Б
ұдан жиырма жыл бұ-
рын, 1996 жылғы 19 жел-
тоқсанда Алматы қала-
сында өткен Қазақстан Респуб-
ликасы судьяларының бірінші
съезінде ел тарихында тұңғыш
рет судьялар қауымдастығы құ-
рылып, жарғысы, мақсат-міндет-
тері белгіленгеннен бері сот жү-
йесінің ең өзекті мәселелері су-
дьялардың ең басты форумын-
да талқыланып келеді.
Өткен съездердің басты кө-
терген мәселелеріне қысқаша
шолу жасасақ, судьялардың бі-
рінші съезінде сот тәуелсіздігі-
нің қоғамдық кепілдігін қамта-
масыз ету, судьялар біліктілігі
мен беделін арттырудағы негіз-
гі жұмыс бағыттары анықталды.
1999 жылғы съезде Елбасы су-
дьяларды тағайындауда ашық-
тықты қамтамасыз ету және бұ-
қаралық ақпарат құралдарына
судьялыққа үміткерлер тізімін
жариялау қажеттілігі жөніндегі
ұсынысын білдірді. Қазіргі таңда
бұл үрдістер жалғастырылып,
ашықтық пен жариялылық сот-
тың кадр саясатының басты те-
тіктерінің бірі болып қалыптасты.
Судьялардың үшінші съезін-
де Елбасының сот жүйесінің
алдына қойған нақты сегіз тап-
сырмасы тарихи маңызын жой-
ған жоқ. Соттардың қызметі-
нің ашықтығы мен жариялылы-
ғы, жалпыға бірдей қолжетім-
ділігі және бұқаралық ақпарат
құралдарымен жұмысы бүгінде
соттардың қызметінің құрамдас
бөлігіне және соттардың қызме-
тін бағалаудың негізгі критерий-
лердің біріне айналды.
Астанада өткен Қазақстан Рес-
публикасы судьяларының ІV
съезінде басым бағыт ретінде
сот төрелігін жүзеге асырудың
халықаралық
стандарттарына
қол жеткізу міндеті қойылды.
Қазақстандық сот жүйесінің
халықаралық стандарттарға іс
жүзінде жақындастырылуының
арқасында 2011 жылғы қыркү-
йек айында Ыстамбулда өткізіл-
ген Халықаралық судьялар ас-
социацияның орталық кеңесі-
нің мәжілісінде Қазақстан Рес-
публикасының Судьялар одағы
аталған халықаралық ұйымның
тең мүшесі ретінде танылды.
Әлемнің жетпістен астам елі да-
уыс беруге қатысатын мұндай
беделді халықаралық қауымдас-
тықтың ықыласына бөленушілік –
еліміздегі сот реформасының
зор жетістіктерінің бірі.
Судьялардың V съезінде Елба-
сы ұлттық заңнаманы дүниежүзі-
лік құқықтық стандарттармен не-
ғұрлым белсенді үйлестіру мін-
детін қойды.
Жаңа ғасыр бастауындағы жо-
балар кейінгі жылдары нақты іс-
ке, өмір шындығына айналды. Сот
сатыларының дербестігі күшей-
тіліп, істерді қараудың жеделді-
лігі мен сапасы арттырылды. Сот
қаулыларын орындаудың бала-
малы әдістері, жеке сот орындау-
шылары институты өмірге келді.
Алқабилер соты жұмыс жасап
тұр. Мамандандырылған соттар
жүйесі дамытыла түсуде. Маман-
дандырылған ауданаралық эконо-
микалық, әкімшілік соттарының
қатарына соңғы жылдары қыл-
мыстық істер жөніндегі маман-
дандырылған ауданаралық сот
пен кәмелетке жасы толмағандар
істері жөніндегі ауданаралық сот-
тар қосылды. Болашақта дамы-
ған елдердегідей салық сотта-
рын құру жобасы да бар.
Дауларды шешудің баламалы
әдістері жетілдірілді. Тергеу әре-
кеттеріне сот бақылауы орнаты-
лып, бүгінде тұтқынға алу мен қа-
мауда ұстауға санкцияны соттар-
дың беруі қалыпты үрдіске ай-
налды. Тергеу судьясы институты
енгізіліп, оның құзыреттіліктері
кеңейтіле түсуде. Сот кадрларын
даярлау мен біліктілігін артты-
рудың қазақстандық жүйесі қа-
лыптастырылуда.
Сот жүйесін дамытуға қатысты
іргелі заңдардың қабылдануы өз
нәтижелерін беруде. Бітімгерші-
лік институттары дами түсіп отыр.
Медиаторлардың қатысуымен қа-
ралатын істердің саны жылма-
жыл артып келеді.
Соттардың қызметіне ақпарат-
тық технологиялардың жаңа же-
тістіктері батыл енгізілуде. Авто-
маттандырылған электрондық құ-
жат айналымы, соттардың интер-
нет кеңістігінде болуы, сот про-
цестерін бейнеконференц бай-
ланысы желісінде өткізу, процес-
ке қатысушылардың сотқа кел-
мей-ақ, интернет арқылы сотта
мақсатында «100 нақты қадам»
Ұлт жоспары аясында сот жү-
йесіне берілген тапсырмалар
қысқа мерзім ішінде орында-
лып, 2016 жылдан бастап еліміз
бес сатылы сот жүйесінен үш
деңгейлі жүйеге көшті. Бірінші
сатыдағы барлық істер – аудан-
дық соттарда, апелляциялық
істер – облыстық соттарда, ал
кассациялық тәртіптегі істер
Жоғарғы сотта қаралуда.
Ұлт жоспары аясында мем-
лекеттің, қоғамымыз бен эко-
номикамыздың дамуына іс жү-
зінде нақты құқықтық орта қа-
лыптастыруға мүмкіндік бере-
тін 59 заң күшіне енді. Жаңғыр-
тылған заңдар қоғамның сот
жүйесіне деген сенімін артты-
ратыны сөзсіз. Сот төрелігіне
қолжетімділікті жақсартып, сот
өндірісін оңайлату мен жетілді-
руге, заманауи ақпараттық тех-
нологияларды және бітімгер-
шілік рәсімдерін кеңінен қолда-
нуға мүмкіндік беретін жаңа
Азаматтық процестік кодекс,
«Жоғарғы сот кеңесі туралы»
заң күшіне енді. «Қазақстан Рес-
публикасының сот жүйесі жә-
не судьялардың мәртебесі ту-
ралы» Конституциялық заңға,
Қылмыстық іс жүргізу және
әкімшілік құқықбұзушылық ко-
декстеріне тиісті өзгерістер ен-
гізілді.
Судьяларға қойылып отыр-
ған біліктілік талаптары күшей-
тілді. Судьялықтан үміткерлер-
ді таңдаудың жаңа жүйесі жа-
салды.
Сот процестерінің бейнебай-
ланыс жүйесін пайдалана оты-
рып, өткізілуі және аудиобейне-
жазбаны судьялар мен процес-
ке басқа да қатысушылардың
тоқтата тұруына немесе редак-
циялауларына мүмкіндік беріл-
мейтіндігі барша сот процесіне
қатысушыларды тәртіпке салып,
сот процестері мен қабылдан-
ған сот шешімдерінің шынайы-
лығын қамтамасыз етуге оң
өзгерістер әкелді.
А
лдағы съезде Судьялар
әдебінің жаңа кодек-
сі қабылданады деп
күтіліп отыр. Қазіргі кезде бұл
маңызды құжат судьялар қауым-
дастығында кеңінен талқылану
үстінде. Жаңа жоба қазірдің
өзінде беделді халықаралық
деңгейдегі сарап комиссияла-
рының оң қорытындыларын
алып отыр.
Заманымыз жаңарып, заңда-
рымыз жетіліп, билігіміз бен бір-
лігіміз жарасып, тірлігіміз бе-
рекелі бола түсті. Судьялар қа-
уымдастығы өзінің алдында тұр-
ған жауапты да зор міндеттерін
абыроймен атқара берері сөз-
сіз.
Мейрамбек НАҒАШЫБАЕВ,
Батыс Қазақстан облыстық
сотының қылмыстық істер
жөніндегі сот алқасының
төрағасы
дамудың
алғы
шебінде
Ел үміті мен сенімі артылған судьялар қауымдас
тығы тағы бір зор серпіліс қарсаңында тұр. Еліміздің
әділ билік өкілдері өзінің кезектен тыс VІІ съезіне
дайындық үстінде.
өзінің құжаттарының жылжуы-
мен танысуға мүмкіндік беретін
ақпараттық сервистерді пайда-
лануы сот жүйесінің бүгінгі күнгі
өмір шындығына айналып отыр.
Қазіргі кезде соттарда барлық іс
жүргізу электронды жүйе арқы-
лы жүзеге асырылуда. Компью-
терлік жаңа технологияларды иге-
ру сот қызметкерлерінің білім-
біліктілігі мен дағдысын жаңғыр-
тып, уақыт көшінің алғы сапына
жетеледі.
Қазақстан дамуының 2050 жыл-
ға дейінгі стратегиялық жоспа-
рында дамыған 30 елдің қатары-
на жету мақсаты тұр. Еліміз өр-
кениет дүниесімен терезесін те-
ңестіріп, болашаққа қадамын нық
басып келеді.
Судьялардың VІ съезінде Ел-
басы Нұрсұлтан Назарбаев: «Су-
дьялардың халықаралық қауым-
дастығының Қазақстан Судьялар
одағын толыққанды мүшелікке
қабылдауы біздің сот жүйесін ре-
формалауда жеткен жетістіктері-
міздің мойындалуының белгісі»
деп атап көрсете келіп, «Халқы
заңын сыйлайтын, сотына сене-
тін қоғам – ең дамыған қоғам.
Біздің мақсатымыз – дәл сондай
қоғам құру. «Қазақстан - 2050» Стра-
тегиясының басты межелерінің
бірі – осы. Ендеше, міндеттеріңіз
айқын, бағыттарыңыз белгілі. Өз-
деріңізге артылған үмітті ақтап,
адал жұмыс істейтіндеріңізге се-
немін. Сіздерге әділ төрелік пен
адал қызмет серік болсын» деген
тілегін жеткізген еді.
Еліміздің сот жүйесі өзіне ар-
тылған сенімді ақтап келеді. Ел-
басының бес институттық бағ-
дарламасының «Заң үстемдігін
қамтамасыз етуге бағытталған
екінші бағытын жүзеге асыру
О
ған ҚР Мемлекеттік
қызмет істері министр-
лігінің БҚО бойынша
департаментінің әдеп жөнінде-
гі өкілі Мұстафа Құрманғалиев,
БҚО сыбайлас жемқорлыққа қар-
сы іс-қимыл ұлттық бюросы-
ның өкілі Ардақ Ізғалиев, М. Өте-
місұлы атындағы БҚМУ-дың заң
ғылымдарының
магистранты
Эльвира Хабиева, Ақтөбе гарни-
зонының әскери полиция бөлі-
мінің өкілі, майор Сергей Стар-
цев арнайы қатысты.
Дөңгелек үстел барысында
Орал қаласының ҚІЖБ жеке құ-
рамындағы мемлекеттік қыз-
метшілерге құқықтық тәрбие,
құқықтық санасын, мәдениетін
қалыптастыру, сыбайлас жем-
қорлық көріністерінен туындай-
тын қауіп-қатердің алдын алу
мақсатында дайындалған бей-
нетаспалар көрсетіліп, баянда-
малар оқылды.
Сонымен қатар басқосуда
лауазымдық өкiлеттiктерді те-
ріс және асыра пайдалану, өкi-
леттiктерін иемденіп алу, кәсіп-
керлік қызметке заңсыз арала-
су және кез келген сыбайлас
жемқорлықты болдырмау жол-
дары жайлы толық айтылып,
талқыға салынды.
Жиында сөз алған Мұстафа
Құрманғалиевтің айтуынша, елі-
мізде мемлекеттік қызметшіле-
рінің Жаңа әдеп кодексі бекіті-
ліп, мемлекеттік органдарда
әдеп жөніндегі уәкіл институты
енгізілген. Бекітілген Жаңа әдеп
кодексі – халықтың мемлекеттік
органдарға сенімін нығайтуға,
мемлекеттік қызметте өзара қа-
рым-қатынастың жоғары мәде-
ниетін қалыптастыруға және мем-
лекеттік қызметшілердің әдеп-
сіз мінез-құлық жағдайларының
алдын алуға бағытталған.
Нұрбек ОРАЗАЕВ,
«Орал өңірі»
Жемқорлық – індет,
оны жою – міндет!
Әңгіме өзегі –
әдептілік
Жақында Орал қала
сының қорғаныс істері
жөніндегі басқармасы
ның жеке құрамымен
мемлекеттік органдар
өкілдерінің қатысуымен
«Мемлекеттік қызметте
билікті немесе лауазым
дық өкілеттіктерді асыра
пайдалануға жол бермеу»
тақырыбында дөңгелек
үстел отырысы өтті.
ӘД
еП
КОД
еКС
і
әділеТ
14
Бейсенбі, 22 қыркүйек 2016 жыл
Т
иімді сот жүйесін қалып-
тастыру және сот әділдігін
жүзеге асырудың жоғары
деңгейі мемлекет өміріндегі бар-
лық оң өзгерістердің негізгі фак-
торлары болып табылады. Сот жү-
йесі қызметін жетілдірудің мәсе-
лелері әрқашан да Мемлекет бас-
шысының ерекше назарында бо-
лып келеді.
Сот өндірісін оңайлату, дау-
ларды шешудің баламалық әдісін
енгізу және электронды техно-
логияларға көшуге қадамдар жа-
салды.
«Нұр Отан» партиясының он ал-
Судьялыққа таңдау жүйесін оңтайландыру
Сот төрелігінің әділдігі мен жедел, әрі толық орында
луы – кез келген елдің кемел болмысының көрінісі. Бүгінде
мемлекетіміздің өсіпөркендеуі үшін, ең алдымен, заңның
үстемдігі қамтамасыз етіліп, оны қадағалап, жүзеге асыратын
сот пен құқық қорғау органдарының қалтқысыз жұмыс істеуі
қажет.
тыншы съезінде Елбасы әділдікті
жүзеге асырудағы соттардың рө-
ліне ерекше мән беріп, «100 нақ-
ты қадам» Ұлт жоспарында сот
жүйесін одан әрі қарай жетілді-
рудің жолдарын көрсетті.
Елбасының 100 қадам жоспа-
рында судьяларды іріктеуде ке-
лесідей талаптар көрсетілген бо-
латын. Атап айтсақ, «Судья лауа-
зымына кандидаттарды іріктеу
тетіктерін көбейту және білікті-
лік талаптарын қатайту. Міндетті
түрдегі талап – сот істерін жүр-
гізуге қатысудың бес жылдық өтілі
немесе заңгерлік мамандығы бо-
йынша он жыл еңбек өтілі. Кәсі-
би дағдысы мен іскерлігін тексе-
ру үшін ахуалдық тестілер жүйе-
сін енгізу. Судьялыққа үміткер-
лер соттарда бір жылдық ақылы
тағылымдамадан өтеді. Бір жыл-
дық тағылымдамадан кейін судья
бір жылдық сынақ мерзімінен өте-
ді» деп көрсетілген.
Судья лауазымына кандидат-
тарды дайындау және іріктеу жү-
йесінің өзгеруі сот корпусын тек
қана кәсіби тұрғыда ғана емес,
сонымен бірге өмірлік мол тағы-
лымы бар, барынша тәжірибелі
әрі дайындығы жоғары мамандар-
мен нығайтуға мүмкіндік береді.
Енгізілген жаңа өзгерістер бо-
йынша ендігі жерде судьялыққа
соттың жұмысымен тығыз байла-
ныста болып жүрген жоғары заң
білімі бар, бес жыл сот отырысы-
ның хатшысы, соттың көмекшісі
(консультанты), прокурор, адво-
кат немесе заңгерлік мамандығы
бойынша он жыл қызмет істеген
қызметкерлер тағайындалады. Су-
дьялыққа үміткерлер үш сатыдан
тұратын біліктілік емтиханын тап-
сырады. Бірінші, заңдар бойын-
ша компьютерлік тестілеуді тап-
сырады. Содан кейін ауызша сұ-
рақтарға жауап береді. Ең соңын-
да полиграфологиялық зерттеу-
ден өткізіледі. Осылардан мүдір-
мей өткендер бір жылдық ақылы
тағылымдамадан өтеді.
Мемлекетімізде құрамы білік-
тілік және тәртіптік алқалары-
нан тұратын Сот жюриінің жаңа
құрамы бекітілді.
Сот жюриінің біліктілік алқасы
бір жылдық сынақ мерзімінен ке-
йін судьялардың осы қызметке
қаншалықты сай, яғни кәсіптік
деңгейін қарайды. Одан кейін Жо-
ғарғы сот төрағасының ұсыны-
сын Жоғарғы сот кеңесі бекітеді.
Судья кадрларын дайындау жү-
йесінде Сот төрелігі институты
маңызды рөлге ие. Сондықтан да
ол Президент жанындағы Мем-
лекеттік басқару академиясынан
бөлініп алынып, Жоғарғы сот қа-
рауына беріліп жатыр. Білім мен
тәжірибенің өзара байланысын
күшейту мақсатында профессор-
лық-оқытушы құрам академия қа-
рауына іссапарға жіберілген судья-
лардан жасақталуы тиіс. Акаде-
мия магистранттарды оқытуды,
судьялардың біліктілігін арттыру-
ды, сонымен қатар ғылыми-зерт-
теу қызметін жүргізетін болады.
Міне, осы мемлекет жүзеге асы-
рып жатырған шаралар сот жү-
йесі жұмысының жақсаруын жә-
не судьялардың әділдік жолын-
дағы жауапкершілігін одан әрі
күшейтеді.
Біржан МӘМБЕТОВ,
Орал қалалық сотының
төрағасы
Алайда аудандық жер қа-
тынастары бөлімінің басшысы
Ж. Мақашев тиісті шаралар
қабылдамаған, сондай-ақ енгі-
зілген прокурорлық ықпал ету
актісіне уақтылы жауап берме-
ген.
Осыған байланысты аудан
Әкімшілік жауапкершілікке
тартылды
Ақжайық аудандық прокуратурасы жер пайдала
нушыларымен ауыл шаруашылығы жерлерін ныса
налы мақсатына пайдаланбай және жер заңнамасын
бұза отырып, пайдаланылып жатқан жер учаскелерін
мемлекет меншігіне қайтаруды қамтамасыз ету
мақсатында, Ақжайық аудандық жер қатынастары
бөлімінің басшысы Ж. Мақашевтың атына заңбұзу
шылықты жою туралы ұсыныс енгізді.
Батыс Қазақстан облыстық
прокуратурасының баспасөз қызметі
прокуратурасымен оған қатыс-
ты ҚР ӘҚБтК-ның 664-бабы бо-
йынша әкімшілік құқықбұзушы-
лық туралы іс қозғалды. Ақжа-
йық аудандық сотымен істі қа-
рау нәтижесінде ол сегіз АЕК тү-
ріндегі әкімшілік айыппұл төлеу
жазасына тартылды.
«Мемлекеттік сатып алу ту-
ралы» Қазақстан Республикасы
Заңының 38-бабының 1-тарма-
ғының 6-тармақшасына сәй-
кес мемлекеттiк сатып алуды
ұйымдастырушы баға ұсы-
ныстарын ұсыну мерзiмi аяқ-
талғанға дейiн бес жұмыс кү-
нiнен кешiктiрмей, мемлекет-
тік сатып алу веб-порталында
қазақ және орыс тілдерінде
мемлекеттік сатып алу
заңы бұзылды
2016 жылдың тамы
зында «№25 жалпы орта
білім беру мектебі» ММ
ның мемлекеттік сатып
алудың вебпорталында
5 926 789 теңге қаржыға
шатырды ағымдағы жөн
деу бойынша хабарлан
дыру орналастырылған.
техникалық өзіндік ерекшелігін
көрсете отырып, мемлекеттiк
сатып алу туралы шарттың жо-
басын орналастыруға міндетті.
Алайда аталған мемлекеттік
сатып алудың веб-порталында
техникалық өзіндік ерекшелік
жоқ екендігі, тек ақаулық ту-
ралы акт орналастырылғаны
анықталды.
Орал қаласының прокурату-
расының наразылығы бойынша
аталған мемлекеттік сатып алу
заңы бұзылды.
А
талған профилактикалық шара қоғам-
нан шеттетілмеу жазасына кесілген
сотталушылардың қайта қылмысқа ба-
Қылмыстың
алдын алу керек
Қыркүйек айының 12сі мен 18і аралы
ғында елімізде «Альтернативник» атты
республикалық профилактикалық ісшара
өтті.
Соңғы жылдары отбасын құрып,
үй болғандардан гөрі ажырасып
сотқа жүгіргендер саны көбейгені
белгілі. Десек те, биыл Шыңғырлау
ауданында ажырасу фактісі
едәуір азайған.
Нақты санға жүгінетін болсақ, аудан
бойынша биылғы 8 ай ішінде 55 заңды
неке және 12 ажырасу фактісі тіркел-
ген. Бұл өткен жылдың осы кезеңіндегі
«ұя» бұзып, ажырасқандар көрсеткішімен
салыстырғанда 20 фактіге кем.
Айсұлу АРЫСТАНОВА,
Шыңғырлау ауданы
«ұя» бұзғандар азайды
15
ҚҰҚыҚ
Бейсенбі, 22 қыркүйек 2016 жыл
руын алдын алу және оның соңы қандай жағдай-
ға алып келетіндігін түсіндіру мақсатында жүр-
гізілді.
Шара барысында Зеленов аудандық №1 про-
бация қызметінің мамандары учаскелік полиция
қызметкерімен бірігіп, сотталушылардың үйле-
ріне барып, әр шалыс басқан азаматтың әлеу-
меттік жағдайларымен танысып, қандай көмек
керек болып отырғандығын да анықтады. Сон-
дай-ақ құқығы шектелген азаматтардың жақын-
жуықтарымен де тілдескен пробация маманда-
ры қажетті деген барлық құқықтық-әлеуметтік
көмекті көрсетуге дайын.
Айта кету керек, қазіргі таңда аудан аумағын-
да түрлі ұсақ қылмыс жасап, жазасын өтеп жат-
қан 47 сотталушы тіркеуде тұр. Профилактика-
лық шара барысында жазасын өтеушілер сот
бекіткен шарттарды бұзғандығы да анықталды.
Ондай азаматтарға тәртіптік шара қолданылып,
кейбіреулерінің ісі сотқа жолданды.
Бауыржан ЕСҚАЛИЕВ,
№1 Зеленов аудандық пробация
қызметінің инспекторы