сыныптар  жасырылған,  тексеруден  қорғаулы,  ҽдебиеттер  мен  мектепке  қажетті 
жабдықтар жеткіліксіз немесе жеткізу бҿгелуде. 
2) Қарым-қатынас пен ҿзара ҽрекеттестікке оятатын ҽлеуметтік орта. 
Оқытуды  қолдайды:  Ҿзара  ҽрекеттестікті  ынталандырады,  мұғалімдер  мен  оқушылар 
белсенді  қарым-қатынаста  болады,  мұғалімдер  алқалы  жұмыс  істейді,  оқушылар  тобы 
ҽртүрлі,  ата-аналар  мен  мұғалімдер  оқыту  үдерісінде  серіктес  болып  табылады,  шешім 
алаңшада  тікелей  мұғалімдердің  қатысуымен  қабылданады,  мұғалімдер  құрамы 
оқушылардың  ұсыныстарын  белсенді  түрде  қабылдайды;  оқушылар  шешім  қабылдауға 
қатыса алады. Мұғалімдер құрамы мен оқушылар даудың алдын алуды үйренген. 
Немесе,  оқытуға  кедергі  жасайтын  факторлар:  Ҿзара  ҽрекеттестік  шектелген, 
оқушылар мен мұғалімдер бір-бірімен сҿйлеспейді, мұғалімдер бір-бірінен алшақ, оқушылар 
ҿздерін бір-бірінен алшақ ұстайды, ата-аналар тең серіктес ретінде қарастырмайды, барлық 
шешімдерді орталық ҽкімшілік немесе басшылық ата-аналардың қатысуынсыз қабылдайды, 
оқушылардың  пікірі  қызметті  анықтау  немесе  сыныптағы  жҽне  жалпы  мектептегі  
проблемаларды  шешу  кезінде  ескерілмейді.  Басынулар  мен  дау-дамайлар  қаперге 
алынбайды. 
3) Ұжымшылдық жҽне ҿзін-ҿзі сыйлау сезіміне ықпал етуші аффективті орта. 
Оқытуды  қолдайды:  Мұғалім  мен  оқушының  ҿзара  ҽрекеттестігі  сыйластыққа, 
қолдаушылыққа,  жауаптылыққа  құрылған,  оқушылар  мұғалімі  мен  ұжымына  сенеді. 
Мұғалімдер  мен  оқушылар  бір-біріне  достықпен  қарайды,  мектеп  түрленуге  ашық  жҽне 
барлық мҽдениетке құрметпен қарайды, мұғалімдер мен оқушылар мектеп жетістігіне жеке 
үлесін  қосатынын  сезінеді,  бірыңғай  қоғамдастық  сезімі  бар,  ата-аналар  мектепте  ҿздеріне 
жылы шырайды сезінеді. 
Оқытуға  кедергі  жасайды:  Мұғалім  мен  оқушының  ҿзара  ҽрекеттестігі  кҿбіне  ҿте  аз 
жҽне қашық. Кейбір оқушыларға кҿп кҿңіл бҿлінеді, ал сонда басқаларының қызығушылығы 
қалыс  қалады,  оқушылар  мұғалімдерінің  олардың  қызығушылығына  ҽрекет  еткендерін 

41 
 
кҿрмейді,  мұғалімдер  мен  оқушылардың    моральдық  деңгейі  тҿмен,  мұғалімдер  мен 
оқушылар  ҿздерін  жеткілікті  еш  бағаламайтынын  сезеді.  Оң  ҽрекеттері  үшін  ынталандыру 
жоқ,  мұғалімдер,  оқушылар,  ата-аналар  ҿздерін  біртұтас  сезінбейді,  ата-аналарды 
балаларының «қиын мінез-құлқы» үшін кінҽлайды. 
4) Оқытуға жҽне ҿзін-ҿзі іске асыруға оятатын академиялық орта 
Оқытуды қолдайды: Салмақ академизмге түседі, бірақ та зият пен оқытудың кез-келген 
түрі қолдауға ие болады. Баланы оқытуға ықпал ететін кез келген ҽдіс қолданылады, барлық 
оқушылардан  жоғары  нҽтижелер  күтіледі.  Мұғалімдер  табысқа  жеткені  үшін  ҽрқайсысын 
ынталандырады, прогресс үнемі қадағаланады, бағалау нҽижелері бірден оқушылар мен ата-
аналарға хабарланады, бағалау нҽтижелері оқыту үдерісі мен оқу мазмұнына баға беру жҽне 
қайта құру үшін қоланылады, мұғалімдер білімді ҽрі сенімді. 
Оқытуға  кедергі  жасайды:  Қолданылатын  ҽдістер  ҽртүрлі  емес.  Академиялық 
маңыздылығы  тҿмендетіледі  жҽне  марапатталмайды,  күтілетін  нҽтижелер  тҿмен,  бағалау 
тҿмен  немесе  жүйелі  емес,  бағалау  нҽтижелері  ҿте  аз  талқыланады.  Оқушылар  алынған 
нҽтижелерді  қалай  пайдалануды  білмейді.  Ата-аналар  оқушылардың  мҽрелік  бағаларын 
кҿрген  кездерінде  академиялық  қиындықтарға  ұшырайды,  нҽтижелер  жақсарту  мен 
дамытуда  пайдаланылмайды.  Оқушылар  мен  мұғалімдер  бұрынғы  сҽтсіздіктерді  үнемі 
қайталайды. Марапаттау мен мақтау сирек. Мұғалімдер сенімсіз ҽрі дайындықсыз [4]. Осы 
ұсынылған  тұжырымдарды  сараптай  келе  сабақ  барысында  топпен  жұмыс  жүргізу  жҽне 
оқушыларда  ізгі  қасиеттерді  қалыптастыру  бағытында  тҽжірбие  жүргіздік.  Мысалы,  топты 
ұйымдастыру барысында  бірнеше  ҽдістерді пайдаландық.  Мысалы: карточкадағы суреттер 
арқылы, «Мен сенің бойыңнан мына қасиеттерді кҿргім келеді – тапқырлар, білімділер жҽне 
белсенділер»  тренингі  бойынша,  жемістер  арқылы,  популяциядағы  белгілер  арқылы  топқа 
бҿлдім.   
Топтық жұмыста мына ережелер сақталды: оқушылар бірін бірі тыңдады, ынтымақтаса 
отырып  жұмыс  жасады,  бір  біріне  қолдау  кҿрсетіп  кҿмектесті,  басқалардың  ойына 
құрметпен қарады, ҽр топ мүшелері топ басшысын қолдап, ҿз жауапкершілігі мен міндетінің 
болғанын  сезінді.  Басқа  топ  мүшелерінің  пікірлерін  тыңдап,  жауап  беру  үшін  қол  кҿтерді. 
Білгендерін басқалармен бҿліседі.  
Топтық  жұмысты  жиі  пайдаланудағы  мақсатымыз:  оқушылардың  белсенділігін  
арттыру,  бірлесе отырып ортақ ой тұжырымдау, оқыту емес ҿз бетінше оқуға бейімдеу. Сол 
қойылған  мақсаттарға  топтық  жұмыстар  арқылы    қол  жеткіздік.  Топтық  жұмыс  оқушылар 
тарапынан қолдау тапты. 
Топтық  жұмысты  ұйымдастыру  сҽтті  жҽне  нҽтижелі  болды.  Сабақтың  барысында 
жасалынған  табыс  критериилеріне  қол  жеткіздік.  Оқушылардің  жаңа  тақырыпты  меңгеру 
деңгейін    анықтай  отырып,  оқу  үрдісінің  сапасын  арттыруға  мүмкіндік  туады.  Оқушылар 
топпен  жұмыс  істеу  барысында,  сабаққа  ынтасы  артып,  ҽрқайсысы  белсенді  қатысты. 
Үлгерімі тҿмен оқушыларды белсенді топ мүшелері бірлесіп, жұмыс істеуге тартып, сабаққа 
қызығушылығын  оятты.  Оқушылар  біржақты  пікірде  қалып  қоймай,  ҿзара  пікір  алмасып, 
білімдерін 
толықтырады, 
 
қорытынды 
жасап 
топ 
мүшелерінің 
тұжырымын 
бағалайды.Топтар  дайын  жұмыстармен  кезекпен  танысып,  постердің  тұсына  стикерге 
пікірлерін  жазады.  Оқушылар  білім  алуда  сенімді  дҽлелдер  ұсына  алады,  ғалымдардың 
зерттеулерін  пайдалана  отырып  тұжырым  жасауға  үйренеді.    Соның  есебінен  топтық 
жұмыстар сҽтті болды.  
Топтық жұмыстың тиімді жақтары: ҽр студент ойлануға машықтанады. Топтық жұмыс 
барысында, оқушылар бірігіп сұрақтың жауабын тауып, ҿзара пікір алмасады. Презентация 
жасайды. Белсенді тыңдап, топ кҿшбасшысы анықталды. Топтың ҽр мүшесі жауапкершілікті 
сезінеді.  Ҽр  студенттің  ҿздерінің  қабілеттіліктері  мен  ерекшеліктерін  ашуға  мүмкіндігі 
болды.  Оқушылар  арасында    еркіндік  пен  сенімділік  байқалды.  Сондай-ақ,  топтық  жұмыс 
барысында  оқушылардің  шығармашылығы  арта  түсті  жҽне  ғылыми  ҽдебиеттермен  жҽне 
ақпарат  ресурстармен  ізденіс  жасайды.  Оқушылар    орындаған  тапсырмаларының 
нҽтижелерін  салыстыру  арқылы  талдау  жасайды.  Оқушылардің  кҿмектесуге  жҽне  кҿмек 
сұрауға  мүмкіндігі  кҿп болады. Оқушылар туындаған сенімсіздік пен қобалжудан, мысалы 
мен бұл жұмысты орындай аламын ба екенмін, орындай алмасам ұят болып қалмас па екен, 
басқалар  менің  жауабымды  сынап,  күлкіге  айналдырмас  па  екен,-  деген  қорқыныштан 
арылады. 

42 
 
Оқушыларді топқа біріктірудің қызықты ҽрі танымды тҽсілі олардың алдағы жұмысқа 
деген  ықыласын  арттырады.  Топ  құрамын  арттыру  арқылы  топ  мүшелерінің  жынысына 
жҽне мүмкіндіктеріне қарай басқалармен жұмыс істеуіне пікірталас арқылы шешу, сабақтың 
сапасын  арттырды  [5].  Бҿліну  кезінде  басқалардан  ерекшеленетін  қасиеттері  арқылы  олар 
уақытша  болса  да  бастарын  біріктіреді,  араларында  бір-  біріне  деген  жылы  сезімдер 
орнайды. Бірлескен жұмыста жеке бастың қасиеттері сыналмай, тек пікірлер ғана сыналады. 
Нҽтижеге жетуде басқалардың пікірлерін біліп, шешімнің ең тиімді жолын табуды үйренеді. 
Студент  оқу  материалын  тақырып  бойынша  алдымен  ҿздігімен  ойланып,  басқада  белсенді 
ҽрекет  жасап  осыдан  соң  ҿз  ойларымен  басқаларымен  бҿліседі,  ҿз  идеяларын  басқа 
пікірлермен салыстырады, оларды толықтырады, ҿзгертеді, дамытады.  
Топтық жұмыс жасау барысында мынадай қиыншылықтар орын алды: 
-
 
Оқушыларді  бағалау  кезінде  формативті  бағалау  оңай  болғанымен,  суммативті 
бағалау қиындық туғызды. 
-
 
Топтық жұмысты жасауда мақсатқа жету үшін уақыт тапшылығы байқалды. 
Алдағы уақытта топтық жұмысты жақсартудың мынандай жолдарын ұсынамын:  
 
берілген тапсырма топтың барлық мүшелеріне қызықты болуы керек.        
 
 оқушылардің  қызығушылығын  арттыру  мақсатында,  қоғаммен  байланысты  ҿзекті 
сұрақтарды талқылау; 
 
сұрақтарды түрлендіре отырып беру; 
 
 топ құрамын жиі ҿзгерту;  
 
топты үлгерім деңгейлеріне байланысты құрылуын қадағалау; 
 
топтардың бірін бірі бағалауын күшейту. 
 
талдау дҽптерін арнап, пҽн оқытушысы ҿз ҿзіне рефлексия жасау.  
Сонымен,  сҿз  соңында  айтарымыз, қазіргі  таңда мұғалімге қойылатын  талап  оқытуда 
ізгі қасиеттерді дамыту арқылы, білім игеруге қабілетті атмосфера қалыптастыру. 

жүктеу/скачать 2,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: