- Курык – шест для ловли лошадей с петлей на конце - Камбар-ата

ЫССЫҚ-КӨЛ 
Ақшаңдақ  аспанды  тағы  бір  қыдырып  шыққан 
күн  көк-жиекке  аман-сау  жеткенімен,  мынау 
шыж-быж  дүниені  қимағандай  талықсып  тұрып 
алды. 
Сынық сүйемдеп етектен жоғары өрмелеген қара-
барқын  көлеңкені  бойына  қапелімде  дарытқысы 
келмей  Алатаудың  іркес-тіркес  шыңдары  өндір-
шегін созғылайды. 
Таудың  тар  құрсағында  бұлқынған  Ыстықкөл 
ғана толқыннан толқын тулатып, қызыл бояқ сәу-
лені қоймай құмарлана жұтады. Ауызбірлігі кем 
ақша  бұлт  біткен  желге  жағынып,  пышырап,  ақ 
айдын бетінде кержалқауланып сырғанайды.
Көлдің иесіндей боп арша таяғына сүйеніп жаға-
лауда  бір  шал  тұрды.  Азу  тістен  ада  екі  ұртына 
тоқылдақтың басы сыйып кеткендей екен.
Ал пері көшетін намаздыгер мен ақшамның ара-
сында қасиетті көлді елбең-елбең елес кезіп жүрді. 
Елес... 
Көлдің  айна  бетінде  шағылып  қалған  қартамыс 
шақтың хикаясы. 
ЫССЫК-КУЛЬ 
Солнце, хотя в очередной раз прогулялось по не-
босклону и в полном здравии достигло горизонта, 
но, словно не желая расставаться с этим кипящим 
и  парящим,  кишащим  и  жужжащим  миром,  за-
стыло в каком-то оцепенении. 
Цепи вершин и пиков Алатау, не желая впитывать 
в себя карабкающиеся вверх тени, уже обнявшие 
изломы предгорий, вытягивали ввысь свои колпа-
ки. 
Только  Иссык-Куль,  мечущийся  в  тесном  чреве 
гор, вздыбливая волны за волнами, не переставал 
с  жадностью  глотать  красные  лучи  заката.  Ло-
скутки  белых  облаков,  угождая  любым  ветрам, 
скользили по поверхности озера с ленивой горды-
ней.   
 
 
 
 
 
 
На берегу, словно он был хозяином озера, опира-
ясь на свой вересковый посох, стоял старик. В рот 
его, лишенного ряда зубов, могла вместиться го-
лова дятла. 
А в промежутке между заходом солнца и преду-
тренним  рассветом  вокруг  благодатного  озера 
бродили видения.   
 
Видения... 
 
 
 
 
Былины  древних  времен,  запечатленные  и  отра-
жающиеся на зеркальной поверхности озера.  
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
ЫССЫК-КУЛЬ
               
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
ЫССЫҚ-КӨЛ
            
90
91

Астын әлдилеген ағын, бетін тербеткен толқынға 
сеніп елес-жады өмірге енеді де, сағым боп ойнап 
қас қағымда жоғалады. 
Ащы  ішектей  әрең  таусылған  кешкен  ғұмырын 
емес, ішіндегі қарашықтай ғана қадірлі жылт дәу-
ренін өздері де аңсайды екен-ау! 
Желкесінің  шұңқырын  көрсетіп  қашқан  зәреза-
бының өзін келе-келе таңдайын ойған тәттіге қи-
мас...
…  Бір  толқынды  қолтықтап  мәңгіліктің 
тұңғиығынан  Манас  көрінді.  Бойындағы  бес  қа-
руын  дірдек  қақтырып,  маңайына  су  бүркіп  сіл-
кінді.
Бәйтеректі бауырына басып отырған қырық қарға 
атқан  тастан  бетер  ұяларын  тастай  қашты.  Ау-
лақта жүрген сәйгүлік кісіней шапшыды.
...Кемпіршуақ көктемеде Алтайдан өкше көтерген 
қырғыз жұрты Кеген тауларын түйежарлап өтіп, 
Ыстықкөлге әупірімнің күшімен құлаған. 
Тізгінін  Манасқа,  ниетін  Таласқа  табыстап  алға 
емініп  баққанымен,  жұмақтың  төріндей  мекенге 
жеткенше  ат-түйенің  арқасына  ошақ  орнындай 
жауыр түскен. Тер сіңген таралғы, тесілген тақым 
ше? 
Қырық  күн  шілденің  құм  қайнатар  ыстығы 
жұлынған еркек, жыңғылдай қатынның өзінің қа-
сын күйдіріп, кірпігін ақсіркелеп жіберген. 
Ұрттан  ұртқа  жүгірген  сықпа  құрты  түскірдің 
дорба түбі қағылып, тіл қыдыртып жалай-жалай 
ерін жалағы – ол да азап. 
Көп азапты осылай үйірімен үш тоғызғып тырна 
мойнын созып келе жатқан елде бір шатақ шықпа-
са несі көш? 
Және ол шатақ сыбырдан басталып, сыбанған да-
уға айналмаса несі шатақ? 
Шапшып тұрар дауды саршұнақтай шақылдап қа-
Уверовав в баюканье глубинного течения и кача-
нье волн на поверхности, видение-память ожива-
ет игриво, как мираж, и тут же исчезает, быстрее, 
чем моргание ресниц.  
 
 
 
 
 
 
Видения  горят  желанием  вернуть  не  тягучую  и 
длинную, как тонкая кишка, еле завершившуюся 
частную жизнь, а только сверкнувшее, как зрачок, 
достойное время. 
Показавшие выемку на затылке и скрывшиеся ду-
ховные страдания время не поменяет даже на сла-
дости, постепенно выевшие его нёбо...   
 
 
 
 
 
 
… Из бездны вечности, сжав волну подмышкой, 
показался  Манас...  Обвешанный  пятью  видами 
оружия, бряцая им, стал разбрызгивать воду во-
круг себя. 
Сорок  ворон,  как  горсть  брошенных  камешков, 
забросив свои гнезда на огромном дереве, разле-
телись поодаль. Резвый конь, пасшийся уединен-
но, заржав, встал на дыбы.
 
 
 
 
 
 
...Потеплевшей весной, подавшийся с Алтая кир-
гизский  народ,  пройдя  через  перевалы  Кегена, 
обессилено, но добрался-таки до Иссык-куля. 
Хотя  стремились  с  надеждой,  но  пока  достигли 
райского  оазиса,  вручив  свои  стремена  Манасу, 
намерения – Таласу, на спинах верблюдов и коней 
образовались нагнеты, похожие на пепелище оча-
га. А кожаная сбруя, коленные суставы?   
 
 
 
Сорок дней расплавляющая песок июльская жара, 
спалив брови и выцветши ресницы, выпекла вы-
носливых  мужчин,  хрупких,  как  тамариск,  жен-
щин. 
Даже  те  усилия,  которые  затрачивались  на  то, 
чтобы, выбрав последние запасы брынзы из скла-
док мешков, вылизать даже крохи их, доставляли 
муки.   
 
 
 
 
 
 
 
 
Может ли эта, преумножившая свои муки, вытя-
нувшая журавлиные шеи, толпа считаться кочевь-
ем, если не возникает ссора в ее среде? 
К тому же, если эта ссора, возникшая из шепота, 
не переходит в яростный раздор, то разве это ссо-
ра? 
А если, этот неистовый раздор не начнет стреко-
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
ЫССЫК-КУЛЬ
               
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
ЫССЫҚ-КӨЛ
            
92
93

тын бастамаса несі қатын?
–  Садағаң  кетейін  Көбеш  ағам  айтып  еді-ау: 
«Келінжан, тау жағалап, тас басып кімге сеніп ба-
расың? 
Омыртқадай байыңа ма, опал таудай Манасқа ма? 
Бірі – күйкі, бірі – даңғой. 
Елді апарып жарға жығады, көр де тұр! Қалмақтан 
көрген  теперішіміз  жоқ,  алақанының  ортасында 
отырмыз. 
Ас-тойынан  қалдырмайды.  Жайлауының  шеті 
біздікі.  Ақылың  болса  –  барма...  Бармыз  ғой...» 
деп. 
Тақымымыз  қажалды,  тұяғымыз  мұқалды.  Жар 
емес пе мұнысы, жыққаны емес пе мұнысы?! Ба-
сындағы  қарқарадай  күндігі  күйелеш-күйелеш 
қара қатын көштің аяқ жағында келе жатып бай-
ғыздың даусына салып зарлап қоя берсін:
– Алтын тамырдай Алтайдан қара басып айырыл-
дық!..Өлігіңді көрейін, Манас!..
Апий, ой!..
Ұшып түскен жара құсап әр жерден шыққан қатын 
даусы бір-бірін іздеп тауып, айналаны әлем-тапы-
рық қып жіберді. 
Омыртқадай байы оңбайтын қатынын өңірден ала 
кетіп, қапелімде көлік үстінен аунатып түсірген-
мен, жерге басып отыруға дәрмені құрғыры жет-
педі.
  Аузында  бұрқыраған  сөзі,  бойында  кернеген 
ашуы бар ұрғашы жаралы жыртқышпен тең екен, 
омыртқадай бай оңбай омақасты. 
Жай құласа да кешірім, жон арқадан солқ еткізіп 
түйіп  кеп  жібергенде  қозы  көш  жерге  дедектеп 
жүгіріп барып омақасқанын айтсаңшы! Ала шаң 
бұрқ ете түссін. 
«Шоқ, шоқ!» десті шап айылы мен шыдамы қатар 
үзілгелі тұрған үзеңгілестер.
чущая, как сорока, женщина, какая же это женщи-
на? 
 
 
 
 
- Почтенный брат мой Кубеш говорил: «Дорогая 
невестушка,  кому  ты  поверила,  отправляясь  в 
путь, чтобы топать по камням на горных тропах? 
Маленькому, как позвонок, мужу или огромному, 
как гора, Манасу? Один – мозгляк, другой – дубо-
ватый исполин. 
Посмотришь,  заведут  народ  в  горы,  да  бросят  в 
ущельях.  Ни  обид,  ни  мучений  не  терпели  от 
джунгаров, находимся у них на ладони. 
Не забывают приглашать на празднества и свадь-
бы. Приграничные земли их – наши. Если ты рас-
судительна, то не уезжай... Проживем и здесь». 
Подошвы  наши  износились,  копыта  коней  стер-
лись. Разве это не горный тупик, разве это не ко-
нец?! – Причитая, рыдала голосом сыча, шедшая 
в  конце  каравана  смуглая  женщина,  носящая  на 
голове огромный убор, похожий на перекатистую 
снежную вершину. 
-  Лишились  Алтая,  жилы  золотой,  плетемся,  не 
зная,  судьбы  своей  злой.  Чтобы  погибель  твою 
увидеть мне, Манас... Апий, ой...   
 
 
 
 
 
 
Словно заразные болячки, высыпавшие и там, и 
сям, женские голоса, найдя друг друга в разных 
точках кочевья, все вокруг превратили в бедлам.  
 
Тщедушный муженёк сварливой женщины, хотя и 
свалил ее с лошади, схватив за ворот, но удержать 
на земле, навалившись на нее, силёнок у него не 
хватило. 
Женщина, слова которой бурлили во рту, а в тело 
впилась злоба-заноза, оказывается, равна ранено-
му зверю: муж-мозгляк отлетел от нее, как клубок. 
Ничего еще, если бы просто упал, он же, получив 
сильный  толчок  по  хребту  и  засеменив  стреми-
тельно на четвереньках, плюхнулся на землю гру-
дью! Да так, что из-под него пыль взметнулась.    
 
«Прекратите!» – призвали к порядку попутчики, 
терпение которых готово было лопнуть вместе с 
задними подпругами.  
 
 
 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
ЫССЫК-КУЛЬ
               
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
ЫССЫҚ-КӨЛ
            
94
95

Ұшы-қиыры  жоқ  көш-керуеннің  маңдайында 
жүрген Манас астындағы ақкөбік болған Аққұла-
сын ірікті. 
Қалың қырғызын жаттың жарқабағынан суырып 
алып еркіндіктің есер құшағына бастағанда естір 
алғысы осы болғаны ғой. 
Томпылдатып  сабасаң  қой-қойлары  таптырмас, 
белі мықты бестісі не тоқтам айтар естісі жоқ ел 
дегенің осы екен. 
Тұр,  міне,  бәрі  артында,  екі  иінінен  таяқ  шан-
шыған қарақшыдай боп ербиіп. 
Айыр  қалпақтың  астынан  аспанға  қараған,  бу-
алдырланып,  өз-өзінен  тозып,  түсі  өңіп  кетіпті. 
Оңнан да, солдан да үзік-үзік сағым ойнады.
Керегедей қаз-қатар қаланған жақпар тастар бал-
балдарға айналып, шексіздіктің құшағында жүзіп 
бара жатты. 
Жанындағылардың бәрі серттесіп, тілдерін қырқа 
тістеп алғандай ләм-мимсіз. Тартып міне берген 
соң, ат жалы да сұйылып қалыпты. Қаныкейге көз 
тіккен. 
Айыр  қалпағымен  көш  соңын  нұсқаған.  Байғыз 
даусын барып өшір деген ишараты.
Сонда  кеш  туған  айдың  сынығындай  Қаныкейі, 
алысқа ат шаптырып некесін қиған, іңірде салып 
төсегін сәскеде жиған, ақ бетін соңғы идіріммен 
жуған, сәмбі белін алтын қаусырмамен буған Қа-
ныкейі бұған ғұмыр дағдысы – назданып емес, на-
зырқанып қарады-ау! 
Бетіне тіктегенді бүккен, тау тасындай үлкен опал 
таудай  Манастың  сол  сәт  пәті  қайтып  сала  бер-
ген...
Манас, находившийся в авангарде кочевья, кото-
рому не было видно ни конца, ни края, притормо-
зил своего взмыленного коня Аккула. 
Вот какими бывают, оказывается, «благодарные» 
слова  в  адрес  «благородных»,  тех,  кто,  вырвав 
своих соплеменников-киргизов из чужих клещей, 
ведет их в неизведанные края с целью обретения 
свободы. 
Вряд  ли  найдутся  те,  кто  станет  перечить,  если 
он начнет избивать их. Вот каким бывает народ, в 
среде которого нет ни тех, у кого силен хребет, ни 
тех, кто дал бы мудрый совет. 
Вот, торчат, все сзади, словно чучела, в рукава ко-
торых вдеты палки.  
 
Глянул на небо... Из-под двурогого колпака, оно 
было  неопределенного  цвета,  мутным,  обветша-
лым. 
Вековые камни, словно выложенные в стену ряда-
ми, превратившись в балбалы*, уплывали в объ-
ятья бесконечности.
 
 
 
 
 
 
Все вокруг него, словно сговорившись, онемели, 
прикусив языки. От постоянного натяжения стала 
жидкой и грива коня. 
Движением  своего  двурогого  колпака  кивнул  в 
сторону  хвоста  кочевья.  Это  был  знак  указания, 
чтобы  положили  конец  всем  недовольным  голо-
сам и роптаниям. 
...Манас еще до отправки в этот дальний путь об-
ратил знаки внимания на Каныкей. Послав сватов 
к ней, пригласив со всех концов земли киргизской 
гостей, сыграли свадьбу. Уже тогда она, с ликом 
похожим на родившийся поздно полумесяц, даже 
ложась с ним в постель ранним вечером да убирая 
ее поздним утром, опоясав свой гибкий стан зо-
лотистым кушаком, наложив молочную маску на 
лицо, смотрела на него с вечным женским капри-
зом, – не восхищенно, а недовольно. 
Уже  тогда,  огромный,  как  скала,  Манас,  вверга-
ющий  всех  в  уныние  только  одним  лишь  взгля-
дом, дробящий людей, как камни, превращая их 
в пыль, вконец разочаровался.  
 
 
 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
ЫССЫК-КУЛЬ
               
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
ЫССЫҚ-КӨЛ
            
96
97

Шарасыздықтың  екі  иіннен  басқан  салмағынан 
жаншылып  тұрып,  қолдан  –  сүйеніш,  аяқтан  – 
тіреуіш таппай тұрып, ең соңғы дәт – Алладан ме-
дет тілеп тұрып мұнар-мұнар батысқа көз тіккен. 
Өңіп  кеткен  аспанның,  оңнан  да,  солдан  да  ой-
наған үзік-үзік сағымның нақ ортасынан зарықты-
рып, айнадай жарқырап, жанарыңды қарықтырып 
осы  Ыстықкөл  көрінген.  Айбарланып,  арыстан 
жалданып айқайын салып еді-ау сонда!
– Қағылайын, Ыстықкөл!
Іле қиқулай төбеден мың сан торы ала қаз ұшқан. 
Қарағайлы  орман  сыңсып  шуласқан.  Дауылпаз 
ойнаған. 
Қобыз шаңқылдаған. Шайыр саңқылдаған. Бақса, 
құмырс-қадай қарақұрым қырғызы екен аруағын 
көтеріп  ұлы  көлге  жапа-тармағай  ат  қойысып 
бара жатқан.
Е-е, одан бері күңгір-күңгір не заман өтпеді?..
Жердің киесіндей боп жағалауда ер-тұрманы сай-
ма-сай бір сәйгүлік жүрді. 
Шыққан шөп пен аққан судан басқаға жазығы жоқ 
бұл күлік Манастан тұл қалған 
Аққұланың тұқымы-ау, жарықтық...
                                     * * * 
...Абылай қонған ақ орда қаралай жұрттың мысын 
басқан.  Баспай  қайтсін,  Арқадан  ерткен  аламан 
қолы,  артынан  ерткен  шұбар  ала  шаңы  жердің 
жүзін, күннің көзін алып ел шетіне келіп кірсе? 
Қырғыздың  батыры  мен  бағланы  тікірейгенмен, 
бай-манабы шікірейе алмай, өз етектеріне өздері 
сүрініп  бір-біріне  жаушы  шаптырған.  Ақыл  тоз-
дырып  барып,  ақыры  Абылайдың  алдына  жетіп 
датқа  жығылған.  Сүйексіз  қызыл  тіл  қызметке 
жүрген.
–  Темір  ноқта  –  қалың  қытайға,  қайыс  ноқта  – 
Стоя на двух плечах безвыходности, прогнувшись 
под  своей  тяжестью,  не  найдя,  поддержку  в  ру-
ках, а в ногах опору, с последней надеждой обра-
тившись к Аллаху, посмотрел в сторону запада на 
марево. 
На  границе  посветлевшего  неба  и  фрагментов 
миражей, появляющихся то справа, то слева, за-
ставив  томиться,  блестя,  как  зеркало,  насыщая 
взгляд, появился тогда Иссык-Куль. Зарычав, как 
лев, он тотчас же исторгнул свой возглас: 
 
 
- Да будь мне пристанищем тут, Иссык-Куль! 
В небе пролетала вереница бесчисленных гогочу-
щих гусей. Зашумел деревьями густой лес. При-
ветственно махал крыльями буревестник. 
Звонко  заиграл  кобыз.  Струны  его,  смазанные 
жиром и потом, громко заклекотали. Заметил: его 
многочисленные, словно муравьи, киргизы, взы-
вая к духам предков, хлынули к великому озеру, 
позванивая стременами своих коней. 
 
Э-э, какие только набатные времена не прошли с 
тех пор...  
Словно  хранитель  этих  эпох,  со 
справной сбруей бродил по берегу быстроногий 
скакун. 
Это благородное создание, не покушающееся ни 
на  что,  кроме  травы  и  воды,  видать,  и  было  от-
прыском оставшегося после Манаса его коня Ак-
кула...
 
                        * * *
...Белая орда Аблая, обосновавшаяся здесь, 
отняла покой местного населения. Конечно, если 
она, явившись сюда из Сары-арки с тысячами 
воинов, поднимая за собой пыль, которая, 
покрыв  поля,  прикрыв  око  солнца,  застолбила 
свой стан на окраине страны. 
Хотя киргизские батыры и огланы 
ощетинились, но баи-манапы, не решившись 
выказать кичливость, спотыкаясь о полы 
своих чапанов, стали слать друг к другу гонцов. 
Устав от совещаний, они послали своих послов, 
чтобы пасть к ногам хана. В ход был пущен язык 
без костей...
-  О  великий  хан,  не  позволивший  накинуть  на 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
ЫССЫК-КУЛЬ
               
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
ЫССЫҚ-КӨЛ
            
98
99

ормандай орысқа беліңді бермеген хан ием, хош 
келдің, – дескен.
– Қазақтың үш жүзіне ұран болған Абылай емес 
пе  ең,  ұрсаң  жұдырығыңның  қышуы  қанбай-
тын  бір  уыс  сарбағыш  пен  саяққа  күш  көрсету 
ұлық-дәрежеңе лайық па? – дескен.
–  Мәлике  жүзіңізді  бір  көруге  зар  боп  отырған-
да, Құдай қолдап, жолыңыз оңдап өзіңіз келдіңіз. 
Тарту-таралғымыз әзір, хан ием, – дескен.
– Ақ орданы тігеміз, ақ бетіне шаң тимеген аршын 
төс аруды иісі қырғыздың атынан қойныңызға са-
ламыз. Сүйек жаңартайық. 
Болашақ күйеу баламыз бен қызымыздың қолүзді-
гі деп түрікменнің бір үйір көкмойнақ ақалтекесін 
дігірлетіп тау қуысына қамап отырмыз.
Қабағында қатқан теріскейдің тоңы жібімей саза-
рып отырған ханның қойны-қонышын бірте-бірте 
ыстық леп аралап бара жатты.
Алқа-қотан жайғасып, екі шалғайын тізеге басып 
түнерген төрелеріне жорғалата қараған. 
Бір  биінің  бет  терісі  қыбырлап,  ерні  жыбырлап, 
сұйық сақалы пышырап қоя берді.
«Ақ орда мен аруға, арғымаққа хан ием зәру дей-
сіңдер ме, ей?!.» дегелі қомданды-ау кәрің.
Қаншама емінсе де хан иесінің шүңгіл жанарында 
шыңыраудың суындай жылтыл оянғанын байқап 
аузын бақты.
– Туысқан құшақтасам десе, жоқ, пышақтасамын 
деп шалқаюымыз әбестік болар. Ендеше, өткенге 
салауат...
себя  железную  узду  китайскому  дракону,  недо-
уздок – русскому медведю, добро пожаловать, – 
приветствовало его посольство. 
- Если вы тот Аблай, ставший боевым кличем для
 всех трех казахских жузов, которому одного 
удара  кулаком  не  хватает,  чтобы  удовлетворить 
свою ярость, то разве красит ваш ранг показывать 
силу горстке отдельных и слабых племен? – 
Вопрошали риторы.   
- В то время, когда мы мечтали увидеть ваш вели-
чественный лик, путь ваш предначертал Бог, – вы 
явились к нам сами. Дары и подношения наши до-
жидаются вас, великий хан, – глаголили они. 
Воздвигнем  для  вас  белую  юрту,  от  имени  всех 
киргизов возложим в постель девицу грудями с 
аршин, светлого лика которой даже пыль не 
коснулась. Обновим нашу кровь. 
В качестве приданого невесты и дара
нашему будущему зятю, мы заперли в ущелье и 
холим табун туркменских ахалтекинцев, – 
заливались они соловьем.  
 
 
 
 
 
Тело хана, в мрачных бровях которого 
застыла северная мерзлота, с ног до головы 
начал охватывать теплый прилив. 
Стал оглядывать сверху группу 
своих расположившихся советников, которые 
были также хмуры. 
У одного из биев передернулось лицо, 
зашевелились губы, задвигалась жидкая бородка  
 
- Вы хотите сказать, что великий хан падок на 
белую юрту, молодую красавицу и 
аргамаков, – пробормотав, надулся он. 
Как бы ни пытался пыжиться, но, заметив на ху-
дощавом лице своего хана заигравший, как на по-
верхности глубокого колодца, блеск, – осекся.
- Будет ошибкой, если родственник желает 
обняться, а ты, отказав ему в этом, 
предлагаешь на ножах драться. 
Забудем прошлое, будем взвешенными,  - 
степенные  слова 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
ЫССЫК-КУЛЬ
               
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
ЫССЫҚ-КӨЛ
            
100
101

Абылайдың  ықыласы  қарсы  жақтан  лебіз  аулап 
отырған  қырғыздардың  айыр  қалпағын  алшы-
сынан кигізді.
– Әп, бәрекелді!
– Айналдым ақылыңнан, хан ием!
Көгілдір таудың етегін басып, сықырлауығын көл 
бетке беріп он алты қанат ақ орда еңсе көтерген. 
Қалың  қарағайлы  қыратта  тұрған  хан  тобының 
алдынан  кешқұрым  құйрығын  теуіп  ойнаған  бір 
үйір ақалтекені қиқу сап айдап өткен. 
Ақ бетіне шаң тимеген аруы түскірі ғана асығар 
емес.  Кекірігін  аздырған  астау-астау  ет  пен  са-
ба-саба қымызын құшақтап табалдырықтан күнде 
сүрініп кіретін қайын жұртына «Әлгі атаған қы-
здарың қайда жүр өзі?..» дей алмай зар.
Ал қырғыздар сасулы еді. Абыр-сабырда Алайға 
дейін ат шаптырғанымен, бұты бітеу ару тапты-
рмай, таптырғаны бай-манаптың сынынан өтпей 
дағдартқан. 
Аттылы  еңкейіп,  жаяу  шалқайып  қарайтын  су 
перісіндей  сұлу  бар  деп  сонау  Нарынға  адым 
оздырған,  сіңір  создырған.  Әттең,  байлы,  бала-
лы-шағалы екен деп оралысты.
– Байы қандай екен?
–  Можантопайлау.  Әрі  тышқан  боғын  тығып  та-
стайтын сараң көрінеді.
– Баласы нешеу?
– Үйелмелі-сүйелмелі екі сәби...
– Әйелді ажыратып әкеліңдер! Байына бір табын 
топаз айдатып қытай бетке қуып салыңдар.
Аблая привели к тому, что противоположная 
сторона, внимательно ловившая каждое 
слово, водрузила торчком на его голову 
киргизский колпак. 
 
 
 
- Вот, это уже ладно! Восхищен Вашей 
мудростью, великий господин! 
У подножья голубых гор, с выходом на 
озеро, воздвигнута была шестнадцатистворчатая 
юрта. 
Вечером перед ханом и его свитой, стоявшими на 
вершине  лесного  холма,  со  свистом  и  гиканьем 
был прогнан табун ахалтекинцев, лягавших свои 
хвосты. 
Только не торопились с девушкой, «светлого лика 
которой даже пыль не коснулась». У своих буду-
щих  родственников,  ежедневно,  спотыкаясь  при 
входе, приносивших огромные блюда мяса и ем-
костей  с  кумысом,  что  обострило  его  отрыжку, 
спрашивать  о  том,  когда  же,  наконец,  доставят 
ему  обещанную  красавицу,  было  неудобно,  хотя 
ожидания были томительны.  
 
 
 
 
 
А киргизы были в растерянности. В суете и 
сутолоке слали людей даже до Алая, но не могли 
найти целомудренную девицу, а если и 
находили, то она не проходила строгий отбор 
коллегии баев-манапов. 
Узнав, что есть одна, похожая на водную пери, 
красой которой всадники любовались, 
нагнувшись, а пешие, запнувшись, – до самого 
Нарына бросили все силы, растянули жилы. Беда 
только в том, что гонцы вернулись, сообщив, 
что она замужем, есть дети.  
- А что собой представляет ее муж? 
- Кроткий. К тому же до такой степени жаден, 
что прячет даже свое дерьмо.
 
 
- А сколько у них детей? 
 
- Двое крохотных погодков. 
- Женщину разведите и привезите! Дайте мужу 
табун лошадей и отгоните вместе с ним за грани-
цу Китая. 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
ЫССЫК-КУЛЬ
               
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
ЫССЫҚ-КӨЛ
            
102
103

Он төртінде атастырылып, қалған үш жылда екі 
нәресте  көрген  сұлуды  күндіз-түні  шауып  ерулі 
атпен жеткізгенде: 
–  Жасаған  ием  мұндай  да  мінсіз  қып  пенде  ба-
ласын  жаратады-ау,  –  десіп  қатын-қалаш  қамыс 
басындай шуласқан. Тек әлгі байының бүлдірген 
жері болмаса...
Сұлу  табылды,  бірақ  оны  мына  қалпында  Абы-
лайдың қойнына қалай салмақ? 
Таң  атар-атпаста  айбарлы  хан  бүйі  шаққан-
дай  атып  тұрып,  «Уа,  бүтін  дүниең  қалмаған  не 
қылған жұртсың? 
Көрсетейін  мазақты,  орнатайын  тозақты!»  деп 
атқа қонса ше? 
Оны да көріп алар, ал айтысқан серт, алысқан қол, 
жеген құйрық-бауыр ше?
Осылай  әйел  –  жерге,  еркек  –  көрге  қарағандай 
боп тұрған өлара шақта:
– Ойбай, Тәшкенде бір лолы кемпір бар. Жалғыз 
қызын жеті мәрте байға берген. Бәрі де «сақинасы 
сау» деп алыпты. Несін айтасың, о кәрі мыстан-
ның білмейтіні болсашы, – деп ауыл арасынан бір 
құлағы түрік білгіш табылған. 
Құтқарушыдай көрінген лолы кемпір сөйлегенде 
имек мұрны сүйір иегімен бір түйісіп өтетін мей-
іздей қатқан құзғынның өзі екен. Сауда сыбырмен 
бітіп, ұзатылатын қызға іс тігетіндей өңірінен ал-
тын инені алып, қытайдың жібек жібіне сабақтап 
жатып бейшара әйелге қона түсті.
– Тылағыңның екі езуінен екі іліп алып байлай-
мын, шыда, – десін. Таппайтын тәсілі жер астын-
да екен кәрі мыстанның...
– Құсың құтты болсын, хан ием, – дескен жеңге-
Когда, на сменных конях, проскакав денно и 
нощно, привезли красавицу, вышедшую замуж в 
четырнадцать,  а  в  течение  трех  следующих  лет 
родившую  двух  младенцев,  женщины  и  осталь-
ной  люд  зашумели  и  зашелестели,  как  камышо-
вые головки, мол, надо же, как же Всевышний со-
здал такую красу, без всяких изъянов. Только вот, 
не считая того места, которое испортил муж...  
 
 
 
 
 
 
Красавица нашлась, да только как теперь 
подложить ее в таком виде в постель к Аблаю?
 Что делать, – если вдруг ранним утром грозный 
хан, словно ужаленный скорпионом, вскочив с 
постели и зарычав: «Уа, что вы за народ, 
ничего не сохранивший в целости? 
Покажу вам издевательство, устрою тут 
адово царство!», – вскочит на коня? 
Это можно было бы, и стерпеть, а вот как 
быть с клятвами, рукопожатиями, 
угощениями от души?  
В этот смертельно опасный момент, когда 
женщины не смели поднять глаз от земли, а 
мужчины оторвать взгляд от могил, в ауле 
нашелся один всезнайка, который сообщил: 
«Да вы знаете, в Ташкенте есть одна старуха-
знахарка, которая свою единственную дочь 
семь раз выдала замуж. Все мужья были уверены
 в ее целомудрии. Что там говорить, нет ничего, 
чего бы ни знала эта ведьма». 
 
 
 
 
 
Долгожданная спасительница оказалась самой, 
что ни на есть старой ведьмой: ссохшейся,
как кишмиш, с носом-клювом, соприкасающимся
 при произношении речи с острым подбородком.  
Торг  и  договор  закончились  шепотом.  Вытащив 
откуда-то  золотую  иголку  и  продев  в  ее  ушко 
шелковую китайскую нить, как будто собиралась 
шить одежду для невесты, забралась на несчаст-
ную женщину.
 
 
 
 
- Зашью оба уголка губ твоей промежности, 
терпи, – предупредила она. Оказывается, даже
под землей не было уловок и тайн, которые 
бы ни знала эта баба-яга... 
- Пусть эта пташка принесет тебе удачу, великий 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
ЫССЫК-КУЛЬ
               
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
ЫССЫҚ-КӨЛ
            
104
105

лері  ине-жіптен  жаңа  өткен  «қызды»  қолтықтап 
шымылдыққа ендіріп жатып.
–  Кимешек  киген  бе,  құлағының  ағарып  қалға-
ны несі? – деп Абылайдың атқосшысы күңкілде-
ген. Алақызба шақта онысын өзінен басқа ешкім 
естімеді.
Түнімен қызыл жеміне тояттаған хан таң торғайы 
ілкі шырылдағанда шапанын желбегей жамылып 
сыртқа шыққан. 
Қол созым жерде тау жусап, Ыстықкөл бусап жат-
ты. Теңіздің аңқаңды ашар қышқылтым ауасы ал-
дан желпіп қоя берді.
.
..Алып  адымдап  тұрған  тау  қарағайынан  оза 
шыққан екі міскін бір-бірін өкшелеп көлге маңдай 
тосты.
 Абылай-елес толқыннан береке таппай шалт қи-
мылдап, тереңдеп, ағынға өтіп кете барды...
                                      * * * 
...Жарық  айы  тұрмақ  жамыраған  жұлдызын  да 
біреу  теріп  әкеткендей  тамыздың  мөлттей  қара 
түні-тін. 
Алты  қанат  керегенің  сыртында  сайланған  алты 
бірдей күзетші, сықырлауықтың көзінде жаланған 
жасақшы отырған. 
Төрде  адалбақанға  таяу  ерін  жастап,  шапанын 
тарта  жамылған  Кене  ханның  кірпігі  қамаспай 
қойды. 
Алакүлік  ойды  аулаққа  қуғанмен  өзекті  өртеген 
өкініш жүрек басына шер боп ұйып тыншу бер-
мес. 
Кешегі қырғында бауырын еркін жаза алмай шей-
іт  кеткен  қолын  айтсаңшы!  Өңшең  саздауға  біт-
кен құба талдай солқылдап тұрған жас-ты. 
Артында  –  жау,  алда  –  тау,  қиялай  кеп  батпаққа 
хан, – щебетали тетушки нового родственника, 
заводя за полог только что прошедшую через 
иголку и нить «девицу». 
 
 
 
 
 
 
 
 
- Всё время носила головной убор, что ли, 
почему-то уши у нее бледные, – заворчал 
один из приближенных Аблая. Но в суматохе 
никто, кроме него самого, не услышал эти слова. 
 
 
 
 
 
 
Хан, всю ночь получавший наслаждение
от «невинного» тела, с первым щебетанием 
воробьев вышел наружу, накинув на плечи чапан
На расстоянии вытянутой руки покоились 
горы, а озеро испускало пар. В ноздри 
ударил кисловатый морской запах, настежь 
раскрыв дыхательные пути.  
 
 
...Два силуэта, ступая след в след широкими 
шагами, обойдя деревья, направились в сторону
 озера.  
...Привидение Аблая, не найдя прок от ласки волн, 
быстро поплыло, нырнув в глубину, пропало в 
пучине, превратившись в течение.
 
 
 
 
                                    * * *
...Августовский ночной мрак. На небе не было ни 
только луны, но даже звезд, как будто кто-то тща-
тельно подмел и убрал их россыпь. 
По шести наружным сторонам юрты выставлены 
были  стражники,  а  у  дверей  сидел  облизываю-
щийся охранник. 
В самой юрте у подпорки, облокотившись о седло 
и накрывшись чапаном, лежал не смыкавший глаз 
хан Кене. 
Как  бы  ни  отгонял  от  себя  мрачные  мысли,  но 
горькое сожаление жгло нутро, впившись в серд-
це, не давало ему покоя. 
Как досадно, что во вчерашней битве, его войско, 
не  сумев  свободно  развернуться,  было  разбито! 
Все  воины  были  желторотыми  и  хрупкими,  как 
колыхающийся  тростник,  предназначенный  для 
изготовления свирели. 
Сзади был враг, впереди – камни в горах, идя по 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
ЫССЫК-КУЛЬ
               
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
ЫССЫҚ-КӨЛ
            
106
107

қамалып шарасыз шабылмады ма? 
Арқадан  алшаңдап  кеп  Алатаудың  аңғарында 
ажал тапқандардың обал-сауабы кімге?
– Имандарың салауат болғай-дағы!
Кене хан жасып күбірледі. 
Сыпатайдың  сатылғыштығын,  Байзақ  датқаның 
опасыздығын  кінәлағысы  келді  ме?  Орысты  ой-
рандаймын  деп  қолғанат  іздеп  келіп  қырғызға 
бекер  соқтыққаны  ма,  ақ  алмасы  майырылып 
тұтқынға  түсіп  тұқырғаны  ма,  әлде  Тайлақ  пен 
Жаманқара  батырларың  тірі  деп  алдап,  Наурыз-
байды итергендей ғып босаттырып жібергені ме, 
әйтеуір, бір дауасыз дерт солқыл қақтырып әкетіп 
барады. 
Жамбасына тас батқандай тағы бір аунап түсті.
Ат  тұяғының  дүбірі  естілді.  Маңқа  төбет  дауыс 
берді. Іле: – Көке, – деді Наурызбай.
 – Көке, бармысыз?
Күзетшілер күбірлесті.
– Әттеген-ай, қара үзіп кетпегені-ай!
Кенесары  астындағы  қақпа  алашаны  білемдеп 
ұрды.
Наурызбай аяқ жағына сылқ етіп отыра кетті.
– Көке, өлсем сізбен бірге өлем! Соңыңызда қа-
лып кімге тұтқа болмақпын?
Таң алдында кірпігі қамасқан. Маңқа төбет үрді. 
Төбет дегені қауқылдасқан қырғыздар екен. Күн 
сәскеге таяп қалыпты.
– Тайлақты өлтіргендері рас демедім бе? Түсімде 
көргем. – Жаманқара батырдың да түбіне жетті.
косогору и попав в безвыходную топь, были наго-
лову разбиты. 
На чьей совести смерть воинов, браво из Сары-ар-
ки пришедших, а в кручах Алатау гибель нашед-
ших?    
 
 
 
 
 
 
 
- Пусть земля вам будет пухом! – горько прошеп-
тал хан. 
 
 
 
Хотел обвинить в предательстве Сыпатая или ве-
роломстве Байзака-датхи. То ли ошибка, которую 
он  допустил,  напрасно  напав  на  киргизов,  хотя 
прибыл сюда, чтобы собрать новые силы для того, 
чтобы  сокрушить  кокандцев,  то  ли  притупление 
его булатного меча и пленение, заставившее по-
никнуть головой, то ли обман, когда, сказав На-
урызбаю о том, что его батыры Тайлак и Жаман-
кара  еще  живы,  подтолкнул  его  на  битву,  хотя 
надо было держать подле себя, – словом, какой-то 
неизлечимый недуг заставил его задрожать всем 
телом.
Перевернулся на другой бок, как будто лежал до 
этого на камне.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Раздался  перестук  копыт.  Прозвучал  рычащий 
лай тобета. За ним услышал голос Наурызбая: 
 
– Коке, коке*, Вы здесь? 
                                        
Стражники переговаривались о чем-то между со-
бой. 
 
 
 
 
- Эх, жаль, как он не прорвался! – Кенесары стал 
яростно колотить ковер под собой. 
Наурызбай, опустившись резко, присел к его но-
гам. 
 
 
- Коке, если погибну, то погибну вместе с вами! К 
чему мне после вас быть рукоятью в чьих-то ру-
ках. 
 
 
 
 
 
 
 
Ресницы  сомкнулись  только  под  утро.  Раздался 
рычащий лай тобета. Оказалось, это был не соба-
чий лай, а голоса киргизов. Время уже клонилось 
к полудню. 
 
 
 
- Разве я не говорил, что Тайлака убили? Видел 
во сне. Да и батыр Жаманкара нашел свою поги-
бель.    
 
 
 
 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
ЫССЫК-КУЛЬ
               
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
ЫССЫҚ-КӨЛ
            
108
109

–  Бәрін  қынадай  қырған  жауызды  алшайтып 
жатқызып әспеттегені несі?
– Енді соқтықпаймыз деген ант алып босатайық. 
Қалың қазақ көтерілсе, не жаныңды қояды?
– Атаңа нәлет, не деп тантып тұрсың, ей? Алжып 
тұрмасаң антың не? Көтерілмек тұрмақ ұшып кет-
сін бұ ит қазақ!
– Әй, екеуі де егіз туған ер екен, қойындарына қыз 
салып тұқым алсақ қайтеді?
–  Сал  өз  қызыңды!  Қасқырды  қандас  етейін  де-
сең!
– Біреуінің өті менікі, белімнің құяңына жағамын.
Ақ сағымға бөккен өң мен түстей еді. Тайлақ пен 
Жаманқараның тұл қалған долы қатындары дауыс 
салып келіп тұщы етіне үш бұтақты айыр сұққы-
лағанын біледі. 
Жылымшы бірдеңе алақанына құйылды. Меңірей-
іп  отыра  берді.  Жанындағы  Наурызбайын  қайда 
алып кеткен?
– Әй, елдеріңде мені дұрыстап өлтіретін еркекта-
на табылмады ма? – деді-ау әлден уақытта.
– Өтімді қыздарыңның көтіне құйыңдар!
Науанжанының  ащы  айқайы  ауаны  найзағайдай 
осып өткен.
Көз  алдында  қалың  қолын  бастап  Сыпатай  мен 
Байзақ датқа қашып бара жатты. 
Өзі қою шаңның ортасында қалыпты. Төбе тірер 
аспаны,  аяқ  артар  қара  жері  жоқ,  батысы  мен 
шығысы  айырғысыз  бұлдыр-бұлдыр  бір  сағым 
мұны шырмап алып босатпай қойды...
...Ыстықкөлдің  аспа-түспе  толқындарында  Нау-
рызбай-елес ағасын қолтықтап ағыс кезіп, бас із-
деп жүрді. Хан Кененің басын.
- И почему этого кровопийцу, уничтожающего всё 
вокруг, словно лишайник, ублажают и принимают 
с почестями?  
 
 
 
- Заставим дать клятву, что больше не будет трево-
жить нас, и отпустим. А иначе, если поднимутся 
казахские массы, то что станет с нами? 
 
 
 
- Ты, собачий сын, что тут городишь? Если не ма-
разматик, то о какой клятве говоришь? Пусть хоть 
поднимутся и даже взлетят эти казахские псы! 
 
- Эй, оба родных братьев богатырского сложения 
и духа, а что если мы, подложив под них девиц, 
получим добротное семя?   
 
 
 
 
- Подложи свою дочь, коль желаешь породниться 
с волком. 
 
 
 
- Желчь селезенки одного из них – моя, буду вти-
рать ее в поясницу, чтоб растворить соль в ней.
Будто  между  сном  и  явью,  появились  видения. 
Видел, как истеричные вдовы Тайлака и Жаман-
кары,  визгливо  заголосив,  втыкали  вилы-трезуб-
цы в его мягкую плоть. 
Ладонь его залило что-то теплое и липкое. Про-
должал  сидеть  безучастно.  Увели  куда-то  сидев-
шего рядом Наурызбая. 
 
 
 
-  Эй,  неужели  в  вашей  стране  не  нашлось  муж-
чин, чтобы убить меня как следует?! – вскричал 
он, спустя некоторое время. 
- Влей мою желчь в свою дочь! Пусть моя «неж-
ность» сожжёт её промежность!  
 
Душераздирающий крик Наурызбая молнией уда-
рил в него. 
Перед  глазами,  возглавив  многочисленное  вой-
ско, бежали с поля битвы Сыпатай и Байзак-датха. 
Сам  он  оставался  на  месте,  покрывшись  густой 
пылью. Не было неба, чтобы он мог зацепиться 
головой, не было земли, чтобы упереться ногами. 
Какой-то туманный мираж, не имевший ни нача-
ла, ни конца, окутав его, не дал освободиться...
...На  бушующих  волнах  Иссык-куля  привидение 
Наурызбая, поддерживая своего брата, искало го-
лову. Голову хана Кене.  
 
 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
ЫССЫК-КУЛЬ
               
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
ЫССЫҚ-КӨЛ
            
110
111

Көлдің иесіндей боп арша таяғына сүйеніп жаға-
лауда  бір  шал  тұрды.  Азу  тістен  ада  екі  ұртына 
тоқылдақтың басы сыйып кеткендей еді, бұлтиып, 
қызыл шырайы сыртқа теуіп тұр. Жел толтырып 
алған екен антұрған...
                                       * * * 
...Әуезовтің елесі жайбарақат малти жүзіп жағала-
уға таяғанда күн батуға сынық сүйемдей қалған. 
Кең  маңдайы  жарқ  етіп  көрінді.  Киіздей  қою 
шашына күйе түскен шағы екен. 
Келісті жүзі ызаға бөккесін бе, күреңітіп, қарақо-
шқыл тартыпты. 
Мұрнын бірер мәрте саумалап жіберіп, «Пәлі, қа-
заққа бар қадірім қатынға жоқ. Көрдім-ау осылар-
дан көресіні!» дейтіндей. 
Десе дегендей-ақ болды. 
Түске  салым  Жазушылар  одағынан  келіп  жазу 
столына құйрық басқаны сол еді, шар ете түскен 
шатақтың басталып жүре бергені. Есіктен ебедей-
сіздеу енген жұбайы екі мықынын таянып тұрып:
–  Иә,  ұлыңның  бауы  берік  болсын!  Фатиманы 
әрлі-берлі  алып  қашып  жүріп  ақыры  Меркідегі 
туысқандарыңның қолына қатын қып түсіріпсің. 
Бітеу адам құсап тырсиып жүре бермей сүйінші 
сұрап біз пақырды да бір қуантып қойсаң нетті? 
– дегені. 
Түк естімеген жандай мойнын ішіне тартып, қа-
ламын жүгірте түскен. Қайдан?.. 
Ойдағы-қырдағы  жорға  жүрісінің  бәрін  моншақ 
қып тізіп айтып, бел алып, өршіп кетті. 
Береке  таппасын  біліп,  «Победасына»  отырған 
қалпы Меркіні көздей тартқан. 
Аузынан түскен адал астай өзінен айнымай қалған 
Мұратын иіскеп, мейірін қандырып, пәруана тір-
ліктің бітпес күйбеңін жеңбек болған. 
Аунап-қунап,  тау  басып,  бұлаққа  шомылып 
На берегу, словно он был хозяином озера, опира-
ясь на свой вересковый посох, стоял старик. В рот 
его,  лишенного  ряда  зубов,  могла  когда-то  вме-
щаться голова дятла. Но сейчас на лице его играл 
румянец. Видать, проглотил вероломный ветер...
 
 
                                      * * *
...Когда  привидение  Ауэзова,  плывя  непринуж-
денно,  приблизилось  к  берегу,  до  заката  солнца 
оставалась лишь пядь. 
Блеснув, выплыл широкий лоб. Был он в том воз-
расте, когда в густые, как черная кошма, волосы 
пробрались островки плеши. 
Правильные  черты  лица,  которое  выглядело  по-
темневшим, были искажены, похоже, от расстрой-
ства. 
Выжав  двумя  пальцами  руки  влагу  из  ноздрей, 
как  будто  произнес:  «Чертовщина,  уважением, 
которым окружают меня казахи, не пользуюсь у 
женщин. Сколько всего уже натерпелся от них!»     
Действительно, так оно и было.  
Вернувшись к полудню из Союза писателей, толь-
ко  было  присел  за  рабочий  стол,  как  поднялся 
шумный скандал. Супруга, неуклюже вошедшая в 
кабинет, подперев руками бока, стала язвить: 
 
 
 
 
 
- Так, так, поздравляю с рождением сына. Выяс-
нила: украдкой таская за собой Фатиму, отвез ее 
к  своим  родственникам  в  Мерке  и  объявил  сво-
ей женой. Ходишь скрытно, как запертый сундук, 
что тебе стоило обрадовать и нас несчастных, что-
бы получить поздравления?!
Сделав вид, что ничего не слышал, втянув шею в 
плечи, продолжал водить пером. Куда там... Нани-
зывая, как бусинки на ожерелье, все его похожде-
ния по горам и долам, разожгла словесный пожар. 
Убедившись, что покоя уже не будет, сел на свою 
«Победу». Отправился в Мерке. 
Думал, что, обнюхав сына своего Мурата, как две 
капли воды похожего на него, одолеет бесконеч-
ную суету этой беспокойной жизни. 
Надеялся: походит по горам, искупается в чистой 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
ЫССЫК-КУЛЬ
               
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
ЫССЫҚ-КӨЛ
            
112
113

тыңайып қайтпақ-ты. 
Мұнда да нарттай қызарған даудың үстінен түс-
сін. Төбесінен құс ұшырмаспын деген Фатимасы: 
– Айдалаға әкелдің де тастадың. Битін сығып, қа-
нын жалап күнін көрсін дейсің бе? 
Онымен  қоймай,  менің  үстімнен  тағы  бір  Ға-
лия  деген  қаншыққа  көңіл  артыпсың.  Егіліп, 
еңіреп жазған хатың, міне, – деп, қолына қайдан 
түскенін, екі парақ оқушы дәптерін мұның бетіне 
тақап желпілдетті дейсің. 
Басындағы ақ кепкісі қонған төбесін сыйлағаннан 
ұшып кетпей аман қалған.
– Пәлі, қойшы енді соны! Болашақ шығармамның 
басты бір прототипі еді...
Даусы жіңішкеріп шыққан.
–  Ә,  біз  жанама  кейіпкерің  екенбіз  ғой.  Көшір 
онда,  кім  көрінгенге  телміртпей,  Шолпан-Ата-
дағы үйіңе! Сосын бұйдаңды басыңа түр де жүре 
бер!
– Валентина Николаевна хош көрсе...
–  Оныңды  да  әспеттеме.  Білеміз...  Баяғыда  өзің 
екі жыл қамақта отырғанда Ленинградына ойбай-
лап қашқан. Жанын аузына тістеп. Онда не бүл-
діргенін өзің де естіген шығарсың?..
Сүйегін  қаралай  үңгіген  сұңқылды  одан  әрмен 
тыңдауға шыдамы жетпеді. 
Қасиетті қаламымды ұстап қала ма деп ғазиз ба-
сын дауға берген қарғасы Мұратын бауырына қы-
сып аз тұрды да «Победасына» қайта қонған. 
Ыстықкөлдің мейірімді құшағына асыққан. Ши-
палы  суы  бойыңды  жеңілдетіп,  ойыңды  аршып, 
бар  кір  мен  кінәратты  қолмен  сылып  алғандай 
етеді-ау! Келе қазақы дамбалдан басқа лыпа біт-
кенді сыпырып атып көгілжім тереңге құлаштай 
родниковой воде, поваляется на вольной земле, а 
затем вернется обратно. 
 
 
Но  и  здесь  попал  на  накаленный,  как  железо, 
скандал.  Его  Фатима,  обещавшая,  что  пролетать 
над ним не даст даже птицам, заверещала:
- Привез и бросил нас где-то. Считаешь, что мы 
должны  прожить  здесь,  давя  вшей  и  облизывая 
свою кровь? 
К тому же, за моей спиной знаки внимания обра-
тил еще на одну сучку, Галию. Вот твое растроган-
ное, плаксивое письмо, написанное ей, – выпалив 
это, – и откуда оно попало ей в руки, – стала ма-
хать перед ним двумя листами школьной тетради. 
Белая кепка не слетела, благодаря уважению к го-
лове, предоставившей ей приют.
- Не надо, оставь ее в покое. Она же – прототип 
главной героини моего будущего произведения...  
 
 
 
 
Голос ее сорвался на фальцет: 
 
 
- Ага, а мы, выходит, твои второстепенные герои. 
Перевези тогда нас в свой дом в Шолпан-Ата, что-
бы не зависели, от кого попало. Можешь потом, 
накинув на шею привязь, отправляться, куда угод-
но. 
- Если одобрит Валентина Николаевна... 
 
- Можешь ее тоже не возносить до небес. Знаем... 
Когда ты два года сидел в заключении, она, стис-
нув душонку в зубах, в панике сбежала в свой Ле-
нинград.  А  что  она  там  натворила,  наверняка,  и 
сам знаешь... 
Выслушивать дальше нападки, расковырявшие до 
костей, не хватило терпения. 
Обняв  и  прижав  к  сердцу,  ставшего  предметом 
раздоров, своего воронёнка Мурата, в надежде на 
то, что его творческое перо перейдет по наслед-
ству, постоял немного, а затем снова сел на свою 
«Победу». 
Поехал,  спеша,  чтобы  быстрее  попасть  в  ласко-
вые объятья Иссык-куля. Целебные воды его, об-
легчая тело, осветляя мысли, словно рукой, соска-
бливают всю грязь и ущербность. Скинув с себя 
всю одежду, кроме широченных трусов, вытянув 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
ЫССЫК-КУЛЬ
               
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
ЫССЫҚ-КӨЛ
            
114
115

сүңгіген...
...Жердің  киесіндей  боп  жағалауда  ер-тұрманы 
сайма-сай  бір  сәйгүлік  жүрді.  Шыққан  шөп  пен 
аққан судан басқаға жазығы жоқ бұл күлік Абай-
дан тұл қалған тұлпардың тұқымы-ау жарықтық.
Иә,  пері  көшетін  намаздыгер  мен  ақшамның 
арасында ақ айдын бетін елбең-елбең елес кезіп 
жүрді.
Арша таяғына сүйенген шал: «Өздеріне өмір бер-
ген  әйел  нәсілінен  тірлігінде  теперіш  көрмеген, 
алданбаған еркек атаулы бар ма? 
Ұлы  бол,  ұры  бол  –  бәрібір.  Қаша-қаша  ақыры 
пейіштің  төріне  тығылар»,  –  деп  кесім  айтады. 
Беу, бәтуасыз дүние, беу!
Өзара өкшелей қуаласқан екі міскін шалдың жел 
жағын жанай өтіп көлге ұмтылған. 
Сасай  бұқаның  иісі  аңқып  қоя  берді.  Әйел 
сықылық атып сүңгиді, еркек көз жазып қалып қа-
пелімде айналасына мекіреніп артылады. Толқын 
біткен күйлеп қашты.
– Баяғыда қашақ сиыр бұқаға шындап бір тоқтаған 
соң шалдар пышақпен сарпайының ұшынан қан 
шығарып тіліп жіберетін. 
Содан  соң  бұқа  мүйізін  шайқаса  бітті,  бел  асып 
безіп беретін. 
Заң-әкені сыйлаймын, Заң-әкені. Әйтпесе... – деп 
шал енді сықылық шыққан тұсқа қарап жүзі жұқа-
ра-жұқара біздей боп қалған бәкісін жылтыңдат-
ты.
                                     * * *
Өн  бойы  өткен  дәуреннің  үзік-үзік  елестерінен 
ғана тұратын қасиетті көл осыны айтып жырлай-
руки вперед, нырнул в голубую бездну.   
 
 
...  Словно  хранитель  этих  земель,  со  справной 
сбруей  бродил  по  берегу  быстроногий  скакун. 
Это благородное создание, не покушающееся ни 
на  что,  кроме  травы  и  воды,  видать,  и  есть  от-
прыск оставшегося после Аблая скакуна...
 
 
 
 
 
 
Да,  в  промежутке  между  заходом  солнца  и  пре-
дутренним  рассветом  вокруг  благодатного  озера 
бродили видения. 
 
 
Старик, опиравшийся на свой вересковый посох, 
словно говорил: «Разве найдется мужчина, не об-
манутый  женщиной,  хотя  именно  она  дала  ему 
жизнь? 
Будь хоть великим учителем, хоть злым грабите-
лем, все равно. Убегая, упрячется, в конце концов, 
в райской обители», – выговорив это, вынес при-
говор. Увы, бессмыслен мир, увы...  
 
 
 
 
Два  силуэта,  шагавшие  друг  за  другом  след  в 
след, пройдя мимо старика с подветренной сторо-
ны, устремились к озеру. 
Засмердело запахом бычьего влечения. Женщина, 
заливаясь  смехом,  нырнула,  мужчина  же,  поте-
ряв ее из вида, возбуждённо прыгал вокруг себя. 
Даже волны, поддавшись этой любовной игре, за-
плескались вожделенно. 
 
 
 
- В стародавние времена, когда корова безудержно 
отдавалась многим быкам, отчего не могла поне-
сти, тогда, после того, как она была покрыта лишь 
одним быком, старики, чтобы она отелилась толь-
ко от этого самца, выпуская кровь, надрезали но-
жом кончик вульвы. 
После этого, стоило только  любому быку пока-
чать  рогами,  всё,  –  бежала  от  него  со  страхом, 
опасаясь боли. 
- Преклоняюсь пред вечными законами, законами 
природы.  А  иначе...  –  Произнес  старик,  глядя  в 
сторону, откуда раздавался заливистый смех, по-
казав мельком свой нож, лезвие которого, посте-
пенно утончаясь, стало похоже на шило.   
 
 
 
 
                                        * * * 
 
 
Благодатное озеро, пред ликом которого прошли 
времена  всех  этих  обрывков  мимолетных  виде-
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
ЫССЫК-КУЛЬ
               
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
ЫССЫҚ-КӨЛ
            
116
117

ды, осыны айтып жылайды.
P.S.  Кіресілі-шығасылы  еспен  біз  де  осы  сөзді 
саған арнап жаздық-ау, Ыстықкөл!
ний, напевает об этом свою горестную рапсодию. 
 
 
P.S. Да и мы, выудив видения из потока непосто-
янной памяти, написали эти строки, посвятив его 
тебе, Иссык-Куль.     
Примечания:

жүктеу/скачать 16,06 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: