Проблемы современного образования к вопросу о развитии системы повышения квалификации и переподготовки педагогических кадров в республике казахстан

ВЕСТНИК КазНПУ им.Абая, серия «Педагогические науки», № 2 (22), 2009 г. 
 
 
24
болады. Бұл жағдайлар білім беру ұйымдарының экономикалық дамуын басқару міндеттерін талап етеді. 
Оның тəжірибеге əкелетін оң жəне теріс ықпалдары да бар, оң ықпалдары: 
• 
Мұғалімдер нəтижеге жету үшін жаңа тиімді технологияларды игеруге жəне құрастыруға 
белсене қатысады; 
• 
Педагог қызметкерлердің инициативалығы көтеріледі; 
• 
Білім беруде сұраныс бар нəтижелерге назар аударады; 
• 
Білім беру сапасы артады; 
• 
Ақы төлеудің қолайлы əрі икемді түрлері ендіріледі; 
Кері ықпалдары: 
• 
Мұғалімдер  арасында  теңсіздік  пайда  болады,  ол  табысты  еңбектен  де,  ақы  төлеуден  де 
көрініс табады; 
• 
Жаңа əдіс –тəсілдердің тəжірибеге ендірілуі де əр дəңгейде болады; 
• 
Осы теңсіздіктер ұжымда қолайсыз жағдайларға əкелуі мүмкін болады. 
Басқару қызметтеріне осыларға сай өзгерістер ендіріліп, ұжымды ұйымдастырудың, олардың жаңа 
жағдайларға сай кəсіби дамуын басқарудың жаңа моделін құрастыру жəне ендіру қажеттігі пайда болады. 
Ондағы  басты  бағыттар – педагогикалық  ұжымның  ойлау  жəне  іс  –əрекеттер  дағдыларындағы, 
мотивациялары  мен  ұстанымдарындағы,  қалыптасқан  түсініктеріндегі  стереотиптерді  өзгерту  болып 
табылады.  Осы  негізде,  барлық  дербес,  жеке    орындалатын  жəне  ұжыммен  орындалатын  қызметтердегі  
əркімнің өзіндік дамуы мен ұжым дамуындағы ортақ мүдделерді айқындап, тиімді əрекеттерге жетелейтін 
жағдайды қалыптастыру қажет болады.  
Жобалық  басқарудың  əр  адамның  ұжымдағы  ролі  мен  жауапкершілігін  арттыруды  көздейтін 
болғандақтан,  иерархиялық – жоғарыдан  төмен  қарай  басқару  жүйесі  өзгеріп,  оның  орнына  жобалық 
командаларға  негізделген  шағын  бөлімшелер  құрылады.  Соған  орай,  бұрынғы  құрылымдағы 
басқарудың негізгі құралы –қатаң бақылаудың орнына педагогикалық қызметкерлердің өзіндік тəртіпке, 
тапсырылған  істі  орындауға  деген  мотивациялық  –стимулдық  орта  тудырылады.  Қатаң  бақылау  мен 
əкімшілік  əрекеттер  қолдау  көрсету,  бірлесе  орындау,  нəтижені  өзіндік  бағалау  əрекеттерімен 
ауыстырылады. 
Мектепті  инновациялық  өзгерістер  негізінде  дамытуға  деген  қажеттік  жобалық  тұрғыдан 
басқарудың  пайда  болуына  əкеледі  жəне  оны  мектепті  жаңаша  басқарудың  құралына  айналдыра 
алады.  Өйткені,  өзгеру  мен  даму  жағдайындағы  ұйымдастырушылық  құрылымның  тұрақсыздыздану 
сипатына  жобалау əрекеті өзінің икемділігі мен өзгеріс кезеңінде қолдануға ыңғайлылығымен жауап 
бере алады.  
Басқарудың  жаңа  бағыттарын  ендіруде  белгілі  бір  деңгейде  қалыптасқан  дəстүрлі  басқару 
құрылымының  негізгі  қызметтерін  сақтап  қала  отырып,  білім  беру  əрекетінің  жаңаша  құрылымын 
жобалау  əдістерімен  ұйымдастыруға  болатынын [3] жоғары  мектеп  жағдайында  қарастырған.  Оның 
айтуынша, жобалық–бағдарлы тұрғыдан басқарудың мəні осында, өйткені жобалау жағдайында дəстүрлі 
ұйымдастырушылық құрылым бұзылады дейді.  
Біздің ойымызша, олай деп есептеуге болмайды, өйткені жобалау негізінде басқаруды бұрынғыны 
түгел жоққа шығару деп есептеуге болмайды, бір жоба сол пайдалану объектісінде туған қажеттікке қарай 
жүзеге  асырылады.  Жобалық  тұрғыдан  басқару  жобалауға  қарама–қарсы  түсінік  емес,  жобалуға 
негізделетін  əрекеттері  ұйымдастру,  немесе  жобаның  ситуацияға  сай  түрленуі.  Біз  қарастырып  отырған 
жағдайда жобалық–бағдарлылық екі түрлі ұйымдастыруды–функциональдық жəне нəтижелік сипаттарды 
біріктіру,  атап  айтқанда,  дəстүрлі  басқаруға  матрицалық–ұйымдастыру  элементтерін  қосымша  ендіруді 
көздейді. 
Оның мəнін былайша түсіндіре аламыз: білім беру ұйымы өзінің негізгі білім берушілік қызметін 
жүзеге  асыру  үшін  оқыту  үрдісіне  жобалық–нəтижелік  технологиялар  ендіреді,  олар  пəндік  білімге 
қосымша  интегративтік,  метапəндік  білім  беру,  əлеметтендіру  мақсатында  жүзеге  асырылады.  Айта 
кететін  жайт,  білім  беруде  қалыптасқан  дəстүрлі  басқару  пəндік  бірлестіктерге  біріккен  топтарды,  яғни, 
пəндік білімнің жеке меңгеру сапалылығын көздейді. Ол мектептегі білім сапасын жетілдірудің белгілі бір 
кезеңдерінде  өз  нəтижесін  бергенімен,  бүгінгі  ақпарттық  қоғам  сұраныстары  жағдайында  білім  беру 
үрдісіне қатысушылардың өзара танымдық, құзіреттілік əрекеттері мен қарым –қатынастарын пəннен тыс 
интеграциялық жағдайда дамытуға мүмкіндік бермейтіні сөзсіз.  

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың ХАБАРШЫСЫ, «Педагогика ғылымдары» сериясы, № 2 (22), 2009 ж. 
 
 
25
Сонымен  қатар,  бүгінгі  қоғам  жағдайында  пəндік  білім  мен  дағдының  сыртындағы  əр  білім 
алушыға  қажетті  сапаларды  қалыптастыру,  атап  айтқанда,  білімнің  өзін  алуға  емес,  білім  алу  жолдарын 
үйрету,  адамның  өзіндік  ой  пікірінің  қалыптасуын,  өмірдегі  өзгермелі  жағдайларды  қабылдай  алуын,  өз 
бетімен  оқу  əрекеттерін  ұйымдастыра  алуын  қамтамасыз  ететін  жаңа  мазмұн  мен  əдіс  тəсілдерді  игерту 
аса маңызды[4].  
Сөйтіп,  жобалық–бағдарлы  тұрғыдан  басқару  құрылымы  мен  қызметі  пəндік  білім  беру 
жағдайында басқарудан бөлек ұйымдастырылып, дəстүрлі білім беру үрдісімен қатар білім алушылардың 
өз  білім  траекторияларын  құрастыруға,  білім  субъектісі  ретіндегі  əрекеттерін  өзі  ұйымдастыруға  ықпал 
ететін бағытта жүргізіледі  
Жобалық  тұрғыдан  басқаруды  жүзеге  асыру – білім  беру  ұйымдары  қызметін  жаңартудың 
шарттары болып табылатын келесі міндеттерді орындауға мүмкіндік береді:  
•  Педагогикалық  ортаның    дəстүрлі  құндылықтарының  тиімділерін  сақтай  отырып,  қоғам 
талабына сай жаңа ұйымдық мəдениетін қалыптастыру; 
•  Білім  беру  мекемесінде  функциональдық  қарым – қатынастарды  қайта  құруға  бағытталған, 
иерархиялық    тəуелділік  емес,  өзара  тəуелділік  пен  байланыстылықты  нығайтатын  ұйымдастырушылық 
өзгерістер жасау, оған міндеттерді қайта бөлісу, əр бөлімше деңгейіндегі жауапкершілік пен құзіретіліктің 
міндеттеруі, т.б. желелік байланыстарды жатқызуға болады; 
•  Білім  мекемесінің  тұжырымдамасын,  миссиясы  мен  стратегиялық  дамуын  құрастыруды 
көздейтін  стратегиялық  менеджмент  элементтерін  басқару  мазмұнына  енгізу,  сонымен  қатар,  болып 
жатқан  үрдістерді  реттеп  отыру,  ұжымдық  құрылымға  қажет  өзгерістерді  уақытылы  жасап  отыру, 
өзгерістерді байқай жəне бағалай білу; 
•  Педагогикалық  ұжымның  тұлғалық  жəне  кəсіби  дамып  отыруына,  нəтижеге  бағытталған 
əрекеттерін ұйымдастыруда мотвациялар мен стимулдар жүйесін қалыптстыру.  
Жобалық  тұрғыдан басқарудың ерекшеліктері, бұл жағдайда жаңа адами ресурстарды сырттан 
тарту емес, қолда бар ресурстардың мүмкіндіктерін  жандандыруды  көздейді, сондықтан ол  белгілі бір 
деңгейде  ұйымдастырушылық  құрылымдағы  өзгерістерді  қажет  етеді.  Басқарудың  қалыптасып  қалған 
иерархиялық –бюрократтық моделі өзгертіліп, жаңа бөлімшелер құру, өз тиімсіздігін көрсетіп отырған 
құрылымдық  бөлімдерді  жабу  немесе  қайта  құру,  ішкі  кадрлық  өзгерістер,  т.б.  жаңарту  жұмыстары 
жүргізіледі.  Қарастырылып  отырған  басқару  тұрғысының  мəні  қалыптасқан  жүйе  жұмысын  жетілдіру, 
немесе  одан  əрі  жақсарту  емес,  білім  мекемесі  қызметін  мүлдем  басқа  негізде  қайта  құру  болып 
табылады.  
Білім берудегі жобалауды инновацияларды басқару технологиясы ретінде қарастыру жаңа қарым 
қатынастарды,  оқытудың  жаңа  мазмұны  мен  технологияларын,  ойлау  жəне  қызмет  етудегі  жаңа 
əрекеттерді тудыратын үрдісті білдіреді. 
Жобалау əрекетінің негізіне алынатындар: 
• 
білім беру үрдісіне қатысушылардың қарым –қатынастарының жаңа түрлері; 
• 
білімнің жаңа мазмұны; 
• 
жаңа білім беру технологиялары. 
Жобалау əрекетінің құрылымында төмендегідей кезеңдер қарастырылады: 
1.  Бастапқы кезең. Бұл кезеңде атқарылатын жұмыстар: 
• 
жобалау объектісінің қазіргі жағдайын талдау,  
• 
диагностикалау, бағалау:  
• 
орын алып отырған қайшылықтар мен кемшіліктерді анықтау; 
• 
осы бағыттағы ғылыми –зерттеулерді талдау; 
• 
проблеманы теориялық негіздеу; 
• 
жобаны ресурстармен қамтамасыз ету. 
Бірінші  кезеңнің  нəтижесі – жобалаудың  қажеттігін  анықтау,  оны  ақпараттық  –материалдық 
ресурстармен қамтамасыз ету, тиісті жағдайлар туғызу. 
2. 
Негізгі кезең. Бұл кезеңде атқарылатын жұмыстар: 
• 
жобалау мақсатын айқындау; 
• 
мақсатқа қол жеткізетін жолдарды болжау; 
• 
жобаның шектелу аясын белгілеу; 

ВЕСТНИК КазНПУ им.Абая, серия «Педагогические науки», № 2 (22), 2009 г. 
 
 
26
• 
жобалау идеясын тұжырымдау; 
• 
жобаның тұтас бағдарламасын, жоспарын жасау; 
• 
бақылау түрлерін анықтау. 
Екінші кезеңнің нəтижесі – объектінің құжаттық жобасын жасау, олар: тұжырымдамасы, моделі, 
бағдарламасы, жоспары. 
3. 
Жүзеге  асыру  кезеңі.  Бұл  кезеңде  жобаны  жүзеге  асыру  жолдары,  оны  байқаудан  өткізу 
орындалады. Нəтижесі –білім беру жүйесінің жаңа сапаға өткендігін назарға алу; 
4. 
Қорытынды кезең. Бұл кезеңде атқарылатын жұмыстар: 
• 
жобаны жəне оны эксперименттік байқаудың сапалық нəтижелерін бағалау; 
• 
жобаның тиімділігін тəуелсіз эксперттердің бағалауы; 
• 
пайда болған проблемаларға сыни рефлексия жасау; 
• 
жобаны коррекциялау, түзетулер енгізу. 
Бұл кезеңнің нəтижесінде жобаның жаңғыртылған түрі құрастырылады. 
 
Білім  беру  мекемесінің  жұмысына  жобалық  тұрғыдан  басқаруды  енгізу  оның  құрылымына  
көпөлшемдік матрицаның сипатын  беруге ұқсас қызмет деп айтуға болады. Жоғарыда аталған жобалық 
команадалардың орналасуы мен əрекет етуі горизонтальдық жəне вертикалдық жүргізілетін əрекеттердің 
қиылысқан жерінде орналасқан. Дəстүрлі білім беру қызметін атқара отырып, жобалық тұрғыдан басқару  
білім  беру  субъектілерінің  өз  бетімен  оқу  əрекеттерін  ұйымдастыра  алуын,  өмірдегі  өзгермелі 
жағдайларды қабылдай алуын, оларға даяр болуын қамтамасыз етеді. 
 
 
1. Соболева Е.Н.Своевременный проект//Вопросы образования. – 2007. - №2. – С.8-9. 
2.  Шляйхер  Андреас.  Экономика  знаний:  почему  образование-ключ  к  успеху  в  Европе//Вопросы 
образования. – 2007. - №1. - С.28. 
3.  Груздинский  О.А.  Проектно-программное  управление  в  вузе//Университетский  вестник. - 
Н.Новгород, 2005. – 116 с.  
 
Резюме 
Динамичность процессов в условиях кардинальных изменений образования в наименьшей степени 
восприимчива к стереотипным управленческим решениям. В этой связи проектирование актуализируется 
как  вид  деятельности,  продуктивный  при  разработке  и  применении  принципиально  новых  подходов  к 
управлению.  
В  данной  перспективе  проектирование  институализируется  сегодня  в  качестве  наиболее 
действенной технологии целевого управления школой. 
     
Summary 
This article is considered dynamics of process in cardinal conditional changes of education in a little steps 
essence to  stereotypical decision of govern. In this way of projection, the actualization is a view of activities, 
productive during work out and its using new principal methods of governs. 
In this perspectives of projection is using in new modern schools.     
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың ХАБАРШЫСЫ, «Педагогика ғылымдары» сериясы, № 2 (22), 2009 ж. 
 
 
27
ҚЫТАЙ ХАЛЫҚ РЕСПУБЛИКАСЫНДА МҰҒАЛІМДЕРДІ  КƏСІПТІК ДАЯРЛАУДА 
АҚПАРАТТЫҚ ҚҰРАЛДАРДЫ ЕНГІЗУ ƏДІСІ 
 
Ф.Оразақынқызы  - 
Абай атындағы ҚазҰПУ- шығыс филологиясы  кафедрасының аға оқытушысы 
 
Қытайда  білімді  ақпараттандыру  əдістері алға  басып,  дистанционды  білім беру  жүйесі дамуда. 
1979  жылы  Қытайда  Орталық  Радио  жəне  Теледидар  Университеті  ашылып, 1986 жылы  жер  серігінің 
көмегімен теледидардан білім беру процесі іске асты. 1982 жылға дейін Қытайда компьютерді үйрететін 
бірнеше  оқу  орындары  ғана  бар  еді.  Ал 1983 жылы  Қытайдың  Білім  Беру  Министрлігі  университет 
ішіндегі бес орта мектепте компьютерді үйретуді тəжірибе жүзінде сынамақ болды. Кейінірек жоғарғы 
сынып  оқушыларына  компьютерді  үйретудің  кеңірек  арнайы  жоспары  қолданылса,  төменгі  сынып 
оқушыларына  факультативті  жүйе  қолданылды.  Сабақтарда  Бейсик  жəне  Лого  тілдері  мен 
компьютерлердің  негізгі  теориясы  оқытылды. 90-шы  жылдардың  ортасына  таман  ҚХР-да  радио  жəне 
теле  бағдарламаларға  негізделген  ұлттық  деңгей  көлеміндегі,  дүние  жүзіндегі  ең  ауқымды 
дистанционды  білім  беру  жүйесі  қалыптасып, 200 мыңдай  бастапқы  жəне  орта  мектеп  директорлары 
мен  мұғалімдері  өз  орындарын  сақтай  отырып,  білім  алуға  жəне  қайта  дайындық  курстарын  өтуге 
мүмкіндік алды. Осындай білім берудің арқасында 2310 мың адам үш жылдық білім алды. Қазіргі таңда 
радио  жəне теледидар  арқылы 1100 мың адам  білім  алып отыр.  Сонымен  қатар  радио  жəне  теледидар 
арқылы  білім  беру  орындары  миллиондаған  шаруаларға  ауылшаруашылық  техника  жөнінде  мағлұмат 
берді. 
1994  жылы  ҚХР-да  біліми  жəне  ғылыми  зерттеулердің  желісін  (СЕRNET)  құру  жұмыстары 
басталып, қазір балабақшалар, мемлекетік жəне аудандық оқу орындарынан тұратын білім беру желілері 
қалыптасты.  СЕRNET  желісі 70-тен  астам  қала  мен 400-дей  жоғарғы  оқу  орындарын  қамтып  отыр. 
Жуырда ол бір маманды жоғарғы оқу орындарын байланыстырып,  INTERNET арқылы дүние жүзінде 
байланыс орнатпақ. Негізгі мемлекеттік жəне аудандық  СЕRNET  желісінің өткізу мүмкіндігі 155М-ге 
жетті.  Интернет  желісінің  дамуы  қазіргі  дистанционды  білім  беру  жүйесінің  дамуына  түрткі  болып 
отыр.  Қытайда  қазірдің  өзінде  Интернет  арқылы  білім  беретін 30 шақты  жоғарғы  оқу  орны  бар. 
Интернетке  негізделген  қазіргі  дистанционды  білім  берумен  бірге  жер  серік  арқылы  радио  жəне 
теледидар  арқылы  білім  беру  жүйесі  бүкіл  Қытайды  қамтитын  телекоммуникациялық  білімжүйесін 
орнатты [1]. 
Жаңа  технологиялар  мен  ақпараттық  құралдардың  кең  тарауы  мен  күрт  дамуына  байланысты 
қазіргі қоғамда үлкен өзгерістер болып жатыр. «Ақпаратты қоғам» деген түсінікті жалпы талдай отырып, 
былай  деуге  болады  (Д.Белл,  П.Дакер,  М.Кастельс,  М.Маклюэн,  И.Масуда,  Н.Н.Моисеев,  А.И.Ракитов, 
Г.Л.Смолян, Э.Тоффлер, Ю.Хаяши, Д.С.Черешкин жəне т.б.): 
- 
Ақпараттық  құралдар  мен  технологияларының  күрт  дамуына  негізделген  жаңа 
ауқымды əлеуметтік төңкеріс нəтижесінде қалыптасқан жаңа қоғам; 
- 
Еш  қиындықсыз  білім  алу  арқасында  əрбір  адам  саулығы  мен  мемлекеттің  ырысын 
құруға негізделген біліми қоғам; 
- 
Мəлімет  алмасуға  саяси,  уақыттық,  ара-қашықтық  мəселелер  кедергі  болмайтын 
ауқымды қоғам; 
- 
Бір  жағынан  мəдениетті  түсінуге,  ал  екінші  жағынан  əр  қауымның  жетілуіне  жаңа 
мүмкіндіктер ашатын қоғам. 
Қоғамды  ақпараттандыру  ұстаздың  əрекетін  өзгертуге,  сонымен  қатар  балалардың  əрекеттерін 
жаңа  дəрежеде  ұйымдастыруға,  білім  беру  жүйесін  қалыптастыруға  жəне  қарым-  қатынасты  нығайтуға 
мүмкіндік  беретін  жаңа  технологиялар  мен  құралдарды  өзінің  педагогикалық  əрекетінде  қолдануына 
əсерін тигізеді. 
Жалпы  білім  беруге  жаңашыл  əдістерді  енгізу  жөніндегі  мəселелерді  шешу  үшін  мұғалім  өзінің 
кəсіби əрекетін жаңадан қарастыру керек. Педагог — ол жалпы білім  беретін орта мектептердің мұғалімі, 
кəсіптік-техникалық, арнайы орта жəне жоғарғы оқу орындарының маманы, балалар үйі, колоня, мектеп 
интернат  пен  бала-бақшалардағы  тəрбиеші,  сонымен  қатар  педагогиканы  ғылым  ретінде  қарастырып, 
соның айналасында пайда болатын мəселелерді шешуге ат салысқан ғалым болып саналады. 

ВЕСТНИК КазНПУ им.Абая, серия «Педагогические науки», № 2 (22), 2009 г. 
 
 
28
Білім  беруге  жаңа  əдістерді  енгізудің  бір  бағыты — оны  ақпараттандыру.  Яғни  ақпараттық 
құралдар  мен  технологияларды  іске  асырудың  тəжірибесі  мен  əдіснамасын  білім  саласына  енгізу  жəне 
ұстаздардың, оқушылардың оны қолдануына жол ашу. 
Ақпараттандыру мен ақпараттық технологияларды  мұғалімнің меңгеруі үшін қажет нəрселер: 
- 
Бастапқы білімді алып, оны тұрмыста қолдана білуге, дағдыландыру; 
- 
Оқу процесінде қолдану үшін жалпы мəдени жəне əдіснамалық дайындықтан өту. 
Компьютерді дұрыс қолдана білу, сонымен қатар электронды кітапханаларды құрып, мұрағаттар 
мен  мағлұматнамаларды  тиімді  қолдана  білудің  үлкен  тəжірибелі  маңызы  бар.  Халықты  компьютерлік 
сауаттылыққа  жеткізу  үшін  оқу  процесінде  жаңа  ақпараттық  технологияларды  қолданып,  мұғалімдердің 
методологиялық  дайындығын  арттыру  қажет  екені  мəлім  болды.  Бұл  мəселе  бүгінгі  таңда  да  өте 
маңызды.[2] 
Қоғамды  жəне  білім  саласын  ақпараттандыру  мұғалім,  оқушы  жəне  ақпараттық  құралдардың 
арасындағы  қатынасты  нығайтып,  жаңа  ақпарат  құралдарын  қолдануға  мүмкіндік  береді.  Бұл  қарым-
қатынас  теледидардан  көретін  қоршаған  орта  объектілерін,  олардың  моделдерін,  сонымен  қатар  сол 
моделдердің əрекеттері мен мінез-құлықтарын қарастырып, оларды тануға бағытталған. Ал басты мақсаты 
— қолданушыға қажет мəтінді немесе аудиовизуалды қорларды өңдеу, іздеу, алмасу немесе теледидарға 
шығару. Қазіргі глобальді ақпараттандырушы ортаның ұйымы мен оның инфрақұрылымы қолданушының 
Интернеттен  кез  келген  аудиовизуалды  ақпарат  алуға  жəне  оны  оңайлықпен  қолдануға,  сонымен  қатар 
мұғаліммен  оқушының  арасында  ақпаратты  қарым-қатынас  орнатуға  кең  мүмкіндік  береді.  Тағы  айта 
кететін  нəрсе,  қолданушының  ақпаратты  алу  мүмкіндіктеріне  шек  жоқ,  яғни  ол  кез  келген  көлемдегі 
ақпаратты  қабылдап,  жан-жақты  қолдана  алады.  Сонымен  қатар,  қолданушы  желі  қорларын  түрлі 
бағыттарда қолдануға мүмкіндік алады. Демек кез келген салада қызықтыратын тақырыпты, не болмаса, 
бөлімді тереңірек зерттеуге болады. 
Бұл  ақпараттық  қатынастың  жоғары  деңгейде  болуы  оқу  процесіне  жан-жақты  əсерін  тигізетін 
ақпараттық  ортаға  тікелей  байланысты.  Педагогикалық  мақсатта  ақпараттық  ғылыми  ортаны  құру  жəне 
қолдана білу қабілеті ұстазды білікті маман ретінде қалыптастырады..  
Оқытушы  ұстаздың  нысаналы  əрекетті  тануы  ақпарат  пен  ақпараттық  технологияларды  танудан 
басталады.  Содан  кейін  педагогикалық  əрекетте  ақпараттық  құралдар  мен  технологияларды  қолдану 
мүмкіндігіне  негізделген  функционалды  анализ  барысында  алынған  білім  іс  жүзінде  қолданыс  табады. 
Өңдеу  барысында  ең  алдымен  педагогикалық  əрекеттің  түрлері,  ақпараттық  құралдар  мен 
технологиялардың  арасындағы  байланысты  табу,  тану  жəне  жүзеге  асыруға  назар  аудару  керек.  Соның 
нəтижесінде  алынған  білім,  яғни  педагогикалық  əрекетте  ақпараттық  құралдар  мен  технологияларды 
пайдалана білу, ұстазға болашақта қажет болатын өте маңызды біліми жүйе болып қалыптасады. Келесі 
сатыда алынған білім рефлексті хаттау деп аталатын толық түзетуден өтеді. Ол үшін мұғалім ізденсін деп 
қиын  тапсырмалар  беріледі,  ал    мұғалім  өз  кезегінде  ақпараттық  құралдар  мен  технологияларды 
қолданудың жаңашыл əдістерін іздестіре бастайды. 
 Мұғалім  ақпараттық  құралдар  мен  технологияларды  өз  əрекетінде  қолдануы  үшін  оны  пəн 
негізіне енгізуі керек.  Осы мақсатпен оқушылардың үлгілі əрекеті ұйымдастырылады. Олар ақпараттық 
құралдар  мен  технологияларды  қолданудың  алгоритмдері  мен  əдістерін  ұстаздарына  еліктей  отырып 
үйренеді. [3] 
Бірінші  кезеңде  тəлім  алушы  техникалы  жəне  аудиовизуалды  оқу  құралдарымен  жұмыс 
істеуге  қажет  əдістер  мен  алгоритмдерді  дайын  күйінде  алады.  Екінші  кезеңде  болашақ  ұстаз 
ақпараттық  құралдар  мен  технологияларда  қолданатын  əдістер  мен  алгоритмдерді  өңдеп,  іс  жүзінде 
қолдана бастайды, яғни түрлі деңгейдегі тапсырмалар мен сабақ жоспарын құру. Бұл кезеңде «кейс» 
əдісі  жиі  қолданылады,  яғни  түрлі  жағдайларды  талқылап,  белгілі  бір  комбинациялардағы 
тапсырмаларды  орындай  отырып,  пəндерді  оқыту  əрі  оқу.  Мұндай  тəлім  алу  ұстаздардың  кəсіптік 
қызметінде кездесетін қиындықтарды түсініп, оларды оңайлықпен шешуге мүмкіндік береді. Бұл əдіс 
жағдайды талдау, баламаны бағалау, тиімді нұсқаны таңдау жəне оны жүзеге асыру үшін жоспар құру 
сияқты  қабілеттерді  дамытуға  түрткі  болады.  Үшінші  кезеңде  хаттау,  жүйелеу,  тұрақты  тəжірибені 
қорыту  жəне  саналы-санасыз  рефлексия  жүреді.  Алынған  тəжірибе  ақпараттық  құралдар  мен 
технологиялардың  көмегімен  жалпы  педагогикалық  тапсырмаларды  шешу  кезеңі  немесе  тұрақты 
жоба ретінде танылады. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың ХАБАРШЫСЫ, «Педагогика ғылымдары» сериясы, № 2 (22), 2009 ж. 
 
 
29
Болашақ  ұстаздың  практикалық  қызметіне  жеткізетін  қозғалыс  процесін  жобалы,  яғни  үшінші 
базалы  түрі  жалғастырады.  Мұнда  оқушының  меңгерген  білімін  іс  жүзінде  қолданатындай  əдеттері  мен 
қабілеттері  қалыптасады.  Ал  екінші  кезеңде  жобаның  апробациясы  өтеді,  яғни  мұғалімнің  кəсіптік 
əрекетіне  оның  əсері  тексеріледі.  Əдетте  мұндай  тексерістерде  ұстаздар  сарапшылардың  алдында 
өздерінің ақпараттық пəндік орта жайындағы жобаларын қорғайды. Жобаның педагогикалық тəжірибесіне 
негізделген  нақты  шарттары  үшінші  кезеңде  іске  асады.  Бұл  кезеңде  кəсіби  əрекет  жүзеге  асып,  оған 
органикалы  еніп,  мынадай  түрлі  тұрақты  механизмдер  іске  кіріседі:  ақпараттық  құралдар  мен 
технологияларды  қолданғандағы  мүмкін  болатын  əрекеттерді  түсіндіру  жəне  түсіну;  ақпараттық  пəндік 
ортаның  түрлі  аспектілерін  жүзеге  асыру;  ақпараттық  құралдар  мен  технологияларды  қолданудағы 
тəжірибені  рефлексия  немесе  рефлексті  хаттау  ретінде  қарастыру.  Сонымен  қатар,  бұл  кезеңде  жобаға 
қажет  түзетулер  енгізіліп,  нəтижесіне  талдау  жүргізіледі.  Педагогикалық  тəжірибеге  сүйене  отырып 
ақпараттық  пəн  ортасын  құра  білу  болашақ  ұстаздың  ойлау  қабілеті    мен  шығармашылық  қасиетін 
қалыптастырады.  Ақпараттық  құралдар  мен  технологиялар  жайында  алынған  білім  айқындалады  жəне 
рефлексияның көмегімен жүйе жүзеге асады. 
Дистанционды  білім    жүйесін  (ДБЖ)  құру  мен  дамытудың  басты  мақсаты  —оқушылар, 
студенттер,  азаматтық  жəне  əскери  мамандар,  жұмыссыздар  жəне  кез  келген  аудан  мен  шетелдегі  түрлі 
халық  топтарына  тең  дəрежеде  білім  алуға  мүмкіндік  беру,  сонымен  қатар  ғылыми  жəне  біліми 
потенциалы  жоғары  жүргізуші  университеттер,  академиялар,  институттар,  кадрларды  дайындау 
орталықтары, квалификацияны көтеру институттары жəне басқа да білім беретін орындардың көмегімен 
жоғары дəрежелі білім беру. ДБЖ оқушыға оның негізгі қызметін сақтай отырып, негізгі жəне қосымша 
білім алуға мүмкіндік береді. Қорыта келгенде, құрылып жатқан дистанционды білім жүйесі Қытайдағы 
білім  ортасын  кеңейтуге  жəне  білім  саласындағы  адам  құқығы  мен  қажеттіліктерін  қанағаттандыруға 
бағытталған. 
ДБЖ іштей жəне сырттай білім беру жүйелеріне кедергі келтірмей, керісінше оларды толықтыра 
түспек.  Ол  бұл  жүйелерге  оңайлықпен  ене  отырып,  оны  дамытады  əрі  жетілдіреді  жəне  барлық 
азаматтардың  үздіксіз  білім  алуына  кепіл  болады.  Мобильді  ақпаратты  біліми  орта  құру  жəне  əдеттегі 
білім  жүйелерімен  салыстыра  келгенде  бір  оқушыға  жұмсалатын  ақша  санын  екі  есе  азайту  арқасында 
ДБЖ  білім  сапасын  сақтай  отырып,  білім  алудың  жаңа  жоғары  деңгейдегі  мүмкіндігін  ашады.  ДБ  ХХІ 
ғасырдағы  Қытай халқы үшін ең тиімді оқу түрі болып табылады.  
 
1
．
 
Ministry of Education. (2004). 2003 National report on educational development and statistics. 
Retrieved November 10, 2004, from http://www.moe.edu.cn/edoas/website18/info5515.htm 
2
．
 
Ministry of Education. (2001a). Decision on basic education reform and development. Retrieved 
November 12, 2004, from http://www.moe.edu.cn/base/zonghe/01.htm 
http://www.waet.uga.edu/wiki/index.php/China 
 
Резюме 
В  данной  работе  раскрываются  исторические  аспекты  развития  информатизации  образования  и 
дистанционного  обучения  и  проблемы  освоения  педагогами  в  процессе  своей  профессиональной 
деятельности электронных средств обучения в КНР. 
 
Summary 
Historical aspects of education informatization and remote training development and problems of 
electronic tutorials using development by teachers in their professional work in China are reveal. 
 
 
 
 
 
 
 
 

ВЕСТНИК КазНПУ им.Абая, серия «Педагогические науки», № 2 (22), 2009 г. 
 
 
30
ПЕДАГОГИЧЕСКОЕ ТВОРЧЕСТВО - ОСНОВА ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УЧИТЕЛЯ 
 
М.Ж Чоров. – д.п.н.,  
И.Н.Байназаров - д.п.н. 
Кыргызский государственный университет имени И. Арабаева 
 
Анализ современных тенденций развития общеобразовательной школы в Кыргызской Республике 
свидетельствует,  что  существующая  система  обучения  и  воспитания  пока  не  дает  эффективных 
результатов,  соответствующих  современным  требованиям  общественной  жизни.  В  связи  с  этим 
приобретают  большую  актуальность  осмысление  творчества  педагогической  деятельности  учителя  в 
школе, какова его роль в системе общественного воспитания. 
Педагогическая  деятельность,  будучи  связана  с  целенаправленным  обучением  и  воспитанием  в 
целях  обеспечения  наследования  культуры,  социализации  и  развития  личности,  возникает  вместе  с 
обществом,  с  развитием  труда,  мышления,  языка.  Поэтому  выполнение  педагогических  функций 
свойственны всем людям, даже если некоторые из них это не осознают. Эти функции как бы вплетаются в 
родительские  обязанности,  в  жизнедеятельность  коллектива,  в  образы  жизни  семьи,  круга  друзей, 
приятелей,  так  как  они  оказывают  значительное  влияние  на  культурный  и  образовательный  уровень 
личности.  Писатель,  художник,  драматург,  ученый,  священнослужитель,  общественный  деятель 
олицетворяют  образ  народного  учителя,  а  созданные  ими  творения  составляют  предметную  основу 
образования. 
Следовательно,  непрофессионально  педагогической  деятельностью  занимаются  почти  все  люди, 
но  только  учителя  знают,  что,  где  и  как  нужно  делать,  умеют  действовать  с  учетом  возрастных 
особенностей,  несут  в  установленном  порядке  ответственность  за  качественное  исполнение  своего 
профессионального долга. Вот почему специальное (педагогическое) образование следует рассматривать 
не  как  случайное,  а сущностную  характеристику  профессии.  Таким  образом,  исключительной  функцией 
учителя с древнейших времен и до наших дней следует считать интеллектуальное обеспечение процесса 
овладения человеком культуры в целом.  
Для  рассмотрения  социально-профессиональной  группы  учительства  необходимо,  прежде  всего, 
уточнить границы функционирования данной категории специалистов. 
Термин  “педагогическая  деятельность  учителя”  используется  в  более  узком  смысле,  для 
обозначения  целенаправленного  воздействия  на  личность,  осуществляемого  в  специально  созданном 
обществом  социальном  институте - школе,  в  отличие  от  воспитания  в  семье,  в  среде  ближайшего 
окружения,  в  профессиональных  учебных  заведениях  и  средств  массовой  информации.  Школа  является 
первой,  организованно  действующей  средой,  длительное  время  влияющей  на  ребенка  в  период 
прохождения  им  трех  важных  этапов  развития:  детство,  отрочество,  юность.  Отсюда  следует 
принципиальные  отличия  роли  и  профессиональных  функций  учителя,  который  при  всех  возможных 
вариантах  развития  системы  образования,  остается  ведущей  фигурой  учебно-воспитательного  процесса 
школы.  
Учитель школы в большинстве случаев не создает педагогическую теорию, не определяет объем 
учебного  материала  и  перечень  необходимых  умений  и  навыков  для  учащихся.  Он  лишь  разрабатывает 
способы  и  методы,  обеспечивающие  результативность  общеобразовательной  подготовки  в  школе, 
применяя  свои  знания,  навыки.  Именно  здесь  лежит  грань,  отделяющая  различные  профессиональные 
группы  педагогов,  обеспечивающие  весь  процесс  становления  личности  в  образовательных  институтах: 
воспитателей  дошкольных  заведений,  педагогов  внешкольных  учреждений,  преподавателей 
профессиональных  (средних,  высших)  учебных  заведений,  ученых  и  работников  систем  управления 
образованием. 
Учебно-воспитательный  процесс  в  школе  являет  собой  бесконечный  круговорот  усилий  учителя 
по  претворению  в  жизнь  педагогических  целей,  цепочки  матриц: “познавательная  информация - 
опосредованные знание”; “учебное действие - освоенный навык”; в конечном счете “индивид-личность”, 
где  однажды  найденный  метод  (решение)  может  быть  повторен  необходимое  количество  раз.  Но  всегда 
источником педагогических действий должно быть нечто принципиально новое результативное на данный 
момент,  соответствующее  потребностям  учащихся,  тем  самым  приводящее  к  решению  поставленных 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың ХАБАРШЫСЫ, «Педагогика ғылымдары» сериясы, № 2 (22), 2009 ж. 
 
 
31
педагогических  задач.  Здесь  мы  подходим  к  вопросу  о  сущности  деятельности  учителя,  коей  на  наш 
взгляд  является  педагогическое  творчество,  обеспечивающее  овладение  учащимися  социального  опыта, 
стимулирование  их  положительного  отношения  к  познавательной  деятельности,  перевод  человеческой 
культуры  в  индивидуальную  форму  существования.  Постановка  творчества  в  центр  педагогической 
деятельности  позволяет  иначе  взглянуть  на  место  и  роль  профессиональных  функций  учителя.  В 
исследованиях  (Н.В.  Кузминой,  В.А.  Сластенина,  А.И.  Щербакова  и  др.)  по  структуре  педагогической 
деятельности  отмечается,  что  взаимосвязанные  виды  данной  деятельности:  диагностическая, 
ориентационно-прогностическая,  конструктивно-проектировочная,  организаторская,  информационно-
объяснительная, коммуникативно-стимулирующая, аналитико-оценочная и исследовательская требуют от 
учителя, прежде всего творческого отношения к труду. 
Все обучение можно разделить на ряд этапов, куда входит: подготовка к занятию, организация и 
управление  учебно-воспитательным  процессом,  приобщение  обучаемых  к  познавательной  деятельности, 
усвоение  ими  необходимых  знаний,  умений,  навыков,  проверка  уровня  сформированности  у  учащихся 
интеллектуальных  и  личностных  качеств.  Каждый  из  этих  этапов  требует  от  учителя  не  стандартного 
подхода,  умения  учитывать  конкретную  ситуацию  и  находить  в  каждом  случае  по-новому  оптимальное 
решение. Это вызвано тем, что он работает с людьми, а каждый человек имеет свои мотивы, потребности, 
стремится к их осуществлению и самоутверждению. 
Специфической  особенностью  педагогических  задач  является  то,  что  их  решение  практически 
никогда не лежат на поверхности. Они нередко требуют напряженной работы мысли, анализа множества 
факторов, условий и обстоятельств. Кроме того, искомое не представлено в четких формулировках: оно 
вырабатывается на основе прогноза. Решение взаимосвязанного ряда педагогических задач очень трудно 
подается  алгоритмизации.  Если  же  алгоритм  все  же  существует,  применение  его  разными  педагогами 
может  привести  к  различным  результатам.  Это  объясняется  тем,  что  творчество  учителей  связано  с 
поиском новых решений педагогических задач [1].  
Однако у подавляющего большинства школьных педагогов творческое начало пока слабо развито, 
преобладает  инерционный  способ  мышления  и  работы.  Вместе  с  тем,  подчеркивая  роль 
профессионального  творчества  как  важнейшего  фактора  самореализации,  заметим,  что  пока  для 
большинства  учителей  этот  фактор  остается  еще  “вещью  в  себе”.  Около 50% учителей  сказали: - 
“чувствую  себя  творческим  и  свободным”  и  лишь 23% педагогов  оценили  педагогические  коллективы 
своих школ как активные, творческие, ищущие [2]. 
Творчество  трудно  поддается  измерению  не  только  в  силу  своей  многозначности  и 
многомерности,  но  и  потому,  что  включает  ценностно-ориентационные  характеристики:  намерения  и 
замыслы  человека.  Педагогическое  творчество  представляет  собой  сложную  многофункциональную 
основу учительской профессии. Оно многогранно.  
Учитель редуцирует фрагменты жизненного опыта, преобразует их в обучающую форму. Однако 
это не прямая редукция, а опосредованная действием таких уникальных форм человеческой культуры, как 
искусство,  наука,  философия,  религия  и  др [3]. Кроме  того  учитель  одновременно  выступает  в  роли 
воспитателя,  наставника,  предметника,  организатора,  исследователя,  экспериментатора  и  оценщика 
учебно-воспитательного  процесса  и  т.д.  Творчество  может  проявляться  в  самых  разных  видах 
деятельности, в чем-то учитель силен и творит, а что-то выполняет по шаблону “как все”.  
Поскольку сам творческий процесс делится на две большие стадии: изобретение (создание нового) 
и  его  эксплуатация,  то  и  субъектов  этого  процесса  также  можно  разделить  на  две  большие  группы: 
педагогов-новаторов  (разработчиков методики  преподавания)  и  учителей-практиков.  В функцию  первых 
входит изобретение новшеств, т.е. разрушение сложившихся педагогических традиций, в функции вторых 
наоборот,  установление  таких  традиций,  соблюдение  принятых  стандартов,  тиражирование  передовых 
идей и методов. На лицо внутреннее противоречие педагогического труда, которое носит диалектический 
характер  и  которое,  разрешаясь,  способствует  социально-культурному  прогрессу.  Конфликт  между 
инноваторской  деятельностью  и  стремлением  к  стандартизации  приемов  труда  обуславливает 
особенности  психологического  склада  учителей  и  особенности  их  профессиональной  этики.  С  одной 
стороны,  это  должны  быть  творческие  люди,  постоянно  находящиеся  в  поиске  новых  решений  с  целью 
повышения эффективности учебно-воспитательного процесса, но с другой стороны, учителям необходимо 
стремление к оптимальным и стабильным формам обучения. 

ВЕСТНИК КазНПУ им.Абая, серия «Педагогические науки», № 2 (22), 2009 г. 
 
 
32
Необходимо  отличать  «педагогическое  творчество»  от  понятия  «педагогическое  новаторство». 
Педагогическое  творчество  имеет  сходство  с  рационализаторством  на  производстве.  Рационализатор  не 
создает  чего-то  принципиально  новое,  а  вносит  лишь  определенные  усовершенствования  в  имеющуюся 
технологию и таким образом проявляет своеобразное творчество. Аналогичным образом обстоит дело и 
педагогическим  творчеством  учителя  лишь  с  той  разницей,  что  он  вынужден  это  осуществлять 
рационализацию методических приемов обучения и воспитания постоянно. Примером такого творчества 
является  введение  липецкими  учителями  приемов  комментирования  учащегося  вслух  ход  выполнения 
заданий по математике, языкам и другим предметам [4].   
Многие  исследователи  (Харламов  И.Ф.  и  др.)  считают  высшим  уровнем  профессиональной 
деятельности  учителя - педагогическое  новаторство,  которое  включает  в  себя  разработку  и  внедрение 
новых  прогрессивных  идей,  принципов  и  приемов  в  учебно-воспитательный  процесс.  Новаторством 
явилось  методика  проблемного  обучения  посредством  укрупненных  блоков  разработанная  В.Ф. 
Шаталовым, методика «творческих заданий» И.П. Волкова. Таким образом, новаторство в педагогической 
работе  есть  важное  открытие,  изобретение,  которое  серьезно  совершенствует  технологию  обучения. 
Поэтому педагогов-новаторов не так много.  
Слабо  развитый  инновационный  процесс  в  образовании  тесно  связан  с  исследовательской 
деятельностью.  Научно-исследовательская  работа  представляет  собой  основу  любого  новшества. 
Отсутствие  у  учителей  научных  навыков,  к  сожалению,  связано  с  тем,  что  они  в  большинстве  своем не 
имеют  исследовательский  опыт  и  возможности  заниматься  научно-исследовательской  деятельностью. 
Педагогическое  образование  не  предусматривает  усвоение  студентами  и  слушателями  в  достаточном 
объеме исследовательских навыков. 
Реальная  проблема  состоит  в  том,  что  учительская  профессия,  будучи  по  своей  сущности 
творческой,  на  практике  приобрела  репутацию  одной  из  наиболее  консервативных  и  шаблонных 
специальностей,  образно  говоря    «рабочего  классно-урочного  конвейера».  Это  объясняется,  во-первых, 
консерватизмом  традиционного  способа  образования,  связанного  лишь  с  трансляционной  педагогикой - 
передачей  и  усвоением  готовых  знаний,  отлитых  в  законченные  “вечные”  формы.  Во-вторых, - 
специфичными  социально-политическими  условиями:  долгое  время  необходимость  формирования 
личности  понималась  скорее,  как  процесс  активной  адаптации,  приспособления  человека  к 
существующим условиям социального бытия, как готовность к выполнению требований государства [5]. В 
третьих,  низкий  уровень  материальной  обеспеченности  педагогической  интеллигенции,  слабая 
материально-техническая  база  школ,  не  стимулирует  ее  для  творческой  деятельности  и  выступает 
причиной  того,  что  большинство  учителей  не  имеют  возможности  для  повышения  квалификации, 
самообразования.  
Таким образом, существующая система материального и морального стимулирования поощряет не 
творчество, инициативу и предприимчивость, а стремление быть, как все. Поэтому необходимо признать, 
что  творческие  ориентации  и  инновационные  установки  в  своей  основе  остаются  невостребованными 
многими  учителями.  Для  того  чтобы  преодолеть  господствующую  инерцию  обыденной  школьной 
практики  энергией  новаторского  духа,  необходимы  действенные  механизмы  на  уровне  государственной 
образовательной  политики,  которые  обеспечат  последовательное  создание  соответствующих  социально-
экономических,  организационно-педагогических  и  морально-психологических  условий  для  развития 
педагогического творчества.  
Творческая  активность  учительства - необходимое  условие  для  обеспечения  эффективности 
школьного  образования  и  воспитания,  а  значит  позитивных  изменений  культурного  и  социально-
экономического развития общества в целом. 
 
1.  Сластенин  В.А.,  Исаев  И.Ф.,  Мищенко  А.И.,  Шиянов  Е.Н.  Педагогика:  Учебное  пособие  для 
студентов педвузов – М.: Школа-Пресс, 1998. – С.26. 
2. Колесников Л.С., Турченко В.Н., Борисова Л.Г. Эффективность образования. – М., 1991 – С.97. 
3. Добреньков В.И., Нечаев В.Я. Общество и образование.- М.: ИНФРА-М, 1991. - С. 174. 
4. Харламов И.Ф. Педагогика: Учебное пособие. - М.: Юрист, 1997. - С.473. 
5. Афанасьева Е.Д., Борисова Л.Г. Инновационная культура педагогов //ИМиДЖ. –  Новосибирск, 
2004. - №5. - С.16. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың ХАБАРШЫСЫ, «Педагогика ғылымдары» сериясы, № 2 (22), 2009 ж. 
 
 
33
Түйін 
Бұл    мақалада  автор  «мұғалімнің  педагогикалық  іс-əрекетінің»  ролі  кең  көлемде  мұғалімнің 
педагогикалық  шығармашылығына  жан-жақты    талдау  жасаған.  Сонымен  қатар  авторлар  мұғалімнің 
педагогикалық  шығармашылығын  мұғалімнің  сабаққа  даярлығының    нəтижесі    жəне  үдерісі  ретінде 
оқушылардың  танымдық  іс-əрекетін  ұйымдастыру  жəне  басқару,  олардың  өздігінен  ойлай  білуін  пəнді 
жəне    пəнаралық  білімді  меңгеруін,  іскерліктері    мен  дағдыларын,  оқушылардың    интелектуалдық-
танымдық жəне тұлғалық сапасын дамыту үшін қажеттілігін əділетті қарастырған. 
 
Summary 
Given article of authors is devoted the all-round analysis of pedagogical creativity of the teacher which is 
considered in wider context, than «pedagogical activity of the teacher». Authors fairly consider pedagogical 
creativity of the teacher, as process and result of preparation of the teacher to employment, the organisation and 
management of informative activity of pupils, familiarising of trainees with independent thinking, mastering of 
subject and intersubject knowledge by them, the skills necessary for development of is intellectual-informative and 
personal qualities of pupils. 
 
 
 
                                             
СОВРЕМЕННЫЕ МЕТОДИКИ ЭФФЕКТИВНОГО ФОРМИРОВАНИЯ  
КЛЮЧЕВЫХ КОМПЕТЕНТНОСТЕЙ 
 
У.Б. Жексенбаева - д.п.н., КазНПУим.Абая, 
Г.Б. Ниязова - с.н.с. НАО им.Алтынсарина, 
М.Б.Жексенбаева - директор УМОЦ «Арай» 
 
Главная  задача  школы  в  условиях  компетентностного  обучения - научить  детей  мыслить  и  на 
основе  мышления  эффективно  действовать  в  современном  мире.  Формы  мыследеятельностного 
содержания  образования  содержат  важнейшие  типы  деятельности,  такие  как  исследование, 
проектирование,  конструирование,  управление,  наиболее  эффективно  способствующие  личностному 
самоопределению. Важнейшим условием выживания и работы человека в информационном мире станет 
овладение методом научного познания мира, или, так называемого, исследовательского стиля мышления. 
Выделять  факты  из  окружающего  мира,  анализировать  эти  факты,  сопоставлять  должен  уметь  каждый 
человек XXI века  независимо  от  выбранной  профессии.  На  передний  план  выходит  обучение  детей 
принципиально  новым  технологиям  работы  со  знаниями,  прежде  всего,  связанными  с  процессами 
порождения и применения знаний. Обучающийся не просто должен запоминать - он должен понимать, как 
возникает  знание  и  как  его  можно  использовать.  Формы  организации  занятий  в  условиях 
компетентностного  образования  должны  быть  различные,  это  и  традиционные  уроки  и  новые  методики 
обучения,  отвечающие  запросу  на  формирование  ключевых  компетентностей,  как  новых  результатов 
образования - исследовательские и проектные. 
Исследовательские умения и навыки необходимы сегодня не только людям, связанным с научной 
работой,  но  и  каждому  человеку  в  самых  разных  сферах  деятельности.  Творческий  исследовательский 
поиск  становится  неотъемлемой  частью  любой  профессии.  В  связи  с  этим  подготовка  ребенка  к 
исследовательской  деятельности,  обучение  его  умениям  и  навыкам  исследовательского  поиска 
выдвигается  в  ряд  важнейших  задач  современного  образования.  Познавательная  преобразовательная 
деятельность  учащихся  осуществляется  с  помощью  исследовательского  метода.  Для  учащихся  в 
новых  условиях  должна  быть  представлена  возможность  самостоятельно  обучаться,  управлять  и 
осуществлять свой собственный процесс обучения. 
Представляет  интерес  проблема  формирования  исследовательской  активности  и  мотивации  к 
исследовательской  деятельности,  исследовательской  позиции.  Термин  «исследовательское  поведение» 
широко  распространен  в  научно-педагогической  литературе  и  практике  (культура  поведения, 
нравственное  поведение,  поведение  школьника  в  смысле  выполнения  школьной  дисциплины  и  т.д.),  и 

ВЕСТНИК КазНПУ им.Абая, серия «Педагогические науки», № 2 (22), 2009 г. 
 
 
34
обозначает  «образ  жизни,  совокупность  поступков  и  действий  кого - либо.  Через  поведение  человек 
преобразует окружающую действительность, и в то же время изменяет, развивает себя. Исследовательское 
поведение  проявляется  через  поисковую  активность,  благодаря  которой  формируются  процессы 
самообучения, самовоспитания, следовательно и саморазвития.  
Исследовательское  поведение  человека  проявляется  в  творчестве.  Исследовательское  поведение, 
отмечают  психологи,  очень  важно  для  развития  и  саморазвития  личности.  Несмотря  на  значимость 
исследовательское поведение не имеет единого общепризнанного определения. Существуют определения 
исследовательского  поведения,  например  такие  как  поведение  направленное  на  поиск  информации.  Д. 
Берлайн  один  из  основоположников  изучения  исследовательского  поведения – определяет  его  как 
поведение,  направленное  на  уменьшение  возбуждения,  вызванного  неопределенностью.  А.Н.  Поддьяков 
дифференцирует  исследовательское  поведение,  как  поведение  направленное  на  поиск  и  приобретение 
новой информации из внешнего окружения [1]. 
А.И.Савенков, исследовательское поведение рассматривает как: 
поиск 
информации; 
поведение,  направленное  на  уменьшение  возбуждения,  вызванного    неопределенностью;  поведение 
направленное    на  изучение  объекта  и  имеющее  в  своей  основе  психическую  потребность  в  поисковой 
активности,  а  исследовательское  обучение – как  вид  обучения,  построенный  на  фундаменте 
исследовательского поведения»[2]. 
Исследовательская  активность – мотивационная  готовность  и  интеллектуальная  способность 
личности  к  познанию  реальности  путем  практического  взаимодействия  с  ней,  самостоятельной 
постановки  разнообразных  исследовательских  целей,  изобретения  новых  способов  и  средств  их 
достижения, получения разнообразных, в том числе неожиданных, непрогнозировавшихся результатов и 
использование  их  для  дальнейшего  познания.  Понятие  исследовательской  активности  связано  с 
познавательной активностью, интеллектуальнай активностью, креативностью. Как отмечает А.С. Обухов, 
первоначально  мотивом  к  исследовательской  деятельности  выступает  любознательность,  или  по  теории 
И.П.  Павлова,  рефлекс  «что  такое?».  Исследовательская  деятельность  базируется  на  исследовательской 
активности и исследовательском поведении, но, в отличие от них, являетя осознанной, целенаправленной, 
выстраиваемой культурными средствами.[3] 
Мотивом,  мотивацией  исследовательского  поведения  является  любознательность.  Оно  близко  к 
понятию  потребности  в  новых  впечатлениях,  и  является    базовой  потребностью  познавательной 
активности.  Эффективность  осуществления  исследовательской  деятельности  в  профессиональной  и 
повседневной практике связана с развитостью и устоичивостью исследовательской позиции личности.  
Исследовательская позиция к миру, к окружающим, к себе самому вырабатывается в онтогенезе 
во  взаимосвязи  с  условиями  развития,  в  процессе  деятельности.  Развитая  исследовательская  позиция 
позволяет человеку успешно взаимодействовать с изменяющимися реалиями внешнего мира, социального 
окружения, а также с субъективной реальностью. Формирование исследовательской позиции как особого 
способа творческого отношения к миру и к себе – один из основных критериев формирования личности 
учащихся  в  контексте  компетентностного  обучения.  Под  исследованием  обычно  в  обыденном 
употреблении  понимают  процесс  выработки  новых  знаний,  один  из  видов  познавательной  деятельности 
человека.  
Исследовательское  обучение  –  особый  подход  к  обучению,  построенный  на  основе 
естественного  стремления  ребенка  к  самостоятельному  изучению  окружающего.  Главная  цель 
исследовательского  обучения – формирование  готовности  и  способности  самостоятельно,  творчески 
осваивать новые способы деятельности в любой сфере человеческой культуры. 
На  наш  взгляд,  существует  принципиальное  отличие  исследования  от  проектирования. 
Проектирование  изначально  задает  предел,  глубину  решения  проблемы,  в  то  время  как  исследование 
допускает  множество  решений,  среди  которых  нужно  выбрать  самое  верное.  В  процессе  обучения, 
безусловно,  полезны  и  проектные  методы,  и  методы  исследовательского  обучения,  а  следовательно, 
нужно выполнять и проекты и исследовательские работы.  
В  методическом  плане  важно  учитывать,  что  метод  проектов  предполагает  составление  четкого 
плана  проводимых  изысканий,  с  четкого  формулирования  и  осознания  изучаемой  проблемы,  выработки 
реальных гипотез, их проверки в соответствии с планом и т.п.  

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың ХАБАРШЫСЫ, «Педагогика ғылымдары» сериясы, № 2 (22), 2009 ж. 
 
 
35
Исследовательская  деятельность  обучающихся —  деятельность,  связанная  с  разрешением 
учащимися  проблем  с заранее  неизвестным  решением,  и предполагает  наличие  основных  этапов, 
характерных для научного исследования, постановку проблемы, определение гипотетического результата, 
изучение  теории,  посвященной  данной  проблематике,  подбор  методик  исследования  и практическое 
овладение ими, сбор материала, его анализ и обобщение, научный комментарий, собственные выводы.   
Проектная деятельность обучающихся — совместная учебно-познавательная, творческая или 
игровая деятельность учащихся, направленная на достижение общего результата деятельности имеющая 
общую  цель,  согласованные  методы  и  способы  деятельности.  Исследование  в сфере  образования 
является  учебным,  так  как  его  главная  цель  заключается  в  развитии  личности,  а не  в получении 
объективно нового результата, науке. Если в науке цель - производство новых знаний, то в образовании 
цель  исследовательской  деятельности —  приобретение  учащимся  функционального  навыка 
исследования  как  универсального  способа  освоения  действительности,  развитие  способности 
к исследовательскому  типу  мышления,  активизация  личностной  позиции  в образовательном  процессе 
на основе приобретения субъективно новых знаний - самостоятельно получаемых знаний, и личностно 
значимых для учащегося. 
Поэтому  при  организации  образовательного  процесса  на основе исследовательской  деятельности 
на первое  место  выходит  задача  проектирования  исследования.  В  разработанной  нами  методике 
исследовательского  обучения  процесс  исследовательской  деятельности  учащегося  представлен  в 
следующей последовательности: 
1.  Определения  возможных  вариантов  проблемы,  подлежащих  исследованию  в  рамках 
намеченной тематики.  
2. Формулирование темы проекта, его типа, задач исследования.  
3. Постановка гипотезы (определить гипотезу или гипотезы); 
4.  Выбор  методов  исследования.  Распределение  задач  по  группам,  обсуждение  возможных 
методов исследования, поиска информации, творческих решений.  
5.  Самостоятельная  работа  участников  проекта  по  своим  индивидуальным  или  групповым 
исследовательским, творческим задачам.  
6.  Промежуточные  обсуждения  полученных  данных  в  группах  (на  уроках  или  на  занятиях  в 
научном обществе, в групповой работе в библиотеке, медиатеке, пр.).  
 7.  Коллективное  обсуждение,  экспертиза,  результаты  внешней  оценки,  выводы.  Подготовка 
отчета  (дать  определения  основным  понятиям,  подготовить  сообщение  по  результатам  исследования  и 
др.).  
8. Защита проектов, оппонирование.  
9.Рефлексия [4]. 
Метод  проектов  должен  способствовать  развитию  познавательных  навыков  учащихся,  умений 
самостоятельно конструировать свои знания, ориентироваться в информационном пространстве, развитию 
критического  и  творческого  мышления.  Метод  проектов,  это  способ  достижения  дидактической  цели 
через  детальную  разработку  проблемы  (технологию),  которая  должна  завершаться  вполне  реальным, 
осязаемым  практическим  результатом,  оформленным  соответствующим  образом.  В  основу  метода 
проектов  положена  идея,  составляющая  суть  понятия  проект,  его  прагматическую  направленность  на 
результат, который можно получить при решении той или иной практически или теоретически значимой 
проблемы. Этот результат можно увидеть, осмыслить, применить в реальной практической деятельности. 
Для его достижения, необходимо научить детей самостоятельно мыслить, находить и решать проблемы, 
привлекая для этой цели знания из различных наук, прогнозировать результаты и возможные последствия 
разных вариантов решения, устанавливать причинно-следственные связи.  
Метод проектов ориентирован на самостоятельную деятельность учащихся при решении какой-то 
проблемы - индивидуальную,  парную,  групповую,  которую  учащиеся  выполняют  в  течение 
определенного  отрезка  времени.  Решение  проблемы  предусматривает,  с  одной  стороны,  использование 
совокупности,  разнообразных  методов,  средств  обучения,  а  с  другой - интегрирование  знаний,  умение 
применять  их.  Результаты  выполненных  проектов  должны  быть,  осязаемыми,  то  есть,  если  это 
теоретическая проблема, то конкретное ее решение, если практическая - конкретный результат, готовый к 
использованию  (на  уроке,  в  школе,  в  реальной  жизни).  Метод  проектов  как  педагогическая  технология, 

ВЕСТНИК КазНПУ им.Абая, серия «Педагогические науки», № 2 (22), 2009 г. 
 
 
36
предполагает  использование  совокупности  исследовательских,  поисковых,  проблемных  творческих 
методов.  
Учебные  проекты  могут  быть  исследовательскими,  игровыми,  практико-ориентированными, 
творческими,с  точки  зрения  содержания  могут  быть  монопроектами  т.е  в  рамках  одной  области  знаний 
или  межпредметными.  Особое  место  в  образовательной  деятельности  современной  школы  занимают 
телекоммуникационные  проекты.  Основной  формой  организации  учебной  деятельности  учащихся  в 
глобальной сети Интернет стал учебный телекоммуникационный проект. 
Результат исследовательской и проектной деятельности, что важно помнить - развитие творческих 
способностей,  приобретение  ребенком  новых  знаний,  освоение  компетентностей.  Для  учителя  главный 
результат  этой  работы – не  просто  подготовленное  ребенком  сообщение,  рисунок,  или  макет. 
Педагогический результат – это, прежде всего, сформированность универсальных способов деятельности 
позволяющих приобрести опыт самостоятельной, творческой, исследовательской работы, новые знания и 
умения, целый спектр психических новообразований, позволяющих творить.               Таким образом, в 
современной  школе  исследовательская  и  проектная  методики  обучения  должны  стать  наиболее 
эффективными методиками формирования компетентностей школьников. 
 
1.  Поддъяков  А.Н.  Методологические  основы  изучения  и  развития  исследовательской 
деятельности:  Сборник  статей / Под  общей  редакцией  А.Обухова. - М.:  НИИ  школьных  технологий, 
2006.-612  с.(С. 51-58). 
2. Савенков А.И. Содержание и организация исследовательского обучения школьников. - М.,  2003. 
3.  Обухов  А.  Исследовательская  деятельность  учащихся  в  современном  образовательном 
пространстве:  Сборник  статей/  Под  общей  редакцией  А.Обухова. - М.:  НИИ  школьных  технологий, 
2006.-  612 с. 
4. Жексенбаева У.Б., Ниязова Г.Б. Технология исследовательского обучения школьников. - Астана, 
2006.- 72 с . 
                                                              
Tүйін 
Берілген мақалада оқытуды зерттеу жəне жобалау тəсілдерінің теориялық негіздері оқушылардың 
құзыреттілігін  қалыптастырудың  бірден  бір  тиімді  түрі  ретінде  қарастырылады.  Зерттеуді  жүргізу 
үрдісінің  үлгісі ұсынылады. 
 
Summary 
The article describes the theoretical bases of research and planning methods of teaching as the most 
effective in forming the students skills. 
The model of the process of research activities is presented in the article. 
                                                               
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың ХАБАРШЫСЫ, «Педагогика ғылымдары» сериясы, № 2 (22), 2009 ж. 
 
 
37
ЖОҒАРҒЫ МЕКТЕП 
ВЫСШАЯ   ШКОЛА 
 
УДК : 37. 034: 39                                           
 
О РОЛИ  И МЕСТЕ НРАВСТВЕННО-ПРАВОВОГО  ВОСПИТАНИЯ  
В СТАНОВЛЕНИИ  ЛИЧНОСТИ 
 
Б.С.Асанкулова - 
ст. преподаватель ТарГУ им. М.Х.Дулати, г.Тараз 
 
В  современном  государстве  немаловажное  значение    уделяется  межличностным  отношениям,  то 
есть  взаимоотношениям  людей.  Они  должны  соответствовать  нормам  общественного  поведения, 
предписываемым  государством,  а  так  же  нормам  морали  и  нравственности,  определенным  обществом. 
Практическое  следование  нормам  и  правилам  морали  приобщает  гражданина  к  высшим  духовным  и 
человеческим ценностям, которые побуждают его служить во благо общества, отчизны, облагораживают 
его  действия  и  поступки.  В  центре  социальной  мысли  и  духовной  жизни  государства  должен  стоять 
человек, его нравственность» [1]. Это, в свою очередь, приводит к мысли о том, что важнейшей составной 

жүктеу/скачать 1,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: