«;» белгісін қоямыз, содан соң Android SDK tools тізбегіне дейінгі жолды жазамыз,
«C:\Program Files\Android\android-sdk\tools\», «;» кейін bin тізбегіне дейінгі
жолды «%JAVA_HOME%\bin\», деп жазып алған ,жөн. Нәтижесінде PATH айнымалы
төмендегідей болады : C : \Program Files\Android\android-sdk\tools\ ; VA_HOMEin\
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы
№ 4(39), 2015
115
1-сурет. PATH айнымалы
Енгізген өзгерістерді растаймыз. Енді SDK Manager еш қиындықсыз іске
қосылуы тиісті. Іске қосылғаннан кейін бағдарлама репозитормен қосылады және
менеджер терезесінде сол жетімді пакеттердің тізімі көрінеді. Available Packages (қол
жетімді пакеттер) терезесінен керекті пакеттерді таңдап алып, содан соң Install
Selected (таңдалғанды орнату) батырмасын орнату керек. Сәтті орнатудан кейін біз
компьютерімізде толыққанды Android SDK қол жеткізе аламыз және Eclipse
баптаулар плагині үшін сонымен қатар орнатуларға өте аламыз. Егер орнатушыны
іске қосу барысында қателік пайда болса,онда SDK Manager мәзіріне кіріп, Settings
вкладкасындағы Force https //… sources to fetched using http : //….тармағындағы
жалаушаны алып тастау керек [3].
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келе мобильдік қосымша жасау үшін Android платформасымен толық
таныстық. Қосымша жасау үшін Java программалау тілін таңдадым. Ал программалау
ортасы болып eclipse ортасы таңдалды.
Android операциялық жүйесінің жұмыс істеу үрдістерін, ОЖ (операциялық
жүйе) үшін бағдарламаларды жүзеге асыру бойынша білімді меңгердік.
Әдебиеттер тізімі
1
Ермoлаева Н. CRM: oриентация на клиента / Н. Ермoлаева. Мн.: Амалфея. –
2002. – 5 с.
2
Гoлoщапoв А. Google Android: прoграммирoвание для мoбильных устрoйств. —
CПб.: БХВ-Петербург, 2010. — С. 448.
3
Кoматинэни С., Маклин Д., Хэшими С. Google Android: прoграммирoвание для
мoбильных устрoйств = Pro Android 2. — 1-е изд.. — CПб.: Питер, 2011. — С. 736.
Резюме
В проекте использована программа Eclipse, позволяющая разработать
приложение для Android. Также были использованы такие языки программирования
как SQL, HTML, PHP и JAVA.
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы
№ 4(39), 2015
116
Summary
In the project it was used Eclipse program that allows to develop an application
for Android. It was also used languages like SQL, HTML, PHP and JAVA.
Қабылданған күні 18.11.2015 ж
ӘОЖ 511
А.Н. Мырзашева, Н.Қ. Шаждекеева
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті
Қазақстан Республикасы, 060011, Атырау қ., Студенттік даңғылы, 212
КЕЙБІР АРНАЙЫ САНДАРДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ТУРАЛЫ
Аңдатпа
Мақалада натурал қатардың арнайы сандары болып есептелетін Каталан,
Бернулли, Стирлинг сандары мен жетілдірілген, бақытты сандар және олардың
кейбір қасиеттері туралы мәліметтер келтірілген.
Негізгі сөздер:
арифметика, сандар теориясы, жүйе, аксиоматикалық әдіс,
алгебралық құрылымдар, қасиеттер.
Сан ұғымы тек қана арифметика мен сандар теориясының ғана емес, жалпы
тұтастай алғанда математиканың негізгі ұғымдарының бірі болып табылады.
Математика ғылымының кез келген бөлімін классикалық сандар жүйесінің қандай да
бір қасиеттерін пайдаланбай оқып-үйрену мүмкін емес, сан ұғымы мектептегі
барлық математикалық білім беру мен жоғарғы математикалық білім беру ісінің күре
тамыры тәрізді. Кез келген білімді адам классикалық сандар жүйесін білуі тиіс,
сонымен қатар, бұл сандар жүйесінің құрылуымен танысу барысында математика
ғылымы саласындағы барлық негізгі процестермен (аксиоматикалық әдіс,
алгебралық құрылымдар және т.б.) танысып шығады.
Қандай да бір сандарды оқып-үйренуге және олардың қасиеттерін жүйелеуге
байланысты туындайтын мәселелердің ерекшелігі – классикалық математика
ғылымының аппаратына негізделген тұжырымдардың қарапайымдылығы, элементар
математикамен байланыстылығы, молшылықпен, өте үлкен шамалармен
сәйкестендірілген терең тарихи негіздері, математикалық мазмұнның іргелілігі және
әртүрлілігі.
Осы тұрғыдан алғанда кез келген сан да (мысалы, Π,
е, 2 сандары тарихын
еске алсақ) жақсы, бірақ белгілі бір себептерге байланысты алдыңғы кезекке
натурал қатардың арнайы сандары шығады, олар: фигуралық сандар, Пифагорлық
және Герондық үштіктер, жетілдірілген және достастық сандары, Фибоначчи
сандары, Паскаль үшбұрышы, Мерсен және Ферма сандары, Стирлинг, Каталан,
Белл т.б. сандары.
Сонымен қатар, натурал қатардың арнайы сандарының қарапайым да,
күрделі де қасиеттері бар, оларды дәлелдеуде арифметика мен сандар теориясының
бөлінгіштік теориясы, салыстырулар теориясы, Лежандр белгісі, тізбекті бөлшектер
және т.б. барлық заңдылықтары қолданылады. Бұл осы тақырып бойынша білім
алушыны элементар және аналитикалық сандар теориясының негізгі әдістерімен
танысуға және оларды практикалық мәселелерді шешудің әртүрлі этаптарында
нақты түрде пайдалана білулеріне жағдай жасайды.
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы
№ 4(39), 2015
117
Арнайы сандардың бір түрі Каталан сандары, бұл сандар комбинаториканың
көптеген есептерінде жиі кездесетін сан тізбегі. Тізбек Л. Эйлердің кезінде белгілі
болса да, бельгия математигі Каталан құрметіне Каталан тізбегі деп аталған, С
п
немесе К
п
деп белгіленеді.
n – ші Каталан санын мына тәсілдердің біреуі арқылы анықтауға болады:
- Дөңес (
n+2)-бұрышты оның өзара қиылыспайтын диагональдары арқылы
үшбұрыштарға боліктеулер саны;
- Ұзындығы 2
п-ге тең болатын жақшалардан тұратын дұрыс тізбектер саны,
яғни ашылған жақшалар саны жабылған жақшалар санына тең болатын,
п оң және
п сол жақшалардан тұратын және тізбектің кез келген префиксінде ашылған
жақшалар жабылған жақшалардан кем емес. Мысалы,
n=3 үшін мұндай тізбектер
саны 5-ке тең:
((())), ()(()), ()()(), (())(), (()())
яғни, К
3
=5;
- Шеңбер бойындағы 2
n нүктені п қиылыспайтын хордалармен қосулар саны;
- Түбірлі және
п+1 жапырағы (бұтағы) баризоморфты емес реттелген бинар-лық
ағаштардың саны.
1751 жылы Эйлер Гольдбахқа жазған хатында келесі есепті мазмұндады
және шешімін тапты: дөңес
n
- бұрышты неше тәсілмен қиылыспайтын
диагональдары көмегімен үшбұрыштарға бөлуге болады?
Оның шешімі - «
n
-бұрыштың
2
n
үшбұрышқа бөлінетіндігін және бұндай
бөлшектеу
3
n
диагональдың көмегімен жүзеге асырылатындығы» болды.
Каталан сандарының тізбегі
!
!
1
!
2
n
n
n
n
Кат
,
формуласымен беріледі. Егер тізбек 0-ші мүшеден басталса, онда тізбектің алғашқы
элементтері мынадай сандар болады
1, 1, 2, 5, 14, 42, 132, 429, 1430, 4862, 16796, 58786, 208012,
742900, 2674440, 9694845, 35357670, 129644790, 477638700,
1767263190, 6564120420, 24466267020, 91482563640,
343059613650, 1289904147324, 4861946401452, … .
Каталан сандарын анықтайтын Кат функциясы рекурсивті түрде былай
беріледі:
;
1
0
Кат
.
2
1
2
2
1
n
Кат
n
n
n
Кат
(
Кристиан Гольдбах — неміс математигі (18.03.1690 жылы Кенигсберг –
20.11.(01.12)1764 ж. Москва). Математика тарихында 1742 жылы Эйлерге жазған
хатында ұсынған мәселесі арқылы белгілі болған. Ұсынған мәселесі – 4 санынан
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы
№ 4(39), 2015
118
бастап, кез келген жұп санды екі жай санның қосындысы түрінде өрнектеуге болады
(
әрбір 5-тен артық тақ санды үш жай санның қосындысы түрінде өрнектеуге болады,
т.с.с.
) деген тұжырым. Бұл 2010 жыл жағдайы мәліметтері бойынша әлі күнге дейін
шешілмеген мәселе болып табылады, 1900 жылы ашылған Гильберт мәселелері
тізімінде 8 номермен тіркелген белгілі ашық математикалық мәселелердің бірі) [1,
2].
Бернулли сандары -
...
,
,
,
2
1
0
В
В
В
рационал сандарының тізбегі. Бұл
сандарды бірдей дәрежеге шығарылған тізбектелген натурал сандардың
қосындысын есептеуге байланысты алғаш рет швейцариялық математик Я.Бернулли
қарастырған:
k
s
s
k
s
s
k
N
n
k
N
B
C
k
n
0
1
1
1
1
1
1
,
мұндағы
m
n
C -биномдық коэффициент,
!
!
!
m
n
m
n
C
m
n
.
Бірінші түрдегі Стирлинг сандары
n
k
k
n
x
k
n
s
x
0
,
,
көпмүшелігінің коэффициентіне тең болатын сандар, бұл коэффициенттер
k
n
s
,
түрінде белгіленеді, мұндағы
1
...
2
1
n
x
x
x
x
x
n
- Похгаммер белгісі.
Анықтамадан бірінші түрдегі Стирлинг сандарының таңбасының ауысып
отыратындығын білуге болады.
Бірінші түрдегі Стирлинг сандары мынадай рекурренттік қатынас арқылы
беріледі:
0
,
1
,
п
п
n
s
болғанда,
0
,
0
0
,
п
n
s
болғанда,
n
k
k
n
s
n
k
n
s
k
n
s
0
,
,
1
1
1
,
1
,
болғанда.
Бірінші түрдегі Стирлинг сандарының алғашқы қатарларын мынадай 2кесте
арқылы көрсетуге болады.
2 кесте - Бірінші түрдегі Стирлинг сандарының алғашқы қатарлары
п/k
0
1
2
3
4
5
6
0
1
1
0
1
2
0
-1
1
3
0
2
-3
1
4
0
-6
11
-6
1
5
0
24
-50
35
-10
1
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы
№ 4(39), 2015
119
Екінші түрдегі
п элементтен k-дан алынған Стирлинг сандары п элементті
жиынды
k бос емес жиындарға ретсіз бөліктеулер санын білдіреді,
k
n
s
,
деп
белгіленеді. Екінші түрдегі Стирлинг сандары мынадай рекурренттік қатынас арқылы
беріледі:
0
,
1
,
п
п
n
S
болғанда,
0
,
0
0
,
п
n
S
болғанда,
n
k
k
n
S
k
k
n
S
k
n
S
0
,
,
1
1
,
1
,
болғанда.
Нақты формуласы мынадай болады:
k
j
n
j
k
j
k
j
C
k
k
n
S
0
1
!
1
,
.
Екінші түрдегі Стирлинг сандарының алғашқы қатарларын 3 кесте арқылы
көрсетуге болады.
3 кесте - Екінші түрдегі Стирлинг сандарының алғашқы қатарлары
п/k
0
1
2
3
4
5
6
0
1
0
0
0
0
0
0
1
0
1
0
0
0
0
0
2
0
1
1
0
0
0
0
3
0
1
3
1
0
0
0
4
0
1
7
6
1
0
0
5
0
1
15
25
10
1
0
Жетілдірілген сандар. Грек математиктері егер санның барлық меншікті
бөлгіштерінің (яғни, саның өзінен басқа бөлгіштері) қосындысы сол санның өзіне тең
болса, онда ол санды жетілдірілген сан деп атаған.
Оларға осындай төрт сан белгілі болған: 6, 28, 496, 8128. Бұл сандар үшін
жетілдірілген сан шартының орындалатындығын тексеруге болады:
6 = 1 + +2+3, 28 = 1+2+4+7+14, 496 = 1+2+4+8+16+31+62+124+248,
8128 = 1+2+4+8+16+32+64+ 127+254+508+ 1016+2032+4064.
Алғашқы екі санды пифагорлықтар да (біздің эрамызға дейінгі VI ғ.) білді,
бұл сандар жетілгендікті көрсетеді деп түсінді. Ал, соңғы екі санның белгілі болуы
Евклид еңбегінің нәтижесі.
Меншікті бөлгіштерінің қосындысы санның өзінен артық немесе кіші болатын
сандарды гректер артық, мол немесе жеткіліксіз сандар деп атаған [2, 3].
Мысалы, 12 – артық, мол сан, ал 8 – жеткіліксіз сан, себебі
1 + 2 + 3 + + 4 + 6 = 16 > 12, ал 1+2 + 4 = 7 < 8.
Бақытты сандар. Тек қана бір цифрынан тұратын
п разрядты бөлгіштері бар
кез келген санау жүйесіндегі барлық сандар бірдей цифрлардан тұратын
п разрядты
санға келтіріледі. Ондық санау жүйесінде мынадай мысал келтірейік.
Бір цифрынан тұратын үшінші разрядты 111 саны 1 096 236 санының бөлгіші
болады, бөлінді – 9876 (1-сурет). 1 096 236 санын үш разрядты сандарға бөлеміз,
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы
№ 4(39), 2015
120
сонда 236, 096 және 1 сандарын аламыз. Оларды қоссақ, 236+096+1=333 болады,
яғни бірдей цифрлардан тұратын үш разрядты сан.
1 - сурет - «Бақытты сандар» мысалы
Мына мысалды қарастырайық (2-сурет).
2 - сурет - «Бақытты сандар» мысалы
Егер 111 санын 89 876 санына көбейтсек, онда 9 976 236 санын аламыз.
9 976 236 санын үш разрядты сандарға бөлейік.
236, 976 және 9 сандарын аламыз.
Оларды қосып, 1221 санын аламыз.
1221 санын үш разрядты сандарға бөлейік.
221 және 1 сандарын аламыз. Оларды қоссақ, 222 саны шығады.
Бұлар «бақытты сандар» мысалдары.
Жетілдірілген, достастық, бақытты сандар туралы бұлардан басқа да
мәліметтерді көптеп келтіруге болады [4].
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы
№ 4(39), 2015
121
Әдебиеттер тізімі
1 Андерсон Д. Дискретная математика и комбинаторика. Пер.с англ. -
М.:Издательский дом «Вильямс», 2004.
2 Горбатов В.А. Основы дискретной математики. – М.:Высшая школа, 1986.
3 Судоплатов С.В., Овчинникова Е.В. Элементы дискретной математики. -
М.:«Инфра-М», 2002.
4 Деза Е.И. Специальные числа натурального ряда. Учебное пособие.- М.: Книжный
дом «ЛИБРОКОМ», 2011. - 240 с.
Резюме
В статье приводятся сведения о некоторых свойствах специальных чисел
натурального ряда, как числа Каталана, Бернулли, Стирлинга, а также совершенных
и счастливых чисел.
Summary
This article provides the information about certain properties of special natural
numbers as the Catalan numbers, Bernoulli, Stirling, as well as about perfect and lucky
numbers.
Қабылданған күні 18.11.2015 ж
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы
№ 4(39), 2015
122
ЭКОЛОГИЯ ЖӘНЕ ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ҒЫЛЫМДАРЫ
ЭКОЛОГИЯ И ЕСТЕСТВЕННЫЕ НАУКИ
ӘОЖ 664.6; 579.083
С.З. Сағындықова, Қ. Мырзахметова, А.Б. Дуйсекенова
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті
Қазақстан Республикасы, 060011, Атырау қ., Студенттік даңғылы 212
E-mail:
Sofiazul@mail.ru
НАН ПІСІРУДЕ B.MESENTERICUS–КЕ АНТАГОНИСТІК ҚАСИЕТІ БАР СҮТ
ҚЫШҚЫЛЫ БАКТЕРИЯЛАРЫН ҚОЛДАНУ
Аңдатпа
Мақалада 1 сорт бидай ұнынан қамыр, нан дайындауда сүт қышқылы
бактериялар штамдарының B.mesentericus штамдарына антагонистік әсері
зерттелді. Зерттеліп отырған Lbm.casei 27KS, Lac.lactis subsp.lactis 47MCA, 67MCA
штамдарына қарағанда Lbm.casei-34KS штамының нан пісіруде қолдануға тиімділігі
көрсетілді.
Негізгі сөздер:
антагонизм, микроорганизм, картоп таяқшасы, штамм, ұн, қамыр.
Сүт қышқылы бактериялары күні бүгінге дейін өзінің маңыздылығын жойған
жоқ. Ол тамақ өнеркәсібімен бірге медицинада, мал шаруашылығында, ауыл
шаруашылығында малдың жемдік сүрлемін дайындауда, ет, балық өңдеуде,
косметикада, сонымен бірге нан пісіруде кеңінен қолданылады.
Астықтағы спора тасымалдамайтын бактериялардың жалпы саны 2
10
5
–
8:10
6
кл/г. Жоғары ылғалды жағдайларда астықты сақтау кезінде бактериялар тез
арада астық ішіне еніп кетеді. Астық ылғалдығы жоғары болғанмен, соғұрлым ұн түсі
жаман және шикі желімтігінің төмендеуі анық болады. Астықтың бөгде
микроорганизмдермен тұқымдануы 20
0
С
температурада су құбырындағы
қайнатылған суда жібіту кезінде байқалады, осы жағдайда микрофлораның тез
дамуы болады, мезофильдік бактериялардың, колибактериялардың, картоп
таяқшаларының, фекальді стрептококктардың, сонымен бірге Aspergillus және
Pencillium түрінен құралатын саңырауқұлақ флорасы өкілдерінің саны көбейеді.
Сүт қышқылы бактерияларының бактериоцидтік және бактериостатикалық
әсерінің бар екені белгілі. Нан пісіруде картоп ауруын тудыратын бактериялар
тобына сүт қышқылы бактерияларының антагонизм көрсетуінің ғылыми және
практикалық маңызы орасан.
Қазіргі кезде жеке меншік, әрі кішігірім нан пісіру өндірісінің жаппай етек
алуына байланысты ұнның, қамырдың микрофлорасына көңіл дұрыс бөлінбеуде.
Ұнда және бидайда әртүрлі споралы бактериялардың, әсіресе нанның картоп
ауруын тудыратын B.mesentericus және B.subtilis микроорганизмдерінің кездесетіні
белгілі. Ол микроорганизмдер нанның сапасын төмендетіп, сақталу мерзімін
азайтады. Зиянды микроорганизмдердің өсуін тежеу үшін әртүрлі химиялық заттар,
мәселен: попал, телозан, калий броматы, натрий диацетаты, сірке, пропион
қышқылдары, секілді препараттар қолданылады. Ал олардың белгілі бір дәрежеде
адам ағзасына тигізетін әсері болатыны сөзсіз. Ал сүт қышқылы бактерияларының
нанның картоп аурумен ауырмауда маңызы өте зор. Сүт қышқылы бактериялары өсу
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы
№ 4(39), 2015
123
және даму процесінің нәтижесінде сүт, сірке, құмырсқа қышқылдарын, спирт тағы
басқа да метаболиттер түзеді [1, 2, 3, 4, 5].
Сондықтан да қамыр дайындап нан пісіруде сүт қышқылы бактериялары
штамдарының В.mesentericus микроорганизміне әсері зерттелді.
Материалдар мен зерттеу әдістері
Зерттеу жұмысында Цесна – 1-ші сорт ұны, Х.Досмұхамедов атындағы
Атырау мемлекеттік университетінің «Биотехнология» ғылыми зерттеу орталығынан
алынған Lbm.casei 27KS, 34KS, Lac.lactis subsp.lactis 47MCA, 67MCA; B.mesentericus –
1K, 2K, 3K штамдары.
Сүт қышқылы бактериялары штамдарының споралы бактерияларға
антагонизмін анықтау үшін алдымен ұн, қамыр, наннан бөлініп алынған
B.mesentericus – 1К, 2К, 3К штамдарынан сұйылтпа жасап қатты қоректік орта
бетіне тамызып жаймаланып, сонан соң дөңгелек ойық жасап, сол ойыққа
қышқылдылығы 27
о
С-қа тең сүт гидролизатына отырғызылып өсірілген Lbm.casei
және Lac.lactis subsp.lactis бактериялары тамызылды, яғни ойыс әдісі қолданылды.
Достарыңызбен бөлісу: |