Бухгалтерлік есеп

74
36. Еңбекақы бойынша есеп айырысудың синтетикалық есебі.  
Депонирленген еңбекақының есебін ұйымдастыру
Еңбекақы  №  3350  «Еңбекақы  төлеу  бойынша  қысқа  мерзімді 
берешек» пассивті баланстық шотында есепке алынады. Бұл шоттың 
кредиті бойынша есептелген еңбекақы мен әртүрлі жәрдемақылар, 
ал  дебеті  бойынша  —  ұсталымдар  бейнеленеді.  Кредиттік  және 
дебеттік  жақтар  арасындағы  айырма  кәсіпорын  қызметкерлеріне 
берілуге  тиіс  сомаға  сәйкес  келеді.  Оны  кассадан  берген  соң,  шот 
жабылады. 
Уақытында  алынбаған  еңбекақы  депонирленеді.  Бұл  процедура 
төмендегіше  орындалады.  Еңбекақы  беру  үшін  белгіленген  3  күн 
өткен  соң,  кассир  есептеу-төлем  ведомосында  ақша  алу  жөнінде 
қолтаңбаларын    тексеріп  алынған  еңбекақыны  қосып  шығады. 
Еңбекақысын алмағандардың фамилияларының қарсысына «Алыну 
туралы қолтаңба қою» бағанасында таңба қойылады немесе қолмен 
«депонирленді» деп жазылады. Бұл жағдайда есептеу-төлем ведомо-
сы екі сома — қолма-қол ақша берілді және депонирленді бойынша 
жабылады.
Депонирленген  еңбекақының  аналитикалық  есебі  берілмеген 
еңбекақының реестрінде, берілмеген еңбекақының арнайы кітабын-
да немесе депоненттік карточкаларда әрбір сұралмаған сома бойын-
ша ұйымдастырылады.
№ 3350 «Еңбекақы төлеу бойынша қысқа мерзімді берешек» шотын 
жабу  кезінде  депонирленген  сомаға  бұл  шоттың  дебеті  бойынша 
және сол мақсаттар үшін «Депоненттер» субшоты ашылған № 3540 
«Өзге  қысқа  мерзімді  міндеттемелер»  шотының  кредиті  бойынша 
жазу жазылады. Ал, ақшаның қалдығын біз есеп айырысу шотына 
өткізуге тиістіміз, өйткені банкіден алынған қолма-қол ақша қатаң 
түрде мақсатты тағайындалумен жұмсалады.
Депонентті беру кезінде біз қайтадан есеп айырысу шотынан кассаға 
талап етілетін соманы («Кассадағы қолма-қол ақша» шотының дебеті 
және «Басқа кредиторлық қарыздар» — «Депоненттер» субшотының 
кредиті бойынша) алып, айтылған депонентті жабамыз.
Сұралмаған депонирленген еңбекақыны кәсіпорын үш жыл бойы 
сақтайды, одан соң бюджетке аударады.

75
Қайталау үшін сұрақтар:
1. Еңбекақы бойынша есеп айырысу қай шотта бейнеленеді?
2.  №  3350  «Еңбекақы  төлеу  бойынша  қысқа  мерзімді  берешек» 
шотының кредиті бойынша нелер анықталады?
3.  №  3350  «Еңбекақы  төлеу  бойынша  қысқа  мерзімді  берешек»  
шотының дебеті бойынша нелер анықталады?
4. Егер 3 күн мерзімі өткеннен кейін шотты жабу кезінде еңбекақы 
толық алынбаса, не істеу керек?
5.  Депонирленген  еңбекақының  аналитикалық  есебін  қалай 
ұйымдастыру керек?
6.  Депонирленген  еңбекақы  қай  синтетикалық  шотта  есепке 
алынады?
7. Бұрын депонирленген еңбекақыны төлеу қажет болған кезде не 
істеу керек?
8. Сұралмаған депонирленген еңбекақымен не істеу керек?
37. Еңбекақы бойынша есеп айырысудың есебі жөнінен негізгі 
бухгалтерлік проводкалар 
Еңбекақы,  өнім,  жұмыстар  мен  қызметтер  өзіндік  құнның 
элементі болып саналады. Бірақ, ол өзіндік құнға алуан түрде енгі-
зіледі. Тікелей өнім өндіретін жұмысшылардың еңбекақысы № 8012 
«Өндірістік  жұмысшылардың  еңбекақысы»  шотына  жабылады. 
Әкімшілік-басқару  және  кіші  қызметші  персоналдың  еңбекақысы 
№ 7210 «Әкімшілік шығыстар» шотына жабылады.
Қазақстан Республикасының әлеуметтік сақтандыру мен зейнет-
ақымен қамтамасыз ету қорлары есебінен жәрдемақыларды есептеу 
кезінде № 3350 «Еңбекақы төлеу бойынша қысқа мерзімді берешек» 
шоты және кредиттеледі, ал онда тиісті қорлар қалыптастырылған 
№ 3540 «Өзге қысқа мерзімді міндеттемелер» шоты дебеттеледі.
Қазіргі  уақытта  кейбір  кәсіпорындарда  жұмысшыларға  еңбек-
ақыны заттай, яғни тауар, өнім және қызметпен төлеу әдісі кеңінен 
таралған. Бұл жағдайда  № 3350 «Еңбекақы төлеу бойынша қысқа 
мерзімді  берешек»  шоты  дебеттеледі,  ал  №  3540  «Өзге  қысқа 
мерзімді міндеттемелер» шоты кредиттеледі. Бұған «Заттай төлеу» 
субшотын ашу ұсынылады.

76
Еңбекақы бойынша есеп айырысулардың жазылу сызбасы
 № 3350 шот  «Еңбекақы төлеу бойынша қысқа мерзімді берешек»
                                                                                                                        
Дт
Кт  
1010 «Кассадағы теңгемен ақша 
қаражаты»
Төленген еңбекақы, 
жәрдемақылар
3120 «Жеке табыс салығы»
Табыс салығының 
ұсталуы
3390 «Өзге қысқа мерзімді 
кредиторлық берешек»
Орындаушы парақтар 
мен еңбекақы есебінен 
босатылған тауарлар 
үшін ұсталымдар
3210 «Әлеуметтік сақтандыру 
бойынша міндеттемелер»
Әлеуметтік 
сақтандыру есебі-
нен есептелген 
жәрдемақылар
7210 «Әкімшілік шығыстар»
Кәсіпорынның 
әкімшілігіне есептел-
ген еңбекақы
8012 «Өндірістік 
жұмысшылардың еңбекақы»
Жұмысшыларға 
есептелген еңбекақы
                                                                                                                     
Қайталау үшін сұрақтар:
1. Жұмысшылардың еңбекақысын өнімнің өзіндік құнына енгізу 
үшін қандай шот пайдаланылады?
2.  Әкімшілік-басқару  персоналының  еңбекақысын  өнімнің 
өзіндік құнына енгізудің тәртібі қандай?
3.  №  3350  «Еңбекақы  төлеу  бойынша  қысқа  мерзімді  берешек»  
шотының кредиті бойынша еңбекақыдан басқа нелер бейнеленеді?
38. Мердігерлік келісім шарт бойынша жұмысшылардың 
еңбекақысын есептеудің ерекшеліктері
Мердігерлік келісім шарт жұмысшылардың қатаң түрде белгілен-
ген көлемі бойынша есеп айырысулар үшін жасалады. Оқтын-оқтын 
қайталанатын жұмыстарға еңбек келісімі жасалады.
Мердігерлік келісім шартты жасау кезінде төмендегілерді ескеру 
керек:
1.  Қазіргі  уақытта  бұл  сомалар  бойынша  әлеуметтік  салықтың 
есептеулері жүргізіледі;

77
2. Табыс салығы ҚР Үкіметімен бекітілген нұсқауға сәйкес мөл-
шерлемелер бойынша есептеледі;
3. Негізгі қызметте жұмыс істейтін жұмысшылардың еңбекақы-
сына  шығыстардың  нормаланған  мөлшерін  анықтау  үшін  негізгі 
қызметте  жұмыс  істейтін  жұмысшылардың  тізім  бойынша  нақты 
орташа  санын  есептеу  керек.  Онда  мердігерлік  келісім  шарт  пен 
басқа  азаматтық-құқықтық  сипаттағы  келісім  шарттар,  сондай-
ақ  қосымша  жұмыс  істеу  бойынша  еңбектенгендердің  есебі  қоса 
анықталады. Келісім шарттар бойынша жұмыс істейтіндердің тізім 
бойынша нақты орташа санын есептеуде тек келісім шарт бойынша 
төлем жасалған айда ғана енгізілетінін ескеру керек.
Мысалы,  тізім  құрамы  —  10  адам,  мердігерлік  келісім  шарт 
бойынша  20  адам  жұмыс  істейді,  келісім  шарт  3  айға  жасалып, 
наурыз айында төлеуге есептелген. Жұмысшылардың тізім бойынша 
орташа саны 30 адамға тең:
                                 \10+10+(20х3+10)\:3
Егер кәсіпорында табельді есеп жоқ болса және келісім шартта 
атқарылатын  уақыттың  сағаттар  саны  көрсетілмесе,  онда  есепке 
атқарылған сағаттардың нақты санынан тәуелсіз 1 күн алынады (бұл 
жұмысты  орындау  үшін  қажет  болған  жұмысшылардың  санынан 
көбірек  келісім  шартты  жасау  жолымен  олардың  санын  көбейту 
үшін жиі қолданылады).
Қайталау үшін сұрақтар:
1. Мердігерлік келісім шарт қандай жұмыстарға жасалады?
2. Оларға әлеуметтік салық есептеледі ме?
3.  Мердігерлік  келісім  шарт  бойынша  төлемдер  кезінде  табыс 
салығы қандай мөлшерлеме бойынша есептеледі?
4.  Мердігерлік  келісім  шарт  бойынша  жұмыс  істейтін  жұмыс-
шылар  еңбекақыға  шығыстардың  нормаланған  мөлшерін  анықтау 
үшін тізім бойынша нақты орташа санның есебіне ене ме?

78
III бөлімше. ӘЛЕУМЕТТІК ҚАМСЫЗДАНДЫРУ 
БОЙЫНША ЕСЕП АЙЫРЫСУЛАРДЫҢ ЕСЕБІ 
39. Қазақстан Республикасының жинақтаушы зейнетақы 
қорына жарналар есептеу (ЖЗҚ)
Қазақстан Республикасында жинақтаушы зейнетақы қоры (ЖЗҚ) 
әлеуметтік  қамсыздандыру  мақсатымен  ұйымдастырылады,  бірақ 
әлеуметтік  қамсыздандыру  қорынан  ерекшелігі,  ол  мемлекеттік 
зейнетақылар төлеуге арналған.
Жинақтаушы  зейнетақы  қорына  жарналардың  мөлшері  жыл 
сайын белгіленеді. 1999 жылдан бастап ол есептелген еңбекақының 
10  %-ын  құрайды.  Ол  еңбекақыдан  ұсталады  және  еңбекақы  бұл 
жағдайда тек қана есептеу мөлшері болып саналады.
ЖЗҚ-на  жарналар  зейнетақы  есептелетін  еңбекақының  барлық 
түрлерінен, оның ішінде мердігерлік келісім шарт бойынша жұмыс-
тар орындағаны үшін сыйақыларға да есептеледі. ЖЗҚ-на жарналар, 
мысалы, пайдаланбаған демалыс үшін орнын толтыру, материалдық 
жәрдем,  сыйақылар  мен  жүлделер,  қызметтен  босарда  алатын 
жәрдемақы және әлеуметтік қамсыздандырудың қаржыларынан бе-
рілген жәрдемақыларға есептелмейді.
ЖЗҚ-на жарналарды кәсіпорын әр тоқсанда 1 рет төлейді. ЖЗҚ-
на қаржылар аударуға берілген төлем тапсырмаларынсыз банкіден 
қолма-қол ақша берілмейді.
Уақытында төленбеген сома төлем қарызы болып саналады және 
оның  өсімі  қоса  өндіріледі.  Егер  ЖЗҚ-да  қаржылардың  сомасы 
жасырылып  немесе  төмендетілсе,  ол  кәсіпорыннан  айыппұл  ре-
тінде  өндіріледі,  қайталап  тәртіп  бұзылған  кезде  айыппұл  екі  есе 
көлемінде салынады.   
Қайталау үшін сұрақтар:
1.  Қазақстан  Республикасы  жинақтаушы  зейнетақы  қорының 
қаржылары қандай мақсаттарға жұмсалады?
2. Қазақстан Республикасы жинақтаушы зейнетақы қорына жар-
налардың мөлшері қандай?
3. Қазақстан Республикасы жинақтаушы зейнетақы қорына жар-
наларды есептеу мөлшері қандай?
4. Қазақстан Республикасы жинақтаушы зейнетақы қорына қар-
жыларды төлемегені үшін қандай шаралар қолданылады?

79
40. Қазақстан Республикасы әлеуметтік қамсыздандыру 
қорының ұйымдастырылуы мен жұмсалуы
Әлеуметтік  қамсыздандыру  жұмыс  орны  мен  лауазымына 
тәуелсіз  еңбекшілердің  барлық  категориясына  қатысты.  Жинаулар 
төлемінен  тек  қана  мүгедектердің  қоғамдық  ұйымдары  мен  сол 
ұйымдардың меншігіндегі кәсіпорындар босатылады.
Кәсіпорын  ҚР  әлеуметтік  қамсыздандыру  қорының  қалалық 
(аудандық) бөлімінде тіркелуі тиіс. Қолданыстағы заңдарға сәйкес 
әлеуметтік қамсыздандыруға барлық жұмыс істейтін азаматтар (ал 
жеке  жағдайда,  жұмыс  істемейтін  азаматтар,  мысалы,  студенттер) 
жатады.
Әлеуметтік қамсыздандыруға жинаулар сақтандыру тарифін (3 %) 
есептелген  еңбекақы  мен  кейбір  басқа  да  төлемдердің  мөлшеріне 
көбейту жолымен есептеледі.
Қордың  қаржылары  ауыру  бойынша  уақытша  еңбекке  жарам-
сыздыққа,  жүктілік пен босануға төлемдер, баланың тууына жәр-
демақы, баланың 1,5 жасқа дейін қарауы үшін жәрдемақы, жерлеуге 
жәрдемақы, санаторий мен демалыс үйлеріне жолдамаларды төлеу 
үшін жұмсалады. Қор қаржыларының белгілі бір бөлігі нормативке 
сәйкес, кәсіпорын тіркелген ұйымға жәрдемақылар төлеу бойынша 
қарастырылмаған шығындарды жабу үшін резерв ұйымдастыруға, 
санаторийлер  мен  курорт  мекемелерінің  материалдық  базасын 
дамытуға,  табиғи  апаттар  мен  т.б.  жағдайлар  кезінде  жәрдемнің 
мақсатты қорларын құруға аударылады. 
Әлеуметтік  қамсыздандыру  қоры  есептелгенде,  бұл  мөлшер 
өнімді, жұмыстарды, қызметтерді өндіру мен оларды өткізу бойынша 
кәсіпорынның шығындарына енгізіледі.
Уақытша  еңбекке  жарамсыздықтың  парақтары  бойынша  төлем 
ауырған  айдың  (1-інен  1-іне  дейін)  алдындағы  2  соңғы  айдың 
орташа еңбекақысының есебі негізінде жасалады. Есепті кезеңдегі 
еңбекақының  нақты  сомасы  сол  кезеңдегі  кесте  бойынша  жұмыс 
күндерінің санына бөлінеді және уақытша еңбекке жарамаған күн-
дер санына көбейтіледі. Төлем жұмыс берушімен келісім бойынша 
жасалады.
Ауруларды  күту  бойынша  жәрдемақы  бірінші  жеті  күн  ішін-
де  жұмыс  стажына  байланысты  пайызда,  екінші  жеті  күнге  жәр-
демақыны есептеу үшін есептелген еңбекақының 50 %-ы мөлшерінде 
төленеді. 
Жүктілік  және  босану  бойынша  жәрдемақы  еңбекақының  100 
%-ы  мөлшерінде  төленеді.  Баланы  туғанда  біржолғы  жәрдемақы 
бөлек төленеді.

80
Қайталау үшін сұрақтар:
1.  ҚР  әлеуметтік  қамсыздандыру  қоры  бойынша  кәсіпорындар 
қайда тіркеледі?
2. ҚР әлеуметтік қамсыздандыру қорының қаржылары есебінен 
қандай шығыстар жасауға болады?
3.  Уақытша  еңбекке  жарамсыздық  туралы  парақтардың  төлемі 
қалай есептеледі?
4.  Ауырған  баласына  күтім  жасау  бойынша  төлем  қалай  есеп-
теледі?
41. Жинақтаушы зейнетақы қорымен есеп айырысу есебі 
бойынша негізгі бухгалтерлік проводкалар 
          
Жинақтаушы зейнетақы және әлеуметтік қамсыздандыру қоры-
мен  есеп  айырысудың  есебі  №  3220  «Зейнетақы  аударымдары 
бойынша  міндеттемелер»  мен  №  3230  «Басқа  міндетті  төлемдер 
бойынша  өзге  міндеттемелер  (Әлеуметтік  қамсыздандыру  қоры)» 
пассивті шоттарында жүргізіледі.
 № 3220 «Зейнетақы аударымдары бойынша міндеттемелер» шо-
тының кредиті бойынша жинақтаушы зейнетақы қорына есептеудің 
(10 %) сомалары, ал № 3230 «Басқа міндетті төлемдер бойынша өзге 
міндеттемелер  (Әлеуметтік  қамсыздандыру  қоры)»  шотының  кре-
диті  бойынша  әлеуметтік  қамсыздандыруға  есептелген  қаржылар 
(3  %)  сомасы  көрсетіледі.  Осы  шоттардың  дебеті  бойынша  тиісті 
қорлардан  жұмсалған  және  сол  қорларға  аударылған  сомалар 
бейнеленеді. 
Қайталау үшін сұрақтар:
1.  №  3220  «Зейнетақы  аударымдары  бойынша  міндеттемелер» 
және № 3230 «Басқа міндетті төлемдер бойынша өзге міндеттемелер 
(Әлеуметтік қамсыздандыру қоры)» шоттарының кредиті бойынша 
нелер көрсетіледі?
2. Бұл шоттардың дебеті бойынша нелер бейнеленеді?

81
IV бөлімше. МАТЕРИАЛДЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР, ӨНДІРІС 
ЖӘНЕ ӨНІМДІ ӨТКІЗУДІҢ ЕСЕБІ
42. Өндірістік қорлардың есебі
Өндірістік  қорларға  материалдар,  құрал-саймандар,  аспаптар 
және  т.б.  жатады.  Кәсіпорындарда  материалдар  есебінің  тәртібі 
Қазақстан  Республикасы  кәсіпорындарындағы  материалдардың 
есебі бойынша ережелерімен белгіленеді.
Материалдар  төмендегі  синтетикалық  баланстық  шот  пен 
субшоттарда есепке алынады:
1310. Шикізат пен материалдар;
1311.  Сатып  алынған  жартылай  фабрикаттар  мен  жинақтау 
бұйымдары, конструкциялар мен тетіктер;
1312. Отын;
1313. Ыдыс және ыдыс материалдары;
1314. Қосалқы бөлшектер;
1315. Өзге материалдар;
1316. Ұқсатуға берілген материалдар;
1317. Құрылыс материалдары.
Материалдар келуінің есебі көтерме бағалар бойынша олардың 
құны  (қосымша  құнға  салынатын  салықсыз  (ҚҚС)  мен  көлік-
дайындау  шығыстарынан  (КДШ)  құралатын  дайындаудың  нақты 
құны бойынша жүргізіледі. 
Материалдардың келуі мен шығыс етілуін жазу сызбасы
1310. Шикізат пен материалдар   
Дт
Кт  
3310 «Жеткізушілерге қысқа 
мерзімді берешек»
Материалдар келді, 
бірақ жеткізушәлердің 
шоттары әлі төленген 
жоқ
Материалдарды 
жеткізу үшін көлік 
ұйымының шоты 
келді
8011 «негізгі өндірістегі 
материалдар»
Өндірістік 
мұқтаждықтар үшін 
материалдар боса-
тылды
Босатылған матери-
алдар бойынша КДШ 
шығыс етілді

82
№ 8011 «Негізгі өндірістегі материалдар» шотына ұқсас (жалпы 
шаруашылық мұқтаждықтарға материалдар босату кезінде) № 7210 
«Әкімшілік  шығыстар»  шоты  және  шығындардың  басқа  шоттары 
пайдаланылады. 
№  3310  «Жеткізушілер  мен  мердігерлерге  қысқа  мерзімді  бе-
решек»  шотында  банктегі  есеп  айырысу  шотынан  жабылуға  тиіс 
қарыздар пайда болады.
Фактурленбеген  жеткізіп  берулер  (яғни,  жасалған  құжат:  шот-
фактурасыз келген материалдар) есепті бағалар бойынша бағаланып 
және № 1310 шоттың дебеті мен № 3310 шоттың кредиті бойынша 
бейнеленеді.  Шот-фактураны  алған  кезде  бұл  проводка  түзетіліп 
жазылады  (сторно),  ал  оның  орнына  жеткізушінің  фактурадағы 
құны бойынша дұрыс жазылу беріледі.
Түгендеу кезінде анықталған материалдық құндылықтардың кем 
шығуы № 7210 «Әкімшілік шығыстар» шотының дебеті мен № 1310 
«Шикізат пен материалдар» шотының кредиті бойынша жазылады.
Келіп  түскен  материалдық  құндылықтар  бойынша  қосымша 
құнға салынатын салықтың есебі № 65 бөлімшеде беріледі.
Синтетикалық есеппен қатар, материалдар мен құрал-саймандар 
сандық-сомалық есептің карточкаларында түрлері, типтері, сортта-
ры мен мөлшерлері бойынша есептеледі. Ай сайын материалдардың 
нақты бар-жоғын есептегі жазулармен салыстырып отыру керек.
 
Қайталау үшін сұрақтар:
1. Өндірістік қорларға нелер жатады?
2. Материалдар қай шоттарда есептеледі?
3. Материалдарды сатып алу қай шоттарда бейнеленеді?
4.  Түгендеу  кезінде  анықталған  материалдардың  кем  шығуы 
қалай бейнеленеді?
43. Негізгі құралдардың есебі
Негізгі  құралдарға  үйлер,  ғимараттар,  машиналар,  жабдықтар, 
көлік құралдары, шаруашылық құрал-саймандар, есейген мал және 
т.б., яғни қызмет мерзімі бір жылдан артық материалдық құралдар 
жатады.
Негізгі құралдардың аналитикалық есебі арнайы тізімде тіркеуге 
жататын  инвентарлы  карточкаларда  әрбір  инвентарь  объектісі 
бойынша жүргізіледі. Объектілердің саны аз болған жағдайда есеп 
инвентарь кітабында жүргізіледі.

83
Бухгалтерлік есепте негізгі құралдар бастапқы, қалпына келтіру 
және қалдық құн бойынша бейнеленеді.
Бастапқы  құн  жеткізу  және  орнату  шығындары  мен  егер,  ол 
автокөлік болса, онда оның сатып алыну салығын қоса, объектінің 
құрылысы  немесе  сатып    алуының  нақты  шығындарынан  құра-
лады.
Қалпына  келтіру  құны  Үкіметтің  шешімі  бойынша  жасалатын 
олардың қайта бағалау кезіне негізгі құралдардың ұдайы өндіріске 
жұмсалған шығындарының сомасына тең болады.
Қалдық  құн  бастапқы  (қалпына  келтіру)  құнынан  тозудың 
құны  шегерілген  айырмаға  тең  болады.  Қалпына  келтіру  құнын 
есептеу үшін оның баланстық құны қайта есептеу коэффициентіне 
көбейтіледі. 
Негізгі құралдардың синтетикалық есебі № 2410 «Негізгі құрал-
дар» шоттарында, ал олардың тозуы № 2420 «Негізгі құралдардың 
амортизациясы және құнсыздануы» шоттарында жүргізіледі.
 
Негізгі құралдардың келу есебінің сызбасы
2930 «Аяқталмаған құрылыс»                       2410 «Негізгі құралдар» 
                                 Төлем бойынша сатып алынған немесе
                                 кәсіпорынның өзінде жасалған объектілер
5010 «Жарияланған капитал»
                                 Кәсіпорынның жарғылық капиталына
                                 салым есебінен құрылтайшылар
                                 тарапынан енгізілген негізгі құралдар
6280 «Басқа да кірістер»
                                 Кайтарымсыз түрде алынған негізгі
                                 құралдар
                                 
Негізгі құралдардың тозуы объектінің бастапқы (қалпына келтіру) 
құны мен қызмет мерзімінен келіп шығады. Ол өндірілген өнімнің 
өзіндік құнына енгізіледі. Бұл кезде № 2420 шоттары кредиттеледі, 
ал  №  8045  «Негізгі  құралдардың  тозуы  мен  материалдық  емес 
активтердің амортизациясы» шығындар шоты дебеттеледі.
Қайта  бағалау  мен  негізгі  құралдарды  одан  кейінгі  индек-
стеу  есебі  үшін  №  5320  «Қайта  бағалауға  арналған  резерв»  шоты
 

84
қолданылады. Оның кредиті бойынша (№ 2410 «Негізгі құралдар» 
шоттарының  дебеті  корреспонденциясында)  негізгі  құралдардың 
бастапқы  құнының  көбеюі,  ал  дебеті  бойынша  (№  2420  «Негізгі 
құралдардың  амортизациясы  және  құнсыздануы»  шоттарының 
дебеті корреспонденциясында) индекстелген тозуы бейнеленеді.
Негізгі құралдардың жойылу немесе сатылу себебі бойынша олар-
ды шығыс ету үшін шоттардың 2 түрі қолданылады: № 6210 «Ак-
тивтердің шығуынан түскен кірістер» (табыстар жағы) мен № 7410 
«Активтердің  шығуынан  алынатын  шығыстар»  (шығыстар  жағы). 
Жылдың  соңында  бұл  екі  шот  №  5410  «Есепті  жылдың  пайдасы 
(залалы)» шотында жабылады. Табыстар жағы шығыстар жағынан 
артық болса, бұл пайданы білдіреді. Кері жағдайда — жасалған опе-
рациядан болған залалды білдіреді.
№ 7410 «Активтердің шығуынан алынатын шығыстар»
Дт
Кт  
2410 «негізгі құралдар»
Негізгі құралдардың 
бастапқы құнын 
шығыс ету
3350 «еңбекақы төлеу бойынша 
қысқа мерзімді берешек»
Негізгі құралдарды 
жою мен бөлшектеуде 
жұмыс істеген 
жұмысшылардың 
еңбекақысы
3150 «Әлеуметтік салық»
Жұмысшылардың 
еңбекақысы есебінен 
әлеуметтік салық 
есептеу
5410 «есепті жылдың пайдасы 
(залалы)»

85
№ 6210 «Активтердің шығуынан түскен кірістер» 
             
Дт
Кт  
5410 «есепті жылдың пайдасы 
(залалы)»
1317 «Құрылыс материалдары»
Негізгі құралдарды 
жою нәтижесінде 
алынған материалдар-
ды кіріс ету
1210 «Сатып алушылардың қысқа 
мерзімді дебиторлық берешегі»
Сатылған негізгі 
құралдар үшін тиесілі 
сомалар
                                                                 
 
Қазіргі  уақытта  кәсіпорын  жұмысының  тәжірибесінде  негізгі 
құралдарды  жалға  алу  кеңінен  қолданылады.  Ол  ағымдағы  және 
кезең  барысында  негізгі  құралдарды  өтеп  алу  құқығымен  ұзақ 
мерзімді (қаржыланған) жалға алу болып бөлінеді.
Егер біз қаржыланған жалға алу барысында негізгі құралдарды 
өтеп алу шешімін қабылдасақ, онда олардың құнын № 2410 «Негізгі 
құралдар» (дебет бойынша) шотына № 3360 «Жалдау бойынша қысқа 
мерзімді  берешек»  (кредит  бойынша)  шотымен  корреспонденция 
жазамыз.

жүктеу/скачать 2,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: