Сакулина Н. П. Комарова Т. С. Балалар ба шасында'РЫ

адам дарды , ж ан уар л ар д ы кимыл устш д е керсете бшуге, олар- 
дыц дене бел1ктер1 мен д енесш щ жардайын ©згертуге мумкшдш 
алады. Тэрбиеиплер сю ж етт
1
, сондай-ак декоративтш сурет са- 
л уд а ©те мацызды болып есептелетш туст1 к аб ы лд ау сез1мш 
дамытура ерекше назар аударуы каж ет. Б ал ал ар бейнелеу мен 
декоративтпс-колданбалы онер шырармаларымен танысу проце- 
сш де эстетикалы к 
сезгм мен 
баралай б1луш1л1кт1 дамытуы 
каж ет.
Д а яр л ы к тобы ен 
с о ц р ы
топ болып табылады. Балаларды 
мектепке д ая р л а у алдьщры топтарда да журпз1лед1, б1рак бул 
топта ол ерекше болады. Бейнелеу ж умы сы на улкен мшдеттер- 
д щ нег
131
ж у к те л е д
1
, ©йткен1 э р б
1
р с а б а к соцында нэтиже (сурет 
салу, жабы сты ру, аппликация) калады да, ол бойынша талдау, 
баралау болады. С ур ет салу, ж абы сты ру, аппликация сабактары
кажетт1 материалдарды дайындаумен байланысты бола тура, ол 
эрб1р баладан ©з бет1мен дербес к т е у г е , 
м ак сатк а уйлест1ре 
отырып эрекет етуге улкен кещл б©луд1, бастаран ют1 аяктай 
б1луд1, ©з жумысын жэне ж олдастары ны ц жумысын баралай 61- 
луд1 талап етед
1
. Ж е к е басты тэрбиелеуд1ц бул жары педагог- 
тыц ересек балалар ж умысы на да айырыкша назар аударуын 
к а ж е т етед1.
Д а я р л ы к то б ы н д а
е р ес ек тер т о б ы н а ж ук т е л е т 1н бейнелеу 
м ш д е т т е р ш ш е ш у ж у м ы с ы о д ан эр1 ж а л р а с т ы р ы л у р а т и 1с, мы- 
са л ы , кец1ст1к пен т у с т е р д щ ара к а т ы н а с ы , з а т т а р д ы ц ф о р м а сы
мен к у р ы л ы с ы н ы ц е р е к ш е л 1Г1, с ю ж е т т 1к м аз м у н ы н ы ц
к©р1Н1С1. 
Б у л а р м е н к а т а р мектеп т а р а п ы н а н койы лран з а т т ы ц ©з тур1н1н 
н а к т ы к а с и е т 1н беру, д ек о р ати вт1 ©нерд1Ц б а с т а п к ы зан д ы лы к - 
та р ы м е н т а н ы с у М1н д е т т е р 1н1ц де к е й б 1р е у л е р 1 ш е ш 1Л1п оты р ад ы . 
Б у л то п та б ей н ел еу мен д е к о р а т и в т 1к ©нерд1Ц ш ы р ар м а л ар ы м е н
ж э н е ж е к е л е г е н су р е т и л л е р м е н т а н ы с т ы р у ж уй ел1 ж эн е ж ос- 
п а р л ы с и п ат а л у ы ©те м ацы зды .
Ж е т
1
ж а с к а караран балалар творчествосы к©б
1
не ©
31
нд
1
к 
€рекшел1кке ие болады, сондыктан кай саб ак та болсын, бейне­
леу жумысыньщ барлы-к тур1нде оларды колдап-куаттап, к©- 
термелеп отырран жен.
Балаларды ц бейнелеу жумысы эстетикалык тэрбиен1Н ец 
басты куралдары ны ц б
1
р
1
болып есептелед1. Бул баламен жумыс 
1стеуд1ц усынылып отырран осы методикасыныц мазмуны мен 
курылысынан: эдем1Л1кт1 к©ре б1лу мен тус1ну каб1летш дамы- 
тудан, бейнелеу уш1н мазмун тацдап алудан сурет салу, ж а б ы с ­
тыру, аппликация саб ак тары аркылы эстетикалык сез1мш да- 
мытудан жэне саб ак тар 
уш1н нерурлым 
мэнерл1 бейнелеуге 
м ум к ш дж берерл1ктей материалдарды тацдап алудан айкын 
байкалады .
6

СЭБИЛЕРД1Ц Б1Р1НШ1 ТОБЫ
С урет салура кызырушылык, бал ал арда ерте басталады . Ата- 
аналарынын, ара-апаларыныц карындашпен, каламмен калай 
ж ум ы с штейтшше кез сала отырып, сэбилер де колдарына ка- 
рындаш алып, каразра 
с ы з р ы с ы
келедь М унда ею ж асар бал ага
тэн Ж1Т1 кимыл эрекетш ж асаура тырысушылык, улкендердщ
кемепнслз-ак пайда 
болады. Б1рак 
алрашкы кезде колдары 
икемге келмейт1нд1ктен, семьяда да сирек уйрететшдштен, олар- 
дын, сызрандарынан еш 
нэрсе 
шыра 
коймайтыны — табири 
нзрсе.
Бейнелеу жумысы на балаларды алраш рет жэне уйымдаскан 
турде араласты ру бала бакшасынын. б1р1нш1 сэбилер (ушке 
караран ж асы нда) тобында басталады.
Бул топтарылардыц оку программасы ©те шарын. Ен, алды- 
мен балаларды каразбен таныстыру, содан сон олардьщ наза- 
рын карындаштын. ушталран жарымен каразра 
13
калдырура 
болатынына ауд ар у керек.
Карындаштын. (кылкаламнын) караз 
бетшдег1 кимылына 
кезбен б ак ы лау ж асатты р а 
отырып, оныц каразра 
тус1рген 
штрих, сызыктарын байкаура балаларды уйреткен жен. С ейтш , 
сызылран штрихтар мен сызыктардьщ айналаны корш аган зат- 
тармен уксастырын тапкызура да балаларды б1рте-б1рте у й рет­
кен жен.
Будан сон балаларды н бурын сызылран штрихтарын саналы 
турде кайталауы на козгау 
салынады. Бул кезен бейнелеудг 
менгеруде ете улкен роль аткарады. Б удан кеЙ1нг1 жерде бала- 
лар (тэрбиеш шщ керсету1мен немесе кврсету1нс1з-ак,) 
сурет 
аркылы карапайым заттар мен кубылыстарды, айталык, жауран 
кар мен жанбырды, ушып бара ж аткан ж ап ы рак пен арып жат- 
кан булакты жэне т. б. бейнелей алады.
П рограммада кврсетыген тары б1р басты мшдет балаларра 
карындаш пен кы лкаламды бую л жудырырымен устатпай, сау- 
сактармен дурыс устаура уйрету.
7

Балал арра сурет с ал у мен ж аб ы сты ру сабарын жыл бойы- 
на окы ту 1 с 1 калай ж узеге асырылады?
«Балалар бакш асыныц тэрбие программасында» аптасына 
б1р рет сурет салу, бгр рет ж аб ы сты ру сабарын е т ю з у усыныла- 
ды. Д ем ек, сурет салу мен ж аб ы сты ру сабарынын. саны бхрдей 
болура ти
1
с екен. Булай болганмен олардьщ орнын ауыстыру, 
мысалы, б 1 р аптада катары нан сурет салу сабарын, екшпп ап- 
тад а катары нан ею рет ж аб ы сты р у сабарын е тю зуге болады. 
М ундай тэртш б алал ардьщ кандай да болмасын б1р жумыс 
т у р ш д е п , алган ш еб ер л ш н шьщдай тусуд1 к а ж е т етед1; б1р апта 
уз1л1с сэби упп н тым узак, сондыктан олар осынын алдындагы 
с а б а к т а неш б1лш, неге уйренгенш умытып калады .
О к у жылыньщ басында бейнелеу жумысынын, сабарын б а ­
лал ард ь щ б 1 р тобын тугел катыстыра отырып, б1р мезплде ет- 
юзбей, шарын топка белш
0
тк
131
л е д
1
. Бул — педагогтьщ эрбгр 
баланын, 1с-эрекет1н К9р1п-б1л1п, эркайсысына квмек керсетш, 
барыт бер1п отыру уиин 1стелед1. Б а л ал ар сурет салу мен жа- 
бы сты руды алраш рет уйрене б астаган кезден-ак карындаш- 
тармен, бояулармен, балшыкпен ж ум ы с 1стеуд1н дуры с эд1сше 
кальгптасуы ете манызды. Топта балалар кеп болранда коллек­
тив 
©М1рше 
эл1 уйрен1п болмарандар, сондай-ак ж ац адан рана 
шурылдана 
бастарандар 
(ейткен1 балалардын, деш балалар 
бакш асы н а 
семьялардан 
келед1 
р о й ) 
тэрбиеш
1
Н
1
н айтканын 
к,иыншылыкпен т у сш е д ь М ундай к1шкене балалар педагогпен 
ж еке кары м -каты нас ж асаур а ©те м уктаж .
Тэрбиеш1 топтары баланьщ шамамен жартысына арнап бгр- 
неше устелге материал дайындайды. Б1р1нш1 кезекте тэрбиеш1 
©з бет1мен ж ум ы с тауып 1стей алмайтын жэне ешкандай ойынга 
онша кызыра коймайтын балаларды н шурылдануын уйрарады. 
Буларра ©з ерюмен тары да б1рнеше адам косылады. Калранда- 
ры ойнайды, олармен даяшы бола турады. Бул арадары ен бас- 
ты нэрсе — шурылданып ж аткандарра кедерг1 келт1рмей, тыныш 
ойнай б1луге балалардын, уйрену1.
Егер сэби ойынмен рана болып саб ак к а отырура эл1 дарды- 
ланбаран болса, онда сабакпен шурылдануды одан б1рден та- 
лап ету — оны кьщырлыкка, Т1ПТ1, жылаура шеЙ1н, алып барады, 
сурет салу мен ж абыстырура мундай 
тер1с карым-катынас 
у з а к уак ы тк а сакталып калады. Педагогтыц: уйымдастыруымен 
балаларды н с а б а к к а калыптасуын б1рт1ндеп жузеге асыру —
ен ТИ1МД1 жол болмак.
Б ал алар шамамен 
10
минут кана сурет салады немесе жа- 
быстырады: б1реулер1 — ертерек, ал баска б1реулер1 б1раз уак ы т 
кеш1рек б т р е д ь Тэрбиеш1 сурет салу мен жабыстырудан жа- 
лы ккан балаларды устелден кетуге р ук сат етед1 (бул топта 
саб ак ты аяк тау мезг1Л1 эл
1
дэл керсет1лмеген). Топтары б а л а ­
ларды н б1ршш1 жартысы сабак ты аяктаран сон, даяшы оларды 
серуенге шырару уш1н кишд1ред1 (егер жабыстырып болтан 
болса, онда эуел1 балаларды н колын журызып, содан сон киш-
в

д1ред1). Тэрбиенп бул 
мезплде балаларды н екшнп тобымен 
с а б а к
етк1зед1. Содан сон тэрбиенп серуендеп балаларра кетедГ 
де, даяшы калган балаларды кшнд1ред1.
Б алал ар б е л г ш б!р уак ы тта болатын с а б а к к а осылайша 
б1рте-б1рте дардыланады да, олардыц к е п ш Ш п езд ш н ен устел- 
ге отыратын болады. О кы ту уш ш белшген шарын топтар бгр- 
дей болмай калуы ражап емес, бул — педагогты онша абыр- 
жытпаура тшс, ейткеш устел барлырына жету1 керек.
Шарын топтармен с а б а к е т ю з у тэрби еш ш щ эрб1р баланын 
денесш тузу устауы на, материалдарын 
дурыс пайдалануына 
К0Н1Л белш, ештеме шырара алмай ж атк ан жардайда, оларра 
кемек керсетуш е м ум ю н д ж бередь Бул сурет салу мен ж аб ы с- 
тыру сабарын менгерудщ алрашкы кезеншде айырыкша маныз- 
ды. Балалар саб ак к а б1рден кеп каты сса тэрбиепл олардын бэ- 
р1н б1рдей бакылай алмай калады. Бул кезде баланын 1с-эре- 
кет1 дуры с болмаса, сол дурыс емес дарды турактап калады.
Ж ы лды н екшнп ж артысында барлык балалар 
к ы з ы р ы п
оки- 
ды. К ей б
1
р ережелерге олар уйренед1, бул —
т э р б и е ш 1Н1н 
б а р ­
лык балаларра б1р мезг1лде басшылык ж асауы н жен1лдетед1. 
Енд
1
г
1
жерде оларды шарын топка бв лу дщ кажет1 болмайды.
С аб ак ты н узактыры бурынрысынша эр турл1 кушнде ка л а
беред1. Сондыктан сурет салуды, жабы сты руды б1реулер1 бу- 
рын, екшцплер1 б
1
ршама кеш1рек 
б1т!ред1. Б1Т1ргендер колын 
жуып, серуенге шырура ки1нед1, оларра даяшы кемектеседй
Сэбилерд1н б1р1нш1 
т о б ы н а
с аб ак
е тк1 зге н д е
бэр1не 
б1рдей 
талап
коюра болмайды. Ен бастысы — бейнелеу ж умысы на кы- 
зы р у р а , 03 
куш ш байкап 
к о р у ы н т а с ы н а р т т ы р у р а , 
с аб ак
ба- 
р ы с ы н д а белг1л1 б1р М 1нез-д ард ы ны с1НД1руге 
ж э н е м а т е р и а л -
д а р д ы д у р ы с
пайдаланура 
т э р б и е л е у .
Б ал аларды б1ршпп сабакты н е з
1
нен-ак устелд!н уст1не тым 
енкеймей тузу отырура, сол колымен каразды устап, он колымен 
сурет салура уйрету кажет. Сэбилерге б
1
рьщрай с©з жуз1нде 
бер1лген нускау, эрине, ж е т ю л ш а з , алрашкы кезде олардьщ 
эрб1реуше колын дурыс койып, дурыс отыруына кемектесу ке­
рек. Баланын булшык ет1 ©те элс
13
, эс
1
ресе булшык ет1 майыс- 
как келед1, сондыктан бала устел устгне тез-ак енкейе кетед1, ал 
педагог кайта-кайта кайталап, олардын денес1н тузет1п отыру 
керек. Келес1 саб ак тарды н бэр
1
нде де балаларды н дурыс оты- 
руын бакылау, бул кезде кепнплш балаларра свз ж у з ш д е п б1р 
ескертуд1н ез1 жетк1Л1кт1 болады.
Сэби лердщ б1р1НШ1 тобында бейнелеу жумысын уйымдасты- 
ра отырып, бул жастары балаларды н эмоцияга тез бер1лет1н- 
Д1Г1Н ескеру керек. Сэбилермен жылы сейлескен жен, ал ол ар ­
ра бер1летш нускаулар катал турде талап ету туррысынан емес, 
жай усыныс ретшде тужыры мдалуы ти1мд1. Мысалы, тэрбиеш1 
кара кагаздан киып ж асалган уйд1н силуэтш балаларра бере 
отырып, былай дейдк «Карандаршы, уйш1кт1н 1Ш1 кандай к а ­
9

ран,ры. К,ане, шам ж агальщ . Млне, оны былай жагамыз». К,ыл- 
к а л ам д ы бояура калай матыруды, онын. барлы к кылын каразра 
(тутас) суйкей отырып, ашык, туст1 д а к та р д ы — оттарды калай 
алатынын корсетедь
М ынадай жардай да болуы мумкш, мысалы, сэби балалар 
коллективше алраш юрген, балал ар м екем есш щ режимш е ЭЛ1 
конджпеген кезшде белпл1 б!р уак ы т к а шешн с а б а к окудан 
немесе тэрби еш ш щ айтканын орындаудан бас тартады. Буран 
©те абай болран жен, бул кезде баланы юнэламай, онын, сабак- 
ка дардылануына м у м ю н д ж беру керек. С а б а к балаларра куа- 
ныш экелетш болсын, 
ж е т ю л ж а з м е ш р 1м д ш к , тапсырманы 
м у л т
1
к с
13
орындауды талап ету (баланьщ кен,1Л куЙ1мен, ж алпы 
жардайымен санасп ау) наразылыкты, ал кейде тшт1 ж алпы жу- 
мыска тер1с к езк арасты турызады.
С аб ак ты ж абы сты рум ен де, сондай-ак сурет салумен де бас- 
таура болады. К,ай ж ардайда болсын, педагог ©з тобындары ба- 
лалардын, дардысы мен мумк1нд1г1н ескеру1 керек. С ур ет салу 
К0ПШ1Л1К уш1н к©б1рек таныс 
болып шыруы мумк1н, ©Йткен1 
ж аб ы сты р у жан,а материалды (эдетте балалар семьяда бал- 
шыкпен немесе пластилинмен ештеме ж асам ай ды ) керек етед1, 
будан баска колмен кысылран бгр 
с ы р ы м
балшык кандай бол­
сын б 1 р затты ц П1Ш1Н1Н б1рден еске тус1ред1, сондыктан онымен 
ойнау эуест1Г1 пайда болады. Е ю ж асар балара кандай да б!р 
аспаптан г©р1 т1келей ©з колымен 1стеген элдекайда жещл, ол 
балш ыкты кызыга илейд1, алаканына салып кысады, саусак та- 
рымен онын устш ен басады, ал сурет салу уш ш карындаш ус- 
тап, колмен ж ум ы с 1стеуд1 б1лу керек. ©йткенмен де б1р ж астан 
ек
1
ж а с к а д ей ц ш балаларра ж у р г
131
лген бакы лау тек осы уак ы т 
1Ш1нде балалар там а к та н у кезшде касыкты пайдалана бастай- 
тынын, элдеб1р заттарды алуда таякты пайдаланатынын керсе- 
тед1. Дегенмен алгаш кы кездерде олардын, колдары элс
13
, эр! 
онша икемге келе бермесе де, сондай-ак муньщ 
©31
белг1л1 б1р 
дэреж еде киыншылык келт1рет1н болса да, бала ез кимылын 
сол асты касьщпен алура бей1мдейд1, 
б1рак тамакты б1рден 
колмен алу, эрине, элдекайда жец1л. К ары ндаш пен кылка- 
ламды менгеру де балалардьщ колынан б1рден келе бермейдь 
Сэбпд1ц кез келген куралды туцрыш рет пайдалана бастаран 
кез1ндег1 кнмылы снякты карындаш ты колдьщ кнмылы да икем- 
С1здеу келедк бала карындаш ты не катты кысып устап, колына 
куш тускен сон, ерк1н кимы лдау киындайды немесе оны саусак- 
тарымен кажетт1 мелшерде кысып устай б1лмегенд1ктен, к а ­
рындаш тус1п кете бередь Б1рак бул кимылдар ж уре ж енделш
кетед1.
Карындашпен сурет салу — карындаш ты дуры с устауды уй- 
ренуд1 талап етед1 (уш саусак п ен ), оны бас барм ак пен ортан- 
ры колра кысып, уст1нен сук колмен басып устау, с©йт1п, сау- 
сактармен дурыс устап, дуры с колдана б1лу снякты, б1рсыпыра 
техникалык дардыларды уйрену кажет. К,арындашпен ж умыс
10

к т е у ЭД1С1Н де, денеш дуры с устауды уйреткен сиякты, б1ршнп 
саб ак тан бастаган жен болады.
Карындаш ты калай устауды тэрбиеш1 ез1 керсетсе де оны 
кейб
1
реулерд
1
Н «бес саусагынын ушымен» алаканына кысып ал- 
ранын немесе сол колымен устап отырранын байкай бермеуии- 
Л1к ж ш кездеседь Егер мундай эдетке дер кезшде назар ауда- 
рылмаса, бала оган дардыланып калады да сонынан одан ары- 
лу киынга туседь Бул уш ш «Аня, карындашты дурыс уста!» 
деген сиякты сез ж уз ш д е кемш1Л1кт1 тузетумен рана шектелуге 
болмайды. б й тк е ш карындаш ты дурыс у стаудан еш тэж1рибес1 
ж ок бала не 1стеу керек екенш ез1 де бы м ей дь Сондыктан оньщ 
колынан алып, ©з саусактары м ен дурыс устай отырып, 1с ж узш - 
де керсету керек. Ал сабак тьщ барысында балаларды н к ар ы н ­
дашты калай устап отыррандыктарын унем1 дерлж бакылап, 
мумкшд1пнше, тузетш отырран жен.
Б 1 р1 н ш 1 сабактар д ан сон-ак балаларра б1 рден бояу беруге 
асырура болмайды, балалард ы н кары ндаш пен сурет сал у ЭД1С1- 
не б1 раз теселу1 ©те манызды 1 с.
Сэбилерд1Ц ал р аш к ы с а л г а н суреттер1, эдетте, 
ы р ы
-
ж ы р ь г
сы з ы к т а р , ж е т к 1Л1к с 13 б асы п сы з га н у з 1к - у з 1к ш т р и х т а р , кейде 
Т1ПТ1 к а р а з б е т 1не бары тсы з С1л телген к а р ы н д а ш т ы н тай ы п ке- 
ту1нен п ай д а б о лтан ш и м ай бо ла ты н ы х а к . Б 1р а к е ю - у ш р е г
сызып керген со н -а к к и м ы л б1рш ам а ж у й е г е т у с е б а с т а й д ы .
Ж екелеген сызыктарды салу кез1нде кез кимылды зл1 женге 
сала алмайды, бар болраны тек сонынан кез ы е с ш кана отыра- 
ды. Ш трихтарды салу барысында бала парак кагазды н ул- 
кенд1к шамасын кимыл устш де м©лшерлейд1. Ш трихтардьщ ба- 
рытын, сипатын (тузу сызыкты, 
дога тэр1зд1 
ет1п) ауыстыра 
отырып, ол кимыл у стш де 1зденуд1 ж узеге асырады. М ундай к и ­
мыл, к©б1не, б1рт1ндеп турлене беред1: айталык, дога тэр1зд1ден: 
айналмалыра, онан сон ол кебше-кеп денгелектенед1, б1р жерге 
шорырлана кел1п, оралган ж ш тэр1зденсе, енд1 б1рде парак ка- 
раздьщ кулл 1 бет1н алып, спираль жасайды. С урет с ал у кимы- 
лын дамы тудын табири жолына суйене отырып, оларды ерк1н 
де жен1л салатын болу уш ш балаларра саналы турде кайта- 
лауга мумк1нд1к беру керек. Ал к ай талау механикалык болмауы 
ушш, кимылды образбен байланыстыру керек. Мысалы, б а л а ­
ларра «Ж1ПТ1Н денгелекке калай оралатынын»; «зырылдауык- 
тьщ калай айналатынын», «муржадан тут1ннщ калай шыгаты- 
нын» т. б. салуды усынып отырран жен. Мундай сурет салушы- 
лыкка бала 
©31
бейнелейт1н кубылысты б1лу уш1н педагогтьщ 
к©рсеткен1н кайталаумен рана емес, нактылы бакы лау ж а с а у
аркылы жетед1.
Бала узд1кс1з б1р тутас кимылдан уз1к кимылдарра к©шед1- 
Жекелеген сызыктар к©б1не к©п турл1ше сипат ала бастайды: 
айталык, денгелектенед1, бурыш ж аса п сынады, иректелед1. Б а ­
ла айкыш-уйкыш сызыктар жург1зуд1 де уйрене бастайды. 
Б1рак осы алуан турл! сызыктар, к©б1не кездейсок пайда бола-
11

ды: сызыктардьщ барлырын б1рдей бала 
улкендердщ айтуы 
бойынша кайталай алмайды, кол кимылынын. барытын белг1л1 
61
р мак сатты орындаура эр у ак ы тта бешмдей алмайсьщ. Сэби- 
лерд е сурет салу барысында салып отырран суретш е жанас- 
пайтын кептеген к а ж е т а з кимылдар байкалады , мысалы, белг1- 
Л1 б!р узындыктары сызьщты сызу уипн ол б 1 р нуктеге саналы 
т у р д е токтай алмайды да, к ал ай болса солай сызады.
Б а л а бейнелеуд1 кел1ст1ре алмаган 
кездерде тэрбиеиплер 
онша абыржымасын. П а р а к каразра улкен карындаш пен кыл- 
к.алам аркылы эрекет етш сурет салура барытталуынын. бала 
у ш ш улкен пайдасы бар. М ундай ер1кт1 турдег1 сурет салура 
алрашкы 
3 — 4
саб ак ты арнаган жен. Б ул тэрбиеиплердщ б а л а ­
л ар д ы сурет салура тартуына, оларды с а б а к та дуры с отырры- 
зуына, карындаш ты ш амадан тыс катты кысып устамай, дурыс 
устауы на, караз ш епнен 
ш ы р ы п
кетпеуше, дер кезшде колын 
то к тату ы н а мумкшд1к бередь
Бул топта техникалык дардылардьщ дуры с калыптасканды- 
гы ©те манызды. Тэрбиенпнщ унем
1
дерлгк кец1л б е л у
1
н
1
ц, те- 
31
МД
1
Л
1
К пен к аж ы м астан тапсырманы кайталап тус1нд1ру1н1н;, 
дур ы с эд1стерд1 керсету1н1ц, бала колыньщ кимыл-эрекетшщ
нэтижес1нде рана балалардын: колмен ж ум ы с 1стеу шеберл1Г1 
мен дардысы калы птасады . Ерте 
калыптасты ры лган мундай 
дардылар карындаш пен батыл да, жец1л эр1 сешмд1 кимыл жа- 
саура мумк1нд1к бередь К,имыл б1рт1ндеп турлене беред1. Соны- 
мен б1рге б1ртектес кимылдардьщ кайталануы балаларды н кы- 
зырушылырын арттырады. Ж атты руларды ц 
аркасы нда 
олар 
кимы лдарды тез мецгерш алады.
Бал ал арды н эл1 к
1
шкентайлырына, с у р е г п ж ан а рана сала 
бастараны на карам астан, олардын сурет салуш ылык кимылын 
мецгеруш де д аралы к улкен айырмашылыктары бары б а й к а л а ­
ды: кейб1реулер1 карындаш ты ку ж ы р лан а катты басып, баттита 
сал са, б1реулер1 эрен-эрец байкалаты н кемекш1 сызык жург1- 
зед1; енд1 б1реулер1не узын сызык жург1зу киынра сокса, тары 
б1реулер1 оны оп-оцай кес1лт1п сызып шырады. Осындай айыр- 
маш ылыктарды ж о к к а шырарура болмайды, б1рак сызуды к а ­
ж е т ететш узын сызык жург1зу кез1нде де, сондай-ак кы ска сы ­
зык жург1зу кез1нде де онын айкын кер1нет1ндей ет1п к ары н даш ­
ты дуры с у ст а у ЭД1С1Н барлы к балаларра б1рдей (Мртшдеп 
дардыландыру керек. Буран узын жолдыц, арып ж аткан булак- 
тьщ, ж ауы п турран кар мен жауыннын суретш салура усыныла- 
тын сабарымыздын пайдасы тиедь 
■
Денен1 дурыс устауд ы унем1 бак ы л ау керек. С а б а к кезшде 
б а л а денес1 мулде кимылсыз болура ти1с емес: бала кол-аярын 
рана емес, тшт1 кулл1 денес1н де турл1 жардайда устай алады. 
Арканы кисык устаура, устелге калыптан тыс ецкешп алуына, 
ая-ктарын астына басып, ыцрайсыз устауы на жол бермеу керек.
Баламен 
3 — 4
рет карындашпен сурет салу сабарын етюзген 
сон, бояумен сурет салура кешуге болады. Б1ршип саб ак тан
12

бастап-ак, балаларра кы лкаламды, бояуды керсету керек. К,ыл- 
каламньщ ушында ж у м с а к кылы бар агаш таякш а екенш тусш - 
Д 1р у
керек. Б алалар кы лкаламныц кылы бар ушымен алаканын 
жайлап сипап, оньщ жумсактырын сезш-б1лсш. Оларра кылка- 
ламды тем1р каптаран ж е р ш щ сэл жорарры жарынан уш сау- 
еакпен кал ай устауды , онын, кылын тугел бояура калай маты- 
руды (кылкалам алдын ала суланып койылуы керек, олай етпе- 
се, оран бояу ж укпайды — муны да алдын ала педагогтыц ез1 
1степ, балаларра дымкыл кы лкалам ды беру1 керек), бояуы сор- 
ралап кетпеу1 уш ш ыдыстыц ернеуше оны калай саркуды, ал 
осыдан кешн барып сурет салуды керсету керек. Келес1 сабак- 
та кы лкаламды устауды , оны бояура матыруды, бояуды арызып 
алм ау уш ш ыдыстыц ернеуше саркып алуды т. б. кайта кер се­
ту жен болады. Бояумен ж ум ы с ю теудщ мундай эдю терш эл- 
денеше рет 
керсету 
пайдалы, 
эс1ресе ец алдымен кажетт1 
дардыларды киыншылыкпен мецгеретш балаларды ц есше дур- 
кш-ду ркш салып отыру керек. Айтканды дуры с тусш ш , 
т ы ц р ы -
лыкты 1степ ж аткан дарды ц дербест1гш жойып алмау уиин, тек 
т усш ш ке рана суйенш ж ум ы с 1стеу дардысына калыптасып а л ­
мау ушш, оларра кайталап айтып ж ату ды ц еш кажет1 жок. Ал 
олар езд ер ш щ дурыс 1степ ж атканды ктары на сешм1 мол болуы 
ушш, оларды мактап койран жен. Ек1 мен уш жастары балалар 
улкендерд1ц мактауы на шаттанып, эмоциональды ун катады. 
Мундай куанышты бастан кеш1ру ж ум ы с 1стеуд1ц дуры с ере- 
жес1н орныктырура, оны турактандырура 
пайдалы эсер1н ти- 
Г13еД1.
Б алаларды ц назарын кы лкаламмен ж ум ы с 1стеу т э с ш мен 
бояуды пайдаланура аудару ушш, б1ршгш с аб ак та барлык ба- 
лара 61‘р туст1 бояу берген жаксы. Ал келес1 с аб ак та бояудыц 
тусш ауыстырура болады, б1рак тары да бэрше 
б\р
туст1 бояу 
беру керек. Тек балалар кы лкаламмен жэне бояумен ж ум ы с 
1стеуд1 аздап мецгере бастаран кезде рана б1р устелге б!р турл1, 
ек1нш1 устелге екшип турл1 (тек б1р тур1нен рана) бояу коюра, 
ал жыл аярында б1р устелге ек1 туст1 бояу коюга болады. Бу- 
дан сурет салудары укыптылык белг1л1 б1р уак ы т к а шешн ша- 
малы болады деп коркуга болмайды, тэрбиеш1Н1ц унем1 назар 
аударуы аркасы нда балалар ек1-уш туст1 бояумен сурет с а л у ­
ды уйренед1 жэне ол суреттер1 турл1 туст1 эр1 эдем1 болады.
С эби лерд
1
ц б1ршцп тобына ж аб ы сты ру уш1н пластилинд1 
емес, ж ак сы араластырылран суйык емес балшыкты берген жен. 
С урет салу уш ш кара, кызыл, кек жэне ж асы л туст1 ж ум с а к
карындаш усынылады. Э д е т т е п алты туст1 карындаш жнынты- 
рынан ец алдымен кызылы мен карасын, содан соц кег1 мен 
жасылын алран жаксы, булар кагаз бетшде кеб1не ашык эр1 
айкын керш етш тустер (сары мен кызыл коцыр туст1 мулде 
бермеген ж ен ). Каразра арып кетпеу1 уш1н гуаш ь бояуын кою 
етш езу керек. Бул топта заттарды дэл ез тусшдей ет1п керсе- 
туге балаларды уйрету М1ндет1 эл1 койылмайды. Б1р1нш1 сабак-
13

та ен, кем1 ею туст1 карындаш , ал содан сон терт т устщ бэрш 
беру керек. Егер бала баска туст1 онша елемей, кандайы бол- 
масын, тек бгр туст1 рана кары ндаш ты немесе бояуды алып сы- 
затын болып алган ж ардайда оран б аск а туспен де сызура кецес 
беру керек, б1рак м эж бур етуге болмайды. Тэрбиепп кандай да 
б 1 р б е л г ш тапсырманы бергенде оран сэйкес келетш бояудын 
да тусш керсеткеш жен, содан сон, кай тадан балаларра турл1 
туст1 бояуды немесе кары ндаш ты пайдалану м у м ю щ ц п н бередь
Б а л ал ар б!р кесек балш ыкты колымен кысып немесе саусак- 
тарымен басып, оныц ш ш ш ш езгеруд1 уйренкпмен-ак, к агазга 
штрихтарды, сызыктарды жэне эр сипаттары дак тарды салады, 
сейтш, оларда б1рдемеш бейнелеу куштарлыры пайда болады. 
Кейб1р б а л ал ард а мундай к уш тарл ы к ете куш тк олар балш ы к­
ты Ж1герлене собалактайды, каразра штрихтарды сызады, жа- 
саганынан не пайда болганына карап
ш ы р ы п
«таниды» да куана 
отырып, тэрбиеш1ден неш ж абыстырып жасарандарын, не сал- 
рандарын керш шыруды сурайды: Сейтш , сэбилердщ бейне- 
леу1 эл1 жет1лмеген, балал ар керш, уксаты п отырран заттарды 
бул суреттен, заттарды ж абыстырып ж асауы нан улкендер оны 
тани бермейд1. М ундай ж ардайда балара еш нэрсеге уксаты п 
сала алмайсьщ, жай рана шимай деп айтпау керек. Б ал а б!з бай- 
кай бермейт1н уксасты кты байкауы ражап емес, ал ондагы б1р- 
демеш бейнелеуге болган куш тарлы к тьщ пайда болуы ете кым- 
бат нэрсе. Сейтш, кездейсок болса да, бала заттардьщ уксас- 
тырын б1рте-б1рте сез1не бастайды.
Осылармен к атар
балал ар мен ересектердщ барлыры да 
тани ала ма деген нэрсе ж енш де тэрби еш
1
Н
1
н ез1 де балаларды н 
1С1не назарын аударады. А л г аш к ы образдар айналамызда бо­
лып ж атк ан кимыл-эрекетке байланысты болады,— ушып тус- 
кен ж ап ы р актар , ж ауы п турран жанбы р мен кар, жорары кете- 
р1лген тут1н, жолмен адымдап келе ж атк а н бала мен онын кал- 
дырран 1здер1.
Тэрбиеш1 кы лкалам ды бояудан шырарып алып, онын бар- 
лык кылымен к а га з га ж абы сты рады , одан сон б1р ж апы ракты
жэне тары б1р ж ап ы ракты салып, олардын осылайша агаштан 
ушып тусе берет1нд1г1н керсетедь
Сонымен б1рге 
балалардын, кы лкаламнын кылын бояура 
ж ак сы лап матырранын да бак ы лау керек. Б ал ал ар муны ез ке­
зшде к теуд1 жи1 умы тады да кы лкаламнын неге жендеп «сыз- 
байтынын» б1лмейд1, сонын салдарынан кы лкалам да, сурет те 
бул1нед1, бейнелеуден де ештеме шыкпайды. Бул баланы абыр- 
жытады. Б1рак сэтс1зд1кт1н себеб1н тусгнш, жардайды ез1 жак- 
сартура ол шарасыз. Тэрбиеш1Н1Н, ез кез1ндег1 ескерту1 рана ка- 
тел1к пен ею ш ш тен мезг1Л1нде сактап калады.
К ы л к а л а м д ы б ояур а м ат ы р ы п о т ы р у д ы б а л а л а р р а с а б а к б а ­
р ы сы нд а м е з п л - м е з п л ескерт1п отырран ж ен .
Б о я ур а м аты р ы л р ан к ы л к а л а м д ы к ар азр а б а с у эд1С1мен сы- 
зылран с у р е т т 1н м аз м у н ы дэл осы кезде б а л а л а р б а к ы л а п отыр-
14

ран нэрседен баска мазмунда болуы да мумю н (салынган су- 
р е г п сэбилердщ алып отырран эсер1мен салыстыруы ©те м а ­
ндолы). Куз кундер1 
балалар араштан ушып т усш ж атк ан
сары, кызыл-коныр ж ап ы рактарды кередг, ал кыс тус1с1мен олар 
ь;ардыц калай жауранын байкайды. Кег1ЛД1р немесе суррылт 
каразра ак бояумен ж ауы п ж атк ан карды сызранда тэрбиенп 
кылкаламмен каразра сурет салуды будан бурын калыптас- 
тырран эдштерш пайдаланып отыруды балаларра ескертедь
Кешш ректе, Ж а ц а ж ы лды к ёлкада шамдар ж аркы рап жан- 
ран кезде, тэрбиенп 
©31
кесш (эдеттег1 ж аз у каразыньщ бетшдей 
улкенд1кте) эрб1р 
балара у л е с п р ш берген ж асы л каразымен 
балаларды н ёлканы шамдармен безенд1ру1 уш ш тапсырма бе- 
руше болады.
Б ул с а б а к у ш ш у с т е л д е р д е 2 — 3 -тен (кы зы л, сары , ак) б о я у 
кою ра б о ла д ы . Е ю у лк ен ёл ка ке^кен ж а к с ы , со н д а шарын топ- 
т а р д ы н э р к а й с ы с ы е з ш ш ш безенд1ред1 ( к о л л е к т и в т ш ж у м ы с ) .
С оны м ен б 1 р м е з п л д е ёлкан ы б е ю т ш ж а т к а н е ю б а л а н ы т а к т а -
ра ш ак ы р ы п , б!рнеш е ш ам д ы ж а р у д ы б у й ы р ад ы . К,алрандары
М аты ру ЭД1СШ тэрбиешшщ корсету!. 
С урет салраннан кейш кыл-
каламнын, басы (боре) жо- 
рары каратылып койылады.
15

кар ап турады. Содан сон, тэрбиепп баска балаларды ц тактара 
келуш е тш ед ь Егер ю м д е-ю м нщ шыккысы келмесе, оны зор- 
лауды ц кажет1 жок. Бейнелеуде пайдаланылатын бояура маты* 
рылран кы лкалам ды каразра басу э д к ш шыцдай отырып, тэр) 
биеш1 балаларра к у ы рш акты ц кейлегш, колжаулырын немес^ 
ж еш н безенд1руд1 тапсырады. Бул тапсырманы балалар кы- 
зьщсына отырып орындайды, олардыц кимылы барран сайдон 
ерюн де сен1мд1 бола туседь
Б а л а л а р к ы л к а л а м н ы ц кы лы н к аразра т у г е л б а с у д ы мецг^р- 
ген к езд е сан а л у а н м а з м у н д ы беруг у ш ш о л а р д ы ц осы э дкт1 
©зд1Г1нен п а й д а л а н у ы н а м у м к ш д ж б е р у керек.
С а б а к б1ткен соц салынран суреттер эр уак ы тта стещцге ко- 
йылып, балаларды ц кандай кеп сурет салганын жэне ол сурет- 
тер ш щ кандай эдем
1
болранын квруге оларды шакырады, Б а ­
лалар колдары жеткен нэтнжеге суйсшед1, олардыц кейб1реулер] 
стенд1ге элсш -элсш кай талап келш кередк
Б ал ал ард ы ц 1шшен баска барлык балалармен б1рл1кте с у ­
рет салу кезшде, мысалы, жол у с т ш д е п
13
Д
1
салу кезшде кай- 
дары б 1 р д ак тарды сызумен болып кетш, бар каразын сонымен 
толтырып коятын жардай да болуы мумшн. Тапсырылган маз- 
муннан мундай ауы ткуш ы лы к э п р е се алрашкы ж арты жылда, 
зацды нэрсе (оныц суретш де 1здщ мундай кеп болуы, с1рэ, кеп 
баланыц ж у п р г е н д ш н е н болар деп бал ага айтып коюга да бо­
л ады ). Ж ы л аярында барлык бала тек тэрбиепп тапсырранды 
рана орындап уйренедь Мазмунын тэрбиепп ез1 белплейтш с у ­
рет салу немесе илеу сабары, шамамен, балаларды ц шк1р1 бо- 
йынша е т к
131
л ет
1
н ею саб ак тан соц е т к
131
лед
1
. Эрине, бул сабак- 
ка мазмунына карай дэлме-дэл ат койып айту киын, ейткеш 
сэбилер неш к ал аса, соны бейнелейд1, кептеген балалар бул кез­
де к агаз бетш ж ай шимайлаумен рана болады, б1р 
с ы р ы м
бал- 
шыкты 
(пластилинд1) илейд1, децгелетед1 немесе бурын бей- 
нелеп уйренгенш кайталап отырады.
Тэрбиепп жалпы тапсырмамен б1рл1кте кейб1р балаларра 
жекелеген тапсырманы (бул бала ж алкауланы п, ешкандай с у ­
рет салрысы келмеген немесе карындашпен б1р-ею рет шимай- 
лап, лактырып тастайтын жардайда) орындауды да жуктейдт 
Муны меЙ1р1мд1Л1кпен 1шке тарта 
отырып, карындаш немесе 
кы лкаламмен сызу кимылына кы зыкты ру устшде, балшыкпен 
ж ум ы с ж асатура елш тету аркылы орындау керек, соцынан не 
болып шыкканын баламен б1рл1кте карап керген жен.
Сэби лердщ б1р1нш1 
тобыныц программасында балаларра 
заттардын формасын бере б1луд1 уйрету мшдет1 койылмайды, 
сондыктан балаларра децгелек форманыц суретш салуды не­
месе илеп ж аса уд ы бктпзуге тырысудыц кажет1 жок: окытуда- 
ры кандай болмасын асырыстьщтардыц барлыры бейнелеу ж у ­
мысын 
мецгерудеп 
б1р 
калыпты 
процест! 
бузуга 
экелш 
соктырады.
Сейте турса да балаларды ц сызыкты туйыктаура тырысып,
16

«Кар жауды».
сол аркылы децгслек форма ж асагандар ы болса, ондайларды 
кетермелеп койран жен. Туйык форманы ж асаган сон балалар 
машина, кеме, адам, ац сиякты эр турл1 жэне курдел1 мазмунды 
сурет салуды ез мш детше косып алады. Баланын суреттен к е ­
рш уксаты п турран заты оран тшт1 де жанаспай ж атуы ж ш кез- 
деседь Солай бола турса да балада пайда болран образды жою- 
ра асырып, «уксамайды» деп айтпацыздар. ©йткеш белг1л1 б!р 
затты ж а с а у д а бала кол кимылын эл1 дурыс билей алмайды, ал 
оран улкендердщ тер1с ыкпалы косылса, онда балада сешмс!з- 
Д1К, 
камырушылык, тшт1, сурет салудан мулде бас тартушы- 
лык сез1М1 пайда болады.
Туйык форма салуды уйренген сон, мейл1 ол тузу шыкпай, 
кисык-кисык болсын, бала бейнелеп ж асауды н ж ан а м ум к ш дь 
Г1н табады. Мундай э р б
1
р форма байкалуы киын кейб1р белг1- 
лердщ аркасында немесе бала уш1н мацызды болып есептелет1н 
шамалы 
езгертулермен 
(сызыкшалар 
немесе 
шимай-шыты- 
рык штрихтармен) б1рде ананы, б1рде мынаны елестет1п, б1рде- 
меге ук сата ойлаура итермелеп турады. Ж асал р ан форманы кеп- 
теген рет к ай талау аркылы, ен акырында, бала оларды ез ка- 
лауынша салу тэ п л ш е жаттырады. Ж алп ы кесек балшыктан 
нэрсен1 бел1п алып ж абы сты ру процес1, эдетте, онын сурет1н 
салудан гер1 бурын болады. Сондыктан да сэбилердщ б1р1нш1 
тобында тэрбиеш! тек бейнеленетш нэрсен1 дэл ез формасында
Као. : . . 
1
: ... . 
17
П е • V
,

«Сакиналар:
бере б ы у ш талап етпеу шартымен конфеги, сонан кешн алма- 
ны, ж ум ы ртканы тары баскаларды жабыстырып ж а с а у тапсыр- 
масын беруш е болады. Б ал ал ар ортак, балшыктан юшкене рана 
с ы р ы м
балшьщты шымшып узедй Бул кезецде келешекте узуд1 
саналы уйрену! у ш ш балалар эр турл1 улкендж те узш жатты- 
рады. Будан сон, балаларды б1р 
с ы р ы м
балш ы кка саусактары - 
мен ж аб ы сты ру немесе алаканра салып ук,алау аркылы кеб1не 
белг1л1 бIр ш ш ш беруге уйрету кажет. Ол уш ш балалар колы- 
ньщ ЭЛС
13
Д
1
Г
1
ескер1Л1п, балшьщ эбден ж умсаты лран болуы тшс.
С э б и л е р б!р сырым б а л ш ы к т ы а л а к а н ы н а
са л ы п ш а м а л ы
к ы с у а р к ы л ы оран к а ж е г п ф о р м а беруд1 эр у а к ы т т а б1ле бер- 
мейд!. С о н д ы к т а н т эр б и еп п б а л а кол ы н ©з к ол ы н а ала отырып, 
сы ры м ындары б а л ш ь щ т ы к а н ш а л ы к т ы к уш п е н ж а н ы ш т а п илеу, 
к а н д а й к и м ы л ж а с а у кереклйгш б а л а сез1п б1лет1ндей е т ш кер- 
с е т у г е ти1с. ( С э б и к о л ы сеш м д1 к и м ы л мен к а ж е т т 1 кушт1 т а у ы п
а л г а н ш а кейб1р к и м ы л ы н аш а р д а м ы р а н б а л а л а р м е н б у л эре- 
кетт1 э л д е н е ш е р ет к а й т а л а у к е р е к ) .
Б ал ал арды н
кезш ше 
курдел1 
сурет 
салудьщ
(мысалы, 
адамньщ, ж ануардьщ ) пайдасыз екен1н ж ум ы с тэж1рибес1 кер- 
сет1п жур. Е ю ж асар балалар ©здер1Н1н нен1 сала б1летшш жэне 
нен1 б1лмейт1нш анык та айкын тус1нед1. Улкендер тарапынан 
бейнелеп ж асаранды кергенде: «Мен мундайды сала алмаймын,
18

лен муны салмаймын!» деп балалар оны салудан б1рден бас 
гартады. Тэрбиенп мундай бас тартушылык жардайды уйде с у ­
р е п ! улкендер салып беретш балалардан кездест1рд1, буран сз- 
5
и дардыланып калады да, тэрбиеипден: _ «Маран уйыйк салып 
5ер1ц1зш1, мен сала б1лмеймш»— деп етш едк Алгаш ы нда кол- 
дары калтырайтын, соцынан ездерш щ кал ауы нш а пайдалана- 
гын балшык, карындаш, бояумен карапайым 
ж ум ы с 1стеуд1 
балаларра керсету керек. Мэселен, тэрбиенп ёлканьщ немесе 
уйлердщ терезелершен «шам» жарады, кардьщ жауранын, бас- 
таудыц акканын тары баскаларды ц суретш салады.
Кейде, ойынньщ барысы талап еткен жардайда, тэрбиеии 
балалар уш ш сурет салып, жабыстыруы на 
болады, мысалы, 
ойыншык машина уш ш шоферд1 ж абыстырып жасайды, куыр- 
шак у сте л ш щ дастарканын оюлап, эсемдейд1 немесе куыршак- 
тьщ ю лемш е гул салады. Б алалар карындаш, бояумен сурет 
салура, ал балшык пен пластилиннен кызыкты ойыншыктарды 
жабыстырып ж асаура болатынына кез ж е тю зед ь Будан кешн- 
п жерде балалар с аб ак к а кызу к1р1С1п кетед1.
Заттар мен кубылыстарды: жауран жанбырды, таякш алар- 
ды, жолдарды, 
бастауларды, 
ленталарды т. б. сызыктармен 
бейнелеуге уйретуге болады.
Сэбилер туп-тузу 
сызыктарды 
сыза алмайды, сондыктан 
олардан муны талап етпеу керек. Ен мацыздысы, баланьщ б!р 
тутас емес (мысалы, оралран Ж1пт1н, доганьщ суретш салу ке­
зш де), уз1к-уз1к кимыл ж асай алатындыры. Мундай алрашкы 
суреттерден тэж1рибес1зд1к байкалады. Б
1
р балалардьщ колын 
токтата алмарандыктан, 
с ы з ы р ы
кагаздан сыртка шырып кете- 
д 1, баска б1реулершщ кнмылы онын кер1С1нше, колынын кимылы 
тым ауыр, сен1мс1з, сондыктан да сызыктары тым кы ска эр! эзер 
байкалады. Б1рте-б1рте сен1мд1Л1кт1, кимылдьщ тутастылырын 
арттырып, сызыктарды токтамастан, аярына дешн, б1р-ак сызу- 
ды жет1лд1ру керек. Б ал а колын ез колымен устап, онымен б1р- 
Л1кте жолдын, лентанын жэне тары басканьщ сурет1н салу —
окыту ЭД1С1НЩ ен пайдалысы. Бул кезде бала кимылдьщ сипа- 
ты мен оньщ мелшер1н байкайды. Осыдан сон барып ол езд1- 
Г1нен сен
1
мд
1
леу кимылдайды.
С у р е т с а л у мен ж а б ы с т ы р у сабар ын ж о с п а р л а й келе, олар- 
дьщ к е п ш 1Л1Г1н б у д а н б у р ы н ы р а к т а п е д а г о г к е р се т к е н бей н ел еу 
ки м ы лы ньщ турл1 ж о л д а р ы н б а л а л а р д е р б е с т у р д е ез беттер1- 
мен м е н ге р у ге б а р ы т т а л у керек. Б 1р а к м ун д ай с а б а к т а р д а да 
б е й н е л е уд щ процес1нде тэрбиеш1 актив б а с ш ы л ы к ж а с а й д ы . О л
с э б и л е р д щ 1С1не барыт беред1, балалар ды н, м а т е р и а л д а р д ы д у ­
рыс п а й д а л а н у ы н а б а к ы л а у жург1зед1, к а ж е т болран ж а р д а й д а
б а л а г а т у з е т у ж а с а й д ы , к а л а й с у р е т салып, к а л а й ж а б ы с т ы р у -
дыц керект1гш е с к е р т 1п оты р ад ы .
Ноябрь мен апрельге усынылып отырран с аб ак жоспарында
19

б ал аларды бейнелеу ж ум ы сы на тартура улкен кендл белшген. 
Бул топтары мацызды нэрсе балалардын, балшыктан жабысты- 
руда, карындаш тармен, бояулармен сурет сал уда ен. оцай тз- 
С1лдерд1 мен,геру1 болып табылады. Б ул — усынылатын сабак- 
тын, программасынын, мазмунында атап керсетшген. Булардын, 
эркайсы сы нда балаларра карындаш ты, кы лкалам ды дурыс ус- 
тай б1луд1, кы лкаламра бону ам1ртуд1, балшьщты укыпты пай- 
далануды уйрету мшдет1 койылран.
Сэбилер бейнелеу м ш детш а тк ар у д а кол кимылын б1рден 
мецгерш кете алмайды, сондьщтан кептеген саб ак тарды карын- 
даш, кы лкаламмен ерюн ж ум ы с к т е у г е арнау керек, ол бала 
колынын, табири кимылын дамытады, б1рте-б1рте еркш дш пен 
сеш м д Ш к к е уйретед1, сейтш, затты бейнелеуде нарыз уксасты к 
табура 1зденед1. Сонымен б1рге балалар айналасындары заттар- 
дан алран эсерш бейнелеуге жетектел1нед1, сондыктан балалар 
бейнелей алатын кубы лы с тандалып алынуы керек. Мысалы, 
ноябрьде «Ж олдар», «К,ар жауды», «
1
здер» такырыбына сурет 
салу, ал ж абы сты рура «Кулш е нан» усынылады. Апрельге кел- 
генде бал алар ез кимылын еркш мен,герет1н болады, бурын са- 
лып уйренген штрих, сызыктарын саналы турде кайталай ала- 
ды, сондыктан бул кезде бейнелеудщ мазмуны бурынрыра 
Караганда элдекайда курделене т у с е д
1
. Ж о сп а р д а жацракты, та- 
якш аларды ж абы сты ру, сумелек муздьщ, булактын, сурет1н с а ­
лу сабары керсет1лген.
Балаларра карындаш, кы лкалам жэне балшыкпен жумыс 
1стеуге мумкшдгк берет
1
н с аб ак тар калады. Соган карам астан 
кептеген балал ар карындашты, кы лкалам ды калай устауд ы 61- 
лед1, балш ыктан жабыстырран кезде олар тек бейнелеумен бо­
лып, олар туралы умытып калады. Сондыктан программада к а ­
рындаш пен кы лкалам ды у ст а у
э д к ш бею те тусудщ , саб ак 
барысында ол туралы ескертш отырудын кажетт1Г1 атап кер- 
сет1лген.
Мектепке дей1нг1 мекемелерде балаларра сан алуан тэрбие- 
л
1
к ж ум ы стар ж у р п з ы е д ь Бейнелеу жумысы жен1ндег1 с а б а к ­
тарды ж о сп ар л ау кезшде балаларды н айналадагы дуниемен 
танысканда, музыка саб ак тары нда, ана Т1Л1 бойынша алран 61- 
Л1М1 мен эсерш ескерш, соны нег1зге алу керек.
«Тэрбие жумысынын, баска ж актары м ен байланысы» деген 
графада бейнелеу ж умы сы балал арды н алран кай 61Л1М1 мен тэ- 
Ж1рибес1не 
суйенет1нд1г1 керсет1лед1. Мысалы, ж ауы п турран 
кардьщ, жолдары 1здщ, сумелек муздьщ сурет1н салу уш ш се- 
руенде жур1п байкаранды, музыка сабарында айтылран немесе 
тьщдаран энд1, ана Т1Л1 сабарында айтылран такпакты, кулк1 
ойындарды еске тус1ру керек. М ундай езара байланыс бала- 
лардьщ 61Л1М1 мен шеберл1пн одан эрх шыцдай тусу1, саналы 
мецгеру1 у ш ш ете каж ет. Болып еткен сабак тьщ баска тэрбие- 
л1к ж ак тары н а байланысы (келес1с1мен уксастыры) керсет1лген 
жардайда, ол графа бос калады.
20

Сабак аты
Программалык мазмуны
Сабак етк1зу методикасы
Материал
Тэрбие жумысы- 
ныц баска жагы- 
мен байланысы
1
2
3
4
5
6
Ноябрь
1
Илеу. Клм
Балшыкпен укыпты жумыс 1с-
Балшык пен тактайшаны калай пайда-
Балшык 
так-
неш 
жэне теуге уйрету
лануды корсету жэне туспдару. Денешц
тайша
калай жаса-
дурыс отыру калпын тексеру
рысы
келед1
2
Карындаш­
Кез келген барытта ж аты к та
Улкен парак каразда арнайы кара к а ­
Торт туст1 ка-
пен 
«узын еркш кимыл ж асауды уйрету,
рындашпен кимылдын сипатын керсету.
рындаш, ж азу
жолдын.» су- еркш де сен1мд1 кимыл ж а са у ­
Еркш кимыл мен батылдыкка кызыкты-
каразыньщ ул-
ретш салу
ды дамыту. Карындашты д у ­ ру. Дененщ дурыстыры мен карындашты
кенд1Г1ндей ак
рыс устауды уйрету
дурыс устауды бакы лау
ка раз
3
Карындаш­
Д уры с отыру мен карындашты
Д ене мен карындашты дурыс устауды
Терт туст1 ка- Ойыншыктар-
пен 
сурет
дурыс устауды
уйрету. Ненш
бакылау, 
эл 1 
уйренбегендерд1 тузету,
рындаш, ак ка- мен ойын. Б а ­
салу. 
Кдм
суретш 
салгандыры 
женшде
К1МН1Ц не сурет салганын сур ау
газ
лалардын наза-
н е т
жэне ойлануды уйрету
рын 
оларды
калай 
сал-
коршаган зат-
рысы келед1
тарра ауд ар у
4 Жабыстыру. Балшыкпен жумыс к теуде кол- Сабакта калай отыруды ескерту, тексе-
Балшык, так-
Ойыншыктар-
К1м 
неш мен болатын эр турл1 
кимылрз
ру. Ж ан а кимылды менгеруге, жабыс^
тайша
мен ойнау эр
жэне калай жаттыру. Ж абыстырылып жа-
тырылраннан затпен уксасты к табуды 13-
турл1 дидакти-
жасагысы
салганньщ затпен уксастырын
деуге кызыктыру. Балшыкты дурыс пай-
калык ойындар
келед!
табура уйрету, балшыкты укып-
далануды бакы лау
ты пайдалану
5
«Кар 
ж ау- Бояумен жумыс 1стеу дарды*
Бояуды пайдалану туралы н ускау беру,
А к бояу, кыл- Серуен кезшде
ды» 
такы- ларын 
калыптастыру. Кылка-
шимай сызыктар жург1зудег1 кимылдын
калам, кок, сур жауып турган
рыбына бо- ламды каразра тиг1зе отырып,
сипатын 
корсету. 
Кылкаламды бояуга
немесе 
кара Карра бакылау
яумен сурет жендл кимылмен б!р теп'с етш
матыру туралы ескертш отыру
кек кагаз
ж асау. 
Кар
салу
шимай сызыктар сызура, нук*
жэне кыс т у р а ­
телер коюга уйрету
лы эн салып,
1
такпак айту

Жалгасы
Балалар 
жол 
бойы- 
мен ж упрш , 
13 калдыр- 
ды» 
такы- 
рыбына бояу­
мен 
сурет 
салу
Кулше нан" 
ды 
ж абы с­
тырып 
жа- 
сау
Ж абыстыру. 
К 1м неш 
жэне калай 
жасарысы 
келед!
«Салбырап 
турган 
су- 
мелек 
муз 
жэне 
одан 
тамран там- 
шы» такыры- 
бына сурет 
салу
Ж абы сты ­
рып жангак 
ж асау
Бояумен жумыс 
1стеу дарды- 
ларын тары да калыптастыра 
тусу. Кылкаламды дуры с устап 
матыра б!луге уйрету.
Кесек балшыкты у зу мен оны 
алаканра 
салып шиыршьщтап 
есуд1 калыптастыра тусу, бал^ 
шыкты укыпты пайдалану
Бурын 
менгер^лген 
кимылды 
кайталау. Кимылдьщ еркш дш
мен сеш м д ш п н дамыту. Б ал ­
шыкты укыпты 
пайдалануды 
тары да калыптастыра тусу
Ж огары дан темен карай сызык 
жург1зуд1 
жэне 
кылкаламды 
каразра басуды уйрету. К ы лка­
ламды дурыс устап, оны бояу­
ра матыру ЭД1С1Н калы птасты ­
ра тусу
Ортадары кесек балшыктан ша- 
рындап шымшып узу эд1сш ка 
лыптастыра 
тусу. 
Алаканра 
салып денгелектеуге кызьщты- 
РУ
Бояуды пайдаланудагы нускауды кайта^ 
лау. Кылкаламныц кылын тугел маты- 
рудары кимылды керсету. Кылкаламды 
дурыс устау туралы ескерту
Кесек балшыкты узу мен шиыршьщтап 
есуд еп ш -эрекегп керсету, кулше нанмен 
ойынра косылу. Балаларды ц балшыкты 
укыпты пайдалануы мен оны тек тактай- 
шага рана салуын бакы лау 
Бурын мецгершген кимылды еске тус1ру 
жэне жацара кызьщтыру, сондай-ак жа- 
на образра вздену
Апрель
Балаларды ц серуеннен не кергенш, су- 
мелек муздьщ калай салбырап турранын 
жэне одан калай су тамшыларанын вете­
ране тус1ру. Сумелек муз бен одан там ­
ран тамшыныц суретш калай 
салуды 
керсету. Кылкаламды, калай устауды , 
оны бояура калай матыруды еске тус1ру. 
С урет салу барысында дуры с ж умыс 1с- 
теу тэс1Л1н бакы лау
Ортадары кесек балшыктан кш кен тай 
б1р уз1м узш, оны ж ацгакш а деп атау. 
«Жанракшаларды» тактай уетше салуды 
ескерту. С аб ак барысында балалардын 
1с-эрекет1н бакылау. Оларды кызыктыру.
А к кагаз, ек1 
ТусТ1 
бояу, кыл- 
калам. К ерсету 
ушш улкен па- 
рак ка 
Р а з
У часкедеп 
ойын, 
ж аца 
жауран 
ж ас 
кар уетш де жу- 
ру, тускен 
13Д1 
к ар ау
Балшык,
тайша
Балшык,
тайша
так-
так-
А к гуаш ь пен 
кылкалам. Кв- 
Г1лд1р 
немесе 
сур кагаз
Балшык,
тайша
так-
С еруендеп б а ­
кылау. 
К1тап 
оку
Ж ацгакш алар- 
ды балалармен 
б1рге керу, оны 
ойнауга беру

Жалгасы
Бояумен су ­
рет 
салу. 
Кдм 
ненщ 
суретш сал- 
рысы келед1
«Кар ер1Д1, 
булактар 
акты» 
та- 
кырыбына 
бояумен с у ­
рет салу 
Ж абы сты ру 
К1М 
ненщ 
суретш жа- 
быстыррысы 
келед1 
«Кун 
нур 
шашып тур» 
такырыбына 
сурет салу
Ж абы сты ­
рып таякша 
ж асау
Кылкаламды 
каж етке 
карай 
бояура матыруды уйрету. К ы л­
каламды 
ДУРЫС устау 
ЭД1СШ 
калыптастыра тусу. С урет ке- 
руге кызырушылыкка 
тэрбие- 
леу
Кылкаламды 
дурыс 
устауды , 
онын. кылымен рана сызык жур- 
Г1зуд1, 
кылкаламды 
кажетке 
карай бояура матыруды уйрету
Балшыкты шагын етш узш алу 
дардысын калыптастыра тусу, 
оны укыпты пайдалану
Кылкаламмен 
айналмалы ки­
мыл ж асауды одан эр1 калып­
тастыра тусу, кылкаламды к а ­
жетке карай бояура матыруды 
уйрету, кылкаламды дурыс у с ­
тау
Балшыктан 
кесектерд1 
узуд1 
жэне оларды алаканра 
салып 
тузу шиыршыктар ж асауды уй­
рету. Балшыкты укыпты пай­
далану шеберл1Г1н одан эр1 к а ­
лыптастыра тусу
Балалардын бояумен кеп 
марте сурет 
салранын еске салу. К^м не сурет салры- 
сы келсе соган ер1к беру. Олардын кыл­
каламды калай устаранын тексеру. Су- 
реттердщ эд ем ш гш атап ету
Балалармен б1рлесе отырып, булактын 
калай акканын еске т у а р у , онын ары- 
сын ауада кол сштеп керсету. Булак 
арысыньщ суретш салуды усыну. Дене- 
нщ, кылкаламнын кылымен сызык жур- 
Г1зуд1н дурыстырын бакылау.
Балалар неш каласа, соны жабыстыру- 
ра ер^к беру. Балшыкты дуры с пайдала- 
нуды, оны тактайш ага дурыс коюды ес- 
керту, К1МН1Н не жабыстырранын сурау
Куннщ ете 
жары к нур 
шашатындыры 
жайлы балалармен эцпмелесу. Куннщ 
суретш салура кенес беру. Алдагы бояп 
форма жасайтын кимылмен 
керсетпей 
дактардан спиральды есумен жург1зу. 
К аж етке карай кылкаламды бояура м а­
тыруды бакы лау
Балшыктан кесектерд1 узу т эсш н , тура 
кимылмен оны шиыршыктауды уйрету. 
Балшыкты укыпты пайдалануды бакы ­
лау
2— 3 бояу, ак 
кагаз
А к кагаз, как 
бояу
Балшык, 
так- 
тайша
Ашык сары туе 
Т1 бояу, ак ка- 
раз
Балшык, 
так- 
тайша
Серуен 
кезш- 
дег1 
бакылау, 
кектем эндерш 
айту
Серуен кезшде 
бакылау, 
кек- 
тем энш шыр- 
кау, 
ертег1, 
елен, оку
Серуенде жур- 
генде таякша 
жинауды 
тап 
сыру, 
оларды 
байкай карау

САБАЦ КОНСПЕКТ1С1

жүктеу/скачать 9,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: