Генера́тор пла́зменный
Plasma generator
Устройство, создающее из нейтральных
веществ
потоки
низкотемпературной
плазмы.
См. также плазмотрон.
Плазмалық генератор
Plasma generator
Бейтарап заттардан тӛмен температуралы
плазма ағынын тудыратын құрылғы.
Сон. қ. қараңыз: плазмотрон.
Генератор
термомеханический
/
Thermomechanical generator
Радиоизотопный источник электрической
энергии, в котором тепловая энергия
распада
радионуклидного
топлива
преобразуется в механическую энергию с
последующим
преобразованием
в
электрическую.
Термомеханикалық
генератор
/
Thermomechanical generator
Электр энергиясының радиоизотопты кӛзі,
мұнда радионуклидті отын ыдырауының
жылулық
энергиясы
кейінірек
электр
энергиясына айнала отырып механикалық
энергияға түрленеді.
Генератор термоэлектрический /
Thermoelectric generator -
Устройство
для
непосредственного
преобразования теплоты в электрическую
энергию;
изготовляется
на
основе
термоэлементов; особенно эффективен при
использовании тепла, выделяющегося во
время работы ядерных реакторов, ракетных
двигателей и др.
Термоэлектрлік генератор /
Thermoelectric generator -
Жылу
энергиясын
тікелей
электр
энергиясына түрлендіруге арналған құрылғы;
термоэлементтер
негізінде
жасалынады;
әсіресе ядролық реакторларының, ракета
қозғалтқыштарының және басқа жұмыстары
кезінде бӛлінетін жылуды қолдану кезінде
аса тиімді.
Генератор
радиоизотопный
термомеханический
Radioisotope thermomechanical generator
Радиоизотопный источник электрической
энергии, в котором тепловая энергия
распада
радионуклидного
топлива
Радиоизотопты
термомеханикалық
генератор
Radioisotope thermomechanical generator -
радионуклидті отынның жылулық ыдырау
энергиясы механикалық энергияға түрленіп,
одан әрі электрлік энергияға айналатын,
38
преобразуется в механическую энергию с
последующим
преобразованием
в
электрическую.
электр энергиясының радиоизотопты кӛзі.
Генерация
носителей
заряда
в
полупроводниках/
Carrier generation in semiconductors -
Появление электронов в зоне проводимости
и дырок в валентной зоне.
Жартылайӛткізгіштердегі
заряд
тасымалдаушыларды генерациялау /
Carrier generation in semiconductors -
Ӛткізгіштік аймақта электрондардың және
валенттік аймақта кемтіктердің пайда болуы.
генерация носителей заряда тепловая /
thermal
generation,
thermal
carrier
ggeneration– происходит под действием
теплового
движения
атомов
кристаллической решетки. См. также
носители заряда
жылулық
заряд
тасымалдаушыларды
генерациялау / thermal generation, thermal
carrier
ggeneration
– кристаллдық тор
атомдарының жылулық қозғалысы әсерінен
жүзеге
асады.
Сонымен
қатар
заряд
тасымалдаушыларды қараңыз.
Гетеродиффузия
Heterodiffusion
Диффузия
(как
объѐмная,
так
и
поверхностная) в среде, состав которой не
совпадает с составом диффундирующих
атомов.
Гетеродиффузия
Heterodiffusion
Құрамы
диффузияланатын
атомның
құрамымен сәйкес келмейтін ортадағы
диффузия (кӛлемдік те, беттік те).
Гетероге́нность
Heterogeneity
Степень различия элементов некоторого
ансамбля между собой.
См.также система гетерогенная.
Гетерогендік
Heterogeneity
Қандай да бір ансамбльдің элементтерін бір-
бірінен ерекшелеу дәрежесі.
Сон. қ. қараңыз: гетерогендік жүйе.
Гетеропереход
Heterojunction, heterogeneous junction
Контакт двух различных по химическому
составу полупроводников.
Гетероӛту
Heterojunction, heterogeneous junction
Химиялық құрамы әр түрлі екі жартылай
ӛткізгіштің түйіскен жері
Гетероэпитаксия – см. ст. эпитаксия
Гетероэпитаксия – эпитаксия бетін
қараңыз.
Геттеры
Getters
Вещества способные связывать газы (кроме
инертных) в результате
химического
взаимодействия
или
адсорбции.
Используются для создания, поддержания
или повышения вакуума в вакуумных
приборах или системах, для очистки
инертных газов от примесей. Применяют
распыляемые
(испаряющиеся)
и
нераспыляемые (неиспаряющиеся) геттеры.
К первым относится барий, связывающий
газы
в
результате
химического
взаимодействия, как в газовой фазе, так и
после осаждения на стенках прибора. Его
производят в виде контейнеров-пилюль (Ba
в железной, никелевой или медной
оболочке,
техническое
название
соответственно феба, ниба, куба), сплавов с
Al, Th, Ti, Ta, Be (например, сплав Ba c Al с
добавками Ni под названием ―альбани‖)
Геттерлер
Getters
Химиялық
әсерлесу
немесе
адсорбция
нәтижесінде газдарды (инертті газдардан
басқа) байланыстыруға қабілетті заттар.
Вакуумдық приборларда немесе жүйелерде
вакуумды жасау, қолдау және арттыру үшін,
инертті газдарды қоспалардан тазарту үшін
қолданылады. Тозаңданатын (буланатын)
және
тозаңданбайтын
(буланбайтын)
геттерлер
қолданылады.
Біріншіге
газ
фазасында, сондай-ақ прибор қабырғасында
қонғаннан кейін де химиялық ӛзара
әрекеттесу
нәтижесінде
газдарды
байланыстыратын барий жатады. Оны
контейнер-пилюль түрінде (темір, никель
немесе мыс қабықшасындағы Ва, техникалық
атауы сәйкесінше феба, ниба, куба), Al, Th,
Ti, Ta, Be балқымалары (мысалы, Ni қоспасы
бар Ba Al балқымасы ―альбани‖ деп
аталады) түрінде немесе Ва бӛле отырып,
39
либо в виде химических соединений,
которые легко розлагаются с выделением
Ba.
Нераспыляемые геттеры – Ta, Ti, Zr, Nb,
Th,
а также La, Ce и другие
редкоземельные элементы. Они связывают
газы главным образом в результате
растворения или адсорбции. Эти геттеры
помещают в приборы в виде покрытий из
тонкодисперсного порошка на поверхности
деталей, пористых таблеток, трубок, колец
и т.д., либо из них изготовляют детали
приборов.
жеңіл ыдырайтын химиялық байланыс
түрінде ӛндіреді.
Тозаңданбайтын геттерлер - Ta, Ti, Zr, Nb,
Th, сонымен қатар La, Ce және басқа сирек
кездесетін жер элементтері. Олар негізінен
газдарды еріту немесе адсорбция
нәтижесінде байланыстырады. Бұл
геттерлерді құралдарға бұйым бетіне, кәуек
таблеткаларағы, трубалардағы, сақиналарға
жұқадисперсі ұнтақ жамылғылар түрінде
қондырады, немесе олардан құрылғы
бұйымдарын жасайды.
Гига-
Giga- (от греч. Gigas - гигантский)
Приставка для образования наименований
кратных единиц, по размеру равных 10
9
исходным единицам.
Гига-
Giga- (грек тілінен ауд. Gigas - ӛте үлкен)
Ӛлшемі бойынша кіріс бірліктері 10
9
тең қысқы бірліктер атауларын түрлендіруге
арналған қондырғы.
Глубина выгорания (я́дерного то́плива)
Burnup
Доля первоначального количества ядер
данного типа, которые испытали ядерное
превращение в реакторе при воздействии
нейтронов (выражается в процентах).
Жанудың тереңдігі (ядролық отынның)
Burnup
Реакторда нейтрондардың әсерімен ядролық
түрленуге
ұшыраған,
берілген
типтегі
бастапқы ядро мӛлшерінің үлесі (пайызбен
кӛрсетіледі).
Глубина́ вы́хода распыляемых а́томов
эффекти́вная
Effective emission depth of sputtered atoms
Предельное расстояние от поверхности, на
котором может располагаться атом твѐрдого
тела, обладающий ненулевой вероятностью
покинуть его в результате воздействия
распыляющей частицы.
См.также распыление твѐрдых тел.
Тозаңдалатын
атомның
эффективті
шығыс тереңдігі
Effective emission depth of sputtered atoms
Тозаңдандырушы бӛлшектердің әсерінен
қатты денені тастап кету ықтималдылығы
нӛлден ӛзгеше атомның сол қатты дене
бетінен ең алыс орналаса алатын шектік
қашықтығы.
Сон.
қ.
қараңыз:
қатты
денелердің
тозаңдалуы.
Гомогенизация сплавов
Homogenization (от греч. Homogenes –
однородный),
diffusion
annealing,
homogenizing of alloys
Создание
однородной
(гомогенной)
структуры в сплавах путем ликвидации
структурных
или
концентрационных
микронеоднородностей, образующихся при
кристаллизации, металлизации и т.д.
Балқымаларды гомогендеу
Homogenization (грек тілінен ауд.. Homogenes
– біртекті), diffusion annealing, homogenizing
of alloys
Қорытпаларда
кристаллдау,
металлдау
кезінде
түзілетін
құрылымдық
немесе
концентрацияланған микро біртексіздіктерді
жою арқылы біртеккті (гомогенді) құрылым
жасау.
Гомоге́нность
Homogeneity
Степень сходства элементов некоторого
ансамбля между собой.
См. также система гомогенная.
Гомогендік
Homogeneity
Қандай да бір ансамбль элементтерінің ӛзара
ұқсастық дәрежелері.
Сон. қ. қараңыз: гомогенді жүйе.
Гомоэпитаксия – см. ст. эпитаксия.
Гомоэпитаксия – эпитаксия бетін қараңыз.
40
Горелка плазменная
Plasma burner, plasma torch
Прибор для нагревания материалов и
изделий с помощью плазмы, в котором газ
превращается в плазму путем передачи ему
электрической
энергии
от
внешнего
источника с помощью дуги. По существу
синоним термина «плазмотрон дуговой»
(см. ст. плазмотрон). Прибор распространен
в
химической
промышленности,
электротехнике,
машинастроении
и
некоторых других отраслях.
Плазмалық жылытқыш
Plasma burner, plasma torch
Газ сыртқы кӛзден доға кӛмегімен электр
энергиясын алу арқылы плазмаға түрленетін
плазма
кӛмегімен
ӛнімдер
мен
материалдарды жылытуға арналған құрылғы.
Негізінде «доғалық плазмотрон» (плазмотрон
бетін
қараңыз)
терминінің
синонимі.
Құрылғы
химиялық
ӛнеркәсіпте,
электротехникада,
машинақұрылысында
және кейбір салаларда кеңінен таралған.
горелка косвенного нагрева / nontransferred-
are plasma torch – плазменная горелка, в
которой основная дуга удерживается между
двумя или несколькими электродами.
Жанама жылыту жанарғы/ nontransferred-
are plasma torch –негізгі доға екі немесе
бірнеше электродтар арасында ұсталатын
плазмалық жанарғы.
горелка прямого нагрева / transferred arc
plasma torch – горелка, где основная дуга
удерживается
между
внутренним
электродом и изделием, которое служит
наружным электродом.
Тікелей жылыту жанарғы/ transferred arc
plasma torch – сыртқы электрод қызметін
атқаратын бұйым мен ішкі электрод
арасында ұсталатын жанарғы.
горелка с вынесенной дугой / superimposed-
arc plasma torch – горелка косвенного
нагрева, в которой создаваемая плазма
проводит электрический ток между соплом
горелки и обрабатываемым изделием,
являющимся внешним электродом.
Шығарылған
доғасы
бар
жанарғы/
superimposed-arc plasma torch – жасалатын
плазма сыртқы электрод болып табылатын,
ӛңделетін
ӛнім
мен
жанарғы
мойны арасында электр тогын ӛткізетін,
жанама қыздыру жанарғысы.
горелка с ламинарным потоком плазмы /
laminar plasma torch - горелка, работа
которой
характеризуется
ламинарным
течением плазменной струи.
Ламинарлық ағымды плазмалы жанарғы/
laminar plasma torch - жұмысы плазма
ағынының
ламинарлық
ағысымен
сипатталатын жанарғы.
горелка с турбулентным потоком
плазмы / turbulent plasma torch - горелка,
работа
которой
характеризуется
турбулентным течением плазменной струи.
турбулентті ағымды плазмалы жанарғы/
turbulent plasma torch - жұмысы плазма
ағынының
турбуленттік
ағысымен
сипатталатын жанарғы.
Горючее ядерное — то же, что топливо
ядерное.
Ядролық жанармай- ядролық отын секілді.
Гравирование ионное
Ionicetching
Нанесение
упорядоченного рельефного
рисунка на поверхность твердого тела
распылением его пучком ускоренных
ионов. Процесс может осуществляться
через маску или путем использования
сфокусированного управляемого пучка.
Иондық бедерлеу
Ionicetching
Қатты дене бетіне оны үдетілген иондар
шоғымен тозаңдандыру арқылы реттелген
бедерлі сурет салу. Процесс маска арқылы
немесе фокусталған басқарылатын шоқты
қолдану арқылы іске асырылуы мүмкін.
Границатвѐрдого тела
Boundary of a solid body
Поверхность, образованная совокупностью
атомов и заключающая внутри себя
вещество, удовлетворяющее определенным
Қатты дене шекарасы
Boundary of a solid body
атомдар жиынтығынан тұратын және ішінде
белгілі бір шарттарды қанағаттандыратын
заттан тұратын (мысалы, белгілі бір құрамға ,
41
условиям
(например,
имеющее
определенный состав, фазу, ориентацию
кристаллической решетки и т.д.).
граница антифазная / antiphaseboundary—
плоская граница внутри сверхструктуры, по
обе стороны от которой находятся атомы
одного сорта, тогда как для сверхструктуры
характерно чередование атомов разного
сорта. Дефект кристаллической решетки.
граница высокоугловая / high(large)-
angleboundary — граница, по обе стороны
от которой разориентация кристаллических
решеток составляет более 10-15°.
граница
зерна
/
grainboundary
—
поверхность, по обе стороны от которой
кристаллические
решетки
различаются
пространственной
ориентацией.
Поверхностный дефект кристаллической
решетки.
граница
когерентная
/
coherentphaseboundary
—
межфазная
граница, на которой атомные плоскости
одной фазы переходят, не прерываясь, в
другую фазу, так что атомы на границе
принадлежат
одновременно
кристаллическим решеткам двух фаз.
граница кручения / twistboundary —
малоугловая
граница,
образованная
стенками винтовых дислокаций.
граница
малоугловая
/
low(small)-
angleboundary — граница, по обе стороны
от которой разориентация кристаллических
решеток составляет условно менее 5°.
Малоугловые
границы
образованы
системами дислокаций, в простейшем
случае это — стенки дислокаций (см.
субграница). К границам малоугловым
относятся все границы субзерен.
граница межзеренная / grainboundary —
поверхность раздела между различно
ориентированными областями (зернами)
поликристалла.
граница
межфазная
/
interface,
phaseboundary — граница между кри-
сталлами, принадлежащими разным фазам.
граница наклона / tiltboundary —
малоугловая
граница,
образованная
стенками краевых дислокаций.
граница
полукогерентная
/
semi-
coherentboundary — межфазная граница, на
которой несоответствие решеток двух фаз
фазаға, кристалл торының бағдарлануына ие
және т.б. қасиеттерге ие) бет.
Антифазалы шекара/ antiphaseboundary
әртүрлі сұрыпты атомдардың кезектесуі тән
асқын құрылыммен салыстырғанда, екі
жағынан
дабір
сұрыптың
атомдары
орналасқан асқын құрылымның ішіндегі
жазық шекара. Кристалл торының ақауы.
Жоғарыбұрышты
шекара/
high(large)-
angleboundary - екі жағында кристалл
торларының бағдарлануы 10-15°-тен артық
шаманы құрайтын шекара.
Дәнек шекарасы/ high(large)-angleboundary
екі жағынан кристалл торы кеңістіктік
бғадарлануымен
ерекшеленетін
бет.
Кристалл торының беттік ақауы.
Когерентті шекара/ coherentphaseboundary
бір фазаның үлкен жазықтықтары үзілместен
келесі фазаға ӛтетін, яғни шекарадағы
атомдар бір уақытта екі фазаның кристалл
торларына тән болатын фазааралық шекара.
Бұралу шекарасы/ twistboundary винтті
дислокациялар қабырғаларынан түзілген аз
бұрышты шекара.
Аз
бұрышты
шекара/
low(small)-
angleboundary екі жағынан да кристалл
торларының бағдарлануы шартты түрде 5°-
тан артық бұрыш құрайтын шекара. Аз
бұрышты
шекаралар
дислокациялар
жүйелерінен
түзілген,
ал
қарапайым
жағдайда- бұлар дислокациялар қабырғалары
(субшекараны
қараңыз).
Аз
бұрышты
шекараларға
субдәнектердің
барлық
шекаралары жатады.
Достарыңызбен бөлісу: |