уыршацтарга конфеттер жабыстырып

С а б а к е т к 1 з у м е т о д и к а с ы
Кешке карай, шам жарар кезде, уйлердщ терезелершен шамдардьщ б1р1- 
нен сон, б1ршщ жана бастаранын балалармен б1рлжте бакы лау. С абакк а кара 
коцыр туст1 парак караз бен ашык 
к ы з р ы л т
сары туст1 бояу беру. Улкен парак 
кагазды так тага б е к т п , «шамдардьщ калай жанранын» керсету. Б1рнеше рет 
бояу ж ару аркылы «жанып турран шамды» терезеден балалардыц ездер1 кер- 
сете б1лу. Суреттерш де б1ртшдеп «шамдар» пайда бола бастаган кезде «Мше, 
балалар канша уйге шам жакты! Барлык жер ж ары к болды!» деп балалар 
куаныш тарын б1лд1р1сед1.
Балалар денес1И1ц дуры с усталуы н, одан соц кылкаламды калай устага- 
нын, оны бояура калай матырранын жэне т. б. бакылау. С у р ет п салып б тр -
ген соц каж ет деп табылранын стенд1ге кою. Ал сабак соцынан ездер1нщ сал- 
ран суреттер^н кызыксынып карауы на мумк^нд^к беру.
Е с к е р т у
Ж ы л 1Ш1нде сабактар кайталануы мумк1н. Б ул кезде караздыц (уй салу 
у ш ш ), бояудыц (терезе ушш) тусш езгерткен жен.
Ал балалар ею туст1 бояумен сурет салуды уйренген кезде (ек1 кылка­
ламды пайдалана отырып), б1р уйге турл! шамдарды «жаруларына» болады.

С0БИЛЕРД1К ЕК1НШ1 ТОБЫ
Сэбилердщ екшип тобында сурет салу, ж аб ы сты ру жэне ап- 
пликацияны окытудыц мшдеттер1 курделене туседь
Ж а с ы тертке караран 
бал ал ард а кабы лдау, 
ойлау, есте 
с ак та у сиякты кептеген психикалык процестер жет1лш, дами 
туседь Б а л ал а р д а н е п з п тустер мен кейб1р формалар туралы 
т у а ш к т е р б1рте-б1рте калы птаса бастайды. Мунын; бэр! бейне- 
леудщ ж ан а мш деттерш усы нуга м у м к ш дж бередь Б а л а л а р ­
дыц децгелек, Т1к бурышты, ушбурыш ты, сондай-ак тузу сызык 
пен олардыц киылысуынан пайда болатын эр турл1 заттарды ц 
формасын сурет салу, ж аб ы сты ру аркылы бере б1лу1 уйрет1ле- 
Д 1. 
Б ал алар б!р немесе б1рнеше белшектен куралаты н эр турл1 
у лкен дш теп заттарды бейнелеуд1 мецгередь
Заттарды ц формасын бере б1лу1 уш ш балаларды форма жа- 
сайтын кнмылга уйрету керек1. Программа балаларды алра- 
шында мейлшше карапайым, содан кешн кэд1мпдей курдел1 
формаларды бере б1луд1 уйрететшдей е т ш п ж асалган. Муныц 
031 балаларра ездерш коршаган дуниедеп коптеген заттар мен 
кубы лы старды бейнелеуге мумкшд!к беред1. Сэби лердщ екшип 
тобында бала форма жасайтын кнмылмен бейнелеудг кан- 
шалыкты ж ак сы мецгерсе, ол осы формадан туратын кез келген 
заттыц бейнесш, тагы сондай келесы ерш де жец1л еркш ж асай 
алады.
Б
1
р максатты коздеген кимылдыц бэрг ол жонш де алдын ала 
ойланылган н е п з п мэселеге сэйкес келетш1 б е л п л ь Колмен жа- 
салатын кимыл туралы тусш ш кору, 
сондай-ак кинетикалык 
(кимыл-сезу) к аб ы лд ау процес
1
мен калыптасады.
Колдыц форма ж аса уд а гы кимылдары сурет салу мен жа- 
быстыруда эр турлк бейнеленетш заттардыц кецютпстеп ара- 
катынасыныц ©зше тэн касиет1 сурет салуда контур 
с ы з ы р ы
аркылы, ал ж абы сты руда — масса мен улкендщ шама аркылы
1 Дайын форма алатындыктан, аппликация кезшде сэбилер форма ж асай ­
тын кимылды мецгермейд!.
27

бер1лед1. Сурет сялу к езш д еп колдьщ к,имылы оньщ сипатына 
карай (басуга ж ум сал аты н куш, екшн, узакты к) парьщ ет1лед1.
Затты н форм асы мен оны бейнелеу алдында зерттеу жолы- 
мен тэрбиеип балаларды таныстырады. Бул процеске заттын 
контуры мен формасы бойынша болатын кол кимылы да жата- 
ды. Кол кимылынын сипаты заттьщ формасыныц ерекшел1пне 
байланысты. 
К андай да бол сын б1р заттын формасын сурет 
салу аркылы, ж аб ы сты р у аркылы бе р у д е п кажетт1 кимыл мен 
оны зерттеу процесшде колданылатын кимыл арасында белпл1 
дэрежеде ук с ас т ы к болады. Сейтш , денгелек формалы затты 
ж а с а у караздан кол узбей ж асалаты н б!р тутас кимылды ж э ­
не дуры с денгелек ж а с а у уш ш бгрте-б1рте, б1р калыпты буры- 
лып отыратын кимылды к а ж е т етедй А л Т1к бурышты контурлы 
затты салганда алдымен кабы рралары сызылады, эрбгр бурыш­
ты ж а с а г а н сайын бгр 
токтал ады да барыт езгерт1лед1. Б1р 
барыттагы кимылдын узак,тыры заттьщ кабырраларынын, узын- 
дырына байланысты.
К андай да болсын б!р заттын бейнес1н ж асаура багытталран 
кимылды мецгере отырып, ол кимылдын сол затты зерттеу ке- 
з ш д е п кимылмен ук;састыгы барына бала тусш е бастайды. Сей- 
Т1П, бал ал ард а б1рдей формалы 
заттарды зерттеудеп кимыл 
мен оны бей нелеудеп кимыл туралы
ж алпы 
тус1Н1К 
калып- 
тасады.
СэбилерД1Ц е к ш и й т о б ы н д а буры нры д е н г е л е к ж э н е т у р а ба- 
р ы ттагы к и м ы л д а р с а к т а л а отырып, оньщ у с т ш е ж а ц а дарды- 
л ар к а л ы п т а с т ы р у б а с т а л а д ы . Б у л д е н г е л е к ф о р м а л ы заттьщ , 
т у р а сы зьщ ты
ж э н е
о л а р д а н п а й д а б о ла ты н т у р а сы зы кты
к о н т у р л ы з а т т ы н с у р е т ш с а л у д ы , со н д а й -а к бейнеленгенд1 б о я у
ш е б е р л 1Г1н мен,геруд1 т а л а п е т е д ь
Сэбилерд1н ен алраш рет ж асаура тап болатыны жэне мей- 
лшше карапайымы — денгелек форма. Д ен гелек формалы за т­
ты бейнелеуд1 балаларра эр турл1 мазмунда уйретуге болады.
Тэрбиегшлер программалык мазмун мен саб ак такырыбын 
жи1 ш атастырады: олар программада у л п рет1нде керсет1лген 
б 1 р заттьщ сурет1 салынбай к алса немесе ол зат жабыстырылып 
ж асалм ай к ал са программалык оку орындалмады деп карайды. 
Балаларра денгелек формадагы заттын сурет1н салрызып уйре­
ту уш1н оларра сакинаны, денгелект1, сабын кеп1рш1пн, ауа ш а­
рын, к ар агай бур1н, допты, алманы, жидект1, апельсинд1, жац- 
ракты жэне кептеген баска заттарды бейнелеу усынылады. Ал 
тэрбиеш1 сурет салу, ж аб ы сты ру мен аппликация уш ш б а л ал а р ­
ра эбден таныс, олардын ездер1 ж ш ойнайтын заттарын тандау 
керек.
Б1рнеше бел1ктен туратын заттарды бейнелеуд1 уйрену ке- 
31
нде де моншактарды, неваляшкаларды, кар баскан жерд1, 
гул- 
дерд1, Ж1пке 
Т131лген 
шарларды, эр турл1 ет1п Т
131
лген сылдыр- 
мактарды, балапандарды жэне 
т. 
б. пайдаланура болады.
28

Мынадай сабактан мысал келт
1
рш кврелж. Ол марттыц ор­
та шеншде вткен.
Тэрбиеип жуы рда рана мамаларына сыйлык ушш эдем! гулдерд1 ж ел1м- 
деп жасаганын есше 
салады. 
«Ал 
бупн ,— дейд1 
ол,— гулдщ суретш са- 
ламыз».
Балалар белмесш деп вазада табиги гулдер турран, оны балалар_ кеш еп 
куннщ карсанында рана тамаш алап керген. Сонымен б 1рге тэрбиеип куры- 
лысы онша курдел1 емес б^рнеше улкен гулдщ туймедагы (ромаш ка), кырмы- 
зы (ногатка), кы згалдак (мак) бейнелешлген иллюстрациясын тандап алып, 
ертенпсш оларды да керсеткен болатын. Тэрбиеип гулде езек болатынын, ол 
езект! гул жапыракшалары коршап туратынын айткан. Ал кекнэрдщ гул жа- 
пырактары улкен эр1 денгелек, туймедарыньщ жапырактары ж щ ш к е, гулдщ
темен жарында сабагы бар, сабакта ж апырактар.
«Кай гулдщ суретш салгысы келетшш юмнщ к ер се тю а келед1?»— деп 
тэрбиеип сурайды да, Катяны шакырады. К атя тактага шегелеген парак к а ­
разра ж уан домалак, езект!, оньщ айналасындары усак гул жапырактарын 
салады. П едагог оньщ кандай жаксы гул салранына балалардын назарын 
аударады . Содан сон балалардын барлырыньщ колдарына кылкалам алуын 
буйырады да оны калай у ст а у керекп'пн керсетед!, бакылайды, эар е се топка 
ж аца келген балаларра, сондай-ак эл1 дуры с у ст ау дардысы калыптаспаган- 
дарра ерекше назар аударады , оларра келш колдары мен саусактары н тузейд1 
(мундай тексеру бар баланы бегемеу ушш тез ктелу1 керек, ал кейб1реуле- 
рше сзл кеипрек, сурет салура бэр1 б1рдей юр1скен 
кезде, келуге 
де бо­
лады) .
«Ал енд1 сурет салындар!»— дейд1 тэрбиеип. Балаларды н устелдерш де 
Кызыл, сары, жасыл, 
к ы з р ы л т
, 
к еп л д 1р туст1 бес бояу; эдеттеп ж азу кагазы- 
ньщ ул к ен д т н д е й ак, караз. К ейб1р балалар, К атя сиякты, кулл1 бет кагазды 
толтыра 1 р 1 етш салады, баскалары (Павлик, Валя) усак етш салады, сон­
дыктан б!р бетке ею-уш гул-ак сыяды. Тапсырманы тез орындап, тары да с у ­
рет салрысы келген балаларра тэрбиеип жана кагаз бередк
Ляля денгелек форманы сызуды эл1 ж аксы б1лмей жатып, гулдщ ортасы- 
на дак салды да, сол дактан барлык ж акка тузу сызык — гул жапырагын 
ж ур г13Д1 (бул кыз балалар бакшасына 
ж уы рда гана 
келген, сондыктан ол 
кыздьщ сурет салганы ушш тэрбиеип оны кетермелеп койды).
Миша денгелек форманы бейнелеуд1 эл1 менгерген жок. Сондыктан тэр- 
биеип онын колынан устап екеу1 баска кагазга гр! етш денгелек форманы 
салды. Осыдан кешн барып Миша ез кагазына гулдщ езепн салды. Б 1рак 
онын кол кимылы эл1 сеш мпз, сондыктан да салган формасы 
онша тузу 
болган жок.
Калган барлык балалар тапсырманы жаксы орындап шыкты, ал кейб1- 
реулер1 Т1ПТ1 б!р суретпен шектелш калган жок. Суреттер б1ртшдеп тактага 
койыла бастады. Тэрбиеип балалардын ашык та, эдем1 суреттерд1 кеп салга- 
нына кеш л аудартады жэне эркайсысыньщ салган суреттер1 б1р-б1рше укса- 
майтынын айтады. Содан сон гулдердщ боялуы, улкендш , гул жапырак- 
тарыньщ шипш жагынан эр т ур л ш п н керсетуд! етш едь
Балалар ез суреттерше катты куанысады.
Балаларра ет.кенд! толык менгерш болранша ж ац а форма- 
дары затты бейнелеуд1 усынура асьщпацыздар. Ен, жаксысы, 
кектемге таяран кезде Т1к бурышты формалы затты бейнелеуд1 
уйрете бастаран жен. Б алалар ездер1 ойнайтын кубикт1, жа- 
лаушаларды, терезелерд1, пряниктерД1, карапайым кубылыстар- 
ды (каш аларды, кораларды, 
м у н а р а л ар д ы ), устел устшдег1 
курылыстарды, пияз немесе сулы 
салынран жэипкт1, арбаны, 
вагондарды тары баскаларды жел1мдейд1 немесе суретш сала-
29

со
о
«К1шкене эдем! шарлардын, суретш саламыз».

ды. Т
1
к бурышты формалы затты бейнелеуд1 уйрету кезшде 
тэрбиеии балаларра денгелек формалы заттын. суретш салгыза 
немесе оны жел1мдете алмайды деген угым шыкпаура тшс. Ай- 
наладагы кептеген кубы лы стар балаларды катты кызыктырады. 
Кектем келд1, агаш ж ап ы рактары кершш , алрашкы гулдер де 
пайда бола бастады. Б алалар мунын бэрш щ суретш ете кызы- 
ра отырып салады, оларра мумкш пллш турызу керек (т1к бу- 
рышты заттарды балалар 
жабыстырып жасайды: бул форма 
пластикалык материалдын касиетш е сай келмейд1).
Тш бурышты формалы заттын 
суретш салранда кимылды 
токтатып, бурыштарды шырару уш ш онын багытын езгертш 
отыру талап ет1лед1. Алрашкы кездерде дер кезшде токтау, б а с ­
ка багытта сызык ж у р п з у , дуры стап бурыш шырару балаларра 
ете киын болады. Балаларра 
тш бурышты форманы суретке 
сала б1луге кемектесу уш ш ондагы жеке сызыктарды 
с ы з р ы з ы п
уйрету эд1сш колданган жен. Айталык, алдымен балаларра го­
ризонталь (келденен) сызык журпз1лген кагаз таратылып бе- 
р1лед1. Б
1
рак саб ак та осы сызык устш е Т1гшен койылган юршш- 
тщ суретш салу усынылады. 0рб1р 
ю р ш ш тщ суретш салу 
кезшде бала ж огары дан темен карай келденен сызыкка дешн 
ею сызык ж у р п з ш , онын жорарры жарын косады. Сонда Т1к 
бурышты ю р ш ш тщ сурет1 келш шыгады. Аз орын калдырып 
барып бала тш н ен турран еюнпп ю р ш ш тщ суретш салады ж э ­
не т. т. Б а ск а б1р саб ак та тэрбиенп эз1рлеген келденен сызык 
ж ал ауш ал ар б е к т л ш кер1лген жшт1 бейнелейд1, сол жштен б а ­
лалар темен карай ею сызык ж у р п з ш , оны косса, Т1к бурышты 
ж ал ауш ал ар пайда болады.
Соцынан непз болатын мундай сызыктарды балаларды н ез- 
дер1 ж у р п з е д ь мысалы, жерд1 
керсету уш ш сызык ж у р п з ш , 
оньщ у стш е б 1 р кабырра, одан сон еюнпп кабырра болатын сы ­
зык жург1зед1 де, онын бас жарын косып, уйнпк жасайды, сей ­
тш, 
балалар 
дурыс 
кимылды 
уйрену1 уиин Т1к 
бурышты 
шнпннщ суретш салу кезшде токтап-токтап сызык ж у р п з у д ь
дурыстап бурыш шыраруды уйрету керек, буран тэрбиенпнщ 
«тура калдык» немесе «токта» деген сиякты сездер1 кемектесед1.
Осылайша, таякш ага б е к т л г е н ж алауш аны н суретш салу- 
ды усынура болады. Ж а лауш ан ы н эрб1р кабырра 
с ы з ы р ы н
ток- 
таусыз кимылмен сызу керек: жогарры 
с ы з ы р ы н
— солдан онга 
карай, кабыррасын — жогары дан темен, теменп сызыгын — он- 
нан солга карай, сол ж ак кабыррасын — теменнен ж огары к а ­
рай б 1 р - б 1 р тарту эд1С1мен сызу керек. Т ерт еш сызылып бол ­
тан сон, балалар ж алауш аны беютш, колмен устайтын таякша- 
ны салады.
Балаларды н к е п ш Ш п
бурыш шырару кезш деп кимылды 
уиренген сон, жекелеген балаларра сез ж узш де жен а л т е у э д ь
сш пайдаланган жен.
Бул ж астагы балалардын бел сен д Ш п артады да, айналасын- 
да болып ж аткандарды улкендердщ к е м е п н с
13
-ак онын ез1 дер-
31

бес [ с т е п а келедь Бул касиетт! дамы та отырып, сурет салу, ж а ­
быстырып ж а с а у саба-ктарында оран арка суйеу керек.
Тэрбиепп, м ум к ш дш тщ барынша, каж етт! кимылдарды б а ­
лаларды ц белсенд1 мецгеруше тырысуы керек. Сондыктан к а н ­
дай ш п пндеп затты болсын алрашкы бейнелеу кезшде ол кол 
кимылын аньщ керсетш, содан сон суреттщ калай салынатынын 
немесе жабыстырылып кал ай ж асалаты ны н кврсетуге б1рнеше 
баланы б1р-б1рлеп тактара шакырады, барлык 
балага ауада 
кол кимылын ж ас а т у д ы усынады. Сонда бал ал ард а сол кездеп 
затты бейнелеуге кажетт1 кимылдар ж е н ш д е п т у с ш ж кезшде 
де колмен калай кимыл 
ж а с а у керект1п ж е н ш д е п осындай 
форманы есте сак тау ды балаларра усы ну керек. Е н д т жерде 
тэрбиепп еш нэрсеш керсетуге 
тшст! емес. Балдыррандарра 
форма ж асайты н кимылдарды окытудын мундай жолы тек бул 
форма балаларра туцрыш рет кездескен жардайда рана Т1келей 
керсетш, калган жардайлардын бэршде де балал ардьщ ез тэ- 
Ж1рибес1не суйенуге м ум к ш д ж бередь
Мысалы, тэрбиепп балаларра 
кубиктердщ суретш салуды тапсырады. 
Буран дешн балалар ж алауш аларды ж ел1мдеген, одан кешн оны таякш асы- 
мен коса салран. Демек, олар Т1к бурышты формамен жэне оны суретте бей­
нелеу тэсш м ен таныс деген свз. «Карандарш ы,— дейд! тэрбиени,— устел ус- 
тш деп кубнктер кандай жаксы. Сендер онымен ойнауды, уй курылыстарын 
ж асауды унатасьщ дар. 
Ал сендер 
б уг1н 
солардьщ
суретш саласындар». 
О ларды назар аударып мукият карап шыгуды, онын формасын айтуды та п ­
сырады. Балаларда ун жок, сонысына Караганда ж ауап беруге киналатын 
тэр1зд1. Ал тэрбиеш1 бул не форма деп сур ау ушш б1реулерш тактага шакы- 
рып, кубиктерд1 алуды усынура, онын кабырралары бойынша кол ж уп р тш
керуге тапсырма беруге асыкпайды. Сонымен е з 1мен-ез1 сейлес1п: «К,абырра, 
бурыш, тагы да кабырга, тагы да бурыш... Бул форма калай аталады?» Кей- 
б1реулер1 кол квтеред1. «Тертбурыш ты»,— дейд1 Катя. «Т1к бурышты»— деп 
В аля аныктай тусед1. Тэрбиеш! балалар ж ауабыньщ дурыстыгын айта оты ­
рып, т1к бурышты формадан н е т желгмдеп, кандай сурет салганын естер1не 
тус1руд1 тапсырады. Балалар ж алауш аларды атайды.
Тэрбиеш1 Ваняны тактага шакырып (бул бала форма жасайтын кимылды 
тез эр1 бер1к мецгеред1), кубиктерд1Н сурет1н барлык балаларра салып керсе- 
т у д 1 тапсырады. Ваня суретт1 эр б1р бурышта к1Д1р1С жэне кимыл багыты 
бойынша бурылыс жасай отырып, тутас кимылмен ерк1н 
салады. Тэрбиеш1 
Ваняныц сур етт1 дуры с салып жатканына назар аудартады. Осыдан сон б ар ­
лык балалардыц кубиктщ сурет1н калай салуы керект1г1н саусактарымен 
ауада керсетуд1 тапсырады. Бул кезде форма жасайтын кимылды баяу мец- 
геретш балаларра ерекше назар аударылады. Ондайларра кол кимылдарыц- 
ды тары 61 р рет керсетщ дер дей отырып, булардыц кол кимылын бакылай- 
ды. Сейт1п, ец акырында барлыгына карындаш алып (ездер1не унаган кез 
келген туст1 кары ндаш ты), сурет сала бастауды буйырады. Балалар сурет 
салуга К1р1сед1, ал тэрбиеш1 ец алдымен сурет салуда киналып отырран 
балаларра келедй
Оля колын кагаздан алмай, тутас кимылмен салып жатыр. Оныц салган 
61 р бурышы дурыс шыгыпты, ек1нш1с1н салган кезде карындаш устаган ко- 
лыныц екп1н1н токтата алмай, бурышын догалдандырып 
алыпты. Тэрбиепп 
кубикт1 
алады да, 
кыздыц 
колынан 
устап, 
бурылыс 
жасайтын эрб1р 
бурышка келгенде айтып тус1нд1ре отырып, кубиктщ контуры бойынша кол 
кимылымен 61 р айналып шыгады. Осыдан соц барып Оля да эрб1р бурыш­
ка келген сайын ерекше тырыса отырып, аурыс сызатын болады.
32

