Оқулық Алматы, 014 Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
Оттегіні максималды пайдалану (ОМП)
жүктеу/скачать 9,2 Mb. Pdf көрінісі
|
О улы Алматы, 2014 2 аза стан Республикасы Білім ж не ылым ми
| Оттегіні максималды пайдалану (ОМП)
Жүзуге жаттықпаған адамдарда жүзу кезінде ОМП жер үсті жағдайларына (мысалы, тредбанда жүгіру кезіне) қарағанда орта есеппен, 15-20% төмен. Неғұрлым жүзгіштің жаттығу дəрежесі жоғары болған сайын соғұрлым оның «жүзгіш» ОМП (жүзу кезінде анықталатын) абсолютті («жер үсті») мөлшеріне жуық болады. Жоғары дəрежеде жаттыққан жүзгіштерде байқалған «жүзгіш» ОМП тредбанда «тауға» жүгіру кезінде анықталған абсолютті мөлшерден орта есеппен шамамен, тек 6-8% төмен жəне шамамен, велоэрго- метрде жұмыс кезіндегі ОМП тең болады. Айтулы жүзгіштерде жүзу 344 кезіндегі ОМП жүгіру кезіндегідей немесе тіпті, одан біраз жоғары да болады. Бұл мəліметтер судағы дененің горизонталды қалпы (жер үсті жағдайындағы жұмыс кезіндегі кəдімгі вертикалды қалыптан айырмашылығы), аз бұлшық ет массасының активациясы жəне қол мен иық белдеуі бұлшық еттерінің басым жұмыстары (жер үсті локо- моциялары кезінде аяқ жəне кеуде бұлшық ет жұмыстарының басым болуынан айырмашылығы) сияқты жүзудің бірегей ерекшеліктері- мен байланысты жүзу жаттығуының жоғары ерекшелігі (спецификалығы) туралы көрсетеді. Сəйкесінше, жер үсті жағдайында өлшенген ОМП-ды жүзгіштің аэробтық жұмысқа қабілеттілігін бағалау үшін қолдануға болмайды, ал оның максималды аэробтық қуаттылықты арттыруға бағытталған жаттықтырулары негізінен жүзу болу керек. Түрлі əдістермен жүзуде ОМП-ға жету əртүрлі жылдамдық кезінде болады: басқа əдістерге қарағанда брасс əдісімен жүзуде – аз жылдамдықпен жетеді. Бірдей əдістермен жүзу кезінде аз жаттыққан спортшылар көбірек жаттыққан жүзгіштерге қарағанда өздерінің ОМП деңгейіне неғұрлым төмен жылдамдықта жетеді. Айтулы жүзгіштер, əсіресе, стайерлер (ұзақ қашықтыққа жүзгіштер) жоғары ОМП ерекшеленеді: жүзу кезінде орта есеп- пен 5,2 л/мин. (4-6 л/мин) жəне тредбанда жүгіру кезінде 5,4 л/мин. (4,7-6,4 л/мин), яғни айырмашылық орта есеппен, 5,6% құрайды. Сəйкес көрсеткіштер əйелдерде – 3,4 л/мин. (2,9-3,7 л/мин) жəне 3,6 л/мин. (3,4-4 л/мин) болады. Салыстырмалы «жүгіру» ОМП (дене салмағының 1 кг-на) ерлерде орта есеппен 68,6 мл/кг-мин. (62,5- 76,4), əйелдерде – 55,3 мл/кг-мин. (47,8-61,2), яғни төзімділіктің көрінуін қажет ететін спорттың «жердегі» түрлері өкілдеріне қарағанда төмен болады. Жүзгіштердің көбіне стайер-жүгірушілерге қарағанда салмағы көбірек. Сондықтан оларда салыстырмалы ОМП жақсы стайерлер- ге қарағанда азырақ келеді. Жүзу кезінде дене салмағы өте аз бо- лады жəне «жер үсті» локомоцияларынан айырмашылығы жүктеме факторы ретінде ешқандай рөл атқармайды. Жүзу кезіндегі энергия шығыны жүгіру кезіндегі сияқты дене салмағына пропорциялы емес. Сондықтан жүзгіштердің максималды аэробтық мүмкіндіктерін абсолютті ОМП (л/мин) бойынша бағалаған дұрыс. |