Сакулина Н. П. Комарова Т. С. Балалар ба шасында'РЫ

деуге бер1летш форма ж айындагы олардыц т у а ш г ш калыптас- 
тырура ерекше кещ л белу! керек.
Турл1 туст1 кагазды пайдалана отырып, тэрбиепп тустерд1 
айырура жэне бул тустерд1 дуры с атаура балал арды уйрету1 
керек. Аппликацияра тустерд1 ж ан-ж акты ойлана отырып тац- 
дау ды ц м аксаты зор, ейткеш бул топта бал аларды ц жогары 
талрамын тэрбиелеу каж ет.
С эби лердщ екшпп тобындары аппликация сабарында б а л а ­
лар жел1мдеуд1ц тет1гш, ец алдымен формара жел1М жару тэ- 
С1Л1Н мецгеруге тшс. Б ал ал ард ы клеенка устш д е ж ум ы с 1стеу- 
ге, кы лкалам ды жел1мге ш актап матырура, бейнеленгенд1 сал- 
феткамен ж ай лап басып, 
артык жел1мш соррызып тастаура 
уйрету керек. Егер буран о баста дуры стап кещ л белшбесе, онда 
аппликациялык ж ум ы с укыпсыз 1стелед1, 
эр! ол былганыш 
болады.
С эби лер дщ еюннп тобындагы с аб ак мазмуны т ш т
1
де курде- 
л 1 емес. М ун да балалар ойып-киылган децгелек, квадраттардан 
карапайым форма ж асаум ен таныстырылады, оларды тусш е к а ­
рай алма кезек ауы сты ра отырып, алдын ала к а га зга дурыстап 
орналастырылып 
(жолак, 
шаршы 
шппндерш де), 
жел1мдеу 
уйрет1лед1. М ысалы, балаларра мереке кундер1 ездер
1
к ер
1
п, 
байкайтын к1шкене шарларды, моншактарды немесе иллюми- 
нациялы турл1-туст1 ш амдарды ж е л
1
мдетуге болады. Б алалар 
«шамдарды» жел1мдегенде кызыл мен сарыны (немесе кек пен 
сарыны, ал кейде сары мен жасы лды) кезектест
1
рген
1
жен. Сей- 
Т1п, 
бул саб ак та тэрбиепп балаларды децгелек формалы жэне 
тустер дщ атауымен таныстырады немесе бурынры саб ак тарда, 
ойындарда мундай тустер кездескен болса, сондагы алган т у с ь
н1ктер1н аныктай тусед1.
Балаларра аталган форманы алуан турл1 ет1п ж олакка, дец- 
гелекке, шаршыга орналастыруды уйрету керек. Осы максат- 
пен тус1не, дайын формасыныц улкен-к1ш1л1пне карай кезек- 
тест1ре отырып жолды, колж аулы кты , тэрелкен1 бояу мшдет1 
жуктелед1. Б алал арды ц
т у р л
1
формадагы 
аппликацияларды 
кагаз б е т
1
не орналастыру шеберЛ1Г1н шыцдай тусу у ш
1
н эркай- 
сы формага (жолак, тертбурыш , децгелек) кем1нде ек1 сабак- 
тан е т к
1
зген пайдалы болмак. Бул уш1н нег1зд1ц немесе жел1м- 
делген бел1кт1ц (форма, тус1не, улкенд1к шамасына) тус1н ауыс- 
тырура болады. Мысалы, 
алдымен 
туст1 
ауыстыра 
отырып 
«тэрелкеш» (улкен децгелект1) децгелекшелермен бояуды, содан 
кеЙ1н баска туст1 «тэрелке» уш1н ж арасы м ды тустег1 улкен не­
месе К1Ш1 децгелектерд1 тацдап алып, бояуды тапсырран жен. 
Децгелектер «тэрелке» тусшдей болмауы да, б
1
рак туе жагынан 
эдем1 уйлес1п туруы мумкш, мысалы, солгын сары туст1 «тэ- 
релкеге» куцг1рт жасы л туе берген сиякты.
Бул топта сэнд1 сипаттагы аппликациядаи баска бел1ктер- 
ден курасты ру жэне заттарды ж е л
1
мдеу де бер1лед1. Бул заттар 
карапайым, эрг бал ал арга ж ак сы таные, оларра ете унайтын бо-
44

«Арба
луы тшс. Н еп зш ен бул ойыншыктар б1р формадан, б
1
рак турл1 
улкенд1ктеп белжтерден (мунара, карлы жерлер, неваляшка, 
гул, шеже) немесе ею формадан (арба, вагонша, уйгш к )1 ту- 
рады.
Б арлы к ж агдай д а да балаларра заттарды бейнелеу тапсы- 
рылган кезде ен алдымен ол затты алдын ала мукият зерттеп, 
оньщ курылысын, формасы мен бел ш ектерш щ улкендж шама- 
сын аныктап алган жен. Содан сон балалардан белш ектердщ
орналасу тэрт1б1 туралы сурай отырып, эуел1 оны к агаз б е т ь
не койып орналастыруды, содан сон барып жел1мдеуд1 тапсы- 
рады. Жел1мдеуд1ц барлык процес1н эр уакьттта керсет1п жа- 
тудын ешкандай кажет1 жок. Егер 
бала б
1
рдемеш умытып 
калып, дуры с бейнелемей ж атк ан ж агдай д а рана оньщ назарын 
сол затка кайталап ауд а р уга болады. Б ала жел1мдеу тэс1лдер1Н 
(бел1ктерге жел1м жару, к а га зга койып оны шуберекпен басу) 
тэрбиеипнщ 
керсету1 
к а ж е т 
болган 
алгашкы 
саб ак тарды ц 
ез1нде-ак менгерген болатын. Ал келес1 с аб ак тар д а керсетуд1н, 
кажет1 жок, тек эрб1р бала дурыс ЭД1СТ1 пайдалануы уппн есте- 
р1не тус1ру 
(балалардын, ездер1нен 
с ур ау аркылы) 
жетк1-
Л1КТ1.
Аппликация уш1Н бер1лген 
зат турл1 туст1 болуы мумк1н, 
тек осындай жардайда рана б1рнеше туст! кагаз берген жен.
1 
Егер тэрбиеипнщ карапайым жэне балалар уцпн кызыкты баска затта- 
ры болатын болса, онда бул аталран заттарды сонымен ауы стыруга болады.
45

Сонда бал алардьщ бейнелегендер1 бояулы, турл1-туст1 болады. 
Мысалы, ж еке немесе белек-белек устелдерде отырран б а л ал ар ­
ра гул ж ап ы рактары н ж а с а у уш ш кек, 
к ы з р ы л т , 
кеплд1р, 
К ы ­
зыл туст1 децгелек кагазды дайындаган жен. Стенд1ге койылган 
ж ум ы сты ц кутпеген жерден мундай турл1 туст1 болуы б а л ал а р ­
ды катты куантады . 
Муны ц ез1 эстетикалы к 
бакы лдауды 
дамытып, шынайы эмоциялык сез1мд1 
оятады. Вагоншаларра 
да турл 1 туст1 к а га з дайындаура болады, сонда т ак та жанына 
койылган ж ум ы с кызыкты да эдем1, турл1 туст1 поезд болады.
Топтары 
барлы к бала программада керсет1лген тустерд1 
(кызыл, сары, жасы л, кек, ак, к ара) дэл айырып, дуры с атауды, 
сондай-ак олардыц айырмашылыгын (ал кызыл, кеплд1р, сур 
ж эне тагы баскаларды ) б1лу1 керек. Тустермен таныстыру сурет 
с ал у сабарында да, аппликация сабарында да бейнелеу мшдет- 
тер1мен 
уйлест1р1ле отырып 
(бал аларды ц не бейнелейтшше 
байланысты) жыл бойына ж узеге асырылуы керек. Ец алгаш кы 
саб ак ты ц езш де-ак балаларра б1р-б1ршен анык та, айкын ай- 
рылатын ашык тустерд1 усынура болады, ейткеш балалар ол ар ­
ды тез айырып, естерш де оцай сактайды. Содан соц олардыц 
к ал ай аталатынын, б1р-б1ршен айырмашылыгын б1луге уйрету 
керек.
Б
1
ршцп саб ак ты ц езш де-ак алты туст1 кары ндаш тар жиын- 
т ы р ы н
беруге болады, б1рак оныц бэрш щ б1рдей атауын б а л а ­
ларра б1рден 
б1лг1зем1н деп бой у р у г а болмайды. Тэрбиеш1 
олардыц назарын бейнеленетш заттыц тус1не (мысалы, «жасыл 
шептщ, к1шкене кызыл ш арларды ц сурет1н саламыз», «сары 
ж эне кек децгелектерд1 жел1мдейм1з») унем1 багыттайды. С а ­
бак соцында балалар жумысын к а р а у кез1нде, тустердщ ата- 
луын аны ктау 
(«М1не, 
613 кандай эдем1 сары г у л д
1
ц суретш сал- 
дык» немесе: 
« 6 1 3
кандай кеп эдем1 сакиналардыц сурет1н сал- 
дык», «олар кандай тусте?») керек, сейтш, бал алар б1рте-б1рте 
барлы к тустерд1 айыра алатын болады.
Т у е т у р а л ы к а б ы л д а у л а р д ы д а м ы т у , о л а р д ы ц а й ы р м аш ы лы - 
рын б1лг1зу 
мен 
а т а л у ы н у й р е т у , 
с о н д а й - а к т у с т е р т у р а л ы
у г ы м д ы к а л ы п т а с т ы р у т е к с у р е т с а л у мен а п п л и к ац и я с а б а ­
рында рана ем ес д и д а к т и к а л ь щ о й ы н д а р д а д а, к у н д е л п с п ем1р- 
д е де ж у р г 131л у 1 керек.
Э с т е т и к а л ы к т э р б и е уш1н ж э н е с а б а к т ы жем1ст1 е т ю з у у ш ш
о л а р р а м у к и я т эз1рл1к ж ур г1зуд 1ц мэн1 зор. Тэрбиеш 1 с у р е т пен 
а п п л и к ац и я уш1н б а л а л а р р а бер1лет1н к а г а з д ы ц т у а , улкенд1- 
Г
1
мен ф о р м а т ы т у р а л ы алд ы н а л а о й л ан ур а 
трпс; 
ол б а л а л а р р а
с у р е т с а л у у ш ш не б е р е т ш ш ( к а р ы н д а ш па, б о я у м а) шешу1 
керек. Б у л а р а д а м а т е р и а л д ы т а н д а у т а к ы р ы п к а б ай лан ы сты . 
Е г е р б а л а л а р г а са б ы н ке'П1рш1ктер1Н1ц сурет1н с а л у тапсы ры л- 
са, онда к а р ы н д а ш берген ж е н , ал егер а р аш ты ц сурет1н с а л у
т а п с ы р ы л с а , онда оран б о я у берген л ай ы к , со нд а бейнелен1ле- 
Т1н н эр с е к е р к е м д е айкы н болы п к е р ш е д ь С оны м ен б1рге ка- 
р ы н д аш п ен с у р е т с а л у р а б е р 1лет]'н к а г а з д ы ц у л к е н д 1П бояум ен
46

с ал ур а бер1л етш к а г а з у л к е щ и п н е н К1Ш1 болуы н есте с а к т а у
керек, е й т к е ш к а р ы н д а ш п е н с у р е т с а л у к е зш д е б а л а тез ш ар - 
ш ай ды, бер1лген к ар а з д ы бейнелеп т о л т ы р а а л м а й д ы
(бояура 
К а р а г а н д а к а р ы н д а ш п е н у с а к с а л ы н а т ы н д ы к т а н ) , аш ы к ж ер
кеп к ал ы п , с у р е т эдем1 к е р ш б е й д к
Тэрбнеппде кейб
1
р материалдардьщ коры болтаны жен, ей т­
кеш ойда ж ок жерде топка ж ана бала келш к ал уы немесе 61- 
реулер1 кагазын булд1рш алуы мумюн. С а б а к устш де к ар ы н ­
даш ушы ж ш сынады, сондыктан балалардын, кобдишасында 
ж аксы уш талган сондай туст1 карындаш болуга тшс. К а г а з ­
дын да, (егер де ю м де-ю м бурын бгтгргп, тары сурет салгысы 
келсе,— беру ушш,) бояудьщ да коры эз1р турраны жен. Кай тус- 
Т1 бояудан канша кететшш унем1 шамалай алмайсьщ. Розетка- 
ны толтыра к ую га тары да болмайды, ейткеш, б1ршнпден, м ун­
шалыкты м елш ердеп бояудын керек болмауы да мумюн; еюн- 
Ш1ден, бала, э а р е с е ашык туст1 бояуды таза жуы лм аган кылка- 
ламын матырып, бузып алуы да гаж ап емес. Ен жаксысы, б о ­
яуды к а ж етш е карай шамалап куйып отыру, ал мулде бузып 
алган жардайда оны тугелдей ауыстыру керек.
Бейнелеу ж умы сы кезшде балаларды н денесш дурыс уста- 
уын унем1 бакылап отырудьщ к а ж е т т ш н есте сак та у керек. 
Дене кол кимылына бегет келт1рмейтшдей эр 1 ьщгайлы уста- 
луга тшс. Б ал аларды саб ак к а ею колын да устел устш е еркш 
коя алатындай етш отыррызган жен. Балаларды н калыптан 
тыс ецкеймеуш, кеудесш устел устш е коймауын тексерш оты­
ру керек, олай болмаганда балаларды н 
сымбаты бузылып, 
кол кимылына кедерп жэне керуш е де закым келедь
Сурет салу, жабы сты ру, аппликация кезшде белменщ жа- 
рыктыгын, айталык, жары ктыц жетюл!кт1 болуын, оньщ тек 
сол ж ак тан тусш туруын к а д а г а л а у керек.
С эби лердщ екшнл тобына арналган программада бейнелеу 
жумысы ж е ш н д е п барлык сабакты н кемшде жартысы дерлпс 
балаларды н ез ой-шюр1 бойынша 1стелетш ж ум ы ска арналсын 
деген н уск а у бар. Программаныц бул жагдайын калай тусш уге 
болады? Шынында да бейнелеу тэсы д ер ш ж анадан гана мен- 
гере бастаган жэне карындашты, кы лкаламды пайдалануды, 
сондай-ак кесек балшыкты алаканга салып шиыршыктап пай­
далануды эл 1 жете б1ле коймаган 
3 — 4
ж асар бала езш щ жеке 
ой-шюр1 бойынша б
1
рдемеш бейнелей алар ма? С урет салу мен 
ж абы сты руда шын м эш сш д еп бала ойы мен шюр1 тек ол бей­
нелеу т э а л д е р ш жете менгерген кезде гана жузеге асады гой.
П рограммада керсет1лген бул нускау балаларра ездер1 мен­
герген шеберлш терш колдануга ерюндш беруд1 жэне б а л а ­
ларды ездерш щ салатын суретш щ , ж абыстыратын заттарынын 
мазмунына балаларды н бурынгы с а б ак та р д а суретш салма- 
ган жэне жабы сты рм аган заттарын ойлау, ен п зу мумкш дш те- 
рше б1рте-б1рте уйретуд1 кездейдь Сондыктан балаларра неш 
жэне калай бейнелеу к е р е к т т , ол бейнелеуге кандай карын-
47

даш тар мен бояуларды пайдаланура болатындыры дэл керсе- 
т1лет1н саб ак тарм ен б1рл1кте балаларра бурыннан таныс зат- 
тарды еркш бейнелеуше, ©здер1 неш к ал аса, соны бейнелеудщ 
жен-жосырын байкап бш етш с а б а к т а р да е т к
131
луге тшс.
Б ал ал ар ез ойлары бойынша ет ю з ш е тш с а б а к т а р д а ж а б ы с ­
тырып талай суретш салран заттарын, бейнелеп уйренгендерш 
рана кай талап коймайды, сонымен б1рге кэд1мг1дей курдел1 
мазмундарды да, мысалы, б1реулер1 автомобильдщ, поездыц 
суретш салура тырысса, ал б аскалары — адам дарды ц суретш 
салады; тары б1реулер1 ацдарды немесе самолёттер мен раке- 
таларды ж абыстырып жасайды.
Ж а б ы с т ы р ы п ж а с а у д а р ы ж з н е сан а л у а н ф о р м а л а р д ы ц с у ­
р е т ш бер е б1лудег1 ш е б е р л 1к б а л а л а р д ь щ е з д е р ш к ы зы к т ы р а- 
тын з а т т а р д ы ц , с о н д а й - а к к у л л 1 б!р окира 
Т1з б е гш бейнелеп 
б е р у д 1ц т э с 1Л1н ез б е т т е р 1мен 1з д е у г е м у м к 1н д 1к б е р е д 1.
Балалардын, бэр! б1рдей ж ац а нэрсеге б1рден белсене ш р ь
С1п кете алмайды. Кептеген бал алар тэрбиеш1Н1ц нускауымен 
будан бурын жабыстырып жасаран, сурет1н де салран форма- 
сы жарынан карап ай ы м заттарды кулш ы на кайталаум ен бо­
лады, бул арада ек еу ш щ де пайдасы бар, сондыктан б а л а л а р ­
дыц бул сьщылды ж ум ы сты ц эр тур1не кызыра ю р к к е н ш ма- 
д ак та п койран жен.
Д е р б е с т
1
к, батылдык, инициатива керсетуш1Л1кт1 эр уакыт- 
та колдап -куаттап, оран баска балал арды ц да назарын аударып 
отыру керек. Сейткенмен де сурет салудыц, мысалы, автомо- 
бильд1ц сурет1н салуды ц тэ с Ш н бала ез бет1нше мецгере оты­
рып, бейнелеп салура, кеп ретте, к ай талап салура кулш ына 
К1- 
р1се отырып, оныц алгаш кы сэтт1 шыккан формасын калай 
естен шырарып алранын байкамай калатын, сейт1п, бейнелеу 
эрец танылатын жардай да аз кездеспейдь М ундай жардайда 
тэрбиеш1 баланыц бул к ем ш Ш гш сабырлылыкпен жэне шын 
ыкылас-ниет1мен атап керсеткен жен, егер мумкш болса, ал- 
рашкы, мейл1нше сэтт1 турде бейнелеп салранын айткан жен 
болады, сонымен б1рге балара будан бурын салран сурет1 ж а к ­
сы уксаганы н атап керсету кажет.
Ж а с ы тертке караран балалар мейл!нше айкын бейнелене- 
Т1н заттарды ц сурет1н салумен катар, суретке алдын ала бел- 
Г1Л1 б 1 р ойды ойламастан сызыктар сызу процес!мен шурылда- 
нып кету1 мумк!н. Тэрбиеш1 сур етт
1
ц бул тур1 жен1нде ез1Н1Ц 
П1К1р1н барлы к балал арды ц алдында айтпауы ти1с. Б алалар 
мундай с у р е г п ездер1-ак «шым-шытырык» деп атайды.
Бала, кейде сурет сала бастаран кезде, белг1л1 б!р бейнеш' 
керсетуге тырыса алмайды, ал сурет салу процесшде олар сэтт1 
турде пайда болран белг1л1 
б\р
форманы саналы турде айкын 
керсетед1, оран ез ерюмен белг1л1 б1р косымш а енг1зед1, сейт1п, 
суретт1 сэтт1 ет1п шырарады. Б алалар кандай жэне калай с у ­
рет салсын бул оларды канараттанды руы ти1с, сонымен б1рге 
тары да жабыстырып ж асаура жэне сурет салура ынталандыра
48

тусу1 каж ет. Бул ж а с т а б1ртектес суреттерд1 жэне ж а б ы с т ы ­
рып ж ас а уд ы ка й та л а у едэу1р орын алады, сейтш, ол б а л а ­
ларды айтарлыктай канагаттанды рады .
Б а л а л а р д ы н ойларан ез ойын ж у з е г е асы р ур а б ары ттал ран
с а б а к т а р д ы о л а р д ы н б е й н е л е у д щ м аз м у н ы н т а н д а п алура ке- 
м е к т е с е т ш д е й е т ш ж о с п а р л а у керек. Е ц алд ы м ен б а л а л а р д ы н
менгерген д а г д ы л а р ы н а суй ен ге н ж а к с ы б о ла д ы . М ы с а л ы , тэр- 
биепп б а л а л а р р а б1ры нгай с ы зьщ тан т у р а т ы н ( к 1м к ай с ы с ы н
к а л а й д ы ) з а т т а р д ь щ с у р е т ш с а л у д ы у с ы н а д ы . М у н д а ол б а ­
л а л а р р а с а б а к т а р д а бер1лмеген, б 1р а к оны о л а р д ы н бьтетш
немесе к ер ген з а т т а р ы н ы н 'Суретш с а л ур а болаты ны н е с к е р т е д ь
Д ен гел ек формалы заттарды бейнелеп салура уйрете баста- 
ран 
кезде тэрбиеип балаларра 
и м кандай денгелек затты 
ойласа, соньщ суретш салура усынады. Бал аларды н ездер1 сю- 
ж етш ойлап, оны шешуге саб ак ты н у л п с ш тэрбиеип усына- 
тын такырыпка арналран с а б а к болуы мумюн: «Неваляш ка 
туралы сурет сал», «Неваляшканын серуенге шыкканын сал», 
сондай-ак табират кубылысымен байланысты такырыпка ар­
налран саб ак тар : «К,ыс туралы сурет салындар», «Кектем т у ­
ралы сурет салындар». Кейде тэрбиеип балаларра такырыптын 
кейб1р сырын аша отырып, сур еттщ мазмунын ойлап шырару- 
ра кемектесед1: «Кунн1н кез1 кыза туст1, араштар мен буталар- 
да ж ап ы рактар желб1рей бастады, кек майса больгп, кун кезш е 
тартыла кек шеп есе тусть Оньщ жылуынан эдем1 гулдер ашы- 
ла бастады. М ш е сондыктан кектем туралы шм кандай сурет 
салрысы келд1, соны салсын».
Осы сиякты ж аб ы сты ру саб ак тар ы да е т к
131
лед
1
. Тэрбиеш1 
былай деп усынады: «Денгелек затты жабыстыррысы келген- 
дер, соны жабыстырсын», « К уы рш акка кандай там ак беруд1 
калайсьщдар, соны жабыстырып ж асандар» (бул жардайда б а ­
лалардын будан бурын жабыстырып жасаран, б1рак эл1 бей­
нелеп салып кермеген ойыншыктар тацдалып алынып, кернект! 
жерге койылады, мысалы, к1шкене шарлар, мунаралар, эр турл! 
конструкциялы сылды рауыктар тары б аск алар ).
Сондай-ак тэрбиеш1 тек сурет салуды немесе жабыстыруды , 
муньщ кайсысын ю м н щ калап салуын усынатын сабак тар да 
болуы мумюн.
С а б а к т а р д ь щ б1р-б!р1не ж ал р а сты р ы н белг1леген кезд е м а з ­
мунын тэрби еи п б е р е т ш с а б а к т а р д ы н б а л а л а р д ы н ойлап 1стей- 
т 1н ж у м ы с ы жен1ндег1 с а б а к т а р ы м е н д э л м е -д э л кезе кте ст1р ш
оты р у М1ндетт1 т у р д е емес. Т эр б и еи п б е л п л е г е н б а л а л а р д ы н
з ат т а р ы н б ей н ел ей тш 2 — 3 с а б а к т а р д ы к а т а р ы н а н е т ю з у г е б о ­
лады, ал белг1л1 б\р мерз1мде б а л а л а р р а с у р е т т 1н м азм у н ы н
е м ш -е р к ш т а н д а п алура мумк1нд1к б е р е т ш бгрнеше с а б а к т а р
етк1зуге б о ла д ы . М у н ы эс1ресе о к у ж ы л ы н ьщ а я гы н д а е т ю з г е н
жен, б у л кезд е б а л а л а р е з д е р ш щ ай н а л ас ы н д а р ы кергендер1н, 
Кандай затп ен ойнайтынын, о л а р д ы к а н д а й з а т к уа н т ы п , кы- 
з ы кты раты ны н с у р е т с а л р ан д а ж э н е ж а б ы с т ы р р а н д а к е р с е т е
49

б1луге мумк1нд1к беретш б1ркатар шеберлштер мен дагдылар- 
ды мецгередь
А лай да осы сиякты саб ак та р д аг ы бейнелеу (мысалы, бал- 
шьщты укыпты турде нлеу 
дардысына немесе бояуды жэне 
кы лкалам ды пайдаланура, оны сумен 
ж уы п-ш аю дардысына 
жэне т. т.) процесшде тэрбиепп кейб1р дардыларды калыитас- 
тырура бак ы лау ж ас а уд а н
аул ак болады деп ойлау кателж
болтан болар ед1.
Бул с аб ак тар да балаларды ц бейнелеу жумысыныц одан 
эр 1 дамуына жэне жет1ле т у су ш е себеппл болуы керек.
Сэби лердщ екшип тобына арналран программа б1р апта 
1Ш1нде сурет салудан б!р сабак, ж аб ы сты рудан
61
-р сабак, ал 
аппликация мен конструкциялаудан алма кезек, аптасына б!р 
рет с а б а к ©тк1зуд1 усынады. С©йт1п, удайы с аб ак е т к
131
лмейтш 
ж азгы айларды санам аган кезде (кептеген балалар ата-анала- 
рымен б1рге дем алуга кетед1 де балалар бакш асына бармай- 
ды), сурет салудан о к у жылы бойына 
3 5
-тен 
4 0
-ка деЙ1н сабак 
етк1зуге болады, ал ж абы сты рудан осыншама сабак, апплика- 
циядан 20-га ж уы к с аб ак ©тк1зуге болады.
Б алаларды ц бейнелеу жумысыныц белг1л1 б!р шеберл1ктер1 
мен дардыларын мецгеру1 уш ш бул саб ак тарды калай 1р1ктеп 
белуге болады?
С а б а к т а р д ы ц кепш!Л1к бел1М1 д е ц г е л е к ф о р м а л ы з а т т а р д ы ц
«Клшкене салфетканы эшекейлеу» 
(эшекей жолактар мен нуктелерден).
50

жэне осы формалардьщ б е л т н е н туратын заттардьщ, сондай- 
ак, денгелек формалар мен тузу сызыктардыц белштершен т у ­
ратын заттардьщ суретш салуды менгеруге арналуы каж ет. 
Бул — ете пайдалы, ейткеш денгелек формалы заттарды бей- 
нелеп сал уга арналган форма ж асауш ы ж ум ы старды менгеру 
сэбилердщ екшып тобында толыгымен ж узеге асырылады. Б у ­
дан к еш нп топтарда ол жет1лд1р1ле бер1лед1, б1рак ол арнайы 
жаттьщтырылмайды, ал осыган орай тш бурышты формалы 
заттардьщ суретш сал у уш ш форма ж асауш ы ж умы старды
менгеру естиярлар тобында да одан эр! журпз1лед1 (бул жу- 
мыстар тертбурыш ты жэне узарты лган т1к бурышты формалы 
заттардьщ суретш салган кезде у ш тасты р ы л а д ы ). Сондыктан 
10-га ж уы к сабакты Т1к сызыктардан туратын жэне сызыктар- 
дьщ уш тастыры луынан кур ал ган заттардьщ суретш сал уга ар- 
нау пайдалы. Б уган катал белпленген такырып бойынша етю- 
з ы е тш с аб ак тар жэне эр бала ез1 уш ш белплеген сурет салу- 
дын такырыбы бойынша саб ак тар енпз1лед1.
15
—
2 0
-га ж уы к саб ак ты денгелектелген формалы заттарды 
бейнелеп салуды мецгеруге арналган с а б а к к а , сонымен бгрге 
балаларды н ездер1 ойланып ж ум ы с 1стеу1 бойынша е т ю з ы е т ш
саб ак к а жэне коллективтш жумысты орындауга арналган с а ­
бакка белуге болады. Акырында, 10 с аб ак немесе одан сэл-пэл 
азырак сабак, балаларды тгк бурышты заттардьщ суретш с а л у ­
га уйретуге арналады. Эрине, сабак ты булайш а бел у шартты 
турде. Тэрбиенплер 
ездер1 кандай программалык мазмунга 
канша рет с аб ак е т ю з у к а ж е т екен1н шегшп отырулары каж ет, 
ал бул ж аг д а й д а балаларды н оны кал ай менгергеш ескерШ п 
отыруы 
ТИ1С. 
Егер балалар, мысалы, денгелектелген форманьщ 
суретш салуды нашар менгеретш болса, онда осы програм­
малык мазмундагы саб ак тардьщ санын кебейту керек, ал б а с ­
ка саб ак тардьщ санын, эрине, кы ск ар туга тура келедь Бул 
ж агдай да тура сызыктарды, денгелектелген жэне 
Т1к 
бурышты 
формаларды бейнелеп сызу саб ак тары к атал турде ажыраты- 
лып бер1лген1н жэне ол ауыстырылып бер1Л1п отыратынын ес- 
тен ш ы гармау керек. Мысалы, тэрбиеш1 балаларды денгелек­
телген формалы заттьщ суретш салуга уйрете бастайды, ал 
Ж а н а жыл мейрамы жакындай бастаган кезде балалар тш 
сызык аркылы ёлканьщ суретш салады, содан кешн к1шкене 
шарлармен безенд1р1лген ёлканьщ сурет1н салады т. т.
Ж а б ы сты р у сабагында балаларды ен алдымен балшыкты 
тура кимылмен ею алаканыньщ арасына салып шиыршыктауга 
уйретед1, осыньщ нэтижес1нде узынша формалы зат пайда бо­
лады (таякш алар, колбасалар, конфеттер жэне т. о.). Содан 
кешн 
таякш аны 
денгелек 
(бублик, денгелек, 
булочка ж э ­
не т. б.) етш буруге, оларды б1р-б1р1не 
б1р1кт1руге уйретед1. 
Заттарды тура кимылмен шиыршьщтап есу аркылы жабы сты ру 
тэс1Л1н менгеруге 
1 5
-ке ж уы к сабак ты
арнауга болады. Ал 
баска саб ак тарды денгелектелген формалы заттарды, денгелек-
51

телген форманын, белш терш ен жэне таякш алары нан туратын 
заттарды, сондай-ак, денгелектелген формалы жэне диск тэр
13
Д
1 
заттарды (кабы скан шар) бейнелеп салура уйретуге арнаура 
болады: жем1с, юш кене шар, ж ан га к , куыршак-неволяшка, сыл- 
дырауы к, с ац ы р аук ул ак ш а, к у с жэне т. т.
Бейнелеу ж ум ы сы бойынша ж аз д а кандай с аб ак та р етюзу- 
Д1 усынура болады?
Ж а з балаларды е з ш щ ш уакты жылы куш, ездерш щ таби- 
ратка тжелей катысы аркылы 
оларды 
кещлд1 етед1: балалар 
кек майса шепте ж у п р ш ойнайды, ж эндш тердщ , ©амдштщ, 
кустын, ем1рш бакы лап керед1, желб1реген жапыракты, шы- 
рылдаран кусты, саркыраран суды тьщдап керетш болады. 
Осыньщ бэр 
1
балаларра ©те ж ак сы эсер етед1, сейтш, олар ез­
д ер ш щ керген жэне д ал а д а терген эсем гулдерш щ , ездерш 
кызыктырран 
кодыздардьщ
суретш
сал у 
уш ш
колдарына 
ыкыласымен карындаш , кы лкалам алады немесе ездер1 орман- 
нан терш алран жем1стерд1, с ац ы р аук ул ак тар д ы жабыстырып 
ж асайды. Оларра бул мумк1нд1кт1 толык беру керек.
Ж а з д а сурет салу, жабы сты ру, аппликация ж а с а у сабакта- 
рын етк1зуд1ц к а т а л жуйес1 болмайды. Сондыктан балаларра 
ешкандай программалык мазмун бер1лмейд1.
Балал арра тек ж аз туралы сурет салуды, орманда керген- 
дерш (сац ы р аук улак , жемгс) ж абыстырып ж а с а уд ы рана усы ­
нура болады. Егер балаларра осы формада сурет салу немесе 
ж абы сты ры п ж а с а у эрдайым усынылатын болса, онда олардын 
б
1
ркатары ©здер
1
Н
1
н 
ж умы сы нда осы мазмундары жумысты 
к айталай берет1н болады, бул ж ардайда олар ©з беттершше 
бейнелеу мш деттерш шеше алмайды. Сондыктан балалардын 
назарын белг1л1 б!р сез1мд1 бейнелеп керсетуге аударран жен 
болады, мысалы, каптап ескен эсем гулдердщ сурет1н салуды 
усынура болады.
С ур е т сал у уш ш балаларра ак немесе турл1 туст1 (кек тус- 
Т1) к а га з беруге болады.
Б ал ал ард ы н тусш ш ш аньщтау уш1н са б а к к а б1рнеше таныс 
д ала гул1н алып кел1п, онымен оларды таныстыру пайдалы 
болады. Оны бейнелегенде бейнелеудщ жалпы ЭД1С1Н керсету- 
Д1Н кажет1 жок: муны тек шмде-к1м онын сурет1н салура ки- 
налран ж ардайда рана жеке парак каразра салып керсетуге 
болады. Салынран суреттерден фриз ж а с а у жэне онымен уйдщ
кептеген ж алрас белмелер1н немесе веранданы эсемдеп безен- 
Д1ру ете жаксы.
Б ал алар ж энджтерге катты кызыгады. Сэбиге коныздын 
шепт1н уст1мен калай ермелеп келе ж атканын салуды усыны- 
нызшы, оны олар кызыра салура тырысады. С ур ет ж аксы бо­
лып шыру уш1н, балалар коныздын 'суретш ж ак сы салу 
уш 1Н
сурет салудан бурын коныздын бейнес1 салынран аппликация- 
ны жапсырып коюды усынура болады. Эрб1р бала даяр тур1н- 
де эр туст! денгелек немесе сопакша денгелек (коныздын жо-
52

тасы) жэне басы уш ш жарты- 
лай кара децгелек алады. К,о- 
цыз жел1мделгеннен кешн ба- 
л аларга 
кара 
карындашпен 
оныц муртын 
жэне аяктарын 
салуды усы нуга болады. С урет 
салу сабагынан бурын коцыз 
денесш щ формасын, басыныц, 
муртыныц, аяктарыныц орна- 
ласуын аныктап алу керек. Ец 
алдымен балал ар 
бгр 
парак 
к а газга улкенд1-к1ш1л1 эр тур- 
л 1 б1рнеше коцыздардыц сур е­
тш салсын,— К1М кайсысын с а ­
луды калайды.
Ж а з д а балаларды ц байкап 
керуш, ж алпы т у с ш т н байы- 
ту уш ш мумк1нд1к вте кеп. Б а ­
лаларды ц осы алуан турл1 ту- 
сш ж терш ен тэрбиепп оларды 
кеб1рек кызыктырган заттар- 
ды жэне сэбилердщ сурет сал- 
ганда, жабыстырып ж асаган- 
да, аппликацияда 
керсете 
алатын 
заттарды эркаш ан 1ржтеп 
алуына болады.
Б арлы к 
ж агдай д а 
балаларды ц 
б е л с е щ ц л т н
арттырып 
отырудыц, бейнелеу жумысын орындауда кеб1рек ерж берудщ
мацызы зор, ал сэбиге тек ж ум ы с 1стей алмаган ж агдай да ра­
на тжелей н уск ау беруге жэне бейнелеуд1ц тэс1лдер1н керсе- 
туге болады.
Бейнелеу жумысыныц процесшде тэрбиел1к-б1л1мд1к М1ндет- 
тер1н шешуд1Ц мацызды 
шарты оныц балалар бакшасыныц 
барлык жумыстары мен байланысы болып табылады. Бейнелеу 
жумысы н е п з п м ак сат емес. Окигаларды ц жэне шын мэн1ндег1 
заттардыц суретш бейнелеу уш ш гана б акы лауда емес: сэби­
лердщ екшип тобына арналган айналадагы ортамен танысу 
программасы ете улкен. Б алал арды ц сурет салу, жабы сты ру 
жэне аппликация ж а с а у уш ш тек бейнелеп салура оцай бола- 
тын мазмун 1р1ктелш алынады. Сонымен катар бейнелеу ж у ­
мысын т1 л у ста р ту жумысымен жэне музыка сабарымен байла- 
ныстыруды кам там асы з ету кажет. Мысалы, кыста балалар 
елец айтады, айталык «шаналар» ел ец
1
н, музыкасы М. Красев- 
Т1ю, «Кыс келд1» 
музыкасы 
Н. Метловт1ю, сонымен катар 
И. Суриковт1Ц «Алгашкы улп1лдек кар» деген елендн т. б. жат- 
тауга уйренедк Эрине, балаларды ц кыс такырыбына арналган 
сурет салу сабагыныц алдында олармен б1рге жылдыц осы уа- 
кыты туралы барлык керген-б1лгендер1н, ест1гендер1н еске ту- 
С1ру пайдалы болады. Бул жардайда балаларды ц естел1п мей-
«Эдем1 картинканы б1р1нш1 саламыз». 
(коллективт1к ж умы с).
53

лш ш е толык жэне мазмунды б о л а д ы / а л салынган сурет алуан 
турл1 жэне эсерл1 болып шырады ( у л п ж осп арл арда «Тэрбие 
ж умысыньщ баска ж ак тары м ен байланыс» деген бел1м тэрбие- 
нплердщ 
назарын тек 
бейнелеу жумысыньщ спецификальщ 
мш деттерш е а уд ар у уш ш гана сонгы графада тур).
Октябрьге арналган ж осп ар да карындашпен, кылкаламмен, 
балшыкпен жэне жел1ммен пайдаланудьщ алрашкы дагдыла- 
рына уйрету ерекше орын алады.
Эдетте, октябрьде балалар тобы уйымдастыры лады да, уз- 
Д
1
КС
13
са б а к журпз1лед1. Б ал ал ард ы н кеп н п л ш тунгыш рет 
бейнелеу жумысы мен шугылдандырылады. Тэрбиепп б а л ал ар ­
ды денгелек форманы: ю ш кене шарларды, дисюлерд1 ж аб ы с ­
тырып ж асауд ы , сондай-ак денгелек заттардьщ суретш сал у­
ды уйретед1. Б а л ал ар ен алгаш денгелект1 де, сопакша денге- 
лект1 де дуры с сыза алмайды, 
сондыктан мундай форманы 
денгелектелген форма деп ата у жен болады. Б алалар тек ап- 
пликациядан гана кагазды н даяр ойылып алынган д енгелекп
ала алады; сейтш, оны ж апсы рган кезде. денгелектщ дэл фор- 
масымен танысады. Д ен гел ек форманы сыза отырып, балалар 
жайлап, у з д
1
кс
13
сызу кимыльимен жаттырады. Сонымен катар 
олар белг1л1 б!р багы тта — ж огары дан темен жэне солдан он- 
ра — Т1к сызыктардын суретш салуды мецгередь Бул ж агдайда 
с аб ак тар д ьщ манызын естен ш ы гармаган ж ен болады. С а ­
бактын мэндерш тус1нд1руд1 жэне т ал д ау процес1 кезшде б а ­
лаларды н ж умысы на бага беруд1 ойластыра отырып, б ал ал ар ­
дын бейнелеп салган заттарыньщ эсемд1гш, суреттщ, апплика- 
цияньщ, кызгыльщтылыгын, муны ш еш уд еп образдылыгын атап 
керсету к а ж е т (жоспардыц ыкшамдалып ж аса л у ы осынын бэ- 
рш толык суреттеуге эркаш ан да м у м к ш д ж бермейд1).
Б ал ал ард ы н программалык 
талаптарды
мейлшше толык 
менгеру1 уш ш тэрбиепп алуан турл1 жэне кызыкты мазмунды 
тандап алады, затты жэне ойыншыкты керсетедь
Бал ал ар ен алдымен тэрбиеипнщ керсету1 бойынша заттар- 
дыц формаларын керсету унин керект1 кимылдарды орындау- 
ды уйренед1, содан кешн олардын ездер1 осы кимылды керсе- 
тед1, сурет салуды жэне ж абыстырып ж аса уд ы ж еке ездер1 
салуды орындауды уйренедь
Ж о с п а р д а б
1
р айдьщ 1ппнде етю зы етш нен гер1 тапсырма 
бойынша кеб1рек са б а к е т ю з ы е д п саб ак тардьщ бгр бел1пн б а ­
лаларды н ездер1 ойлап салатын сурет бойынша е тю зу керек 
кой. Тэрбиеип е з ш щ уйгаруы бойынша, тапсырма ретшде, с а ­
бактын б1реуш балаларды н суретш ойлап салу сабагына ал- 
мастыруы мумюн, б1рак программаны ет уд щ кезепн бузуга 
болмайды. Бул ж аг дай д а балаларра денгелек формалы заттар-
54

Сабакты ц ул п жоспары
1
1
Сабак аты
Программалык мазмуны
Сабак етк1зу мстоднкасы
Материал
Тэрбие жумысы- 
пыц баска жагымен 
байланысы
1
2
1
3
4
5
6
1
2
Машина ру- 
лш ж абы с­
тырып ж а ­
сау
«Парак ка- 
газды саки- 
налармен бе- 
зенд1рем1з» 
деген такы ­
рыпка сурет 
салу
К,олмен тура кимыл ж асау ар­
кылы балаларра балшык илеу- 
Д1 уйрету, есшген балшыктан 
денгелек ж асау, оньщ ек1 ушын 
туГист1рш, 
саусактармен 
кы- 
сып, 
жабыстыру, 
балшыкты 
белшектерге 
белу, 
денгелек 
форманы б ш п , оган ат кою. 
Ж ум ысты аягына 
дейш жет- 
юзгенше канагаттангандай се- 
31мге тэрбиелеу
Балаларра карындашпен уздж- 
С1з тутас кимыл аркылы дец- 
гелек форма ж асауды уйрету; 
Карындашты дурыс устау; п а­
рак каразды 
бейнелеулермен 
тугел толтыру; сурет салу про- 
цесшде турл1 туст1 карындаш- 
тарды 
ауыстыру. 
Б1рдемеш 
бояура 
болган 
куштарлыкты 
тэрбиелеу, 
турл1 туст1 сурет- 
терге шаттана б1лу
Октябрь
Машина рулш оньщ формасы бойынша 
кол кимылын ж асай отырып байкап шы- 
ру, «дедгелек» форманы 
ж асау. Кесек 
балшыкты шымшып узу мен оны илеп 
машина рулш ж асауды керсету. Содан 
сод барлык балага б1р-б1р кесектен бал­
шык алып, руль ж асауды тапсыру. С а ­
бак процесшде балалардын кол кимы­
лын бакылау. Ж асай алмай ж аткандар 
болса, оныд колынан устай отырып, бгр- 
л^кте ж асау аркылы кемектесу; егер к а ­
ж ет болса, жеке кесек 
балшык алып 
жасап керсету
Балаларра тэрбиеип салган турл1 тус т 1 
сакиналардын 
суретш
керсету. 
Эуел1 
сакиналардыд кепт1пн айырыкша айту. 
Балалардан сакиналардыд кандай фор- 
мада екешн сурау, екьуш балага оныд 
формасын атай отырып, сакина контуры 
бойынша шолып шыгуды тапсыру. Бу- 
рынгы дедгелек форма ж асау эд к ш еске 
т у а р е отырып, дедгелек форма ж асауды
керсету ушш тактага балаларды шакы- 
ру. Содан сод барлык баланыц дедгелек 
сакинаны калай жасайтындарын кол сш- 
теп ауада керсетуш талап ету. 1\имыл-
Балшык немесе 
пластилин, так- 
тайша
Тэрбиеипнщ 
салган сурет1, 
карындаштар
Ойын процесш­
де 
балаларды 
дедгелек фор- 
малы 
заттар- 
мед таныстыру
Ойын процесш­
де 
балаларды 
децгелек фор- 
малы сан турл1 
заттармен 
т а ­
ныстыру

сл

жүктеу/скачать 9,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: