Оқулық Алматы, 014 Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 9,2 Mb. Pdf көрінісі
|
О улы Алматы, 2014 2 аза стан Республикасы Білім ж не ылым ми
- Бұл бет үшін навигация:
- Қоршаған ортаның жоғары температурасы жағдайында жүретін адаптациялық физиологиялық механизмдер Механизмдер Адаптациялық өзгерістер
| Спортшылардың жылуға бейімделуі. Төзімділіктің көрінуімен
жүретін спорт түрлерінде жаттықтыру жəне жарыс жүктемелері тіпті, ортаның бейтарап жағдайында да дене ядросы температурасының 40°С-қа дейін айтарлықтай жоғарылауын тудырады. Бұл үлкен «ішкі» жылу жүктемесіне бейімделу реакцияларының дамуы үшін стимул болады. Жүрек-тамыр жүйесі, тер бездері жəне басқа мүшелер мен жүйелердегі мұндай реакциялар үлкен «сыртқы» жылу жүктемесіне (жоғары ауа температурасы мен ылғалдылығы) акклиматизациядан өткен адамдар реакцияларымен көптеген жағынан ұқсас келеді. Төзімділікті жаттықтыратын спортшыларда жүйелі жаттығу нəтижесінде жылу реттелуі жетілдіріледі: жылу өндіру төмендейді, тер түзілудің жоғарылауы есебінен жылу жоғалту қабілеттілігі жақсарады. Осылай жаттыққан спортшыларға жылу тітіркендіргіштеріне тер бөліну реакциясының жоғары сезімтал- дығы, дене беткейімен тер бөлінудің бірқалыпты таратылуы тəн келеді. Сəйкесінше, спортшылардың ауаның кəдімгі немесе жоғары температурасы кезіндегі жұмыс уақытында сондай абсолютті жүктемені орындайтын жаттықпаған адамдарға қарағанда, ішкі жəне тері температурасы төмен болады. Спортшыларда тердегі тұздар мөлшері де аз болып келеді. Төзімділікке жаттықтыру үдерісінде бейтарап жағдайларда қан айналымдағы қан көлемі ұлғаяды, қан айналысын оның тері тор- лары арқылы төмендеуімен жүретін қайта тарату реакциялары жетілдіріледі. Бұл тері температурасын төмендетеді жəне дене ядро- сынан оның беткейіне жылудың өтуін жоғарылатады. 14-кесте Қоршаған ортаның жоғары температурасы жағдайында жүретін адаптациялық физиологиялық механизмдер Механизмдер Адаптациялық өзгерістер Тер бөліну Жұмыс кезінде неғұрлым жылдам бастапқы тер бөліну, яғни тер бөлінудің температуралық табалдырығының төмендеуі. Тер бөліну жылдамдығының жоғарылауы. Дене беткейімен тердің неғұрлым бірқалыпты таратылуы. Тердегі тұздар мөлшерінің төмендеуі. 299 14-кестенің жалғасы Қан жəне қан айналу Жүректің жиырылу жиілігінің төмендеуі. Систолалық көлемнің артуы. Тері қан айналымының күшеюі. Қан айналымдағы қан көлемінің артуы. Жұмыс гемоконцентрация дəрежесінің төмендеуі. Неғұрлым қанды жылдам қайта таратылуы (тері тамырлары жүйесіне). Қан айналымның дене беткейіне тақауы жəне дене беткейімен оның неғұрлым тиімді таратылуы. Жұмыс кезінде жатыр жəне бүйректік қан айналысы азаюы. Зат алмасу (метаболизм) Негізгі алмасудың төмендеуі. Стандартты (жеңіл) жұмыстың оттектің құндылығының төмендеуі. Жылу реттелу Тыныштық күйде жəне бұлшық ет жұмысы кезінде дене ядросы мен қабығының температурасының төмендеуі. Дененің жоғары температурасына организмнің тұрақтылығының өсуі. Тыныс алу Ентігудің азаюы (жиі жəне беткі тыныс алу). Сайып келгенде, спортшыларда тұрақты төзімділікке қарқынды жаттықтыру нəтижесінде тіпті, бейтарап температуралық жағдайларда да жылуға бейімделуге тəн белгілі физиологиялық механизмдер жетілдіріледі. Сондықтан төзімділікке жақсы жаттыққан спортшылар жаттықпағандарға қарағанда, көбіне, ыстық жағдайларда жұмыстарды орындауға жақсы бейімделеді жəне ыстық жағдайларда аз қуаттылықты жұмыстарды орындау барысында неғұрлым тез акклиматизацияланады. Сонымен бірге тіпті, жоғары спорттық жаттықтырылу дəрежесі жəне сыртқы ортаның бейтарап жағдайындағы кез келген сипаттағы жаттықтыру, егер спортшы жоғары ауа температурасы мен ылғалдылығы жағдайында жарысқа түсетін болса, оған қажетті арнайы жылуға бейімделуді толығымен алмастыра алмайды. Бейтарап (немесе суық) жағдайларда жаттыққанда туындаған жылуға адаптациялық бейімделу ыстық жағдайларда қарқынды жұмыстарды тиімді орындау үшін жеткіліксіз болып табыла- ды. Жоғары ауа температурасы мен ылғалдылығы жағдайында өткізілетін жарысқа дайындалу кезінде спортшыны сондай 300 жағдайларда жарысқа дейін 7-12 күн бойы жаттықтыруды бастау қажет. Егер мұндай жағдайларда жаттықтыру мүмкіндігі болма- са, жылудың берілуіне кедергі жасайтын жəне тердің булануын шектейтін костюмдер («терлеме»-«потник») қолдану керек. «Тер- лемеде» жаттықтыру ортаның ыстық жағдайында жаттықтыруға қарағанда аз болса да, жоғары жылуға тұрақтылық əсерін тудырады. жүктеу/скачать 9,2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|