Метеорологиялық-климатологиялық энциклопедия
жүктеу/скачать 4,63 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- АТМОСФЕРАНЫҢ ЖЫЛУ РЕЖИМІ - а
| ҚҦРЫЛЫСЫ
- атмосферада барлық метеорологиялық ӛлшемдердің кеңістіктік ӛзгерісі байқалады. Атмосфераны. белгілі бір қасиеттерінің вертикальді бағытта ӛзгеруіне байланысты, қабаттарға бӛледі. Мысалы. температураның биіктік бойынша таралуы. ауа құрамының ӛзгеруі және зарядталған бӛлшектердің болуы, атмосфераның жер бетімен әрекеттесе сипаты және де атмосфераның ұшатын аппараттарға әсері. Атмосфсраның ауа құрамына байланысты гомосфера мен гетеросфера қабаттарына бӛлінетіні жоғарыда айтылды. Атмосфера қабаттарға әсіресе ауа температурасының биіктік бойынша таралуымен айқын бӛлінеді. Бұл термикалык қасиетіне байланысты атмосфера бес негізгі сфералық қабаттарға бӛлінеді гропосфера (орташа биіктігі 12 км-ге дейін). стратосфера (орташа алғанда 12-55 км аралығы). мезосфера (55-90 км аралығы). термосфера: ионосфера (90-800 км аралығы) және экзосфера (800 км-ден жоғары). Ол негізгі қабаттардың арасында тӛменгі қабаттың атымен аталатын жіңішке (1-2 км) ӛтпелі қабатшалар болады: тропопауза. стратопауза. мезопауза және термопауза. АТМОСФЕРАНЫҢ ЖЫЛУ РЕЖИМІ - атмосфераның жылу режимі деп ауа температурасының атмосферада таралу және ӛзгеру сипатын айтады. Атмосфераның жылу режимі, оның тӛселме бетпен және космостық кеңістікпен жылу алмасуы арқылы анықталады. Атмосфераның жогаргы қабаттарыныңтемпературасы негізінен күн сэулесін жұту арқылы, ал тӛменгі қабаты (тропосфера) температурасы жер бетімен жылу алмасу арқылы ӛзгеріп отырады. Күндіз күн сэулесін жұту аркылы алдымен жер беті кызады, сосын оның шашатын ұзынтолқынды инфроқызыл жылулық радиациясын жұту арқылы ауа жылиды. Түнде жер беті сәуле шашу арқылы салқындайды да керісінше ауадан жылу ала бастайды. Жер беті мен атмосфера арасында және атмосфера ішінде жылудың тасымалдануы (жылуалмасу) мынадай процесстер арқылы жүреді: 1. Молекулалық жылуӛткізгіштік. Ауа молекулалары тӛселме беткейдің молекулаларына соқтығысу аркылы жылу (энергия) алады. Бұлай жылуалмасу баска түрлермен салыстырганда ӛте баяу және аз молшерде жүреді. 2. Турбуленттік араласу. Атмосфера ауасының үздіксіз бейберекет араласып тұруын турбуленттілік дейді. Турбуленттік араласу арқасында атмосфераның тӛменгі жылы қабаттарыиан жогарғы салқын қабаттарына жылу тасымалданады. Бүлай жылуалмасу молекулалык жылуалмасудан мыңдаган есе жогары. 3. Жылу конвекциясы. Жылу конвекциясы деп, тӛменгі ауа қабатының қатты кызуы арқасында пайда болатын, бӛлек ауа кӛлемініц реттелген вертикальді қозгалысын айтады. Жылы ауа жеңіл болгандықтан жогары кӛтеріледі, ал ауыр салкын ауа (тыгыздыгы жогары) тӛмен түседі. Белгілі бір уақытта мүндай кіші қозгалыстар реттеліп, жогары багытталгап ірі ауа агыны пайда болады. Конвекция кұрьілықта тӛселме беткейдің эртүрлі қызуы арқасында пайда болады. 4. Радиациялық жылутасымалдау. Жер беті күн сәулесін жүлып қызганнан кейін, ӛзі инфроқызыл жылулық радиация шашады. Ол жылулык радиация атмосфераның тӛменгі қабатын жылытады. 5. Булану және конденсация процестері арқасында жылудың тасымалдануы. Су жер бетінен буланғанда, оған жылу жұмсалады. Ол су буы атмосфераға кӛтеріліп белгілі бір жагдайда конденсация (сублимация) процесі жүрсе, булануға жұмсалған жылу атмосфераға беріледі. Температураның вертикальді градиенті . Әрбір 100 метр биіктік сайын температураның ӛзгеру мәнін вертикальді градиент дейді (°С/100м); (5.2) Тӛселме беткей мен атмосфераның жылу балансы. Күндіз тӛселме беткей, ӛзіне келетін жиынтық радиация (Q) мен атмосфераның қарсы сәулешашуын (Е а ) жұтады және ұзынтолкынды сәулешашу (Е ж ) арқылы энергия жоғалтады. Тӛселме беткейдің қабылдайтын жылуы, тӛменгі кабаттарға атмосфераға беріледі және булануға жұмсалады. Түнде күннің радиациясы болмайтындықтан, жер беті нәтижелі сәулешашу (Е) аркылы жылу жоғалтады. Сонымен қатар булану немесе конденсация (шық, қырау) процестері арқасында жылу (LЕ) кетеді не келеді. |