Мүндай  қызықтыру  шараларының  катарына:  еңбек  процестерін

қолданылатын 

сөздер,  сөз тіркестері,  мақал-мәтелдер, 

такпақтардың таңдалынып алынуы;

-  пысыкталатын  грамматикалык,  фонетикапық  материалдардың 

анықталуы;

- ойынның өту  барысының жоспары жасалуы.

Осы жүмыста қарастырылатын негізгі ойын технологиялар:

8.3 

Фонетикалық  материалды  оқытқанда  қолданылатын 

ойын технологнялар

Фонетика  және  грамматикалык  дағдыларын  қалыптастыра 

отырып,  еркін  сөйлеуге,  өздігінен  сөйлемдер  құрай  білуге  үйрету, 

окушылардың  шығармашылық  қабілетін  дамыта  отырып,  ағылшын 

тілін  білудін  маңыздылығын  түсіндіру,  ана тілін  құрметтеп,  өзге тілді 

игерту арқылы  адамгершілікке, имандылыкка тәрбиелеу.

Фонетика  (грек.  рһбп^һкуз  -   дыбыстық,  дауыстық)  -   тіл 

білімінің  тілдің  дыбыстық  жағын  зерттейтін  саласы.  Тіл  білімінін 

баска  салалэрымен  салыстырғанда  фонетика  өз  нысанының  тілдік 

кана  емес,  материалдық  жағын  да  — дыбыстарды  жасайтын  адамның 

дыбыстау  (артикуляция)  жүйесін,  яғни  айтылым  базасын,  дыбыстың 

айтылымын  (акустикасын),  естілімін  (перцепциясын)  қарастырады 

[10.  18 6.].

Шет  тілін  оқытканда  фонетиканы  оқыту  үлкен  роль  атқарады, 

қарым-катынас жасау айтылым сапасына тура тәуелді болады.

Осыган  байланысты  қазіргі  фонетиканың  нысаны  ретіндегі  тіп 

дыбыстары  тілдік  (функционалдық),  жасалымдык,  айтылымдык, 

естілімдік жагынан қарастырылады.

Фонетикалық ойындар оқушылардың сауаттылыгын арттырады, 

дыбыстарды  іерең  меңгеруге  көмектеседі.  Айытылым  дағдысы  екі 

негізгі дағдыларын қамтиды:

- фонематикалық естілім;

- нақты  артикуляция.

Фонемаіикалық  естілім  дагдысы  дыбыстарды  дұрыс  естіп 

гүсінуге  көмектеседі,  ал  нақты артикуляция дыбыстарды дұрыс айтуга 

мүмкіндік береді.

Фонетпкалық  ойындардың  басты  мақсаты  окушының  айтылу 

дагдыларыи  бекіту  және  дамыту  болып  табылады.  Фонетикалық 

ойындардың 5 түрі бар. Олар:

1)  фонематикалық естілімге  арналған  ойындар  (шет тілін  дүрыс 

есту және қабылдауға бағытталган);

2) дыбыстарды дұрыс  айтуга арналган ойындар;

3) транскрипцияны оқытуга арналған ойындар;

48

4)  интонацияны үйретуге арналган ойындар;

5) айтылым дагдыларын дамытуга арналган ойындар.

Дыоыстарды оқытқанда келесі  жагдаятгарын  есксру  керск:

-  Дыбыстарды  біртіндеп  женілден  киынга  приниипі  бойыншл 

енгізу  керек;

- Дыбысгы  үйрету  3  сатыдан түрады:

а) дыбыспен таныстыру;

6) бекіту;

в) 

кайталау.

- Дыбысты ойынның негізімен байлаиыстыру;

-  Дыбысқа деген  эмоционалдык  катынасты  қалыптастыру.

Фонетикалық  ойындар  болашақта  карым-қатынас  жасаганда

айтылым 

кателерді 

болдырмайды, 

окушылардың 

белсенділігін 

арттырады. 

Сонымен 

қатар  ойын 

барысында 

тзрбиелік  ждне 

дамытуиіылык мақсатгары  іске асырылады.

8.4 

Л експкалм қ  материалды  оқытқанда  қолдаиылать<н 

ойын  технологиялар

Орта 

мектепте 

менгерілуге 

тиісті 

лексиканың 

көлемі 

лекснкалық 

білім 

берумен 

анықталады. 

5-10-сыныптарда 

бағдарламаның талабы  -  «Белгілі  бір  мәтін  мазмүнын  айткызу  немесе 

оган  пікір  айттыру.  Баяндау,  сипаттау,  пікір  айту  жолдарымен  жоие 

түрлі  стильде  ауызша,  жазбаша  ойын  жеткізе  білуге  дағдыландыру». 

Мектеп  бағдарламасы  бүл  талаптарға  байланысты  лексиканы  окыту 

барысындагы  икемділік  пен  дағдыларды  анықтайды.  Мәселен,  5-10- 

сыныптардагы 

лексикадан 

мынадай 

икемділік 

пен 

дагдысын 

қалыптастыруды  талап  етеді.  „Тіл  дамыту  жүмысын  жүргізгенде 

окушылар  создік  корын  молайту,  сөздерді,  сөз  тіркестері  мен 

сөйлемдерді  дүрыс  күрай  білуге  үйрету"  деумен  бірге,  сойлем 

күрағанда  айтылмақшы  ойынға  байланысты  синоним  сөздерді  таішау. 

сөздік жүмыстарын жүргізуді  ескертеді  [ 11, 22 б.].

Ал  Н.  А.  Купина  сөйлеуге  үйрету  үдерісінде  ең  маңызды  орып 

алатын  матерпал-лекснка деп есептейді  [12, 2 б.].

Лексикалық ойындар келесі  мақсаттардың көздейді:

- лексканы  карапайым  жағдаяттарда колдануды  жаттыктыру;

-  сөнлеу жэне ойлау  қызметтерін белсендіру;

- сөйлеу реакциясын дамыту;

- сөздердің тіркестірумен (коллоколоциямен) таныстыру.

Қарастырылатын  технологияда  ойын  екі  түрге  бөлінеді,  қарым-

қатынас  және  лннгвистикалық  ойындар.  Олардың  мақсаттары  бір  -

49

I

окушыны  қарым-қатынасты  дұрыс  кұрастыруга  үйрету.  Лексикалык 

ойындар сөПлеудің ауызша да, жазбаша да түрлерін дамытады.

Белгілі  бір  тілді  мегеру  үшін  лексиканы  окытудың  өзіндік 

ерекшелігі  бар.  Адам  кай  тілде  сейлегісі  келсе де,  сөздік  қордан  өзіне 

қажетті  лексикалық  түлғаларды  білмесе,  біріншіден,  айтайын  деген 

ойын  жеткізе  алмайды,  екіншіден,  баска  біреудің  айтқан  созін,  ойын 

түсінбейді.  Демек,  адам  сөйлесу,  пікірлесу  үшін  тілдік  қолданыска 

керекті  лекснкалық  кұралдарды  үйренбесе,  тілдк  қатынас  та  жүзеге 

аспайды.  Өйткені  адам  сөйлей  білу  үшін  айтайын  деген  үгымга 

қатысты  сөздерді  және  сол  сөздерді  дүрыс  жүмсаудың  амалдарын 

меңгеруі  керек.

Егер окушыларды  шетел тілінде тілдік тіректер аркылы монолог 

түрінде сөйлеуге үйретсе, онда олардың сөйлеу кабілеттері, танымдық 

қызыгушылықтары,  мәтінмен  жүмыс  жасау  кезінде  шығармашылык 

дагдылары  калыптасып  кана  қоймайды,  олар  шетел  тілінде  еркін 

сөйлеуге жаттыгады.

8.5 

Грамматикалык  матерналды  окытканда  колданылатын 

ойын  технологиялар

Грамматикалық  ойынға  арналган  жаттығулардың  өз  ерекшелігі 

болады.  Әдетте  оған  оқушыларды  жүмыска  көбірек  қамтитын, 

олардың 

белсенділігін 

туғызып, 

жарыстың 

нәтижесін 

айкын 

көрсететін жаттығулар таңдап алынады.

Грамматикалык  ойын-жаттығулардың  әдеттегі  жаттыгулардан 

ерекшелігі  сол-оларды  оқушылар  зор  белсенділік  жагдайда  бар 

ынтасымен  орындайтын  болуы  тиіс.  Жүмысты  орындау  барысында 

ойынга  еліге  берілген  оқушылар  жүмысты  ынталанып  істейді. 

Демек,ойын-жаттыг)'лар  шетел  тілін  меңгерту  жөніндегі  қиын 

тапсырманы  кызықты  да  тартымды  етеді.Ондай  жаттыгулар  сабақта 

әр 

түрлі 

сипатта 

колданылуы 

мүмкін: 

ең 

алдымен 

жана 

материалдарды түсіндіру кезінде пайдалануы тиіс.

Грамматикалық  ойын-жаттығулар  оқушылар  арасында  белсенді 

жарыс  түрінде  өткізіледі.  Ойында мүғалім  ойнаушыларды  баскарушы 

қызметін  аі карады.  Жаттығуларды  орындау  барысында  эрбір  оқущы 

немесе  топгардың  алдына  өз  білімдерін,  іскерлігі  мен  дағдыларын 

көрсету  міндеті  қойылады.  Ойын-жаттыгулар  магынасыз  ермекке 

айнапмайтын  әдеттегі  жаттығулар  тәрізді  болуы  керек.  Демек,  оган 

өзгеше  түрде  берілетін  оку  жатгығулары  алынады.  Оқушылар 

көбінесе 

киындау, 

бірак 

грамматика 

жөніндегі 

білімдерін 

бекіт>те,орфография 

мен 

пунктуациядан 

берік 

дагдылар 

қалыптастыруга тілдерін жетілдіруге қажетті тапсырмалар алады.

50

Бәрінен 

де 

оны 

сабақ 

соңында 

оқушылардың  сабақка 

қабілеттілігі  төмендеп,  зейіні  кожырай  бастаган  кезде  олардын 

назарын,ақыл-ойын  жұмысқа  жұмылдыруга  пәрменді  эдіс-тәсіл  қажет 

болган  шакта  пайдаланған  орынды.  Мұның  үстіне  ойын  оқушылардан 

белгілі  дәрежеде  өзінше  жұмыс  істей  білуді  қажет  етеді.  Сондыктан 

ондай  ойын  взінен  бұрын  орындалган  жаттығудан  кейін  дайындалуы 

тиіс.  Оған  жеткілікті  уакыт  бөлінуі  керек.  Ойын-жаттығулар  үшін 

үйреніп  жатқан  материалды  жатқа  бекіту  сабагында,сол  сиякты  үлкен 

такырыпты 

қамтитын.талдай 

қорытындылайтын 

кайталау 

сабақтарында  зор  мүмкіншілік  туады.  Ойынга  деген  жатгыгуларды 

жарыс  рухын  кетеріп  окушыларды  тапсырманы  түсінбей  орындай 

салмайтындай  етіп  кұру  керек.  Ол  үшін  жаттыгуларда  жеңіл 

грамматнкалык  түрі  мен  оның  ауыр  түрі  кезектесіп  отыратын  болу 

керек.  Мұнымен  бірге  оқушылардын үйреніп  отырган  ереже  бойыниіа 

жіберетін типтік  кателері де ескерілуі  керек.

Мұғалім  сабакқа  дайындалганда  сабақтың  макстана  сэйкес 

жаттығуды  дұрыс  таңдап  алып  қана  қоймай,сол  сабакқа  лайык  ойын 

түрінде  дүрыс  белгілеп  алуы  тиіс.  Бір  жаттығудың  өзі  әр  түрлі  ойын 

түрінде  орындалуы  да  мүмкін,оны  тандап  алу  мұгалімге,оның  өз 

алдына 

қойған 

мақсатына,оның 

педагогикапық 

шеберлігіне 

байланысты.Бір  ойындар  орфографиялық  немесе  пунктуациялык 

кырағылыкты  дамытса,енді  біреулері  ережелерді  колдана  білуге 

үйретеді.үшіншілері  оқушылардың  сөздік  корын  байытады.  Кейде 

мүгапім  ойыннын  кейбір  түрлерін  оқу  материалын  оқушылар  калай 

түсінгенін 

тезірек 

те 

жеңіл 

тексеру 

үшін 

қолдануына 

да 

ерікті.Мұгалім  сабакка әзірленгенде  жаттығулар  түрінің  санын,оларға 

берілген  уакытын  айқындауы  керек.Көптеген  эдіс-тэсілдерге  елігіп 

ойынды  өткізуге  керекті  уақытты  шектеуге  болмайды.  Ойынга 

мұғаліммен  бірге  оқушылар  да  дайындалуы  керек.  Кейбір  ойындар 

оған  күні  бүрын әзірленбейінше,ойдагыдай өтбейді  [13,  13 б.].

Мысалы.окушылар  макал-мэтел,жұмбақтар  немесе  граммати- 

калык  тиісті  ережелерге  байланысты  көркем  әдебиеттен  мысал.чар 

келтіруді  керек  ететін  ойындар  болады.  Оларды  үйде  әзірлеп 

келмейінше.ойдагыдай өткізуге болмайды. Әрине,  оган  калай  эзірлену 

жолын  мұғалім  күні  бұрын  үйрету  керек.  Мүғалім  әрбір  ойынның 

шарты.оны  өткізу  тэртібі  туралы  ашык  та  айқын  түсінік  беру 

керек.Осы сиякты  тапсырманы мысалмен түсіндіру міндет.

51

Сұрақтар

1.  Балаларды  оқыту  мен  тәрбиелеудің  ең  ежелгі  жолдарының 

бірі болып-  ойын  шетел тілін окы туда қандай рөль атқарады?

2.  М ектеп  ж асына дейінгі балалардың негізгі іс-әрекеті болып  не 

табылады?

3.  Ф онетикапы қ  ойындардың  басты  мақсаты  қандай,  олардың 

қандай түрлері  бар?

4.  Л ексикалы қ ойындар қандай мақсаттарды көздейді?

5.  Ш етел  тілін  үйретудегі  грамматикалық  ойындардың  рөлін 

анықтаңыздар.

9 Шегел  гілі  пәні мүгалімінің кәсібн шеберлігі

9.1  П едагош калы қ шеберлікке қойылатын талаптар

Өсіп  келе  жатқан  жас  ұрпақты  сапалы,  терең,  заман  талабына 

сай  біліммен  қамтамасыз  ету-  біздің  еліміздің  алдыңгы  қатардагы 

мәселесі  болып  табылады.  Республикамыздың  білім  беру  сапасына, 

оны жетілдіру  жолдарына көп көңіл бөлуі, әрине ата- бабаларымыздан 

мұра болып  калган  кең  байтақ еліміздің  болшагы  жастардың  қолында 

екендігін  өте ж ақсы  түсінуінде жатыр.

Осы  жылгы  Қазақстан  Республикасының  Президенті  Нұрсұлтан 

Назарбаевтің ж олдауында білім беру саласындагы өзекті  мәселелердің 

шешілуін  табу  мақсатында  көптеген  багыт -   багдарлар,  тапсырмалар 

берілді.

М әселен, 

2013  оқу  ж ы лы нда  барлы қ  жалпы  білім  беретін 

мектептерде  елеулі  өзгерістер  орын  алады.  Келесі  жылы  мектеп 

табалдырыгын  аттайтын  барлы қ  бүлдіршіндер  шетел  тілін,  ягни 

агылшын тілін бірінші  сыныптан бастап оқитын болады.

Бұл  білім беру саласындагы елеулі  бетбұрыс, жаңалық.

М емлекетіміздің  дамыган  елдер  қатарына  ену  үшін  әлемдік 

деңгейдегі  білім  деңгейінің  талаптарына  жауап  беруі  өте  маңызды 

болып  табылады.  Агылшын тіліне  келетін  болсақ,  ол  халыкаралык тіл, 

әлем  елдерінің  6:р-  біріммен  қатынасатын  жалпы,  ортақ  тілі.  Қадыр 

Мырза  Алиев  атлмыз  айткандай:  «Өзге  тілдің  бәрін  біл,  өз  тіліңді 

құрметте»,  ш ьш ммен  де  өз  тіліңді  қадірлеп,  шетел  тілінде  еркін 

сөйлей  білу, әлсм дік  қарым-  қатынасқа түсу үлкен  өнер.

Ш етел  тілін  меңгеру  тек  қана  тілдік  біліммен  гана  шектеліп 

қоймайды. 

Ол 

адамга  бага  жетпес  әлемдік  құндылықтардын, 

шығармалардыц  ^сігі  ашылады.

52

Ал  білім  сол  есікті  ашуга  деген  кілт  іспеттес.  Шетел  тілінде 

сөйлеудін 

кыр-  сырын  балаларга  ерте  жастан  меңгерту  даналык 

нышаны деп ойлаймын.

Елбасынын  берген  тапсырмасын  орындау  мұгалімдерге  деген 

үлкен  жауапкершілік белгісі.

Шетел  тілін  үйрене  отырып,  окушылар  баска  халыкка  түсінушілікпен 

карауга,  олардың  әдет  -   гүрыптарын  күрметтеуге,  мәдениет  аралык 

карым-  катынаска  түсуге  дайындалады  да,  өздерінің  жеке  басындагы 

кабілеттерді  дамытып,  өмірге  деген  көзқарастарын  калыптастырады. 

Бүл  жерден  біздер  шетел  тілін  ерте  жастан  окытудын  каншалыкты 

маңызды екеніне әбден  көзіміз жетеді.

Кішкентай  бапалар  әлі  ойын  балалары  болғандыктан,  оларға 

кандай  пәнді  болмасын  үйреткенде  ойын  негізгі  іс-  әрекеті  болуы 

керек деп есептеймін.

92

 Болашак мүгалімнін кәсіби багьптылыгыи калыпгастыру

Мүгалім  болу  үлкен  өнер.  Әрбір  адамнын  колынан  келе 

бермейтін  киын да кызыкты, әрі  маңызды  іс.

Мүғалім  әрі  білім  беруші,  әрі  тәрбиелеуші,  эрі  дос,  әрі  кеңесші,  әрі 

дүрыс  бағыт-  бағдар  беруші  түлға.  «Қүзырлы  мүғалімнің  алдына 

окушының жан дүниесін  жаксы  түсіне білу  жөнінде  накты  міндеттеме 

койылып 

отыр. 

Қүзырлы 

мүғалім 

окушыларга, 

ортага 

жэне 

ресурстарға  лайыктап  накты  кезеңде  колданылуы  тиімді  окыту 

элементтерін  «реттеп»  отырады.  Расында,  окытудың  сапалы  жэне-' 

табысты  болуы  белгілі  бір  деңгейде  мүғалімнің  калыптасып  отырған 

жағдайларға бейімделе алуына да тыгыз байланысты.

Сапалы  окыту  —  мүғалім  бейнесімен  танылатын  сан  алуан 

элементтер  арасындағы  байланыс  болып  табылады,  ол  өзі  белгілі  бір 

деңгейде  тәуелді  жағдайлар  жасалынған  кезде  жүзеғе  асырылады. 

Сапалы  окыту  окушылардың,  коршаган  орта  жагдайы  жэне  окыту, 

білім алу мүмкіндіктерінің бірлігі  ретінде карастырылады.

Сондыктан  мүгапімде  Шульман  «мүғалімнің  үш  комекшісі» 

(Бһиітап,  2007)  деп  атаған  касиеттер  болган  жағдайда  гана  окыту 

жаксы  болып  саналады  (І-кесте).»

53

1-кесте

Мұғалімнің комекшілері

Құзырлы мұғалімге тән белгілер

БАС

Кәсіби түсінік

О

Тұгырлы  теориялық  білімге 

негізделген 

және 

оқыту 

мен 

окушылар  туралы  жеткіліқті  білім 

болуын  талап  етеді.  Сондай-ақ 

тәжірибені 

түсін>’, і 

дамыту/жетілдіру 

ұшін 

дәлелдер/зерттеулер 

нәтижелерін  | 

қалай  қолдану  керектігін  білуді -1 

көздейді.

1

қ о л

Оқытудың тәжірибелік дағдылаоы  і

Һ

а п

4

1

Бұл 

ілім 

жұмыс 

жүргізу, 

демонстрациялау, 

түзету 

және 

оқытуды  багалау  сияқты  тәсілдер ! 

арқылы 

идеяларды 

түсіндіре 

білудің  техникалық,  тәжірибелік 

дағдылары  мен  тәсілдерін  білуді 

талап 

етеді. 

Сонымен 

қатар 1 

ынталандыру,  көтермелеу,  шектеу, 

сабақтар 

кезеңдерін 

жоспарлау [ 

жәнеокушыларды 

багалау  1 

әдістемелерін меңгеру қажет. 

Жоғарыда аталған дағдылар болган  [ 

жағдайда,  мүғалім  сабақ  үстінде  | 

оқушылардың  оқуга  ынтасы  мен! 

жогары  және  сэйкес  деңгейлерге 

қол 

жеткізуге 

ұмтылатындай 

қолайлы 

орта 

қалыптастырып,  | 

оның  тұрақтылыгын  қамтамасыз  1 

етері анық

54

I -кестенін жалгасы

ЖҮРЕК

Һ

Кэсіои- енегелілік тутастык 

1 

Мұгалімдер 

үстаз 

маманды-1 

гының 

этикалык 

жэне 

моральдік 

кұн д ы л  ы қтар ы  н 

ұстанады. 

Демек 

олар 

шыншыл, 

батыл, 

төзімді, 

оқушыларга 

аяуш ылык,,

мейірім  және  кұрмет  көрсете 

білетін әділ  адамдар.

М ұгалімдер 

білім 

беру 

саласындагы  өзге  мамандармен 

өзара тыгыз  байланыста болып, 

окытудын 

басты

кұн д  ы л ы ктары н 

сез і н і п,

кабылдау 

мен 

тұжырымды 

пікірлерді 

бөлісуде 

үтымды 

эрекеттер  мен  шынайы  карым- 

катынас  калыптастыра алады.

Бұл  кестеден 

көрініп  тұрғандай  іиүгалімнің  сапалы  ж эне 

табысты  окытуы  үш  көмекшіге  жүгінеді.  Ягни  о л ар :  білім- 

үстаздын  теорнялык  білімі,  қол-  білімніц  тэжірибеде  көрініс 

табуы,  окушыларды  үйрету,  жүрек-  үстаздык  адамгершілік 

кабілеттеріэ  өз  окушыларына  деген  күрмет  пен  сүйіспеніиілік. 

Осы  үш  мүгалімдік  болмыстың  манызды  күраушылары  болып 

табылады.

Казіргі  заманда  гылымсыз  жан-жакты  дамыган  өркениетті 

елдердін  катарына  косылу  мүмкін  емес.  Ал  мектеп  мүгалімдерінің 

бүгінгі  заманга  сай  берілген  сабактары  осы  мәселелерді  шешуші  күш 

болып  отыр.  Аталган  мэселені  өзіміздін  тэжірибемізге  жүгіне  отырып 

шешкіміз  келеді.

Әр  баланын  аз  болсын.  көп  болсын  өмірлік  тэжірибесі  болады. 

Баланын  тамырын  басып,  сол  тэжірибелерін  аныктап,  өмірдегі 

білімдерін  туган  жерін  сүйіп,  сыйлауга  баулыса,  мсиінше  эр  окушы 

іркіліп  калмайды.

Үш тілді  болу -  казіргі  заман  талабы.  Өркениет  кошінен  калмай, 

соган  сэйкес  кадам  жасауга,  толлыкканды  білім  алуга  кол  жеткізугс 

үлесімізді  қосуымыз  керек.  Экономикадагы  табыстар 

м ам ам д ар д ы и  

біліміне, біліктілігіне  байланысты екендігін  білеміз.

55

жүктеу/скачать 3,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: