Блокировка
Blocking
Эффект, свойственный движущемуся иону,
который уже рассеялся на атоме мишени.
По сути своей похож на затенение. Имеет
место, когда траектории рассеянных ионов
или атомов отдачи направлены в сторону
соседнего (блокирующего) атома, который
рассеивает эти частицы. Для большого
числа событий рассеяния или отдачи
образуется конус блокировки (по аналогии с
конусом затенения), где отсутствуют
разрешѐнные траектории. В отличие от
первичных ионов рассеянные ионы или
атомы отдачи изначально движутся не по
параллельным,
а
по
расходящимся
траекториям.
Блоктау
Blocking
Атом нысанында шашыраған қозғалыстағы
ионға тән эффект. Табиғаты бойынша
көлеңкеге ұқсайды.Шашыраған иондардың
немесе берілу атомдарының траекториясы
осы бӛлшектерді шашырататын кӛршілес
атомдарға қарай бағытталғанда орын алады.
Шашырау жағдайының немесе берілудің
үлкен санына рұқсат етілген траекториялары
жоқ блокировка конусы түзіледі. Біріншілік
иондармен
салыстырғанда
шашыраған
иондар немесе берілу атомдары бастапқыда
ақ параллель бойымен емес, ажырайтын
траектория бойымен қозғалады.
Блок-эффект нейтронов
Block-effect
Влияние гетерогенной структуры активной
зоны
на
физические
характеристики
реактора, заключающееся в уменьшении
плотности потока нейтронов по мере
приближения к центру тепловыделяющего
элемента в каждой элементарной ячейке
активной зоны.
Нейтрондардың блок- эффекті
Block-effect
Белсенді
аймақтың
гетерогенді
құрылымының белсенді аймақтың элементар
ұяшығында жылушығарғыш элементтің
орталыққа жақындауы барысында нейтрон
ағындары тығыздығының кемуіне негізделіп
реактордың физикалық сипаттамасына әсері.
Бомбардировка ионная
Ionbombardment
Процесс
столкновения
ионов
с
поверхностью твердого тела, результатом
которого
является
перераспределение
энергии и импульса бомбардирующих
ионов между рассеянными частицами и
атомами мишени.
Иондық соққылау
Ionbombardment
Иондар мен қатты дене бетінің соқтығысу
процесі, нәтижесінде соққылаушы иондар
энергиясы мен импульсі шашыраған
бӛлшектер
мен
нысана
атомдарының
арасында қайта таралады.
Борирование
Boron diffusion treatment, borating
Химико-термическая
или
плазменная
обработка поверхностного слоя металла
(сплава) путем насыщения его бором.
Борлау
Boron diffusion treatment, borating
Бормен
қанықтыру
жолымен
алынған
металдың (құйманың) жоғары қабатын
химиялы-термикалық
немесе
плазмалық
ӛңдеу.
борирование плазменное ⁄ boron plasma
saturating
–
плазменно-диффузионный
метод упрочнения поверхностей стали с
помощью плазмы с образованием боридов
железа. В качестве технологического газа
используется водород с добавкой BCl
3
( до
1 % )
плазмалық борлау ⁄ boron plasma saturating –
темір
боридтерін
пайда
болуымен
ерекшеленетін, плазма кӛмегімен болат бетін
беріктендірудің плазмалы- диффузиялық
тәсілі. Технологиялық газ ретінде BCl
3
қоспалы (1%-ға дейін) сутегі қолданады.
Быстрота откачки (быстрота действия)
Pumping speed
Характеристика
производительности
вакуумного
насоса.
Выражается
в
Сору тездігі (қозғалыстың тездігі)
Pumping speed
Вакуумды
сорғыштың
ӛндіргіштігінің
сипаттамасы. Уақыт бірлігі ішінде сора
24
количестве литров воздуха (газа), которое
он способен откачать в единицу времени.
алатын ауаның литрінің мӛлшерімен санымен
алынған мӛлшерімен ӛрнектеледі.
Бомбардировка ио́нная
Ion(ic) bombardment
Процесс
столкновения
ионов
с
поверхностью твердого тела, результатом
которого
является
перераспределение
энергии и импульса бомбардирующих
ионов между рассеянными частицами и
атомами мишени.
Иондық атқылау
Ion(ic) bombardment
Нәтижесінде шашыраған бӛлшектер мен
нысан атомының арасында атқылаушы
иондардың энергиясы мен импульсінің қайта
үлестірілу процесі жүзеге асатын иондардың
қатты дене бетімен соқтығысу процесі.
Бридер (реактор бридерный, реактор-
размножитель)
Breeder (от анг. Breeder - размножитель).
Ядерный реактор, особенностью которого
является способность к воспроизводству
(размножению) делящихся ядер (ядерного
горючего, обычно плутония).
Бридер (бридерлік реактор, реактор-
кӛбейткіш)
Breeder (ағыл. Breeder - кӛбейткіш).
Ыдыраушы ядроларды (ядролық отынды,
әдетте плутониді) қайта ӛндіре алу (кӛбейте
алу) мүмкіндігімен ерекшеленетін ядролық
реактор.
Бронзирование
Bronzing
1. Химическая полировка, применяемая для
деталей из меди и ее сплавов с целью
изменения цвета.
2. Металлизация медно-оловянным сплавом
различных материалов.
Қолалау
Bronzing
1. Түсін ӛзгерту мақсатында мыстан немесе
оның қорытпаларынан жасалған заттарға
қолданылатын химиялық тегістеу.
2. Әртүрлі материалдарды мысты-қалайы
қоспасымен металдау.
Бэр
Rem, roentgen equivalent
Биологический
эквивалент
рада.
Внесистемная единица эквивалентной дозы.
Обозначение – бэр, 1 бэр=0,01 Зв.
Бэр
Rem, roentgen equivalent
Радтың
биологиялық
эквиваленті.
Эквивалентті дозаның жүйеден тыс бірлігі.
Белгіленуі – Бэр. 1 бэр=0,01 Зв.
В
Вакансия
Vacancy (от лат. Vacans – пустующий,
свободный).
Дефект кристалла, соответствующий не
занятому частицей узлу кристаллической
решетки.
В
Вакансия
Vacancy (латын тілінен ауд. Vacans – бос,
еркін).
Кристалдық тор түйіндерінде атом немесе
ионның болмауынан туындайтын кристалдың
ақауы.
вакансия анионная / anionic vacancy —
отрицательно
заряженная
вакансия,
движущаяся в электрическом поле к аноду.
анионды вакансия / anionic vacancy — электр
ӛрісінде анодқа қарай қозғалатын теріс
зарядталған вакансия.
вакансия димерная / dimer-vacancy defects,
dimer-vacancy lines — особый тип вакансии,
расположенной на поверхности твѐрдого
тела.
екі өлшемді вакансия / dimer-vacancy defects,
dimer-vacancy lines — қатты дене бетінде
орналасқан вакансияның ерекше түрі.
вакансия катионная / cationic vacancy —
положительно
заряженная
вакансия,
движущаяся в электрическом поле к катоду.
катионды вакансия / cationic vacancy —
электр ӛрісінде катодқа қарай қозғалатын оң
зарядталған вакансия.
дивакансия / divacancy — вакансионный
комплекс,
состоящий
из
двух
расположенных рядом вакансий.
қос вакансия / divacancy — қатар орналасқан
екі вакансиядан құралған вакансиялық
комплекс.
25
тривакансия / trivacancy — вакансионный
комплекс,
состоящий
из
трех
расположенных рядом вакансий.
үш вакансия / trivacancy — қатар орналасқан
үш вакансиядан құралған вакансиялық
комплекс.
тетравакансия
/
tetravacancy
—
вакансионный комплекс, состоящий из
четырех расположенных рядом вакансий.
См. также кластер вакансионный.
тетравакансия / tetravacancy — қатар
орналасқан тӛрт вакансиядан құралған
вакансиялық комплекс.
Сон. қ. қараңыз: вакансиялық кластер.
Вакуум (технический)
Vacuum (от лат.Vacuum – пустота).
Состояние газа, при котором его давление
ниже атмосферного. В зависимости от
соотношения между длиной свободного
пробега атомов или молекул и линейным
размером сосуда различают следующие
виды вакуума:
Вакуум (техникалық)
Vacuum (лат.Vacuum – бостық).
Қысымы атмосфералық қысымнан тӛмен газ
күйі. Атомдардың немесе молекулалардың
еркін жүру жолы мен ыдыстың сызықтық
ӛлшемінің қатынасына сәйкес вакуумның
тӛмендегі түрлерін бӛліп қарастырады:
вакуум высокий / high vacuum — вакуум,
при котором длина свободного пробега
молекул газа значительно превышает
размеры сосуда, содержащего газ.
жоғары вакуум / high vacuum — Ішінде газы
бар құтының сызықтық ӛлшемінен газ
молекулаларының
еркін
жүру
жолы
әжептеуір үлкен болған жағдайдағы вакуум.
вакуум низкий / low vacuum— вакуум, при
котором длина свободного пробега молекул
газа значительно меньше размеров сосуда,
содержащего газ.
төмен вакуум / low vacuum— ішінде газы
бар құтының сызықтық ӛлшемінен газ
молекулаларының
еркін
жүру
жолы
әжептеуір аз болған жағдайдағы вакуум.
вакуум сверхвысокий / ultrahigh vacuum —
вакуум, при котором давление ниже 10
-6
Па.
асқын жоғары вакуум / ultrahigh vacuum —
қысым 10
-6
Па-дан тӛмен болған жағдайдағы
вакуум.
вакуум средний / moderate vacuum —
вакуум, при котором длина свободного
пробега молекул газа не более, чем на
порядок отличается от диаметра вакуумного
трубопровода
или
размеров
сосуда,
содержащего газ.
орташа вакуум / moderate vacuum — Ішінде
газы бар құтының сызықтық ӛлшемінен
немесе вакуумдық құбыр диаметрінен газ
молекулаларының еркін жүру жолы шамамен
бір дәрежеден аспайтындай ерекшеленетін
вакуум.
форвакуум / initial vacuum, forevacuum —
предварительный
(невысокий)
вакуум.
Обычно присутствует в фазе подготовке
вакуумной системы к работе.
См. также вакуумирование.
форвакуум / initial vacuum, forevacuum —
бастапқы (жоғары емес) вакуум. Әдетте
вакуумдық жүйені жұмысқа дайындау
фазасында болады.
Сон. қ. қараңыз: вакуумдау.
Вакууми́рование
Vacuum
degassing,
vacuum
pumping,
vacuumizing, degasifying treatment
Удаление газа, пара или парогазовой среды
из сосудов или аппаратов с целью
получения
в
них
давления
ниже
атмосферного.
Вакуумдау
Vacuum
degassing,
vacuum
pumping,
vacuumizing, degasifying treatment
Ыдыс немесе аппаратта атмосфералық
қысымнан тӛмен қысым алу мақсатында одан
газды, буды немесе булы газды ортаны сорып
алу.
вакуумирование стали / steel vacuum
treatment (processing) — кратковременная
обработка жидкой стали под вакуумом с
целью улучшения ее качества за счет
уменьшения в ней содержания газов (Н
2
, N
2
,
О
2
) и неметаллических включений, и при
специальных
методах
выплавки
и
некоторых других элементов (например,
болатты вакуумдау / steel vacuum treatment
(processing) — мақсаты газ құрамының (Н
2
,
N
2
,
О
2
)
азаюы
және
бейметалдық
қоспалардың және басқа элементтердің
(мысалы, Mn, Pb, Zn, Си) азаюы есебінен,
арнайы балқыту әдістері кезінде болаттың
сапасы жақсарта түсу болатын, сұйық
болатты вакуумда қысқа мерзімді ӛңдеу.
26
Mn, Pb, Zn, Си).
См. также вакуум, испарение вакуумное.
Сон. қ. қараңыз: вакуум, вакуумдық булану
Вакуумметр
Vacuum gauge, vacuum indicator
Прибор
для
измерения
давления
разреженных газов. Как правило, состоит
из
двух
элементов:
преобразователя
манометрического и измерительного
прибора.
Вакуумметр
Vacuum gauge , vacuum indicator
Сиретілген газдардың қысымын ӛлшеуге
арналған прибор. Ережеге сай екі элемент:
манометрикалық және ӛлшеуіш құрал
түрлендіргішінен тұрады.
Вакуум–плотность
Vaccum tightness
Способность материала не пропускать
газы.
Вакуум–тығыздық
Vaccum tightness
Материалдың газдарды ӛткізбеу қабілеті.
Валентность
Valency, valence (от лат. valentia)
Способность
атомов
образовывать
химические связи. Валентность можно
рассматривать как способность атома
отдавать или присоединять определенное
число
электронов.
Валентность
положительна, если атом отдает электроны,
и
отрицательна,
если
атом
их
присоединяет.
См. также зона валентная (в ст. зона)
Валенттілік
Valency, valence (от лат. valentia)
Атомдардың химиялық байланыстар жасау
қабілеті. Атом валенттігін атомның белгілі
электрондар санын қосып алу немесе беру
қабілеті деп қарастыруға болады. Егер атом
электрондарды берсе, валенттілік оң, ал егер
қосып алса теріс болады.
Қараңыз сондай-ақ валентті аумақ (аумақ
бет.).
Взаимодействие межатомное
Atomicinteraction
Взаимодействие атомов, находящихся в
одинаковых
либо
различных
энергетических и зарядовых состояниях.
Может
быть
ковалентным,
ионным,
металлическим, типа водородной связи и
ван-дер-ваальсовым.
Атомаралық әсерлесу
Atomicinteraction
Бірдей немесе әртүрлі энергетикалық және
зарядтық күйлердегі атомдардың әсерлесуі.
Ковалентті, иондық, металлдық, сутектік
байланыс және ван-дер-ваальстық типті
болуы мүмкін.
Вздутие покрытия
Blow up of coating
Дефект покрытия (например, плазменного)
в
виде
местного
отслоения
куполообразной формы.
Қаптаманың ісінуі
Blow up of coating
Күмбез
секілді
қалыптың
жергілікті
қабыршақтану түріндегі қаптама ақауы
(мысалы, плазмалық).
Виницаль
Vicinal form
Побочная грань кристалла, слабо
откланенная от одной из основных
граней.
См. также поверхность вицинальная (в
ст.поверхность)
Виницаль
Vicinal form
Негізгі қырының бірінен әлсіз ауытқыған
кристалдың туындаған жанама қыры.
Сон. қ. қараңыз: вицинальді бет
Воздействие водородное
высокотемпературное
High- temperature hydrogen attack
Потеря прочности и пластичности стали в
результате высокотемпературной реакции
абсорьированного водорода с карбидами
Сутекті жоғары температуралы әсер ету
High- temperature hydrogen attack
Ішкі жарықшақтардың туындауы және
декорбюризациямен
қосарлас
жүретін
жүрілетін
құрыш
карбидтері
бар
абсорбирленген
сутегінің
жоғары
27
стали, сопровождающаяся
декарбюризацией и возникновением
внутренних трещин.
температуралық реакциясы нәтижесінде
құрыштың беріктігін және пластикалығын
жоғалтуы.
Ванади́рование
Vanadium saturation treatment
Химико-термическая
обработка
поверхностного слоя металла или сплава
путѐм насыщения его ванадием.
Ванадирлеу
Vanadium saturation treatment
Ванадиймен қанықтыру жолымен металдың
немесе оның қорытпасының беткі қабатын
химиялық және термиялық ӛңдеу.
Вес атомный
Atomic weight
Устаревший термин, правильнее масса
атомная.
Атомдық салмақ
Atomic weight
Кӛнерген термин, дұрысы атомдық масса.
Вещества́ радиоакти́вные
Radioactive substances
Вещества,
содержащие
радиоактивные
изотопы одного или нескольких элементов.
Основная радиохимическая характеристика
— удельная радиоактивность: активность,
отнесенная к единице объема или массы.
Радиобелсенді заттар
Radioactive substances
Бір
немесе
бірнеше
элементтердің
радиобелсенді изотоптарын қамтитын заттар.
Негізгі радиохимиялық сипаттамасы –
меншікті радиобелсенділік, яғни кӛлем
немесе масса бірлігіне келетін белсенділік.
Взаимоде́йствие межфа́зное
Phase interaction
Перенос вещества из одной фазы в другую,
включая массоперенос до и после границы
раздела фаз и непосредственно межфазный
переход. Движущей силой взаимодействия
межфазного является градиент химического
потенциала компонента, исчезающий по
достижении фазового равновесия.
Фазааралық ӛзара әрекеттесу
Phase interaction
Фазаның бӛліну шекарасына дейінгі және
кейінгі масса тасымалдауды және де
фазааралық ауысуды қоса алғандағы заттың
бір фазадан басқа фазаға ӛтуі. Фазааралық
ӛзара әрекеттесудің қозғаушы күші фазалық
тепе-теңдікке жеткенде жойылып кететін
компоненттің химиялық потенциалының
градиенті болып табылады.
Взаимоде́йствие межа́томное
Atomic interaction
Взаимодействие атомов, находящихся в
одинаковых
либо
в
различных
энергетических и зарядовых состояниях.
Может
быть
ковалентным,
ионным,
металлическим, типа водородной связи и
ван-дер-ваальсовым.
Атомаралық ӛзара әрекеттесу
Atomic interaction
Бірдей не әр түрлі энергетикалық және
зарядтық күйлерде орналасқан атомдардың
ӛзара
әркеттесуі.
Ковалентті,
иондық,
металдық, сутегі тәрізді және ван-дер-
ваальстік байланыстарда болуы мүмкін.
Взаимоде́йствие межмолекуля́рное
Molecular interaction
Взаимодействие электрически нейтральных
молекул
или
атомов;
определяет
существование жидкостей и молекулярных
кристаллов, отличие реальных газов от
идеальных.
Молекула аралық ӛзара әрекеттесу
Molecular interaction
Электрлі бейтарап молекулалардың немесе
атомдардың әсерлесуі; сұйықтардың және
молекулалық кристалдардың болуын, нақты
газдардың идеал газдардан ерекшелігін
анықтайды.
Взрыв
Explosion
Быстрое выделение энергии в ограниченном
объѐме, связанное с внезапным изменением
состояния вещества и сопровождаемое
обычно ударной волной и разрушением
окружающей среды.
Достарыңызбен бөлісу: |