г
«Шашыранды кубиктер».
Лена, Таня, Анялар — бул топтагылардын, 1шшдеп ен кш кентайлар жэне 
олар бала бакшасына ж уы рда рана келгендер. Олар эл1 карындашты да д у ­
рыс 
устауды б1лмейд1. Тэрбиеип 
олардыц колдарындары карындаштарын 
унем1 дерл1к дуры с устатып ж уредк Балалар сурет салура ю ркпейдк Таня 
мен Ленаны абыржушылык пен шарасыздык бплеп жан-жарына карарыштай 
беред1. Аня тук тыныш отырмайды жэне 
ауыз жаппай сейлейдь Тэрбиеип 
оларра айырыкша назар аударып (баскалары бул кезде сурет салып ж ата- 
ды ), кубиктщ суретш сал у кезш деп кимылды ауада керсетед1, оларра бул 
кимылды кайталатады , сейтш, 
осындай 
кимылмен сызьщдар дейдь Аня 
осыдан сон, сурет сала бастады, б1рак оньщ тым асырыстык ж асауы бурышты 
дурыс шыраруына кедерп келт1ред1 де, соныд салдарынан кейб1р бурыштары 
доралданып калады. Таня мен Лена бурынрысынша сурет салмайды. Бул кезде 
педагог ол кыздардьщ эрб1реу1Н1н колынан устай отырып, кажетт1 кимылды 
(жеке парак кагазга) керсетед1. Тек осыдан кешн гана кыздар сурет сала 
бастайды, б^рак оте сылбыр 1стейд1 эр1 сен1мс13. Дегенмен де салган формасы 
дурыс шыгады. Балалардын кеп ш ш п н щ б1рнешеден кубикт1н сурет1н сал- 
ганын керген сон, тэрбиеш1 олардьщ кез тартарлыктай эдем! болуы уш1н 
бояуды буйырады. Бояуды тек бгр багытта (жогарыдан темен немесе оцнан 
солга карай), колмен катты С1лтемей, сызыктан да шыгып кетпей жург1зуд1ц 
к а ж е т т т н ескертед1.
Тэрбиеш
1
с аб ак басталар алдында сурет бояу туралы эдеЙ1 
айтпайды; ейткен! балалар ездер1не курдел! болып есептелетш
2—974
33

форма жасайтын кимылдарды мен,геру1 каж ет, сондай-ак б
1
рден 
б ер
1
лген кептеген н ускауларды ойдарыдай орындай алмайды да. 
Сондыктан педагог алдымен балаларра бейнелеу уш ш е з
1
ю р ь
суге мумк1нд1к беретш т у а ш к беред1, сонан сон бейнелеу аяк- 
талган кезде балал арды н назарын баска м ш д е г и шешуге, ягни 
сурет бояура аударады.
Егер тэрбиепп сурет салура юргсе алмай отырран кейб1р б а ­
лаларды керсе, онда дара турде косымша окытуды колдануга 
тырысуы керек. Б ал ал ард ы н колы ©те э л а з , сондыктан ол ка- 
жетт1 кимылды ауад а керсете де алмайтын, сурет те сала ал- 
майтын, ж абыстырып ж асай
да 
алмайтын жардайлар болуы 
мумкш. М ун дай да бала колын ©з колынызга альщыз да, жеке 
каразра онымен б1рлгкте сурет сальщыз немесе колын алган 
куйде, баламен б1рл1кте 
балшыкты 
илеп домалатьщыз. Осы 
кезде кимылдын сипатын ашып, дэл т у с ш д
1
ретш: «балшыкты 
мше былайша айналдыра отыра кысып домалатамыз» деген 
сиякты сездер пайдалы болмак. Мунын улкен к е м е п тиедк 
©йткеш бул кезде бала кандай кимылдын к а ж е т т т н «сезедЬ>, 
ол кимылдан кандай 13 калатынын да жэне не 1стеу к е р е к т т н
де тусш едк
С©йт
1
п, тэрбиеш1 б1рде балаларра юш кене шарлардын су- 
рет1н салуды тапсырады. Д ен гелек формадагы заттардьщ су- 
ретш балалар буран деЙ1н салып уйренген, сондыктан зерттеу- 
ден сон б алаларды н ю ш кене шардыц кандай денгелек екенш, 
к
1
шкене шардын с у р е т
1
н олардын калай салатынын кол С
1
лтеп 
а уад а керсету1 б1рден талап ет
1
лед
1
. Б ал ал ар муны керсеткен 
сон колдары на карындаш алып, сурет сала бастайды. Ал топка 
ж ан а келген кыз Аленуш ка « С у р е г п калай салу керек?» деп 
сурайды. Бул кыздьщ да сурет салуга б1рден к1р1С1п кету1 у ш
1
н 
«ауада кол кимылмен кал ай керсеткен болсан, дэл солайша 
суретт1 де сала бер!» деп ж а у а п беру ж етю лж т1 болады.
С е й т 1п, Т1келей к е р с е т у г е асы р уд ы н к а ж е т 1 ж о к , ен алд ым ен 
б а л а н ы н ез бет1мен э р е к е т ж а с а у ы н а м у м ю н д ж берген п а й д а ­
лы, б а л а н ы н т у к ш ы рара а л м а г а н ы н а эбден кез ж е т к е н д е рана 
к е р с е т к е н ж е н б о л м а к .
Б а л а л а р м е н ж у м ы с 1стеу к е з ш д е б ей н ел еуге бер1лген з а т ­
ты н б у д а н б у р ы н б е й н е л е ш л ге н з а т т а р д а н , кейб1р б ел ш ект е- 
р1нде б о л с а д а, к а н д а й ай ы р м аш ы лы р ы бары н тэрбиенп б а л а ­
л ар р а к е р с е т у г е б а р л ы к ж а р д а й д а унем1 асы р ы сты к ж а с а й д ы . 
М ы с а л ы , 
б а л а л а р
ф о р м а л ы
з а т т а р д ь щ
кеп теген
(маш ина 
р у л ш щ , алм ан ы ц, ш ар и кте р д 1н т. б.) с у р е т ш с а л га н . М1не енд1 
о лар р а эр тур л 1 улкенд1ктег1 к1ш кене ш а р л а р д а н т у р а т ы н нева- 
л я ш к а н ь щ с у р е т 1н с а л у мшдет1 
ж ук т е л 1и отыр. Тэрбиеш 1 эр 
турл1 улкенд1ктег1 б е л ш е к т е р д е н т у р а т ы н б!р з ат т ы к у р а с т ы -
р у М1н д е т т 1 а й т а р л ы к т а й к у р д е л е н д 1р е д 1, м ун д ай М1н д е т т 1 б а ­
л а л а р ез беттер1мен ор ы нд ай алм ай д ы , со н д ы к т а н н е в ал я ш к а- 
ньщ сурет1н к а л а й с а л у д ь щ к а ж е г п п н оларра к е р с е т у керек
34

деп е с е п т е й д ь Б у л а й деп к,а- 
р а у г а Т1ПТ1 де б о л м а й д ы ; ейт- 
к е ш м ун д а й ж а р д а й д а , б а л а - 
л а р д ь щ д е ц г е л е к ф о р м а л ы з а т ­
т а р д ы ц с у р е т ш с а л у т э ж 1рнбе- 
с ш е суй ен е отырып, н е в а л я ш к а
денес1ндег1 у л к е щ ц - ю ш ц и бел- 
ш ектерд1 о р н а л а с т ы р у тэр т1бш
у к т ы р р а н ж е н , со д ан сон, онын 
с у р е т ш с а л у т э а л ш б а л а л а р р а
к е р с е т у
у ш ш
к е й б 1р е у л е р д 1 
т а к т а р а ш ы р ар у керек.
Б а с к а
б\р
ж а р д а й д а тэр- 
биепп к е к ш еп т э р 13Д1 гул д е п
т ур р ан бак,-бак,тыц с у р е т ш с а ­
л уд ы т а п с ы р а д ы . Иэ, м уны б а ­
л а л а р эл1 б!р р ет те сал ы п кер- 
м егенд ж тен , 
тэрби еп п
онын, 
ж а п - ж а с ы л аяры мен деп -дец - 
г ел ек б а сы н ы ц с у р е т ш к,алай 
с а л у д ы
к е р с е т у
к а ж е т
деп 
е се п тей д ь
Б у л
ж а р д а й д ы ц
к,ай-к,ай- 
сы н да д а болсын б а л а л а р та- 
ныс 
ф о р м а л а р д ы б ей н елеуд е, 
м ец гер ш ген
д а р д ы л ар д ы еске 
т у а р у д е ,
о л а р д ы
ж а н а ж а р ­
д а й д а к о л д а н у д а е з а р а жинак,- 
таран 
тэ ж 1р и б е л е р ге
су й е н у
м у м к 1н д1Г1нен ж э н е ез б е т т е р 1- 
мен 
ту р л 1 
тэс1лдерд1 
1здеу 
м у м к 1н д1Г1нен м ул д ем м а к р у м
к ал а д ы . Э р у а ц ы т т а тэрбиепп- 
нщ керсету1м ен рана 1стеу ж а ­
на затты к а б ы л д а у п р о ц е сш д е
алран 
т у с п п г ш
б а л а л а р д ы ц
б ей н ел еуд е б у д а н буры н мец- 
герген тэс1лдер1мен б1рлест1ре 
а лм ар ан д ь щ тан , оны Ж1г е р с 1з 
к о л д а н у ы н а себеп пп 
болады . 
М у н д а й
ж а р д а й д а
б а л а л а р
с а л га н с у р е т т е р д щ б1р-б1ршен 
айы рмаш ы лы ры ш а м а л ы рана 
б олады . А л к ептеген б а л а л а р
унем1 к е р с е т е б е р г е н д ж т е н со- 
ран эбден ж а м а н у й р е н ш ала- 
ды д а у л к е н д е р д щ к е м е г ш п з
еш теме 1стемейд1, с у р е т сал де-
« Н еваляш ка».
« Б 13ДЩ 
топта пияз е стЬ .
35

с е ц -а к : « К а л а й с а л у д ы к е р се тщ 1з и п мен бьлмеймш» деп б а с тар- 
тып т у р ы п а л а д ы .
Б а р л ы к с а б а к т а р д а д е р л ж балал ар ды н, б е л с е н д ш п н унем! 
а р тты р ы п , ез беттер1м ен 
б е й н е л е у у ш ш о л а р д ы 1зденуге ж у- 
м ы л д ы р у , соны м ен б1рге б а л а л а р р а д а р а т э а л т а уы п , эрб1р ба- 
л а м е н ж е к е ж у м ы с ю т е у к ерек.
Б а л ал ар мецгерген форма ж асайты н карапайым кимылдар 
оларра формасы кез келген затты ездер1 мецгерген тэсы м ен бей­
нелеу мумкш дш ш бередь С ондыктан осы айтылгандарды еске- 
ре отырып, заттарды ц суретш салуды б1рден керсетпеу, ал оны 
зерттеп болып, оныц формасы бойынша кол кимылын ж асаган
соц жэне онын белш ек терш щ орналасуын керсеткен соц (гул- 
д ер дщ таякш алары н, араш бутактары н, буталарды жэне т. б.) 
бул затты ц суретш кал ай салу ж енш де ойлануды буйырады, 
кол кимылын тек а у а д а рана керсету керек. Егер заттыц куры- 
лысы курдел1 болса (эр турл1 у л к е н д ж т е п бгрнеше белшектен, 
мысалы, неваляшканыц, 
арбаныц белшектер1 
сиякты), онда 
оныц суретш та к та г а б е к т л г е н парак к а га з га сал гы зуга бо­
лады. Ен ж аксы сы , ек1-уш баланы та к та г а шакырып, олардыц 
эркайсысына сурет1 салынып отырган затты ц кандай да б1р 
ж еке белшег1н салганы, ал калгандары н одан эрг ж ал гасты рга- 
ны жен. Бейнелеуд1 та к та д а балаларра унем1 керсетумен аяк- 
таура тырыспау керек. Ец н е п з п л е р ш керсеткен жетк1Л1кт1, ал 
у с а к бел1мдер1 мен белшектер1Н1ц орналасу тэрт1бш рана 61л- 
Д1р1п (мысалы, неваляшканыц колдарын, 
арбаныц Ж161 мен 
таякш алары н т. б.), кез келген бал ага ешкандай к ер сетус
13
-ак 
салгы зган ж аксы .
О кы ту кез1нде алдарында турран мундай бейнелеу мшдетш 
творчестволыкпен аткарура оларра м ум кш дш берет1н балалар- 
дыц белсенд1л1г1 мен д е р б е с т т тэрбиеленед1, балалар ез бет- 
тер1мен 1стеген 1стер1не суйс1нед1, эр1 олардыц ездер1не деген 
сен1мдер1 де арта тусед ь
Б а л а л а р д ы б а р л ы к п р о ц е сте белсенд1 ету, оныц тэж1рибе- 
с ш е су й ен у, б е й н е л е у т э с 1Л1нен о л а р д ы ц ж и н а к т а л г а н коры ты н - 
ды ш ы р а р у ы н а (тек 
рана емес, б 1р тект1 ф о р м а л ы кеп теген
з а т т а р д ы ж а р а м д ы бей н е л е уге ) м у м к ш д ш беред1.
Б аланы ц жинактап корыткан ТЭС1Л1 
оран заттарды б1рте- 
б1рте бейнелеуге м ум к ш дж беред1, кеб1не ез бет1мен жэне ерк1н 
турде айналадагы шындык кубы лы стыц сурет1н салу, ж аб ы сты ­
ру немесе аппликациямен ез эсер1н бере алады. Заттарды ц фор­
масы ж енш де алран тус1Н1ктер1 мен оныц бейнелеу т э а л д е р ш
салыстыра отырып, балаларра акыл-ой белсенд1л1г1н калыптас- 
тырура, ез бет1мен дербес 1стеу каб1лет1Н дамытура; кы скасы 
ешкандай творчестволык ж ум ы с аткарура болмайтын сапалар- 
ды тэрбиелеп жет1лд1руге ез тэж1рибесш ж у м с а у керек.
Н э т и ж е д е , с у р е т с а л у д а , ж а б ы с т ы р у д а , ф о р м ан ы ж а с а у тэ- 
С1Л1Н м ецгерген соц к у а н ы ш т ы сез1м, ж а к с ы к е щ л куй п ай да 
болад ы . Б а л а л а р с у р е т с а л а алаты н, б а ол ы р ы н а тус1Н1кт1 ет1п
ЗЙ

бейнелейтш болганына катты куанады, саб ак ты тагатсызды к- 
пен кутед1, бос уакы ттары нда кулш ына сурет салып жабысты- 
рып жасайды. Б ал ал ард агы мундай ыкыласты сез1м бейнелеу- 
д е п дардылар мен шеберл1ктерд1 мецгерген сайын акырындап 
артып отырады. Сонымен б1рл1кте ол тез темендейд1 де жэне, 
егер бала б1рдемеш уксаты п сала алмаса, онын ыкыласы тшт1 
мулде жойылып кету1 де ыктимал.
Тапсырманы баска балаларра караранда элдекайда нашар 
орындайтын балалар топта эр уак ы тта 
болады. 
Сондыктан 
олардары с э т а з д ш т щ
себебш тусш уге 
эркаш ан эрекет ету 
керек.
Бул жастары балалар уш ш сурет салу, ж аб ы сты ру жэне ап ­
пликация ж е н ш д е п программа эбден тексерыш-сыналран жэне 
оны уйренуге ж етер л ж уак ы т та белшген. Сондыктан ондай б а ­
лаларды н саб ак тыцдауына, жумысты орындаура кал ай ю р к у -
ше, калай к тей тш ш е, калай эсер ететшше, калай ойнайтыиына 
жэне серуенде езш калай устайтынына ерекше кещ л белш ка- 
рап ж у р у д щ манызы ете зор.
Б1реулер1не т у р а к т ы к е ц ш б е л у д щ ж е т 1сп е й т ш д 1п , ойды б!р 
ж е р г е ж и н а к т а й ( Н л м е у ш ш п , д у р ы с т ы ц д а м а у ш ы л ы г ы , айтыл- 
раннын барлы ры н б 1рден к а б ы л д а й а л м а у ш ы л ы г ы к е д е р п кел- 
Т1рсе, ал б а с к а б 1р е у л е р 1 ж а б ы с т ы р у мен с у р е т с а л у р а асыра- 
ды д а т у с 1ш к т 1 ая гы н а деЙ1н т ы н д а у г а т е з 1М1 ж е т п е й д 1. К и м ы - 
лы ны ц д а м у ы н д а
ж е т ю п е с т т бар 
б а л а л а р д а
б о ла д ы . А л
кейб1реулер1 у л к е н д е р д 1ц кемег1н к у т у г е
эбден д а г д ы л а н ы п , 
оларра б а т ы л д ы к т ы н жет1спеу1, с ы л б ы р л ы к кедерг1 келт1ред1, 
м ун д а й б а л а л а р г а к е м е к т е с у керек, со д а н сон бар ы п уйренген 
нэрсес1н т а к т а г а ш ы рары п 
с ы з р ы з ы п
, 
б а с к а б а л а л а р р а к о р с е т у
ар кы л ы
оньщ 
е з ш е
ез1Н1ц 
сен1МД1Л1Г1н 
а р т т ы р у
п а й д а л ы
б о л м а к.
Вова барлык жардайда да улкендерден кемек сураура дардыланып ал- 
ран... Бул тек сабак,та рана байк,алып койран жок, сондай-ак ки1нгенде, тамак- 
танранда, ойнаранда да байкалды. Ол кулл1 сабак бойында 
бос отырура,. 
Т1ПТ1 б1рдеме 1стеуге умтылмай отыра беруге де бар ед1. Алрашкы кездерде 
тэрбиепп Вовара кемектес1п ж урдк Егер бейнелеу тэс1Л1 ж анада рана мец- 
гер1лген болса, онда онымен б1рлесе, сол тэс1лмен, жеке парак каразра сурет 
салып, жеке кесек балшыктан жабыстырып жасайды. Ал бейнелеу тэскгп оган 
бурыннан таныс болса, онда онын есше тус1ред1, кейде баланын ез! сурет 
салып, жабыстырып жасай алатынына онын сен1м1н арттыру ушш уйрен- 
Ш1КТ1 тэс1лмен салынып, балаларра керсету уш1Н де ол тактага шакыры- 
лады. Сейт1п, кешшректе онда кызыгушылык пайда болды, баска балалар 
сиякты 1ске К1р1су куштарлыгы да артты, эйткенмен де б1разга дей1н оган 
батылдык пен сылбырлыктыд зияны тиш журд1. Тек б1рте-б1рте барып бар­
лык балаларша, каркынмен жумыс 1стеуд1 уйренд1.
Б а л а л а р д а бо латы н кемцпл1кт1 тэрбиеш 1лер, к е б 1не ж а с ы н а
б а й л а н ы с ты деп с ы л т а у р а т а д ы . Б 1 р а к т а б!р ж а с т а р ы б а л а л а р ­
ды н п р о гр а м м ан ы т у р л 1ше м ецгерш , т у р л 1ше ж у м ы с 1с т е й т 1Н1 
беЛ Г1 Л 1 
р о й
.
37

Эр уак ы тта кагылез, педагогтыц жэне та к та г а шыккан ба- 
ланьщ керсеткенш тез кабы лдайтын жэне мецгерыген тэс1л- 
мен ездер1 де та к та г а шырып бейнелеуге дайын туратын, кулл1 
с а б а к барысында кещ л аударып к а д ал а сурет салган балалар 
да бар 
р о й
. 
О лар уш ш мецгер1лген кез келген формадагы з а т ­
тарды ц суретш салу ешкандай киыншылык келт1рмейд1. Б1рак 
б а с к а ш а турл1 балал ар да бар.
Мысалы, Аня, тшт1 кыска уакы тка да, кещ л койып тьщдай да, карап та 
оты ра алмайды. К ебш е аягына дешн тындамай тапсырманы орындаура ю- 
р1сш кетед1, сондыктан да ештемеш дуры с ютей алмайды, сол асырыстыктын, 
салдары салды р-салакты кка экеп сокты. Салран суретш щ былганыш болраны 
езш щ де наразылырын турызды, сондыктан оны одан арман былрай тустк
Кез келген тапсырманы орындау Аняра улкен киыншылык тугы за бердь 
Ж алпы кимыл т э ж 1рибес1Н1н 
ж о к т ы р ы
ангарылды. Сонымен 
б1рге Аняньщ 
назарын бер1лген тус1нжке аудару, аярына дешн тындап тус1Н1п алмай турып, 
оган сурет салуды бастатпау, бейнелеуге дешн кол кимылын белсенд1 ету 
одан талап етш етш ш тус1нд1ру шаралары сэтт1 
ш ы р ы п
, 
нэтижеде бул кыз 
с у р е г п ж аман салмайтын болды.
С ей т1п, бул кыздьщ бурын менгер1лген форма жасайтын кимылдарды кер- 
с е ту с13-ак колдана алатынына тэрбиеш1н1н кез1 жетт1, онын бел сен дш п н
дам ы ту уш1н одан Т1ПТ1 жи1 сурайтын болды, так тага шакырып бейнелеу- 
дег1 к,ажетт1 кимылдарды менгертуге ж атты кты руга тырысты.
Эр баланыц артта калып коюшылык, себеб1не кещ л аударып 
зерттеуге, педагогикалык дифференциалды эсер етуге барыттал- 
ран дара тэс1л балаларра бейнелеу э д к т е р ш мецгеруге ке- 
мектесед1.
Эрб!р с а б а к та
бал аларды ц 
тапсырманы 
калай орындап 
ж атканын, бал аларды ц кайсысы кай кезде киналатынын керу, 
бер1лген тапсырманы умытып, кажетс1з нэрселермен шурылдан- 
гандарды мукият бакы лау эбден каж ет. Ж ум ы сты ц темен са- 
палы болуын унем1 баланыц каб1лет1 жоктырынан деп карау- 
ра немесе ж ак сы ж а с а у г а тырыспауынан деуге болмайды.
С у р е т
с а л у
мен ж а б ы с т ы р у к е з ш д е
б а л а л а р объективт1 
к и ы н ш ы л ы к т а р м е н де аз кездеспейд1. М ы с а л ы , т а п с ы р м а н ы ц
б э р 1н, т э р б п е ш 1Н1Ц т у с 1н1п н ол эр у а к ы т т а т у ге л е с 1нде с а к т а й
а л м а й д ы . У м ы т ы п к е т к е н д ж т е н ол не ж у м ы с ы н м у л д е т а с т а й - 
ды, не к а ж е т с 1 з н э р с е л е р д 1 гстеп, оны булд 1р е б а ст ай д ы . Е г е р д е
п е д а г о г б а л а н ы ц к и н а л г а н ы н дер к е з ш д е сезш , с у р е т пен ж а -
б ы с т ы р у д ы ц тэртгб1н естер1не салып , к е м е к т е с с е б а л а к о й ы л г а н
М1н д е т т 1 а т к а р а д ы , оран е з 1 де дэн риза б о ла д ы .
Кейде саб ак ты ц дуры с ету1 мен тапсырманыц орындалуына 
кеп у ак ы т колмен шиыршьщтаудыц салдарынан кургап кеткен 
балш ы к та к едер п келт1ред1, бул кезде балшык созылгыштык 
касиет1н жойып, у п л е беред1. Егер оныц колындагы кепкен ке­
сек балшыкты дер кезшде ж ак сы балшыкпен ауыстырып, сэт- 
С
13
ДЖТЩ себеб1 балшыктан екен1н бал ага б1лг1зсе, онда бала 
ез ойлаганын ж абыстырып ж аса п кету1 мумк1н. Сэбид1ц ж у ­
мысына кейб1р усак-туйект1ц де кедерп келт1рет!ш бар.

Леночка кызыл бояумен колын былгап алды; 
осыган р ен ж пен дтчеп, 
онын сурет салура ынтасы болмай калды. Буран мэн бермеген тэрбиеип 
ж умысты одан эр1 жалрастыруды талап еткенде бул кыз жылап Ж1берд1. Ол 
к,ыз турл1 тус т 1 юшкене шарлардын суретш салуды тек тэрбиеипнщ «К,олын- 
ды жуып келе 
р о й
» 
деген сезшен кешн рана тынышталып, ойдагыдай аяктап 
шьщты.
Кейде балаларды н форма жасайтын кимылды жете менгер- 
м е г е н д т н щ себеб1 олардын мумкшд1гш тэрбиеипнщ жете ба- 
раламагандырынан да болады. Уш ж асар баланы эл1 юшкентай 
деп есептей отырып, педагог оран анык етш сурет салрызбайды, 
салган суретш аяктауды талап етпейд1, салынраннын бэрше 
к ан агаттан ады да «Эл1 к1шкентай 
р о й
, 
келес1 топта уйренер» 
деп карайды. Балаларда: «Окасы жок, болранынша болар, ты- 
рысып не керек!» деген ш ю р орнырып калады. Карапайым даг- 
дыларды тем енп топта калыптастырмаран бала к е л е а топта да 
саяксып калып кояды, оран педагог сурет салу мен жабысты- 
руды уйретумен б1рге оньщ нэтижесшде болран жацарыдай 
немкурайды кезкарасын езгертуге де кеп куш ж ум саура тура 
келед1.
Сэби лерд
1
н ек1нш1 тобында бейнелеу программасын менгеру 
кептеген техникалык дардылар мен шеберл1ктерд1 к а ж е т етед1.
Балаларра карындаш пен кы лкаламды дурыс устатып уйре­
ту одан эр1 ж алгасты ры луга 
ТИ
1
С. 
Б ала колында карындаш- 
тьщ дурыс у сталуы
бейнелеу 
М1ндет1н атк ару жолындагы 
кажетт1 кимылдьщ ерк1нд1Г1 мен жеш лд1пн камтамасы з етед1. 
Балаларра фломастер беру мумкш болран жардайда; олар ашык 
туст1 ж ал п а к сызыктар ж у р п з у г е мумк1нд1к алады, олармен 
сурет салу упин катты басудын, кажет1 болмайды, ейткеш оны 
к агазга сэл рана типзсец болды,—
13
калдырады. Фломастер- 
лермен салынран суреттер ез1Н1н б е й н е л ш п м е н , ашыктыгымен 
балаларды куантады.
Балаларра кы лкаламды бояура дурыс матыруды, 61 р кимы л­
мен рана артык бояуды ыдыстын ернеу1не саркып тастауды у й ­
рету керек. Бул топтары балалар эр турл1 бояумен сурет сала- 
тындыктан, кы лкаламды б1р бояудан шырарып, еюнгш бояура 
матырудан бурын, оны сура салып жууды, сонан сон ж ещ л ки ­
мылмен 
онын ушын 
салфеткара 
сурт1п к ургатуды
уйрету 
керек. Кы лкал ам ды салфеткамен немесе шуберекпен суртуге 
болмайды (тэж1рибеде бул эл1 кездесед1): мундай с ур туд щ сал- 
дарынан кы лкаламнын кылы жулынып, формасы да езгерш 
калады (кылкаламнын кылы б1р-б1р1не жабысып, к а л а к сиякты 
болып кал ад ы ), будан сон салфетканы колга алып, одан оны 
кайта орнына кою га кеткен у ак ы т та боска кеткен уакыт, 
кейде Т1ПТ1 салфеткадан лас тамшылар суретке тамып та ке- 
тед1.
Балаларра кы лкаламды боска ж уа бермеуд1 де эуел бастан 
уктырьгп койган жен. 0йткен1 балалар кы лкаламды баска бояу ­
ра матырарда рана жумай, жан,а б1рдемен! бейнелеуге кешкен
39

сайын, Т1ПТ1 сол бейнелеп отыр- 
ранньщ б е л ж т е р ш 1 бейнелеген- 
де де жуушылык, ж ш кездесе- 
Д1 . 
К ы л кал ам ды баска т у с т е п
бояура маты рарда рана ж ууды
балаларра ескерту эбден к а ­
жет, ейтпегенде бояу да бузы- 
лады, сонымен б1рге кеп уак ы т 
та боска кетедь Егер с
1
з б о я у­
ды дуры с пайдалануды балара 
жуйел1 турде уйрететш болса- 
ныз, онда жыл аярында б а л а ­
ларра б 1 р саб ак ты н езш де ал- 
ты туске дешн 
бояу 
беруге 
болады.
Балаларра 
карындаш пен 
кы лкалам ды к агаздан кетер- 
мей турып 
сызык 
ж ур п зуд 1 
жэне денгелек 
формалы зат- 
тардын суретш
салуды уйре- 
очндздер. К ы л калам ды тек ушымен ж у р п з у керек, ейтпегенде 
онын кылы бузылады, эр1 сызык та туз у сызылмайды. Бал алар- 
дыц сызыкты элденеше рет кайталап сызбауын б акы лау керек, 
ейткеш кептеген бояу суртш ш , дактанып кал ады да, бейнелеу- 
ге кеп уак ы т текке кетедь
Б а л ал а р д а ж ещ л кимыл дардысын калы птасты ру ете ма- 
нызды. С а б а к бойы бал аларды н карындаш пен кы лкаламды
зорлана куш ж ум сам ай, еркш устауы н бакы лау керек.
Кимылдын ьщгайлылырын сезшш, колдьщ жэне саусак тар- 
дьщ икемд1 болуын б ай к ауга мынадай жаттырулар кемектесе- 
д1: бала (алгаш ында тэрбиеш! де) он колынын уш саусагымен 
карындаш ты немесе кы лкал ам ды устап, сол колымен баска зат- 
тарын алып, 
саусак тары м ен жогары-темен жылжытып керу 
керек. Егер сау сак тар ы карындаш ты немесе кы лкаламды катты
кысып алган болса, онда мундай кимылды ж а с а у мумкш емес, 
оны баланын вз1 де сез1п сау сак тар ы н босатады.
Жен1л кимыл 
мен ерк1нд1кт1 калы птасты ру тапсырманы 
б1рт1ндеп курделенд1ре тусуге де м ум ю н дш беред1.
Ж а с ы тертке к ар аган балаларра кимылды дер кезшде ток- 
татура уйрету керек. Кол кимылын сэбилердш б1р1нш1 тобында 
талап ет1лгендей кагаз шет1не жеткенде б1р-ак токтатпай, бей- 
нелеуде кажетт1 баска да нуктелерге токтата б1лген1 жен. Мы- 
салы, баскыш тьщ сурет1н салу кездег1 
кимылдын узактыгы 
оньщ баскыш тарыньщ улкенд1к шамасы мен кенд1г1не карай 
белг1ленед1.
1 Мысалы, агаш Д1Ц1Н салган соц, бала кылкаламын ж уады да, тагы да 
сол бояура матырып, онын. бутактарын сала бастайды.
40

Д а й ы н с у р е т т е р д 1 б о я у — б 1р к а т а р д ар д ы л ар мен с а п а л ы ки- 
м ы лды т а л а п е т е т ш курдел1 к о м п л е к с а ш е б е р л ш : ырракты - 
лык, е р к ш С1л т е у ш 1л 1к, ж е щ л э р 1 з о р л а н б а й ки м ы л ж а с а у ш ы -
л ы к, к и м ы л д ь щ барытын т у р а у с т а у (б!р бар ы тта б о я у к е з ш д е
ш т р и х т а р с а л у ) , к а р ы н д а ш у с т а у р а ж у м с а л а т ы н к у и ш б е л п л е п , 
онын, ш а м а с ы н б 1лу. М ш е бул д а р д ы л а р д ы ц барлы ры з а т т а р д ы
бейнелей б а с т а р а н н а н - а к к а л ы п т а с т ы р ы л а бастар ан .
Сэби лердщ екшип тобындагы балаларра бейнеленгенд1 бояу 
жзне шимай сызыктарды б!р барытта ж у р п з е отырып (жогары- 
дан темен, солдан онра немесе кирашынан), контур сызыктан 
шырып кетпей жзне б!р орынды б1рнеше рет шиырламай тек 
контур шецбершде рана уйрету керек.
К ары ндаш пен кы лкалам аркылы бояудыц е р е к ш е л т н еске- 
ре отырып, зр 
турл1 кимылды б1рден калыптасты ру каж ет. 
Сейтш, карындашпен с у р е г п бояу кезшде кимыл узьтместен 
тутас эр 1 де, бер! де (жогарыдан теменге, солдан он?а немесе 
ецю ш теу) ж ур е д ь Бояумен бояу кезшде сызык б1р барытта рана 
жэне ол эр у ак ы тта б!р ж ак тан (жорарыдан, солдан), у з ш -уз ж
журпз1лед1. Кимылды токтатпастан, б!р тутас ет
1
п жург1згенде 
суретт1н, бет1 тег1с болмай 
шырады, кылкаламнын, кылы да 
копсып кетед1.
Т еменг1 то п та к а р ы н д а ш
пен к ы л к а л а м д ы к аразра б а с ур а
ж у м с а л а т ы н к у ш т 1 к а л ы п к а к е л т 1ру М1н д е т1 к ой ы л м ай д ы , со- 
лай б о ла т у р с а д а к ар а з ж ы р ты л ы п , к а р ы н д а ш ушынын, сын- 
б ауы , к ы лкалам ны н, б у л ш б е у 1, 
ал егер к а р ы н д а ш жетерлп< 
б а с ы л м а с а , суретт1н, н аш а р кер1нет1н1н еск е р т ш , с а к т а н д ы р у
ж а с а р а н ж е н .
Е гер , С1здер, 
б а л а л а р р а
жумыстын, т е х н и к а л ы к эд1стер1Н 
д у р ы с у й р е т е т ш б о л с а ц ы з д а р , онда олар б е й н е л е у д щ эр турл1 
м1ндеттер1н ерк!н де, ж е щ л м ен ге р е д ь С эб и л ер д 1ц ек1нш1 то- 
бы нда б а л а л а р кимылынын, сан а л у а н тур1 мен о л а р д ы н кол 
е р ю н д 1п н щ д а м ы т ы л р а н ы е т е маны зды . Б е й н е л е уд е к а н д а й д а
б 1р заттардын, то б ы н с ы з у д ы ц бгр рана эд1С1н т а р а т у д ы ц к а ­
ж ет! ж о к , эр турл1 ЭД1СТ1 к о л д а п - к у а т т а р а н ж ен . Ш т ам п ы р а ай- 
н а л д ы р у (« бул з а т т ы ц сурет1н тек бы лай рана с а л у керек» д е у ) 
б а л а м у м к ш д 1 п н ш е к т е у болады . М ы с а л г а , ай тал ы к , д е н г е л е к
ф ор м ан ы со л д ан оцра к а р а й да, оцнан солра к а р а й д а сызура 
б олад ы , ал б а л а ки м ы л ы дэл шыратын болып эбден к а л ы п т а с -
к а н д а оны к а р а м а - к а р с ы ж а р т ы д о г а л а р д ы дэл туЙ1ст1ру ж ол ы - 
мен де са л ур а болады .
Б е й н е л е у д 1ц тэс1Л1н табири е с у зац ды лы ры м ен ба й ла н ы с ты - 
рура д а б олм ай ды . Е гер а га ш ж е р д е н е с ш шыратын бо лс а, онда 
оныц с у р е т ш тем еннен ж о г а р ы к а р а й с а л у керек деген урым 
т у м а у р а ТИ1С немесе б у т а к т а р д ы ц а га ш Д1щнен ес!п ш ыратынын 
м ы ктап у с т а п алып, эуел1 а г а ш д щ ш , сод ан соц б у т а к т ы немесе 
кер1С1нше с а л у ш а р т емес. Б у л а р а д а б а л а л а р д ы ц сы зьщ ты кай
барытта болсын, ж о г а р ы д а н тем ен к а р а й д а, тем еннен ж о г а р ы
(
41

карай да, солдан оцга карай жэне оцнан солга карай да ерюн 
сыза алуына умты лу керек.
©з колын эл1 еркш мецгере коймаран к1шкене бала уш ш жо- 
рарыдан темен карай сызык ж у р п з у бэршен де онай болады. 
Б ул кезде темен жылжыран колмен б!рге кы лкалам да ж ещ л 
жылжиды. Кимыл да табнри эр1 еркш болады. Теменнен жога- 
ры карай сызык сызу колдары кы лкаламды езгертш устауды
(кимыл кы лкалам ны ц ушымен болуы ушш) к а ж е т етедь К ы л ­
калам ды колына жендеп устауд ы эл1 дуры стап уйрене коймаран 
бала теменнен жорары карай сызык 
ж у р п з у уш ш колдары 
кы лкал ам ды саналы турде езгертш устауды , эрнне, б ы е кой- 
майды, эдетте олар кы лкалам ны ц кылын ж огары карай ите- 
ред1. Б удан кы лкалам ушы жайылып кетед1, эр! каразра 
Т1 ре- 
лш, сынып бул1нед1, ал сызык та ж улы м -ж улы м болып шырады. 
Б ал а колдары кы лкалам ды жардайра карай езгертш устауды
тек ол кы лкал ам ды колра еркш де эр! сешмд1 турде дуры с у с ­
тауды эбден ж ак сы бшгенде рана уйренедй
С ур ет сал у эд1С1мен балалар шектелмесш, олардыц эр б1реу1 
ездерш е кайсысы ыцрайлы болса, соны тацдасын. Ец жаксы - 
сы бал алар эр турл1 ТЭС1ЛД1 мецгерсш. Сонда кол икемд1 де эр1 
шапш ац кимылдайды, 
ал 
бейнелеу — мэнерл1 
де, 
кызьщты 
болады.
Балаларра сурет салуды, ж абыстыруды , апплнкацияны окы- 
туда бейнелеу т э с ш н керсете отырып тусшд1ру к езш деп пе­
дагог С
031
Н
1
Ц де улкен мэш бар. Тусш д1ру мен оны керсетуд1 
б1р1кт1ру дагды мен ш е б е р л п т , оны баска ж агдай да колдану- 
ды (бейнелеуде колданатын т э с ы тек бул рана емес, баска да 
заттар мен кубы лы стар бар гой) жете мецгеруге кеп м ум к ш дж
бередь
Б аланы ц к т е й т ш
ш
ж енш де алдын ала т у с ш ж беру 1, ол 1с- 
тщ ойдарыдай орындалуы мен каж етт! дагды лардыц мецгерь 
луш е мумк1нд1к беред1. Сондыктан кандай да б!р тэал д1 керсе­
те отырып, тус1нд1руге б1реуд1 так та га шакырып (ец эуел1 т ап ­
сырманы ж ак сы кабылдайтынды) оран с у р е г п калай салуды 
керсете отырып тусшд1руд1 тапсырран жен. Б алалар муны ете 
кызыра 1стейд1 (эрине, т у с ш п т толыгымен кай талау тек ере- 
сек балаларра рана ж е щ л ).
Т эрбн еш ш щ тус1ш п дэл жэне аз сезд1 болуга тшс. Мысалы, 
бейнеленгенд1 калай бояу керект1пн б алаларга керсете отырып, 
тэрбиегш былай дейдк «Кылкаламды жогары дан темен ж у р п - 
земш, тары ж огары дан темен, кайтадан жогары дан темен». 
Б аска б
1
р саб ак та т у с ш ж кецекм мумкш: «Бояй отырып к ы л к а ­
ламды токтам астан ж огары дан темен карай ец акырына дешн 
б1р-ак ж урпзем ш ».
Бейнелеу ж у м ы с ы — ■
эстетикалык тэрбиенщ мацызды кура- 
лы. Сондыктан тапсырманы тусшд1руд1 ойлана отырып, образ- 
ды, зат пен кубы лы ска тэн т у а ш к т1 сездерд1 1р1ктей б1лу к а ­
жет. Сонда гана сурет сал у мен ж абы сты ру ж е н ш д е п усыныс

бала кендлшде эмоциялы кол дау табады. Тусшд1ру кезшде 

жүктеу/скачать 9,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: