CONCEPT LOYALTY AS A VALUABLE-MORAL COMPONENT OF KAZAKH AND ENGLISH
NATIONAL CONSCIOUSNESS
N.N. Suleimenova, Scientific Adviser - K. T. Rysaldy, Master Student of The Department of
Post-Graduate Study of Kazakh Ablaikhan
University of International Relations and World Languages, Almaty, Kazakhstan,
E-mail:
nazka_25@mail.ru
In the era of globalization, the notion of concept is actively entered into scientific use. In accordance
with Lakoff G., concept is a unit of description of the picture of the world : mental unit comprising language
and cultural knowledge, representation, evaluation. In cognitive science concept is considered as a mental
unit which constantly undergoes changes: to the concept’s sphere there can be included a new background
concepts and, moreover, the standard set of situations can be changed as well. Yu.S. Stepanov states that the
concept is implemented in a verbal sign and in a language in general. In this case, the core concept consists
of language and speech words semantics. The presence of concepts in the language of any nation can attract
attention because such researches are able to help us in studying the culture of the nation and its history.
As for today, this issue is researched a lot. The focus on the study of the nature of the concept is
implemented increasingly, in cognitive linguistics. Any attempt to understanding of the nature of the concept
leads to an awareness of the existence of the number of related concepts and terms. First of all, it is a concept.
Meanings which are operated in person’s mind during mental activity process and which reflect one’s
experience and knowledge stored in the mind in the form of special mental structures. Concept, as an object
of study of various sciences, has different interpretations depending on the discipline where concept is
studying in. Thus, cognitive linguistics, in the first instance, is interested in the issue of connection of ideal
effects, concepts with linguistic forms objectifying them.
344
There can be found some of the most common key phrases in the definition of concept:
Concept exists in the mind (in the mental world) of a person; the ‘bundle’ of ideas, notions,
knowledge, associations which accompany the word is a concept; it is a ‘global thought units – quantum of
structured knowledge’; it is the object of ‘Ideal world’ and ‘Reality’.
The term ‘concept’ (from Latin “Conceptus” – “thought”, “notion”) is totally interdisciplinary;
according to E.S. Kubryakova it can be considered as an “umbrella” term – it covers several domains of
different scientific directions dealing with thinking process and knowledge, stoage and processing the
information [1].
Yu.S. Stepanov considers that "On the one hand, concept is kind of a clot of culture in people's minds;
it is the form of what is included in the culture of one's mental world. On the other hand, concept is what
helps people - ordinary people who are not "creators of cultural values" to enter into the culture and, in some
cases, affects it [2].
V.A. Maslow notes that "concepts are mental entities with their names in the language; and they
reflect cultural and national representation of the human world" [3].
According to N. Yu. Shvedova "concept, as a language reality, is an outgoing in the history of the
nation in the form of lexical meaning of words lying in the mental, spiritual, social or physical sphere of
human life" [4].
As it is seen from definitions, concept is not only researched from the perspective of mental
information about a particular object or reality phenomenon contained in concepts; moreover, at the same
time, it is a unit of cultures. Therefore, studying of concepts in the cultural aspect is extremely important for
the disclosure of their contents.
Concept as an ideal entity has no clear organization. However, there can be found a set of conceptual
signs that differ in their significance for members of society, the volume, the degree of abstraction, the
possibility of "activation" with a certain degree of conditionality.
The difficulty in defining the essence of the concept as a scientific category is related to the fact that
contemporary science still does not have a clear-cut solution for the structure and typology of concepts.
Yu.S. Stepanov believes in the concept as a "layered" formation. There are three main highlighted
layers: the literal meaning (internal form), passive (historical), the latest (actual and active).
Yu. S. Stepanov defines the concept as a cultural phenomenon, "concept is the basic unit of culture in
the mental world of a person" [5].
Yu. E. Prokhorov combining the theory of his predecessors offers the following definition of the
concept: "The concept is developed set of rules and assessments of the organization of the elements of
chaotic picture of the world enshrined in the national picture of the world and broadcasted with means of
their communication" [6].
S. G. Vorkachev among the features of the concept notes "experiencing" of concept (concepts must be
experienced emotionally), semiotic density - "the representation in terms of a number of linguistic
expressions of synonyms" (words and phrases, case series and fields, proverbs, folk stories) [7].
According to the severity of the national character there are distinguished "universal and national"
concepts unique for only one nation.
N. Yu. Shvedova divides concepts in "basic" and "non-basic" concepts. "Basic" concepts are
surrounded by attendant "non-basic" concepts [8].
According to the degree of abstraction of content concepts are divided into abstract and specific
concepts. By the degree of importance concepts are subdivided into higher - level concepts (happiness, love,
debt) and conventional concepts, basic concepts (elementary, necessary to describe other concepts).
It can be seen, that the concept of loyalty is a concept from National Mentality category. The concept
of loyalty reflects Culture Peculiarities of an Ethnic group. Loyalty is Valuable-Moral component of nation's
ordinary consciousness. Loyalty is high-level concept in both cultures.
In accordance with S. G. Vorkachev, Loyalty in Kazakh culture is closely connected with humanness,
precious, happiness, honor, and dedication; it has its semiotic density that is able to be showed in Kazakh
proverbs:
"Асылдың бірі — адалдық.";"Адалдық жүрген жерде, адамдық жүреді",
"Адал
өмір
сүргеніңді білген кезде өмір бақытты көрінеді".
However, in contrast, English people are famous of their strict morals and social rules. Therefore, it is
clear that the concept of loyalty in English culture is closely connected with self-sacrifice, unity, peace and
money:
"The best way to keep loyalty in a man's heart is to keep money in his purse."; "Loyalty is more
valuable than diamonds.", "We are all in the same boat in a stormy sea, and we owe each other a terrible
345
loyalty. G. K. Chesterton Quotes", "Loyalty means nothing unless it has at its heart the absolute principle of
self-sacrifice."
It is obvious that the concept of loyalty is national concept. Loyalty is somehow unique in Kazakh
culture. Through that concept Kazakh people express high moral values inherent to them and showed in
literary texts of great Kazakh and English authors:
"Алдау қоспай, адал еңбегін сатқан, қолы өнерлі қазақтың əулиесі сол. Абай"; " Мақтан үшін
мал жима, жан үшін жи, ғибадат пен адалдық ар үшін жи. Шəкəрім".
"We are all in the same boat in a stormy sea, and we owe each other a terrible loyalty. G. K.
Chesterton Quotes", "It is better to be faithful than famous. Theodore Roosevelt ".
It is clear that loyalty is basic concept (according to N. Yu. Shvedova). Loyalty is surrounded by
attendant "non-basic" concepts such as: имандылық, əділдік, шыншылдық, ақиқаттық.
Адалдық пен арамдық деп аталатын қос белдің.
Мақұл дейін, кінə өзімде, өзіме айып тағайын,
Ақ жаныма, пəк жаныма қалай күйе жағайын.
Адалсың ба, қолынды бер, сенен тəлім алайын,
Арамсың ба, аулақ-аулақ маңайымнан, ағайын. (Мұқағали Мақатаев)
Қолдан келе бере ме жұрт меңгермек,
Адалдық, арамдықты кім теңгермек?
Мақтан үшін қайратсыз болыс болмақ,
Иттей қор боп, өзіне сөз келтірмек. (Абай).
In addition to this, concept loyalty in English culture is surrounded by such "non-basic" concepts such
as: love, patience, persistence, commitment, gratitude:
"I used to advertise my loyalty and I don't believe there is a single person I loved that I didn't
eventually betray." (Albert Camus, The Fall)
"I belong to the people I love, and they belong to me-they, and the love and loyalty I give them, form
my identity far more than any word or group ever could."
(Veronica Roth, Allegiant).
“We have to recognize that there cannot be relationships unless there is commitment, unless there is
loyalty, unless there is love, patience, persistence.”
(Cornel West, Breaking Bread: Insurgent Black Intellectual Life)
“If having a soul means being able to feel love and loyalty and gratitude, then animals are better off
than a lot of humans.”
(James Herriot, All Creatures Great and Small)
The importance of the concept of loyalty in Kazakh and English consciousness is vital. It seems clear
that the concept of loyalty is a concept from National Mentality category. The concept of loyalty reflects
Culture Peculiarities of an Ethnos. Loyalty is Valuable-Moral component of nation's ordinary consciousness.
Loyalty in Kazakh culture is closely connected with happiness, honor, dignity, humanity and dedication and
in English culture it is connected with self-sacrifice, unity, peace and money; it has its semiotic density that
is able to be showed in proverbs. It is obvious that the concept of loyalty is national concept. Via that
concept people express high moral values inherent to them and showed in literary texts of great Kazakh and
English authors. It is clear that loyalty is basic concept. Loyalty is surrounded by attendant "non-basic"
concepts such as: имандылық, əділдік, шыншылдық, ақиқаттық and love, patience, persistence,
commitment, gratitude.
REFERENCES
1. Демьянков В.З., Кубрякова Е.С. - Когнитивная лингвистика, 2008 [Translation is our].
2. Степанов Ю. С. - Об энтропии понятия «концепт» в современной лингвистике, 2004. [Translation
is our].
3. Rosch E.H. Natural Categories // Cognitive Philosophy - 2010.
4. В. А. Маслов - Когнитивная лингвистика, 2008. [Translation is our].
5. Langacker R. Concept, Image, and Symbol: The Cognitive Basis of Grammar - 2007.
6. Прохоров Ю. Е. - В поисках концепта - Москва, 2008. [Translation is our].
7. Воркачев С. Г. - Лингвокультурный концепт: типология и области бытования - Волгоград,
2007. [Translation is our].
8. Шведова Н. Ю. - Русский язык: Избранные работы - Москва, 2005. [Translation is our].
346
УДК 81'271.2
О ЧИСТОТЕ РУССКОЙ РЕЧИ СТУДЕНТОВ
Таирова Н.А., нау. рук., к.ф.н., доцент, Аманкосова Ф.Х., студент
Алматы Менеджмент Университета, Республика Казахстан
E-mail: aa.farida@mail.ru
Язык – это важнейшее средство человеческого общения. Речь невозможна без языка. Но язык, в
отличие от речи, не дан нам в непосредственном восприятии[1].
Речь есть реализация языка. Речь – это деятельность человека, использующего язык в целях
общения, выражения эмоций, оформления мысли, познание окружающего мира, для планирования
своих действий. Речь предназначена и устремлена к определенной цели, ситуативно обусловлена,
динамична, развивается во времени и пространстве. Она субъективна и индивидуальна. В тот момент,
когда какой-нибудь человек использует язык для общения с другими людьми, можно сказать, что он
занят речевой деятельностью. Под речью понимают как сам процесс (речевая деятельность), так и его
результат (речевые тексты устные или письменные)[2].
Культура речи – один из главных показaтелей oбщей культуры чeловeкa. А потому нам всем
необхoдимo пoстoянно сoвершенствовать свoю мaнеру oбщения и речь.
В данной работе мы хотели бы остановиться на чистоте речи студентов. Студенчество -
социально-возрастная группа, представляющая большой интерес для изучения, так как именно
студенты быстрее всех подмечают различные изменения в языке и реагируют на них[3]. Кроме того,
члены данной группы являются будущими специалистами. Во время обучения в вузе происходит
становление и развитие языковой личности студента; будущие специалисты станут представителями
интеллигенции, которая, по нашему глубокому убеждению, будет продолжать оказывать наибольшее
влияние на формирование, отбор и сохранение норм языка в дальнейшем. Именно в этом
заключается актуальность исследования.
Объектом исследования стала устная речь студентов Алматы ,Менеджмент университета.
Одним из основных коммуникативных качеств речи является ее чистота. Чистота речи —
отсутствие в ней лишних слов, слов-сорняков, слов- паразитов. Конечно, в языке названных слов нет,
такими они становятся в речи говорящего из-за частого, неуместного их употребления. Слова-
сорняки, слова-паразиты не несут никакой смысловой нагрузки, не обладают информативностью.
Они просто засоряют речь говорящего, затрудняют ее восприятие, отвлекают внимание от
содержания высказывания. Кроме того, лишние слова психологически действуют на слушателей,
которые начинают подсчитывать количество таких слов в устном выступлении[4].
Почему слова-паразиты появляются в речи студентов? Это и волнение во время говорения, и
неумение мыслить публично, подбирать нужные слова для оформления своих мыслей и, конечно,
бедность индивидуального словаря говорящего.
Для анализа чистоты русской речи студентов казахского отделения была выбрана группа 1 курса
специальности “Учет и аудит”. В группе 13 студентов, окончивших школу на казахском языке. Городские
школы окончило – 11 чел., сельские – 2 чел. Жителями г. Алматы являются – 5 чел., приезжими – 8 чел.
Говорят и думают только на казахском языке – 1 чел., на казахском и русском – 12 чел.
Как показал анализ, слова-паразиты различаются в зависимости от пола студента (Таблица 1).
Таблица-1. Дифференциация слов-паразитов в языке студентов 1 курса казахского отделения в зависимости от
пола студента.
Пол
Слова-паразиты
Девушки
Типа, будто, ну, вот, то есть, значит, в принципе, допустим, по ходу,короче, по сути
Юноши
Как бы, так сказать, в общем, вот так вот, грубо говоря, итак, как говорится, короче,
якобы, по ходу, эт самое
Помимо указунных слов-паразитов студентами используются и звуки-паразиты: Ммм, Эээ,
Ааа, Аащь, Воо, Нее.
Основными причинами загрязнения русской речи студентов казахского отделения словами и
звуками-паразитами можно назвать следующие:
слабое знание отдельными студентами русского языка;
347
неразборчивость речи;
дикция и темп речи;
желание заполнить паузы между словами.
Студентам казахского отделения нелегко выразительно и кратко выражать свои мысли на
русском языке. Соответственно, студентам казахского отделения при использовании русского языка
необходимо: во-первых, развивать словарный запас, во-вторых,не использовать слова- паразиты.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ
1. Пешковский, А. М. Объективная и нормативная точка зрения на язык: Текст / А.М.
Пешковский // Избранные труды. — М., Учпедгиз, 1959. С. 201.
2. Культура речи http://studopedia.org/14-78453.html
3. Леорда С.В. Речевой портрет современного студента. Автореферат дисс…к.ф.н. – Саратов. –
2006. http://cheloveknauka.com/rechevoy-portret-sovremennogo-studenta
ƏОЖ 7.012
ДИЗАЙН САЛАСЫНДАҒЫ ТЕРМИН СӨЗДЕРІНІҢ ҚОЛДАНЫЛУ ЕРЕКШЕЛІГІ
Сағымова А.С., аға оқытушы, Алданаева Т, Дизайн 14-21,
Алматы технологиялық университеті, Алматы қ. Қазақстан Республикасы
E-mail: muza_tomiris.1996@mail.ru
Термин деп аталатын арнаулы сөздер ғылым мен білімнің ең қажетті құбылысының бірі
екендігі, ұлттық ғылыми дамуда, болашақ ұрпақтарға терең де түбегейлі білім беруде олардың
атқаратын рөлі жоғары. Тілші ғалымдар “Тілдің байлығын молайтып, қызметін күшейткен, оның
икемділігі мен дəлдігін дамытқан бұл лексикалық саланы ғылым тілінде термин сөздер” деп атайды.
Термин (лат.terminus - шек, шекара) – ғылым мен техниканың, өнердің, қоғамдық тұрмыстың, т.б.
саласындағы белгілі бір ұғымның немесе заттың дəл (ауыспалы немесе бейнелі түрде емес)
мағынасын білдіретін немесе нақты мəн-сипатын аңғартатын сөз немесе сөздер тіркесі.
«Қазақстан - 2050» стратегиясы Жолдауында Елбасы Н.Ə.Назарбаев: «Тілді заманға сай
үйлестіріп, терминология мəселесінен консенсус іздеу керек. Қазақ тілінің осы заманның биік
талабына сай бай терминологиялық қорын жасаған соң, оны рет-ретімен, кезең-кезеңімен қоғамдық
өмірдің бар саласына батыл енгізуіміз керек» – деп, атап өтті [1].
Біз болашақ маман, əрі ҚР өндірісін ілгері дамытатын кəсіпкер ретінде алдыңғы қатарлы маман
болуымыз үшін қазақ тілін кəсіби деңгейде игеріп, мамандығымыз бойынша терминдерді
меңгеруіміз қажет. Терминдерді болашақ мамандыққа қатысты сөздерді үйренумен қатар сөздік
қорды байыту, яғни үйренген терминдерді күнделікті өмірде, келешекте қызмет барысында
қолдануға машықтануымыз керек. Сондай-ақ өзіміз таңдаған мамандық бойынша меңгерген
терминдерді қазақ тілінде өзге адамға жеткізе білу дағдысын қалыптастыра білуіміз қажет.
Жеңіл өнеркəсіп, соның ішінде дизайн саласында термин сөздер өте жиі кездеседі, себебі
адамзат тарихында оның қолданылмайтын жері жоқ жəне аталған саласыз өмір сүру мүмкін емес.
Жеңіл өнеркəсіп халықтың жеке сұранысын қанағаттандыратын өнім түрлерін шығарады. Бұл –
индустрияның ең қарқынды саласы. Ғылыми – техникалық прогресс жеңіл өнеркəсіптің дамуына
күшті əсер етуде. Бұл шикізат базалары саласының өзгеруінен жəне жаңа техника мен технологияны
пайдалануынан байқалады.
Жеңіл өнеркəсіп - халық тұтынатын, көпшілік қолданатын заттар, ең алдымен, мата, іш жəне
сырт киімдік трикотажды, аяқ киім, тігін жəне галантерея бұйымдарын өндіретін салалар мен
кəсіпорындардың жиынтығы. Жеңіл өнеркəсіптің негізгі салалары — мақта-мата, зығыр, жүн, жібек,
аяқ киім, былғары жөне аң терісі бұйымдарын өндіретін өнеркəсіптер.
Жеңіл өнеркəсіпке мынадай мамандықтар жатады: иіруші, тоқымашы, конструктор – модельер
(бір нəрсенің конструкциясын жасаушы, құрастырушы), суретші – модельер (сəнді модельді заттың
үлгісін жасайтын маман), пішуші, тігінші [2].
Жеңіл өнеркəсіп тауарлары қолданбалы өнер туындыларымен қатар, адамды қорғайды жəне
оған күнделікті əсер етіп отыратын заттық ортаны құрайды. Өнеркəсіптік өндірісінің эстетикалық
мəдениетінің жоғарылауы қазіргі заманғы ғылыми-техникалық прогрестің маңызды шарттары болып
табылады.
348
Дизайн деген не жəне оның қандай түрлері бар екенін анықтай отырып, осы салада
қолданылатын терминдерді зерттедім.
Дизайн көркемсурет жəне сəулет өнерінің өнеркəсіп бұйымдарының ең үздік үлгілерін жасау
жəне заттық ортаны үйлестіру шараларын қамтитын бағытының атауы. Дизайн қызметінің ерекшелігі
– əсем əрі көркем жасалған тұтын заттары мен бұйымдардың қоршаған ортаға лайық үйлесімін
жүзеге асырып, ұдайы олардың жаңа үлгілерін ойлап табу.
Терминдік атауы жаңа болғанымен, оның негізі ерте замандарда-ақ қалыптасқан. Мысалы,
қазақ халқының қолөнер бұйымдарының (қобыз, домбыра, сандық, торсық, қару жарақтар, сəндік
əшекейлі бұйымдар т.б.) қайталанбас түрлері этнодизайндық үлгіде жасалған. Дизайн өнері
адамдардың əдемілікке, қолайлылыққа ұмтылуларынан шыққан.
«Еңбек өнер өрісі, өнер өмір жемісі» - деп халық мəтелі бекер айтылмаған, қазақ халқының
үлттық өнерін көптеген академиктер көрсете білген. Мысалы, С.Тəжімұратов, А.Х.Марғұлан,
А.Ғ.Алмабекова, С.Қасымов жəне т.б. өз еңбектерінде қазақ халқының ою-өрнегі мен сəндік
қолданбалы өнерін шығу тегін атап көрсеткен.
Дизайн өнері қазіргі өскелең тұрмыстық жағдайлар мен талап-сұраныстарға байланысты жаңа
сипаттарға ие болуда. Жарнама, плакаттар, кітап безендіру, өндіріс бұйымдарын жасау, жиhаз
бұйымдарының жаңа үлгілерін өмірге əкелу, т.б. қазіргі заманғы кəсіптердің дамып-жетілуі дизайн
өнерімен тығыз байланысты. Дизайн заман талабына орай үнемі өзгеріп, дамып отырады [3].
Дизайн сəулет дизайны, графикалық дизайн, костюм дизайны, индустриялық дизайн жəне тағы
басқа да түрлерге бөленеді.
Сəулет дизайны
- құрылысты жобалау, салу, оған көркемдік бейне беру өнері.
Графикалық дизайн - объектілердің көріністі, функционалдық жəне эстетикалық сапаларын
жақсарту үшін, графикалық элементтер көмегімен түрлі объектілерді жобалаудың шығармашылық өнері.
Костюм дизайны - костюмді көркем жобалау өнері.
Индустриялық дизайн - көркемдік-техникалық қызметті атқаратын дизайн саласы.
Дизайн өнері қазіргі заман талабына сай өте қажетті өнердің бір саласы болып табылады. Ол
барлық елдерге қанат жайған деуге болады. Шебер дизайншылардың озық ойынан шыққан əдемі
заттар қашан да болсын өз сұлулығын жоғалтпайды. Сондыктан дизайн өнері сұранысы мол өнер
болып отыр.
Осы салада қолданылатын маңызды терминдердің біразына тоқталайық:
Композиция – латынның "compositio" ойлап шығару, "құрастыру" деген сөзінен шыққан ұғым.
Костюм - (франц. Сostume-«киім-кешек») - белгілі бір ұлттың, дəуірдің тұрақты киім
үлгісі.Костюм əр дəуірдің эстетикалық идеалын көрсетеді.
Силуэт (француздың siluett сөзі) – ұзындығы мен ені бойынша адам фигурасының
пропорциясына жақындау келетін геометриялық фигуралардың (тікбұрыш, трапеция, үшбұрыш,
сопақ т.б.) бірін беретін киімнің кез келген бөлігінің сыртқы пішімі.
Пропорция - көйлектің ұзындығы мен енінің, жакеттің ұзындығы мен белдемше ұзындығының,
бұйымның тұтас көлеміне қарай əр бөлшек мөлшерінің арақатынасын білдіреді.
Стиль – (styios деген грек сөзі) – мəнер, сипат, ерекшелік деп аударылады. Киімде классикалық,
романтикалық, спорттық, фольклорлық деген бірнеше (этникалық) стильдер болады.
Эскиз (франц. esquіesse, итал. schіzzo) – алдын ала қағаз бетіне көркемсурет туындысының
(картина, мүсіндеме, театр мен кинодекорация жəне архит. жобаның, т.б.) түпкі ойы түсірілетін нобай.
Конструкция - түзіліс, құрылыс. Сурет өнерінде заттың конструкциясын анықтау,
конструкциялық тəсілмен салу ұғымдары бар. Бұл заттың жасалу құрылысын білу деген сөз.
Конструкция – форманың негізін құрайтын қаңқа[4].
Осылайша тағы да көптеген термин сөздерді тізіп анықтамасын талдай беруге болады.
Қорытындылай келе, дизайн саласында кездесетін термин сөздерімен танысып, ізденіс
барысында дизайн саласының қыры мен сырын терең түсініп, мамандығым бойынша қажетті көп
мəлімет алдым, сөздік қорымның қоржынына көптеген жаңа сөздер енді, білімім тереңдей түсті.
Бүгінгі студент – ертеңгі білікті маман. Жоғары оқу орындарында студенттің термин
меңгерудегі білімі жүйелі берілсе, келешекте оны тəжірибе жүзінде пайдалануда қиындық
туғызбайтыны мəлім.
ƏДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. ҚР Президенті Н.Ə. Назарбаевтың халыққа Жолдауы. 2012 ж. 14 желтоқсан.
2. Жеңіл өнеркəсіп жəне тоқыма бұйымдары саласына арналған орысша-қазақша, қазақша-
орысша сөздік. Рауан, 2000 ж.
349
3. Гусейнов Г.М., Ермилова В.В. и др. «Композиция костюма», - М.,"Академия", 2003 г.
4. Пармон Ф.М. «Народный костюм: истоки дизайна», - М., ООО «Паладин Д.С.», 2005 г.
5.Устин В.Б. Композиция в дизайне. Методические основы композиционно-художественного
формообразования в дизайнерском творчестве: Учеб.пособие / В.Б.Устин. – 2-е изд., уточненное и
доп.- М.: АСТ: Астрель, 2008.
УДК 37.047
Достарыңызбен бөлісу: |