Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

73

Қорытынды

Бұл құралда көптілділікті  дамытудың  Қазақстандағы жалпы білім  беретін

мектептерде  оқушылардың тілдерді    меңгеру  деңгейіне  сәйкес әдістемелік

жолдары көрсетілді.

Басқа  елдердің тәжірибесін өз  еліміздің жағдайына  сәйкестендірмей

қабылдау көптеген теріс нәтижелерге әкеліп соғуы мүмкін. Ең алдынғы мәселе

– көптілділікті  дамыту  барысында  оқушыларға  тілдік  және  тілдік  емес  пәндер

бойынша  толыққанды  білім  беру,  сол  білімді қолдану  дағдыларын  арттыру.

Көптілділікті қалыптастыру  мақсатымен қазақстандық мектептерде  жаттанды

дайын  мәтіндер қолдану,  соны  сабақта қайталап  айтқызу,  ал  жағдаятты

өзгерткен  кезде  сол  шетел    (немесе  екінші)  тілде оқушылардың

түсінгенін

айтып бере алмауы, шетел немесе екінші тілде құрастырылған тест сұрақтарына

жауап  бере  алмауы - әдіскерлерді  ойландыратын  мәселе.  Бүгінгі  таңда

функционалдық сауаттылық стратегиясын  орындау  барысында  атап өткен

кемшіліктер  алдынғы саптан  екі  мәрте  кері  шегіну  болып  бағаланады.

Сондықтан, барлық пәндерді оқытқанда стандарт бойынша қойылған білім алу

нәтижелеріне қол  жеткізу  және  сонымен қатар  екінші  тілді  сол  пәнге  берілген

сағат  мөлшерінде  меңгерту  күрделі    және  арнайы  оқыту  технологиясын қажет

етті.

Бұл әдістемелік  оқулықта  тілдік  және  тілдік  емес  пәндерді  екі  тілде

оқытуды  жоспарлау,  оқытылатын  материалды  іріктеу,  сатылап  меңгерту,

нәтижесінде – сол  тақырып  бойынша  оқушылардың білім  және  екінші  тіл

деңгейін қарым-қатынасқа еркін түсуге жеткізу жолдары көрсетілген.

Екінші/үшінші 

тілдік 

пәндерді 

оқыту

үшін 

функционалдық-

коммуникативтік  технология,  тілдік  емес  пәндерді  оқыту үшін – когнитивтік-

коммуникативтік  технология ұсынылып  отыр.  Технологиялардың негіздері

ашылып, оқу үрдісінде сабақтар үлгілері арқылы қолдану жолдары көрсетілді.

Базалық пәндерді  екі  тілде қатар  оқытып, үшінші  тілге  сол  базалық

пәндердің мазмұнына  сәйкес  келетін қолданбалы  курстар  арқылы үйретуге

болатыны  тәжірибе  жүзінде  анықталды.  Сабақтарды  сыннан өткізген  кезде

оқушылардың терең білім  алатындығы  (білім  мазмұнын  оқыту  тілінде,  сосын

екінші  тілде,  одан  кейін - диалог қатынасын    екінші  тілде құруды үйренуде,

соңында – оқыған-білгенін  монолог  түрінде  екінші  тілде  баяндау  кезінде

қайталау  арқылы)  байқалды.  Сонымен қатар,  екінші  тілді  меңгеруді  тақырып

бойынша    коммуникативтік құзыреттілікке  дейін  жеткізуге  болатындығы

анықталды.

Аталған әдістемелік  жаңалықтарды  мектептерде  жалпы  оқыту  барысында

көптілділікті дамытуда әбден қолдануға болатынына көз жеткіздік.

Аталған  технологиялар  негізінде  төмендегідей  нәтижелерге  мектепте

оқытудың үш деңгейі бойынша жетуге болады:

Бастауыш  білім  беру  деңгейінде: 1) өзінің тілдік  мүмкіндіктері  мен

қажеттілігі  негізінде  сол  тілде  сөйлеушімен  ауызша  және  жазбаша  түрде

қарым-қатынас жасауды үйрену;  тілдік  және  тілдік  емес  жағдай  ережелерін

74

игеру;  2)    тілде  ауызша  және  жазбаша қарапайым  деңгейде  меңгеру үшін

қажетті 

бастапқы 

лингвистикалық

түсінікті 

меңгеру, 

лингвистикалық

білімдерін  кеңейту;  басқа  елдердегі өз қатарластарының  өмірімен,  балалар

әдебиетімен  және  балаларға  арналған  көркем әдебиет үлгілерімен  танысу

негізінде 

басқа 

тілде 

сөйлеушілермен 

достық 

қарым-қатынас 

пен

толеранттылықтың қалыптасуы.

Негізгі  орта  білім  беру    деңгейінде:  5-6-сыныптар  (5-7 – 12  жылдыққа

көшкенде): а)  ағылшын  тілін  тереңдетіп  оқу,  пәндерді  оқу  тілінде  және

ағылшын тілінде оқуға дайындық. Информатика және математика пәндерін екі

тілде  оқу  (70%  оқыту  тілінде,  30%  ағылшын  тілінде), өйткені  информатика

терминдерін ағылшын тілінде меңгеру оңай; сабақ сайын қайталанып отыратын

математикалық амалдар (қосу, азайту,  көбейту, бөлу және т.б.) грамматикалық

тұрғыда  аз  сөзбен қамтамасыз  етіледі;  б)  5-6/  5-7 -сыныптардағы  музыка

сабақтарында ағылшын тілі меңгертіледі;  в) орыс тілінде оқытатын мектептегі

қазақ тілін  тереңдетіп  оқыту, қоғамдық-гуманитарлық циклдағы  «Қазақстан

тарихы», «Қазақ әдебиеті» пәндерін қазақ тілінде оқытуға дайындық. 7-9 (8-10)-

сыныптар а)  математика және информатика  пәндері  ағылшын  тілінде

оқытылады,  б)  МЖБС  берілген  сағаттардан  шектеуінде ғана  «Қазақстан

тарихы»,  «Қазақ  әдебиеті»  пәндерін қазақ тілінде  аталмыш  технология

бойынша  оқыту  (білім  мазмұнын  терең түсіну үшін);  в)  физика,  химия,

география  (шетелдер  географиясы  бөлімі),  биология  пәндерін  технология

бойынша  екі  тілде:  оқыту  тілі  мен  ағылшын  тілінде  оқыту  МЖБС-да  берілген

сағаттардан аспай оқытуға мүмкіндік береді.

Жалпы  орта  білім  беру  деңгейінде: Қазіргі  таңда  11  жылдық мектепте

базалық және бейіндік пәндер бөлінсе де, бейіндік пәндер сағаттың көптігімен

ерекшеленеді. Осы жағдайда қолданбалы курстарын толық шетел тілінде  және

орыс тілді мектептерде – қазақ тілінде оқытуға болады. Ал 12 жылдық жүйеде

базалық пәндер  екі  бейіндік  бағдарға  да  бірдей  болады  да,    негізгі  базалық

пәнге қосымша  бейіндік  пәндер  анықталады  (мысалы,  базалық алгебра    және

оның бастаулары  болса,  бейіндік

– жоғары  математиканың негіздері  деп

аталуы жоспарлануда). Сол жағдайда базалық пәндерді мектептің оқыту тілінде

қалтырып,  бейіндік  пәндерді  шетел  тілде  оқытқан  бакалавриатқа,  болашақ

мамандық бойынша көптілділікке бейімдеу жұмысының бір аспектісі болады.

75

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан  Республикасы  Президентінің Жолдауы «Жаңа әлемдегі  жаңа

Қазақстан».

2. «Тілдерді  дамыту  мен қолданудың  2011-2020  жылдарға  арналған

мемлекеттік бағдарламасы».

3. http://tengrinews.kz/vibori/178150/.

4. Послание  Президента  Республики  Казахстан

–

Лидера  нации

Н.А.Назарбаева  народу  Казахстана  «Стратегия «Казахстан - 2050»:  новый

политический курс состоявшегося государства».

5. Золотова Г.А. Синтаксический словарь: Репертуар элементарных единиц

русского синтаксиса. – М.: Эдиториал УРСС, 2001. – 440 с.

6. Логвинова  Л.В.  Тематическая  организация  дидактического    материала

на уроках русского языка как средство развития связной речи  учащихся-осетин

(на  примере  изучения  имени  прилагательного  в  5  классе  осетинской  школы):

Автореферат    дисс.  на  соискание  ученой  степени  канд.пед.наук:  (731) - 1971.-

21с.

7. Булатбаева К.Н. Функционально-коммуникативная технология обучения

русскому языку в казахской школе. – Павлодар: НИЦ ПГУ, 2005 – 351 с.

8. Изаренков  Д.И.  Обучение  диалогической  речи. – 2-е  изд.,  испр. – М.:

Русский язык, 1986. – 160 с.

9. Золотова  Г.А.,Онипенко  Н.К.,  Сидорова  М.Ю.  Коммуникативная

грамматика русского языка. – М., Русския язык, 1998. – 528 с.

10. Березин  Ф.М.,    Головин  Б.Н.  Общее  языкознание. – М.:  Просвещение,

1979. – 416 с.

11. Ширяев  Е.К.  В  поисках  путей  исследования  логико-грамматических

типов  предложения.  Сб.  Язык-система.  Язык - текст.  Язык – способность.  /

Институт русского языка РАН. – М.: Наука, 1995. – С. 227- 301.

12. Падучева Е.В. Референциальные аспекты семантики предложения. – М.:

Изд. АН СССР. Сер. Лит. и яз., 1984. – Том 43. – С. 7-12.

13. Сусов  И.П.  Семантическая  структура  предложения  (на  материале

простого предложения в немецком языке). – Тула: изд-во Тульского гос.пед ин-

та, 1973. – 141 с.

14. Богданов  В.В.  Семантико-синтаксическая  организация  предложения  /

В.В.Богданов; Ленинград.гос.ун-т им. Жданова. – Л.: ЛГУ, 1977. – С. 204.

15. Кокорина  С.И.,  Бабалова  Л.Л.,  Метс  Н.А.  Практическая  грамматика

русского языка для зарубежных преподавателей-русистов. – М.: Русский язык,

1985. – 408 с.

16. Кузьмина  Г.В.  Описание  и  презентация  учебного  материала  на  базе

функционального  синтаксиса  //  Русский  язык  как  предмет  изучения  в

национальной школе (К проблеме лингвистического описания языка в учебных

целях): Обзор научных трудов. – М.: АПН СССР, 1983. – С.102-107.

17. Золотова Г.А. Синтаксический словарь: Репертуар элементарных единиц

русского синтаксиса. – М.: Эдиториал УРСС, 2001. – 440 с.

76

18. Пассов Е.И. Основы коммуникативной методики обучения иноязычному

общению. – М. : Русский язык, 1989. – 292 с.

19. Кипу. //Лингвистический  энциклопедический  словарь. – М.,1990 –

С. 221

20. Келімбетов Н. Ежелгі дәуір әдебиеті. – Алматы, 1998.

21. Сулейменов  О.  Ассирийский  период.  //  Казахстанская  правда,  2001,

19 мая.

22. Барманкулов М.К. Тюркская вселенная. – Алматы: Білім, 1996.

77

Қосымша

«Абайдың қара сөздері» атты сабақта қоданылған көрнекті материалдар

•

Ұ н а й д ы

-

қ а р а   с ө з д е р   ( А т а у   с е п т і к )

•

С е б е б і   . . .

•

М

е н і ң   т а ң   қ а л а т ы

н ы

м

–

қ а р а   с ө з д е р д і ң

( І л і к   с е п т і к )

•

А б а й д ы

ң   ш

е б е р л і г і   ( н е д е ? )

–

жүктеу/скачать 9,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: