Ай сайын шығатын республикалық әдістемелік журнал

26

Т Е Х Н О Л О Г И Я

техниканың  жылдам  дәрежеде  дамығаны  жөнінде 

түсін іктем е  береді.  С аб ақ  бары сы нда  арнайы 

д а я р л а нға н 

схе м а л а р  

мен 

пл а ка тта р д ы  

па йд ал ан ад ы .  Ү й ге   б е р іл е тін   та псы р м а   -  

о қуш ы л ард ы ң 

өз 

б е тте р ін ш е  

оқиты н 

материалдарына  негізделіп  беріледі.  Берілетін, 

айтылатын  м атер иа л д а р д ы ң  көлем ін  м ұғалім 

анықтайды.

Кіріспе  сабақтың  негізгі  мақсаты,  жолда  жүру 

ережесінің  маңызы,  оны  оқушылардың  санасына 

жете  жеткізу,  автокөліктерді  ешбір  жол  апатынсыз 

жүргізу,  үнемі  жол  жүру  ережесін  қатаң  сақтау  -  

жүргізушінің  басты  міндеті  екенін  қатаң  ескертеді.

М үғалім  кеш еде  ж үру  е р е ж е сіне   арналған 

сабақта  -   оқушылардың  осы  пәнді  оқуға  деген 

қызығушылығын  арттырып,  оған  қатынасы  бар 

аралас  пәндердің  мазмұнын  түсін д ір е д і,  білім 

негізін  теориялық  оқу  кезінде  толық  меңгергеніне 

назар  аударады.  Теориялық  білімді  практикада 

пайдалана білу әдістеріне де ерекше түсінік береді. 

О қуш ы ларға  ке р не кі  оқу  құр а л д а р ы н  қалай 

пайдаланатынын,  конспект жазу материалын қалай 

әзірлейтіні  туралы  түсінік  береді.

Тақырыпты  түсіндіруді  -   автокеліктің  даму 

тарихынан,  ауыр жүк  машиналарының түрлері  мен 

ез  бетінше  жүретін  ауыл  шаруашылық  техникасы 

мен  а вто м о б и л ь  ж о л д а р ы н ы ң   құры л ы сы м ен 

байланысты  таблица,  диаграмма,  кернекіліктерді 

пайдалану  әдістерінен  бастайды.

Мұғалім  автокелік  түр лерінің  есуі  және  жол 

құрылысының  дамуы  туралы,  автокөлік  және  жол 

қозғалысы женіндегі есептерді  айтып,  одан сақтану 

жолдарын  ескертеді.  Бұған  кебіне  А.И.  Буларова 

ж эне  Т.Н.  Крулеваны ң  «Ж ол  тр анспорты ны ң 

кездейсоқ жағдайларға ескертіп»  М. Дослаф  1918. 

кітаптарындағы  арнайы  берілген  автомобиль  және 

трактор, жер түзгіш, жүк кетергіш машиналары және 

басқа да транспорт құралдары туралы жазбаларын 

пайдалану  керек.

М үғалім  

б ір ін ш і 

са б а қты  

оту 

арқы лы  

оқушылармен  езара  байланыс  жасайды,  сабақтың 

болаш ақтағы   ж а қсы   ж а қта р ы   ж е нін д е   нақты 

б айланы с 

орн а та д ы . 

Ол 

б о л а ш а қта ғы  

педагогикалық  байланыстың  негізі  болады.

Жол  қатьінасы  байланыстарына  ерекше  назар 

аудару керек,  ейткені  барлық  кездейсоқ жағдайлар 

осы  жол  қатынасы  арқылы  болатынын  ерекше 

түсіндіру  керек.

О сы ндай  ке зд е й с о қ  ж а ғд а й л а р ға   қы сқаш а 

тү с ін ікте м е л е р  

б е р іл іп , 

о н д а ғы  

а в то ке л ік 

қаты на ста р ы н ,  те м ір ж о л   б ойы на  ке зд е ске н  

жағымсыз  жағдайларды  керсеткен  дүрыс.

Ж ол 

қа ты н а сы нд а  

ке зд е с ке н  

ж о л д ы ң 

нашарлығы,  техникалық  ақаулардьщ  көп  болуы, 

жүк, басқарудьщ дүрыс болмауы, жолды жаяу және 

велосипедпен  кесіп  ету  -   келіктердің  бір-біріне 

соғылуына,  бүлінуіне  әкеліп  соғады.  Транспорт 

үс тін д е гі  а д а м д а р д ы ң   құл а уы ,  сол  сияқты  

транспорттан  шығар  кезде  адамдардың  ережені

са қта м а й  

ө тіп  ке туі  де  зиянды .  Трамвай 

ж олдары нан  ету,  м е ха ни ка л ы қ  қозғалы стағы , 

қара па йы м   те х н и ка н ы ң   қозғал ы сы   кезіндегі 

ережелердің бұзылуы да  ете  қауіпті.

Қ а за қста н   Р е ср уб л и ка сы н ы ң   арм иясы на 

б айланы сты   за қы м д а р д ы ң  мынадай  түрлерін 

ажыратуға  болады:

- 

қатынастарда  адамдардың  елімі,  техникалық 

қарауы;

•  жол  апаты   -   а д а м д а р д ы ң   күрд ел і  дене 

ж а р а қа тта р ы н  

алуы , 

а в то ке л ікте р д ің  

кеп 

белшектері  жарамсыз  болуы,  қайтадан  қалпына 

келтіру  мүмкіндігі;

•  сыныптар  -   егер  автокелік  бүлінсе,  оны  қайта 

қалпына  келтіру;

■

 

кезде йсоқ  жағдай  -   кездейсоқ  жағдайдың 

басқаруш ысының  (айдауш ысының)  кінәлі  емес 

болған  жағдайлары.

Қ а у іп с із д ік  ж а ғд а й д ы ң   болуы  бүдан  белек 

кептеген  жағдайларда  да  кездеседі.  Автокелік 

жүргізушілер, жол жендеушілер, қүм тасушылар, т.б. 

ж үм ы сш ы л а р д ы ң  

ба р л ы ғы  

да 

қа у іп с ізд ік 

жұмыстарын  атқарады.  Бірақ,  негізгі  шешуші  адам, 

техника  қауіпсіздігін  сақтайтын  адам  -  жүргізуші.

Жүргізушінің теориялық білімінің жетіспеушілігі 

мына  темендегіше:  езі  білермендік  (бірақ  ешнәрсе 

б іл м е й д і), 

ж а у а п с ы зд ы қ 

(аңдау, 

алакеш ), 

ұ й ы м сы зд ы қ, 

т ә р т іп с із д ік , 

д енсаул ы ғы ны ң 

нашарлығы  (қабылдау,  жауап  берудегі  әрекетінің 

наш арлы ғы , 

ш а рш ауы , 

ба сқа р ы п 

отырған 

техниканың ақауы, т.б.).

С татистикалы қ  есе птің  дәлелдеуі  бойынша 

осындай  жағдайларды ң  кездесуі  -   ең  алдымен 

жүріс  жы лдам ды ғы н  арттыру,  ара  қашықтықты 

сақтамау,  озу  сызығы на  жазуды  дұры с  білмеу, 

адамдарды  отырғызу  кезінде  арнайы  орындарға 

дұрыс  кірмеу,  дүрыс  шықпау,  қауіпсіздік  ережесін 

сақтамау,  басы п  озуды  д ұ р ы с   жасамау,  жол 

бойы нда  д ы б ы с  с и гн а л д а р ы н   д ұ р ы с   бермеу, 

тоқтамайтын орынға тоқтау, кесіп өтетін жолдардағы 

сақтандыру  белгілерін  (адам,  мектеп,  база,  т.б.) 

сақтамау,  кешеде  қойылған  бағдаршамдардың, 

ж а ры қ  сигн а л д а р ы н   д ұр ы с  пайдаланбау,  жол 

бойындағы  сақтандыру  белгілерін  сақтамау,  қарсы 

келе жатқан  машина  жарығын  ешірмеу,  автокелікте 

адам  тасудағы  кемшіліктерден  (нормадан  кеп  алу, 

те хн и ка н ы ң   қо зға л ы с ы н ы ң   д ұр ы с  болм ауы , 

адамдардың  кеп  болуы,  т.б.)  болады.

Автокеліктерде  ақаулардың  болуы  -   кездейсоқ 

ж а ғд а й л а р д ы ң   б о л уы н ы ң   н е гізгі  ке р се ткіш і, 

сондықтан  мұғалім  оқушыға  осындай  міндеттерді 

атқаратын  іс-қағаздарының толық болуы,  ондай  іс- 

қа ға зд а р ы  

то л ы қ 

б о л м а са , 

ж ү р гізуш ін ің  

автомашинаны  немесе  автотранспорт  қүралдарын 

жүргізуге  рұқсат етілмейтініне  қарау  керек.

П р а ктика д а   ке зд е с іп   ж үр ге н ін д е й ,  жол- 

транспорт қозғалысы  кезінде жаңа үйренушілер де, 

кеп  жылдық  тәжірибесі  бар  адамдар  да  әр  түрлі 

жағдайларға  ұш ы расады .  А втотранспорт  және

М ект епт егі т ехнология.  Технология  в  ш коле

№ 8/2010

Т ехн ол оги я

27

жолдағы  эр  түрлі  қозғалы с  кезінде  аялдамаға 

жоғары  жылдамдықпен  тоқтау  көп  кездеседі.

Егер  ж ү р гізу ш і  осы н д а й   ж а ғы м сы з  ә р екет 

немесе  қоқан-лоққы  жасаса,  сол  жерде  бүкіл  жол 

картасы мен жолда жүру ережесі  мүлде бұзылады. 

Содан барып әр түрлі қайғылы жағдайға үшырайды.

Ең  бастысы  қазіргі  кезде  кездесетін  (куәлікті 

оқымай,  сатып  а л ға нд а р )  те о р и я л ы қ  б іл ім н ің  

жеткіліксіздігі -  кездейсоқ оқиғаның негізгі  куәсі.  Ол 

техниканың басқару тетігін тек механикалық әдіспен 

ғана  үй реніп  а л ған,  кіл т  б ұр а уд а н ,  әр  түр л і 

жы лдам ды ққа  сал уд ан ,  ж а ры қ  жағудан  басқа 

ешнәрсе білмейді, тек айдауға қүмар.  Осы құмарлық 

оны  кейде  өлім  жағдайына  жетелейді.  Сондықтан, 

жаңадан  машина  айдауды  үйренушіге  қойылатын 

талап:  қозғалыс  жүрісін  реттей  білу,  басып  озу 

немесе  тоқтау,  бұрылу  кезінде  ете  сақ  болу,  көру, 

бүрылу сигналдарын  дұрыс  әрі  тез  мерзімде  беру.

Жол  жүру  кезінде  көптеген  күтпеген  жағдайлар 

кездеседі.

Кейде  жол  жасауда  және  жасаған  соң  да, 

жүруге қолайсыз жағдайлар (жылдам  майысып, тез 

бүзылуы,  құлауы,  т.б.)  машина  жүрісіне  кедергі 

ке л тір е д і.  Ж үр гізуш і  ж о л д ары н  алды н  ала 

ойластыруы  керек.  Мұндайда  басқарушы  (шофер) 

үшін  батырлық  емес ұқыптылық  керек.  Ең  қауіптісі

-   автокелікті  арақ  ішіп  жүргізу.  Соның  салдарынан 

өмірге  қауіп  төнеді,  ажалсыз  елімге  ұшырайды.

Осындай маңызды әңгімелерді айта келе, кейбір 

талаптарды  орындаудағы  жаяу  жүрушілерге  назар 

аудару.

Жаяу қозғалушылар жолдың қиылысынан өтетін 

жерде  арнайы   ж а зы л ға н   «Ж аяу  адам  өтуге 

болмайды»  - деген  белгі  болса  да,  асығыс үстінде 

тез  өтіп  кетуге  ты рысады .  Соның  салдарынан 

қозғал ы ста  келе  ж а тқа н  а в то кө л ікті  және 

жүргізушілерді  әр  түрлі  жағдайларға  ұшыратады. 

Ондайлар  қазір  өте  көп.  Оның  көбі  іш іп  алған 

маскүнем  адамдар.  Біздегі  заң  бойынша  ондай 

жағдайда  сол  адамдар заң алдында жауап  беруге 

міндетті,  әрі  заң  талаптарымен  жазалануы  тиіс.

О сы ндай  ке зд е й с о қ  ж а ғд а й л а р д ы ң   болу 

себебінің  бір  жағы н,  а в то кө л іктің   техникалы қ 

жағынан  ақауының  көптігінен  екенін  (тежегіштің 

ұста м ауы , 

ба сқа р у  р ө л ін д е гі  ақау,  ж ары қ 

жүйелерінің  толық  жанбауы,  техникалық  күтімнің 

жоқтығы)  оқушыларға  ерекше үйрету  қажет.

О сы ндай  ж а ғы м сы з  ж а ғд а й л а р д ы ң   күнд ік, 

апталық,  айлы қ  диагра м м асы н  жасасақ,  оның 

күн н е н-күнге   арта  б е р е т ін і  жасы ры н  емес. 

Ж ағы м сы з 

о қи ға н ы ң  

көб і 

ө м ір д ің  

өзі 

дәлелдейтіндей  әрбір  тәуліктің  16-дан  20  сағат 

арасында  өте  жиі  кездеседі.  Оның  басты  себебі: 

ол 

кезде  қо зға л ы с  көп.  А д а м д а р   ж ұм ы стан 

қайтады,  қараңғы  түседі.  Күніне  7  сағат  жұмыс 

істесе,  оның  1/3  бөлігіндегі  кездейсоқ  жағдайлар 

осы  мерзімде  болады.  Ал  күніне  12  сағат  не  одан 

да  кеп  уақыт  жұмыс  істеген  адамдар  шығыны  1,5 

есе  кеп  болады.

ҚР -ны ң  П р е зи д е н ті  Н .Н а за р б а е в ты ң   жеке 

қаулысы  бойынша  жол  ережесінің  бұзылуы,  жол 

апатының  көбею і  шет  елдерден  әкелінген  «оң 

ж ақты »  рөлді  б а с қа р у   м аш инал ар ы нан  екені 

практика  ж үзінде  то л ы қ  аны қталған  соң,  2006 

ж ы лды ң  ж е л то қса н  айы нд а  ондай  маш инаны 

Қазақстан территориясына  кіргізбеу  жөнінде  нақты 

тапсырма  берді.  Сол  сияқты  шет  елден  бүрын 

алынған  «оң  жақты»  релді  басқару  машиналарын 

тек  2010  жылға дейін ғана  пайдалануды  бекітті.

Оқымай  сатып  алған  куәліктерді  пайдаланғаны, 

машинаны  арақ  ішіп  айдағаны  үшін  бүрынғыдай 

ақшалай айып салуды тоқтатып,  оларға бірінші  рет 

жасаса 3 жылға дейін, екінші рет қайталанса 6 жыл, 

егер үшінші рет қайталанса,  мүлде машина айдауға 

болмайтыны  жөнінде  шешім  қабылдады.

Бұл  қазіргі  заманда  бұрынғыдай  (ақшасы  көп, 

маскүнемдер  үшін  аса  пайдалы  шешім  болды) 

ақш аға  саты луға  тиым   салы нды .  Оқуш ыларға 

осындай  нақты  ш араларды  орындауға  ерекше 

назар  аударту  керек.

III. 

Кешеде  жүру  ережесі  жөнінде  оқушыларға 

білім  берудің  жүйелігі  және  бірізділігі.

Білім  беруді  ұйы м дасты руды ң  жүйелігі  мен 

б ір із д іл ік  

п р и н ц и п і  -   ж о лда  ж үру  ереж есін 

оқытқанда  логикалық  жағынан  тәртіпті,  білім  мен 

білікті  бір  уақытта  қалыптастыру,  оны  практикада 

қолдана білу. Бұл принцип -   жаңа материалды оқыту 

кезінде  алдыңғы  оқыган  материалды  тереңірек 

ұғынуды ң  жалғасы   болуға  тиіс.  Сондықтан  да, 

мұғалім  немесе  шебер  жаңа  материалды  өтуден, 

оқытудан  бүрын,  өткен  материалды  оқушылардың 

қалай  меңгергенін  тексеріп,  ол  материалды  толық 

білгенін  анықтау  керек,  олардың  алдыңғы  өткен 

материалдан  ешқандай  кемшілігі  болмауы  керек.

Жүйелі  түрде  оқытылған  пәндер  арасындағы 

байланыс -   негізгі  құрал.

Жол  жүру  ережесі  курсын  оқығандардың  өзара 

байланыста  қойылатын  сұрақтарды  шешуі  мұғалім 

мен  шеберге  байланысты.

Ж үргізуш ілер  мен  механизаторлар  даярлау 

кезінде  оқылатын  пәндер  басқа  пәндермен  тығыз 

байланыста («Транспорт құралдарының техникалық 

қызметі және  қүрылысы»,  «Қауіпсіздік қозғалыстың 

негіздері»)  мұндай  бірізділік  және  келісім  басқа 

қосымша  оқулықтарға  пәнаралық  байланыстарды 

жетілдіруге (әрбір бөлім  бойынша),  оқушыларды  өз 

еріктерімен  білімді  терең  меңгеруге,  материалды 

кеңірек  ойлауға,  олардың  болашақта  осы  сабақты 

оқуға деген қызығушылықтарын  арттырады.

О қы тудьщ   қол  ж е те р л ігі. 

Бұл 

принцип 

о қ’'ш ы л а р д ы ң   ж а с  е р е кш е л ігін е   ж эн е   дам у 

қа б іл е тін е   б а й л а н ы с ты .  О ндай  оқу  түр л е р і 

оқушының  ақыл-ойының  дамуына  және  танымдық 

қасиетінің  жетілуіне  онша  эсер  ете  бермейді.  Оқу 

кезіндегі  қиындық  пайдалы .  Ж ол  жүру  ережесі 

женіндегі жаттығулар мен есептер, оқу процесіндегі 

ж о лда  ж үр у  е р е ж е с і  -   а вто тр а нсп о р тта р д ы  

меңгерудегі  ақыл-ой  және  физикалық  қабілеттерін

Мект епт егі т ехнология.  Технология  в  ш коле

N98/2010

28

Т Е Х Н О Л О Г И Я

арттыра  түсе д і.  О сындай  іс те р д ің   нәтиж есі  -  

оқуш ы л а р д ы ң   оқу  м а те р и а л д а р д ы   те р е ң ір е к 

меңгеруіне  мүмкіндік  туғызады.

1.  О қы туды ң  те о р и я л ы қ  және  пр актикал ы қ 

байланысы.  Бұл  принцип  -  ғылыми  педагогикалық 

және психологиялықғылым негіздерінің бірі. Жолда 

ж үру  ере ж е сін  ү й р е н у  курсы н  оқу,  о қы туды ң 

практикалық мүмкіндігі  еңбек арқылы орындалады. 

Бұл  принцип  көбіне  теориялы қ  білімді  әр  түрлі 

жаттығулар  мен  есептерді  шешуде  автомобильді 

жүргізу  және  жергілікті  МАИ  алдында  тәжірибеден 

(б а й қа уд а н )  өту  ке зін д о   қо л д а ны л а д ы .  Осы 

принципті  басшылыққа  алу кезінде  негізгі  ескеретін 

жағдай  -   оқу  материалының  практика  негізінде 

пайдалана  білу  қөзқарасы.

Ө нд ір істік  оқу  -  оқуш ы ларды ң  практикалы қ 

білімді меңгеру кезіндегі ең жауапты жұмысы.  Олар 

алған  негізгі  теориялық  білімдерін  еңбектегі  еңбек 

дағд ы сы н  қа л ы п та с ты р у ға   па йд а л а н у  болы п 

табылады. Сондықтан, жол жүру ережесін оқытатын 

мұғалім  материалды  түсіндіру  кезінде  міндетті 

және  тұрақты түрде  иллюстрациялық  материалды, 

оны  өмірде  пайдалану  жолдары  жөнінде  әр  түрлі 

есептерді,  автотранспорт  негіздерін  меңгеруді 

макеттен,  оны  керсету  м үмкіндігін  практикалық 

негізде  пайдалана  білу  керек.

Берілген білімнің теориялық негізін практикалық 

істе  па йд ал ану  ке зін д е   м ұға л ім   мен  ш ебер 

(инструктор)  бір-бірінің  сабағына  қатынасу,  әдіс 

алмастыру,  оны  бірігіп  кестелеу  ісіне  ерекше  мән 

беру,  жол  жүру  ережесін  оқыту,  үйрету  кезінде 

мұндай  істерге  дүры с  баға  бермеу,  пәнаралық 

б айланы сты  

ж о ққа  

ш ы ға ру 

-  

а в то кө л ік 

жүргізушілерінің  сапасын  төмендетеді.

Ғылымилық  принцип  -   ғылым  мен  техникалық 

дамуы,  жолда  жүру  ережелері  мен  транспорт 

қозғалысын  дамыту  мен  жетілдіруге,  оқушыларға 

берілетін  білім  дәрежесін  кетеруге,  жүргізушілерге 

міндетті  түрде  м еңгеруге  қажетті  жоғарғы  оқу 

орындары  мен  практикалық  мүмкіндіктерді  игеру 

кезінде  талап  етіледі.  Ғылыми  білім ді  меңгеру 

арқылы  оқушылардың  дүниетанымдық  көзқарасы, 

болаш аққа  се н ім д іл ігі,  ақы л-ой  кеңістігі  өседі. 

Мугалім,  шебер  түрақты түрде ғылым саласындағы 

жаңалықтармен жүйелі түрде танысуға, білуге өзінің 

осы  саладағы  білімін  көтеріп  отыруға  міндетті.

2.  Жүргізушілер  мен  механизаторлар  даярлау 

кезінде  оқылатын  ғылыми  материал  -   ғылыми 

көзқарасқа  ие.

Ең  алды мен  м ұға л ім н е н ,  ш еберден  талап 

етілетіні  -   оқушылардың  жеке  білімінің  ерекшелігі. 

Әрбір топқа қолданылатын шара, ең алғашқы күннен 

жасақталады.

Әрбір  жеке  қарым-қатынастық  жүзеге  асырылу 

принципі  -   мұғалімдерден  үлкен  психологиялық 

мәдениетті, оқушыларды бақылау қабілетін, оларға 

қойылатын  сындық кезқарасты  және  оғак берілетін 

бағасын  қайта  қарауды талап  етеді.

А д а м д а р д ы  

ж а ғы м д ы  

ж әне 

жағымсыз 

әрекеттеріне  қарсы  белуге  болмайды  (қозғалысы, 

өзін-өзі  устауы,  әлсіздігі,  т.б.).  Керісінше  оның жеке 

ерекш е л ігін  біліп  алы п,  м үға лім ,  шебер  оның 

кемшілігін  тузету  жолдарын  іздестіру  керек.  Сабақ 

кезінде  әрбір  оқушының  ерекшелігін  жете  анықтау 

өте қиын.  Бірақ, оның кейбір кемшілігін мұғалім біле 

тура,  шара  қолданбау  жағымсыз  әрекет.

Мұғалім  әрбір  оқушының  білімін  практикада 

қолдана  білуге,  ез  бетінше  ойлануға,  оған  әрекет 

жасауға,  пайдалы  (өнімді)  жүмыс  ұйымдастыруға, 

жаттығуларды  және  есептерді  орындауға  назар 

аударуға тиісті.

3.  Оқытудың  тәрбиелік  мәні.  Оқыту  мен  тәрбие 

процесі  ұйымдасқан  бір  орталықта  болады.  Оны 

б ір іктір у д е гі  басты   м а қса т  -   ба р л ы қ  жағынан 

жетілген  тұлғаны  тәрбиелеу  әрі  қазіргі  қоғамның 

негізгі, белсенді мүшесі болу. Осы принцип жүргізуші 

кадрлар  даярлау  кезінде  ең  негізгі  қағида  болып 

табылады. Ол принцип әрбір мұғалімнен, шеберден 

техникалық  білімді  жоғары  тәрбиелік  мәнде  білуді 

талап  етеді.  Оқушыларды  қазіргі әлеуметтік, саяси- 

экономикалық білім  алу  негізінде  қалыптастыруға, 

ез Отанына деген сүйіспеншілік рухында, ез халқын 

сүюге, Отанын қорғауға даярлыққа тәрбиелеу керек.

Т ә р б и е л ік  м аңы зы   -   ж ү р гізу ш іл е р   мен 

механизаторларды  оқыту  кезінде  қалыптасуы  тиіс. 

Оқу  еңбегі  -   интеллектуалды  (ойдың  мүдделері) 

және  ф и зи ка л ы қ  ж а ғы н а н  әрбір  оқуш ы дан 

үйымшылдық,  тә ртіптіл ік,  табандылықты  қажет 

етеді.

Оқушыға  қойылатын  талап  -   белгіленген  күн 

режимі  талабының  сақталуы,  табандылық,  қандай 

қиындық  болса  да,  оны  жеңе  білуі,  бастаған  істі 

соңына дейін орындауы, жауапкершілік, ұқыптылық, 

шыдамдылық,  дұрыстылық.  Тәрбиелік  мазмұн  ең 

әуелі  мұғалім  мен  ш ебердің  жеке  іс-әрекетіне, 

тәрбиесіне,  біліміне  байланысты.

4.  Сабақ  өткізуге  даярлық.  Жол  жүру  ережесін 

са қта у  ке зін д е   ж ү р гіз іл е т ін   те о р и я л ы қ  білім  

мүғалімнен  терең  және  турақты  түрде  сабаққа 

даярлануды талап  етеді.

ҚР-да  ө м ір   с ү р е т ін   әр  ұл т  ө кіл д е р ін ің  

балалары ны ң  Отан  алды ндағы   жауапкерш ілігі 

жогары.  Бұл  ақылдылық  олардың  емір  жолдарын 

дұрыс таңдап  алуды  меңзейді,  мамандықты  дұрыс 

таңдауға  да  мүмкіндік  береді.

Ж ол  ж үр у  е р е ж е с ін   са қта уд а   ж үр гізуш і 

ф изикалық  және  психологиялы қ  сапа  жағынан 

бірінші  болуы  керек,  ейткені  ол  ең  бірінші  болып 

кеше  қозғалысы  женінде  жауап  береді.

Оқушыларды  оқыту  мен  тәрбие  беруде  мұғалім 

оларды Отан қорғау рухында, Отанға нағыз берілген 

патриот етіп  тәрбиелеуі тиіс.  Бұл  қасиет  Қазақстан 

азаматының  әрқайсысына  да  тән.

Осындай сапалы қатынастарды қалыптастыру -  

мұғалімнің  теориялық  білімді  жүйелі  түрде  беруі, 

білімді  және  әр  түрлі  заңцар  мен  заңдылықтарды 

т ү с ін у і,  қо ға м д ы қ  ә м ір д е гі 

өскен,  жетілген

М ект епт егі т ехнология.  Технология  в  школе

N98/2010

Т е х н о л о г и я

29

заңды лы қтарды   білуі  мен  б ізд ің   қоғам ны ң  саяси 

бірлігі,  өкіметтің  басшылығын  білуге  негізделеді.

Педагогикалық білім көтерудің негізгі әдісі -  озат 

м ұға л ім д е р д ің   іс  тә ж ір и б е с ін   с а б а ққа   қаты насу 

б а р ы с ы н д а  

т а н ы с т ы р у , 

а ш ы қ 

с а б а қ т а р  

ұ й ы м д а с ты р у ,  м ә ж іл іс т е р ін е ,  ж и н а л ы с т а р ы н а  

қатынастыру,  методикалық әдістерді  өз  беттерінше 

оқып  үйренуге  кеңес беру.

Мұғалім  кезекті  сабаққа  д ағды ланар  алдында 

алдымен  сабаққа  керекті  м атериалдард ы ,  оны ң 

ішінде  көрнекі  құралдарды  қарастырады.

Ж ол  жүру  ережесін  үйрететін  мұғалімдерге  ең 

алдымен  мынадай  стартегияларды  қосу  керек:  оқу 

у а қы ты н а   д а я р л ы қ,  о қы т у   т е м а с ы н а   д а я р л ы қ, 

сабаққа  даярлану.

Оқу  периодына  дайы ндалу  кезіндегі  міндеті  -  

м е кте п  

б а ғд а р л а м а с ы н ы ң  

ж а н -ж а қт ы л ы  

с и п а тта м а сы ,  о қу  б а ғд а р л а м а с ы н ы ң   м азм үны , 

о н ы ң   ж е к е -ж е ке   т е м а т и к а л ы қ   ж о с п а р ы ,  ә р б ір  

тақырыпты  өткізудің  мәтіні,  жобасы.

Әрбір  жол  ережесін  оқитын  топтарға  жеке-жеке 

жоспар  жасау.

Оқу көрнекі қүралдардың санын,  балын анықтау, 

оның кемістігін толықтыруды анықтау, оқу қабілетіне 

ескерту.

М ұғалімнің  әрбір  кезекті  сабағына  даярлануда 

тақырыптан  күтетіні:

•оқу  м а те р и а л ы н ы ң   кө л е м ін   аны қтау,  о ны ң  

негізгілерін  таңдап  алу;

■оқылатын  м а т е р и а л д ы ң   ө тке н  

с а б а қ п е н  

байланысы,  бірізділік  жалғасы;

Оқу-тәрбие  міндетінің  есепті  тақырылтары: 

■әрбір  м а те р и а л д ы   та қы р ы п   б о й ы н ш а   ж еке 

сабақгарға белу;

•оқу-материалдың базасын әрбір тақырыпты өту 

кезіндегі  жеке  тақырыптарға  бөлу;

М ұғалім   о сы н д ай   ір іл і-ұ с а қ т ы   б ө л ш е кте р д і, 

бөлімдерді  беліп,  әрбір  сабақты  етудің  жолдарын 

алдын  ала  ойластыруы  керек:

•сабақ еткізу  барысында  және  қайталау  кезінде 

сұрақтарды  алдын  ала  даярлап  алу,  оны  міндетті 

түрде қою.

С а б а қ қа   д а я р л а н у   -   м ү ғ а л ім н ің   е ң   н е гіз гі 

жұмыстарының бірі. Ол ең алдымен еткен сабақтың 

материалы н  тал дауд ан  бастайды ,  кем ш іліктерді 

аны қтайды .  Егер  өткен  сабақта  м атериалдарды  

оқуш ы лар  то л ы қ  м еңгерм есе,  м үғал ім   қосы мш а 

ж а т т ы ғу   б е р е д і,  ол 

ә д е т т е гі  с а б а қ т а ғы д а й  

о р ы н д а л а д ы .  М ұ ға л ім   с а б а қ   ж о с п а р ы н   ж аза р  

алдында  барл ы қ  тақы ры птарға  талдау  жасайды. 

Т ақы ры пты   б е л гіл і  б ір   ж үй е ге   ке л тіре д і.  О қы ту 

әдістем есін  қарайды ,  көш еде  ж үру  ережелеріне 

а р н а л ға н   а р н а й ы   ш ы ға р ға н   м а т е р и а л д а р д ы , 

қосымша  әдебиеттерді  қарастырады.

Кешеде  жүру  ережесі  бойы нш а  әрбір  сабаққа 

жоспар-конспекті  жазу  талап  етіледі.  Оған  арнайы 

жазу  формасы  беріледі.

5. 

Оқу  кабинеттері  мен  қо зғал ы с  кел іктерінің 

орнын  сабаққа  даярлау.

Оқу  кабинеті  жолда  ж үру  ережелерін  оқытатын 

орынның нағыз  орталығы болуға тиісті. Жалпы жер 

келемі  50  шаршы  метр  жерге  орналастырылады. 

Оған  керегіне қарай  оқушылар отыратын стол және 

оры нды қ  кем  дегенд е  35  оқуш ы ға  арналады.  Ал 

м ү ға л ім   ү ш ін   ж ол   ж ү р у   е р е ж е с ін е   а р н а л ға н  

арнаулы  стол  жабдықталады.  Ол  столға  қосымша 

а р н а й ы   ү л к е н   т а қ т а ,  м а гн и т т і  т а қт а ,  әр  тү р л і 

м а к е т т е р   қ о й ы л а т ы н   о р ы н ,  ж ол  б е л гіл е р ін  

кө р с е те тін   б е л гіл е р ,  ж ол   қо зғал ы сы н   реттеуш і 

құралдар, т.б.  қойылады.

Оқу  кабинеттерінде  жол  жүру  ережесі  міндетті 

түрд е   бол уы   керек.  О нда  ж үр гізуш ін ің   уақытш а 

реакциясы н  байқайты н  аспаптар,  бағдарш амның 

э л е к т р л е н д ір іл г е н   м о д е л і,  ж о л   б е л г іл е р ін ің  

комплектісі,  жол жүру  ережелерінің плакаттары,  әр 

түрлі кесіндідегі стенді,  макеттер,  т.б.  Олардың бәрі 

транспорттың қозғалыстарының түрлерін көрсетуге 

арналған  болуы тиіс.

О қу  ка б и н е тте р ін д е   бұл а р д а н   бе л е к  көрнекі 

қүр а л д а р ы н   с а қт а й т ы н   о р ы н д а р ,  вид е о ф и л ьм , 

диаф ильмдер,  ПДД жиынтықтары, т.б. болуы керек. 

Кабинетке  қойылған әрбір столға ыңғайлап көтеріп, 

т ү с ір іл е т ін   б е к іт к іш т е р   о р н а т ы л га н ы   д ұ р ы с . 

Кабинетке  киноқонды рғы   орнаты лады.  Одан  жол 

ж ү р у  

е р е ж е с ін е  

а р н а л ға н  

к и н о л е н т а л а р  

көрсетіледі.

Оқу қозғалыс заттарына, жолда жүруге үйретуге 

а р н а л ға н   құ р а л д а р   -   т е к   қа н а   д ұ р ы с   іс те й тін  

дәреж еде,  техн и ка л ы қ  ж ағы нан  д ұр ы с  болғанда 

ғана  ко м п л е кт іл і  тү р д е   па й д а л а н ы л а д ы .  Ә рбір 

а втокөл ік  са б а қ  б а стал ар   алды на  дейін  барлық 

бақылаудан  өтуі  керек.  Кез  келген  кішкентай  ғана 

қ а т е л ік т е н   н е м е с е   д ұ р ы с   к о м п л е к т і  ж а с а л - 

мағандықтан,  машина  айдауға  рұқсат етілмейді.

6.  Білімдерін тексеру,  бақылау (білім және білік).

Оқушылардың білімін, білік дағдылары н тексеру

-  оқу процесі  кезінде жол ж үру ережесін білудің бір 

элементі.  Тексеру,  қайталау,  бекіту -  сынақ  немесе 

емтихан  кезінде  ж үргізіледі.

К ү н д е л ікт і  е с е п   -   о қу   п р о ц е с ін ің   кү н д е л ікті 

жұмысы  кезінде  оқуш ы лар  сабақта  болған  кезде 

ж үргізілед і.  Бұл  әдіс  -   жол  ж үру  ережесін  білуді 

т е к с е р у д ің   н е гіз гіс і.  М ұға л ім   с а б а қ  бары сы нд а 

айтқан материалдарын қалай түсінгенін бақылайды.

Күнделікті  есептің  мақсаты  -  әрбір  оқушы  мен 

топты ң   кү н д е л ікті  б е р іл ге н   б іл ім д і  қанш алы қты  

меңгергендігін  білу арқылы  оларға  сабақ оқытудың 

пайдалы,  әсерлі жақтарын анықтау.  Әрбір журналға 

қойылған  баға  -   тек  есеп  ж үргізу  үш ін  ғана  емес, 

топ  оқушыларының білім  дәреж есінің  қаншалықты 

және  қалай  берілгенін  анықтауға  мүмкіндік  береді.

Дүры с  қойылған  баға  -   оқуш ы ларға  берілетін 

алғашқы көмек, ол мұғалім тарапынан  да оқушылар 

б іл ім н ін   ке т е р у ге   кө м е к   б о л а д ы .  Б іл ім   бағасы  

о қу ш ы н ы ң   е т к е н  

м а т е р и а л д ы  

қа н ш а л ы қты  

б іл ім д іл ік п е н   м е ң г е р г е н ін ,  а л ға н   б іл ім д е р ін  

т р а н с п о р т   ж ү р г із г е н д е   п р а к т и к а л ы қ   н е гіз д е  

қапшалықгы қолданғанын байқатады.  Түрақты білім

Мектептегі т ехнология.  Технология  в  школе

№ 8/2010

30

Т е х н о л о ги я

-   оқушы  алған  білім ін  ұзақ  уақыт,  әрі  санасында 

терең  сақтаған  кезде  ғана  жүзеге  асырылады.

Әр  түр л і  м е з гіл д е гі  е сеп  -   бұл  ж ол д а   ж үру 

ережелерінің  әрбір  тақырыбын  жэне  жеке  бөлімін 

ә тке н   ке зд е   ж ү р г із іл е д і.  К ө п т е ге н   м ұ ға л ім д е р  

оқушылар  білімін  әр түрлі  мезгілдерде  емес,  әрбір 

тақырып  немесе  белімді  оқып  біткен  соң жүргізеді. 

О қуш ы   қа н а ға т т а н ғы с ы з   б а ға л а н с а ,  сол  алған 

тақырыпқа қосымша материалдар алып оқып, алған 

бағалары н  қайта  түзетуі  керек.  О қуш ы лар  әрбір 

тақы ры п  өткен  сайы н  оны   т е р е ң ір е к  м еңгеруге 

көбірек  даярланып,  оны  жақсы  білуі  керек.

Қорытынды  тексеру  -   курс  аяқталған  мерзімде 

ж үргізілед і.  Бүл  т е кс е р іс   оқуш ы л ард ы ң  тақырып 

ж э н е   ку р с   б о й ы н ш а   а л ға н   б іл ім д е р ін ,  б іл ік  

дағдыларын  анықтайды.

Ж ол  ж үру  е р е ж е сі  курсы   а я қтал ған   соң,  оқу 

орындарында  сы н а қ  алы нады .  Бітіру  және  жан- 

жақты  білім  емтиханы,  мемлекеттік  білімді  тексеру 

үш ін  арнайы  МАИ  м ам анданд ы ры л ған  ком иссия 

құ р ы л а д ы .  О ға н   ж ол   ж ү р у   е р е ж е с ін   т е р е ң  

меңгерген  мүғалімдер  қатыстырылады.

Сонды қтан,  оқуш ы л арды   сы наққа,  емтиханға 

даярлап,  оқу  мерзімінің  барлы қ  уақытында  жүйелі 

түрде,  жоспарлы  түрде  жүргізілуі  тиіс.  Сонда  ғана 

қы с қа  

м е р з ім д е  

е м т и х а н  

т а п с ы р у д а  

көп 

дайындықты қажет ететін,  қиналатын уақыт азаяды.

С ынақ  пен  емтиханды   оқуш ы  өзд ерінің  алған 

білімдерінің  негізінде,  оған  берілген  уақы т  ішінде 

әрбір  сұраққа  дұры с,  әрі  дәл  жауап  бере  отырып 

тапсы рады.  Оған  берілген  сұраққа  жауап  беруге, 

ойлануға  15  минутқа дейін  уақы т беріледі.

Оқушылардың  алған  білімдері  -   балл  бойынша 

есептеледі. Ол алынған балл оқушының жыл бойғы 

а л ға н   б іл ім ін ің   қ а н ш а л ы қ т ы   д е ң ге й д е   е ке н ін  

байқатады   және  оқу  сы ны бы н  керсетед і.  Баға  -  

оқытудың  тәрбиелік  мәнін  айқындайды.

Автокөлікті жүргізу кезіндегі талап -  білім алудың 

бағасы  төрттік  балл  негізінде  бағаланады.

Ерекш е  қо й ы л а ты н   та л а п   -   м аш ина  ж ү р гізу  

кезіндегі  кешеде  ж үру  ережесіне  ерекше  бақылау 

жасау,  кеш еде  ж үру  е р е ж е с ін   д ү р ы с   білм еуден 

үлкен  қауіпке  ұрынуы  мүмкін.

М ысалы,  оқуш ы л ар  кө ш ед егі  ж ар ы қ  түстерін 

жақсы  ажы рата  алм айды   (тоқта  сигнал ы ,  жары қ 

керсету  бағасы,  гаваритті  оттар,  т.б ),  автокөліктік

сигналдар  (дыбыстар)  одан  бөлек жары қ шағысуы, 

а в т о п о е з д а р д ы   а ж ы р а т у  

с и гн а л ы ,  д ы б ы с  

сигналдарын  да  ажырата  алмайды,  арақашықтық 

қозғал ы сы н  б а й қа м ай д ы ,  б іл м е й д і,  басып  озып 

к е т е т ін  

қ а ш ы қ т ы қ т ы  

е с к е р м е й д і, 

ү н е м і 

байқаусыздық  кеп болады,  тез  шешім  қабылдайды 

(ры чакты   тез  ж іб ер ед і,  қол  теж е гіш ін   қоспайды, 

босатпайды,  т.б.).

Б аға  -   ә д іл   б о л у ы   к е р е к.  О қу ш ы н ы ң   ж еке 

тәртібінің бағаның төмендеуіне  ешбір  қатысы  жоқ. 

Баға  -   әрқашан  тәрбиелік  мәнге  ие,  ол  қоғамдық 

ой туғызатын,  үлерімге  қойылатын  негізгі  талап.

7. 

А в т о кө л ік  ж ү р гізу ш іл е р ге   б е р іл е тін   куәлік 

тәртібі.

М ем л е ке ттік  МАИ  м ем л е ке ттік  ем тихан  алу 

жөніндегі  куәлік  алуға  двигатель  көлемі  -   49,8  м 

куб,  тр о л л е й б у с ,  т р а м в а й   ж үр гізуш іл е р ге   18-ге 

ж е т ке н д е ,  д е н с а у л ы ғы   ж е н ін д е   м ед и ц и н а л ы қ 

куәлік болған жағдайда ғана беріледі.  Ал автокелік, 

трамвай  ж үргізуш ілерге  арналған  оқу  орындарын 

бітіргені жөніндегі  куөлік  МАИ  керсеткен  кезде ғана 

рүқсат етіледі.

Қазіргі кезде тапсы ратын емтиханда бағдарлама 

тал абы   бо й ы нш а   әр  түр л і  ә д істе рд і  қолданады 

(арнайы  техникалы қ  аппарат,  ауызша  жауап,  ТЭС, 

автомат қүралдар, т.б.).

Автокелік  жүргізуш і  -   10  сұраққа  жауап  береді. 

С үрақтар  б а ғд а р л а м а   тал а б ы н а   с ә й ке с  келеді. 

Үйренуші -  автомашина, мотоцикл айдауға арналған

8  сүраққа жауап  береді.

Емтихан тапсырушы  барлы қ сұрақтарга 15 минут 

ішінде  жауап  беруі  тиіс,  мүмкіндік  болмаған  жерде 

емтихан  ауызша  да  алынады.  Ол  кезде  емтиханга 

10  м и н ут  у а қы т  б е р іл е д і.  К е ш е д е   ж үру  т ә р тіб і 

(қ и ы л ы с , 

б ұ р ы л м а , 

б а р л ы қ  

қ о з ға л ы с т ы ң  

мүмкіндігіне қарай,  реттеуш інің қозғалыс қимылына 

қарай)  нем есе  әр  түрл і  м акеттерді  пайдалануға 

болады.

«Тапсырды»  деген  баға  -   берілген  жауаптың 

б е л г іл і  б ір   б а ғы т т а ғы   қ о з ға л ы с т ы ң   о р ы н д а л у  

тәртібіне қарай, бір ғана қате жібергенде  қойылады. 

Егер  екі  жақты  қозғалыс  кезінде  екі  қате  жіберген 

б о л с а ,  « т а п с ы р м а д ы »   д е ге н   б е л гі  қо й ы л а д ы . 

Емтихан тапсы ра алмаган тапсырушыға  автокелікті 

ж ү р г із у   ж е и ін д е г і  к у ә л ік   б е р іл м е й д і.  10  күн 

арасында  қайта емтихан тапсыруға  рұқсат етіледі.

М ект епт егі т ехнология.  Технология  в  школе

Ns8/2010

Т е х н о л о ги я

31

Домбыра бөлшектерін жасау

Қанат Сыздықұлы Қ¥РМАНАЛИН,

№41  орта мектебінің 

технология пәнінің мұғалімі,

Караганды  қаласы

“ ...  Домбыра қолда қарағай,

Қолға да оны алған соң 

Әріден  бері салам-ай"

Шал ақын  ( 1 7 4 8 -  1819)

Сабақтың тақырыбы:

Домбыраның  құлақтарын  жасау.

Сабақтың  білім ділік  мақсаты :  оқушыларды 

ц и л и н д р  

ф о р м а л ы  

б ө л ш е к т е р д і 

қол 

аспаптарымен  өнд еудің  тәсілд ерім ен  таны сты ра 

отырып, домбыраның  құлақтарын  жасауды  үйрету;

Д а м ы ту ш ы л ы қ м ақсаты : оқушыларды жұмысқа 

ы н та л а н д ы р у ,  е ң б е к к е   д е ге н   с ү й іс п е н ш іл іг ін  

арттыру;

Т ә р б и е л ік м а қса ты :  ағаш өндейтін құралдарды 

күтіп  ұ ста уға ,  м а те р и а л д ы   қа л д ы қсы з  үн ем д е п  

пайдалануға  тәрбиелеу.

Сабақты ң  көрнекілігі:  дом бы ра  қүлақтары ны ң 

түрлі  бағытта  жасалған  бейнелері,  нұсқау  карта, 

құмқағаз,  құрал-сайман.

П ә н ар ал ы қ  б а й л а н ы с:  ге о м е тр и я ,  бе й нел е у 

өнері, тарих.

Сабақтың  барысы:

I.  ¥йымдастыру  кезеңі:

1.  Оқушылардың  сабаққа дайындығын  тексеру.

2.  Оқушылардың сырт пішінін тексеру.

3.  Өткен сабақты  қайталау.

II. Жаңа сабақты түсіндіру.

- 

Балалар,  біз бүгін  өтетін жаңа тақырыбымызда 

а ға ш та н   д о м б ы р а н ы ң   қ ү л а қ т а р ы н   ж а с а у д ы ң  

жолдарын  үйренеміз.  Ж аңа  тақы рыпты  бастамас 

бұрын  үлттық  дом бы рам ы зды ң  тарихына  тоқтала 

кетейік.

Өткен ғасырдың елуінші жылдары нда Согда,  Қой 

қы ры лған  (еж ел гі  Х о р е зм )  қа л а л а р ы н ы ң   орны н 

қазғанда  табылған  мүсіндердің бірінде -   екі  ішекті 

аспап  дом бы ра  ұстаған  м узы кант  бейнеленген. 

Ғ а л ы м -зе р тте у ш іл е р   о ны ң   қо л ы н д а ғы   а сп ап ты  

қазақтардың  домбырасы  деп  шешті.  Мүсінге  2400 

ж ы л 

б о л ға н . 

И ә, 

қ а з ір г і 

ұ с т а п  

ж ү р ге н

д о м б ы р а м ы зд ы ң   т ү р -тұ р п а ты   б ізд ің   д ә у ір ім ізге  

дейінгі  IV-V ғасы рда-ақ ел  ішіне  кең тараған.

Қ а за қ  х а л ы қ  м у зы ка с ы н ы ң   н егізін   қалауш ы 

а ка д е м и к  А х м е т   Ж ү б а н о в :  “ К е й б ір   д е р е кте р д е  

“домбыра” сөзі арабтың “дунбахи бурра" тіркесінен, 

яғни “қозы құйрық"  деген сөзінен қалыптасқан деген 

долбар  айты лған” , -  дейді.

Т а ғы   б ір   д е р е к т е р  

д о м б ы р а н ы ң   ата уы  

“Д ембира” деген қыз атынан шыққан болу керек деп 

те топш ылайды.

Мүның  да  қисыны  бар  секілді.  Өйткені,  шығыс 

елдерінде қастерлі,  қасиетті  нәрсеге немесе кейбір 

к ө п ш іл ік   о р ы н ға   ә й е л   а д а м н ы ң   е с ім ін   б е р у  

жоралғысы  бүгінге дейін  сақталған.

-  Е н д е ш е   б а л а л а р , 

с о л  

қ а с и е т т і  қа р а  

дом бы рам ы зды ң  құлағын  жасаймыз.

Қ ү л а қ -  ішекті бұрау арқылы тартып, босату және 

аспапты күйге келтіру қызметін атқарады.  Ол  қатты 

ағаштар:  қайың,  емен,  қара  ағаштан жасалады.

Ә детгегідей  қажет жерін  дәптерге  жазып  алуды 

естеріңе  салып  отырмын,  үлгеруге  тырысыңдар.

III.  Кіріспе  инструктажы:

Б үгінгі  сабағы м ы зда  нұсқау  картаға  зер  сала 

отырып,  өлшем  бірліктерін және  еңбек қауіпсіздігін 

е с те н   ш ы ға р м а у ға   т ы р ы с ы п ,  ж ұ м ы с ы м ы з д ы  

бастаймыз.

IV.  С арамандық жұмыс:

1.  Ж ұмыс орнын  ұйымдастыру.

2.  Нұсқау  қағазы  бойынша жұмыс істеу.

V. Сабақты бекіту.

-  Балалар,  сабақтан  қандай  эсер  алдыңдар?

-  Д ом бы раны ң  құлағы  қандай  ағаштан  жасалу 

керек?

VI.  Қорытындылау.

1.  О қушылардың жұмыстарын тексеру,  бағалау.

2.  Ж ақсы жасаған  оқушыларды  мақтау.

3.  Ж ұмыс  орнын  жинату.

4.  Үйге  тапсы рма  беру.

Мект епт егі т ехнология.  Технология  в  школе

№ 8/2010

32

Т Е Х Н О Л О Г И Я

“Мен мамандықәлеміндемін”

Жетпіс Әбдігалиұлы СМАҒ¥Л,

№7 орта  мектебінің сызу,  бейнелеу,  технолоия 

пәндерініңжоғары  санатты мұғалімі 

Караганды облысы,  Сәтбаев қаласы

9-сы ны п

Тақырыбы:

Мен  мамандық  әлеміндемін.

Мақсаты:

а)  М а м а н д ы қ  т а ң д а у д а   ө з ін -е з і  т а н ы п , 

ж а у а п к е р ш іл ік т і 

қ а л ы п т а с т ы р у . 

М а м а н д ы қ 

түрлерінен  ақпараттар  беру;

ә)  Оқушылардың  мамандық  туралы  теориялық 

б іл ім д е р ін   п р а к т и к а   ж ү з ін д е  

қо л д а н а   б іл у е  

дағдыландыру;

б)  Оқушылардың  пәнге  деген  қызығушылығын 

артты ру,  е ң б е к с ү й г іш т ік к е , 

а д а м ге р ш іл ік к е  

тәрбиелеу.

Көрнекілігі:  слайдтар,  суреттер,  плакаттар. 

Сабақтыңтүрі: аралас сабақ.

Ж оспары:

1.  Ұйымдастыру  кезеңі.

2.  Кіріспе  бөлімі.

3.  Өткізу барысы.

4.  Қорытынды.

I.  ¥йымдастыру  кезеңі: 

а) Түгендеу.

ә)  Өткізу  шарттарымен  таныстыру.

II.  Кіріспе  бөлім.

- 

Б ал а л а р,  м а м а н д ы қ  т а ң д а у   -   с е н д е р д ің  

ж аста ры ң д а   ең  м аң ы зд ы   ш е ш ім н ің   б ір і  болы л 

т а б ы л а д ы .  С е н д е р д ің   а л д а р ы ң д а   м ы ң д а ға н  

мамандықтардың  ішінен  өздеріңе  лайықты  біреуін 

таңдау  міндеті тұрады.  Мамандықтың жаманы  жоқ, 

бірақ  мұның кез  келгеніне  икемділік жэне  жеке  бас 

ерекшелігі қажет. Таңдаған мамандық адамға ұнауы 

керек және  адамның  сол  мамандыққа  икемі,  бейімі 

болуы  керек  д еп  ойлайм ы н.  А д ам н ы ң   таңдаған 

м ам анды ғы н  алы п  ж үре  алаты н  қа б іл е ті  болу 

керек,  сонымен  бірге  таңдаған  мамандығың  еңбек 

рыногында  сұранысқа  ие  болуы  қажет.

Ә рбір  кә с іб и   о р та ға   қы зы ғу ш ы л ы ғы ,  ө м ір ге  

кө зқа ра сы   о р та қ  а д а м д а р   ж и н а л а д ы .  Өзін  сол 

ортада  еркін  сезінетін  адам ,  ж үм ы сқа  қиналмай 

б е й ім д ел е д і.  Ал ,  өзін  бе тен  с е зін е тін   адам ны ң 

ондай ортаға бейімделуі ете қиын болады. Психолог 

ға л ы м д а р д ы ң   п ікір і  б о й ы н ш а ,  а д а м н ы ң   кә сіби  

ортасы на  сәйкес  келуі  -   е ңб ек  ж олы нда  жақсы  

табыстарға  жетуіне  кепілдік  береді.  Кейбір  жастар 

м а м а н д ы қ  т а ң д а у   е р е ж е с ін   б іл м е ге н д ік т е н , 

м а м а н д ы қ  т а ң д а у д а   қ а т е л ік т е р г е   ұ р ы н а д ы . 

С онды қтан,  бұл  са бағы м ы зд а   біз  м ам анды қты ң 

белгілі  бір  түрлеріне  бағы т-бағдар  беріп,  талдау 

ж асайм ы з.

III.  Өткізу барысы:

С е н д е р ге   б ір н е ш е   м а м а н д ы қ т а р д ы ң   т із ім і 

б е р іл ге н . 

Б е р іл ге н  

ж ү й е  

б о й ы н ш а  

осы 

мамандықтарды  5  типке  беліңдер.

Мамандық үлгілері:

Агроном,  жүргізуші,  фермер, токарь, дәрігер, 

ш а х те р , 

б и о л о г,  с а ту ш ы ,  б а ғб а н ,  м үға л ім , 

жолсерік,  бағдарламашы (программист), суретші, 

кассир,  дизайнер,  инженер,  шаштараз-стилист, 

банкир, есепші,  ғалы м,  жазушы,  фотограф.

1. Адам -  табиғат:

-  агроном,  фермер,  биолог,  бағбан.

2. Адам -  техника:

- токарь,  шахтер,  жүргізуші,  инженер.

3. Адам -  адам:

- дәрігер,  сатушы,  жолсерік,  мұғалім.

4.  Адам -  белгілі жүйелер:

- бағдарламашы  (программист),  банкир, есепші, 

кассир,  ғалым.

5.  Адам -  енер:

- фотограф, жазушы, суретші,  шаштараз-стилист, 

дизайнер.

Ойын:

1.  “ Е ңақш альГ; 

2.  “Ең күлкілі";

3.  “ Ең тәтті”; 

4.  “Ең жауапты” ;

5. 

“ Ең  қа у іп т і"  -   д е ге н   м а м а н д ы қ  түрл ерін 

атаңдар.

М ы на 

б е р іл ге н   қа с и е т т е р д ің   қа й с ы с ы   қай 

мамандықта  басым  болуы  керек?

Мамандықтар:

Мүғалім

Жүргізуші

Д әрігер

Аспаз

Әнші

И нж енер

Тренер

Бағдарламашы

Бухгалтер

Ф ермер

Дизайнер

Қасиеттер:

Керу

Есте сақтау

Иіс сезу

Тезімділік

Шыдамдылық

Ж ылдамдылық

Талапшылдық

Әдептілік

Табандылық

Ш ығармашылық

Есту қабілеті

Мамандыққа байланысты мақал-мәтел жарысы.

IV. Қорытынды:

1.  О қу ш ы л а р д ы ң   ж ұ м ы с т а р ы н ,  ж ауаптары н

тексеру.

2. Оқушыларды бағалау.

3.  Үйге  тапсырма  беру.

- 

С оны м ен  б а л а л а р ,  б ү гін гі  са б ақта   алған 

мағлұматтарың  мамандық  таңдауда  көмегі  тиеді 

деп  сенемін.

Мект епт егі технология.  Технология  в  школе

№ 8/2010

Т е х н о л о г и я

33

Календарно-тематическое планирование  уроков 

на 2010-2011  учебный  год

С.К. ШАЙХСЛАМОВА,  учитель технологии  школы-гимназии № 9,

К.М. САДУАКАСОВА,  учитель технологии  школы-лицея №15,

М.О. САЙДАПИЕВА,  учитель технологии  средней школы №197, г.  Кызылорда

Распределение  часов  по  курсу «Технология»

жүктеу/скачать 2,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: