Министерство сельского хозяйства республики казахстан

111 
УДК 631.445 
Қопар Б., Күбенқұлов Қ.К., Наушабаев А.Х. 
Қазақ ұлттық аграрлық ұниверситеті 
ЭЛЕМЕНТАРЛЫ КҮКІРТТІҢ СОДАЛЫ-ТҰЗДАНҒАН ТОПЫРАҚТАРҒА 
МЕЛИОРАТИВТІК ТИІМДІЛІГІ 
Аңдатпа  
Оңтүстік-Шығыс  Қазақстанның  тау  алды  жазығындағы  содалы  тұзданған 
топырақтарына  жоғарғы  дисперісті  элементарлық  күкірттің  мелиоративтік  тиімділігі 
қарастырылған.  
Кілт сөздер: топырақ, күкірт, дисперісті, мелиоративтік.  
Кіріспе  
Сілтілі  жəне  содалы  тұзданған  топырақтар  Қазақстан  Республикасының  астықты 
белдеуінің  қара  жəне  қара-қоңыр  топырақты  өңірлерінде  олардың  сортаңданған-
кебірленген түрлерінде (25 млн. га астам) жəне оңтүстік, оңтүстік-шығыс бөлігінде Тянь-
Шань  тауалды  жазықтықтың  құнарлы  шалғынды,  шалғынды-сұр  жəне  шалғынды  қара-
қоңыр топырақты алқаптарында (7,09 млн. га) шоғырланған [1]. 
Қазіргі  кезде  дəстүрлі  гипс  немесе  фосфогипсті  мелиоранттар  содалы  жəне  сілтілі 
тұзданған  топырақтарда  пайдалану,  олардың  көп  мөлшерде (20-30 т/га)  берілуі  жəне 
олардың  кристалдарының  беті  сілтілі  ортада  карбонатты  қабыршықпен  қапталып  қалуы, 
олардың тиімділігін төмендетіп отыр [2]. 
Осындай  жағдайларда  республикамызда  мұнайды  өндіру  мен  өңдеудің  қарқынды 
дамуы оның құрамында 10-18% күкірттің болуы, оның орасан зор көлемде (8 млн. тонна) 
жинақталуына əкеліп мұнайлы аймақ атмосферасын, су қоймаларын жəне топырақтарын 
ластауда.  Сөйтіп  республикамызда  жоғарыдағы  жағдайлардың  қалыптасуы  сілтілі 
тұзданған  топырақтарды  элементарлық  күкіртті  пайдалана  отырып  мелиорациялаудың 
жаңа  технологиясын  жасауды  талап  етіп  отыр.  Күкірт  ауада  тотықпайтын  жəне  суда 
ерімейтін  болғандықтан  инсерітті  элемент.  Ол  тек  топырақтағы  белгілі  бір 
микроорганизмдердің  əсерімен  тотығыды.  Бұл  мəселенің  шешілуі  екі  жолмен  жүргізілуі 
мүмкін:  
а) 
топараққа 
енгізілген 
күкірттің 
тотығуын 
күкірт 
тотықтырғыш 
микроорганизмдерді қосу арқылы үдету;  
б)  күкірт  бөлшектерінің  ұсақтығын  (дисперстілігін)  ұлғайту  арқылы  тотығу 
қарқынын арттыру.  
Соңғысы  күкірт  бөлшектері  ұсақталған  сайын  оның  белгілі  бір  массадағы  бетік 
аумағы  күрт  үлкейіп,  оларды  өңдейтін  ﴾тотықтыратын﴿  микроорганизмдер  əсерінің 
тиімділігін жоғарылатады. Осыған сəйкес оның тотығу жылдамдығы да артады. Айтылған 
тəсілдер жеке-жеке не болмаса бір-бірімен қиюластыра қолданылуы мүмкін. 
Осыларға 
байланысты 
біздер 
Оңтүстік-Шығыс 
Қазақстанның 
тауалды 
жазықтығындағы    содалы  тұзданған  топырақтарға  жоғары  дисперісті  ﴾3-40  микрон﴿ 
элементарлық күкірттің мелиоративтік тиімділігіне зерттеулер жүргіздік.  
Материалдар мен əдістер  
Зерттеу  жұмыстары 2015 ж.  Алматы  облысы,  Еңбекшіқазақ  ауданы  Қайнар 
ауылында  орналасқан  «Есік  жеміс-көкөніс  зауыты»  өрік  плантациясында  жүргізілді.  Ол 
Іле  Алатауының  солтүстік-шығыс  жағында  Алматы  қаласынан 56 км  қашықтықта 
орналасқан.   
Зерттеу  нысаны  ретінде  қалыпты  ﴾сортаңданбаған﴿  сұр-шалғынды  топырақ 
арасында  дақ  тəрізді  кездесетін  кебірленген  сортаңданған  шалғынды  топырақ. 
Тəжірибелер жалпыға белгілі əдістемелер бойынша жүргізілді [3]. Тəжірибе алаңының 
аумағы  ﴾7-32,5  м﴿, 227,5 м
2
  мөлдек  ауданы  ﴾2,5×5  м﴿ 10 м
2
,  қайталауы 3 мəрте. 

112 
 
Мелиорацияланған топырақтың құнарлылық көрсеткіштерінің өзгеру деңгейін бағалау 
оларға  морфологиялық  жəне  химиялық  талдаулар  арқылы  жүзеге  асырылды. 
Топырақтардың  морфологиялық  белгілері  мен  химиялық  құрамдарын  салыстырмалы 
сипаттау  үшін  содалы-тұзданған  жəне  тұзданбаған  нысандарда  кесінділер  қазылынып 
зерттелінді.  Олардың  тұзданған  түрінде  төмендегідей  схема  бойынша  далалық 
зерттеулер жүргізілінді. 
1. Күкіртсіз (бақылау);  
2. Күкірт 10 т/га; 
Кескіндерден  топырақ  үлгілері  əрбір  генетикалық  қабаттардан  алынып,  оларға 
төмендегідей əдістемелер бойынша талдаулар жүргізілді: 
-
 
су сүзбесі - К.К Гедройц əдісімен;  
-
 
қара шірінді - Тюрин əдісімен;  
-
 
гранулометриялық құрамын - пипеткалық  əдіспен; 
-
 
карбонаттардың СО
2
 мөлшері - көлемдік əдіспен; 
-
 
сіңірілген негіздер П.Г Грабаров əдісімен; 
-
 
жалпы азот - Къедаль əдісімен; 
-
 
жиынтық фосфор - Гинзбург К.Е., Щеглова Г.М. əдісімен; 
-
 
жылжымалы фосфор мен алмасатын калий - Б.П Мачигин əдісімен; 
-
 
ылғалдылығы - термостаттық əдіспен.  
Зерттеу нəтижелері  
Содалы тұзданған топырақ кескінінің литологиялық құрылымы екі бөлімнен тұрады. 
Оның  жоғарғы 0-84 см  қабаты  ауыр  құм-балшықты,  ал  оның  асты  жеңілденген  орташа 
құмбалшықты.  
Тəжірибе  учаскісінің  топырағы  төменгі  гумусті  ﴾0,90%﴿,  соған  байланысты  жалпы 
азоттың  мөлшері  өте  төмен  ﴾0,054%﴿.  Топырақ  құнарлығының  негізін  анықтаушы  бұл 
жағыдайлармен қоса топырақтың ауыр құмбалшықпен орташа кебірлігі жəне өте жоғарғы 
деңгейде  ﴾0,450%﴿  сілтілі  тұздануы  топырақ  ортасының  өте  жоғары  сілтілігін  ﴾pH 9,1﴿ 
қалыптастырған . Бұл топырақ құнарлығының мұлдем жоқ екендігін көрсетеді. Оны осы 
учаскеде бірнеше мəрте отырғызылған өрік көшеттерінің өнбеуі көрсетеді. 
Топырақтағы  суда  еритін  тұздардың  құрамына  келсек,  онда  бикарбонат  жəне 
корбонат иондарының мөлшері қалыптыдан ﴾тұзданбаған топырақтағылардан 0,8 мг-экв-
тен﴿  сəйкесінше 5-6 жəне 40-50 есе  артық,хлордың  болар-болмас,сульфат  ионының  аз 
екендігін,  ал  катиондарда  натридің,  кальций  мен  магнийден  жүздеген  есе  артық  болуы 
топырақтағы  тұздардың  басым  көпшілігі  сілтілі NaHCO
3 
жəне Na
2
CO
3 
берілгендігін 
көрсетеді.  Бұлар  əлбетте,  топырақ  ортасының  өте  жоғарғы  сілтілігін  қалыптастырады. 
Сөйтіп  тəжірибе  алаңы  топырағының  морфологиялық  белгілерімен  химиялық 
қасиеттеріне  сүйене  отырып  оны  орташа  кебірленген  күшті  содалы  сортаңданған 
шалғынды  топыраққа  жатқызуға  болады.  Тəжірибе  варианттары  топырақтарындағы  су 
сүзіндісінің құрамы кескіндегі тұздар құрамының мөлшерлеріне сəйкес (1 кесте). 
 
Кесте 1 – Орташа  кебірленген  күшті  содалы  сортаңданған  шалғынды  топырағы  
мөлдектерінің бастапқы су сүзіндісінің құрамы,мг/экв 
 
Вариант 
 
Үлгі 
тереңдігі, 
см 
Сілтілігі 
CI
- 
SO
4
2- 
Ca
2+
Mg
2+
Na
+ 
K
+ 
Тұз жиын
тығы,% 
pH 
HCO
3
- 
CO
3
2- 
Бақылау 
0-20 3,60 
0,20 
0,25 
1,25 
0,25 0,25 4,75 0,05 
0,414 
9,0 
20-40 3,80 
0,24 
0,25 
0,041 0,50 0,30 4,24 0,10 
0,405 9,0 
40-60 3,80 
0,20 
0,25 
0,10 
0,25 0,20 3,83 0,07 
0,350 9,0 
Күкірт 
10т/га 
0-20 4,20 
0,12 
0,25 
0,05 
0,25 0,25 4,10 0,03 
0,375 
9,0 
20-40 5,10 
0,20 
0,40 
0,10 
0,45 0,40 4,92 0,03 
0,464 9,1 
40-60 5,40 
0,24 
0,50 
1,75 
0,50 0,75 6,62 0,02 
0,610 9,2 

113 
Топыраққа  элементарлы  күкіртті  енгізгеннен 53 күн  өткен  соң  алынған  топырақ 
үлгілерінің су сүзіндісінің құрамы едəуір өзгеріске ұшыраған (2-кесте). 
Кесте 2 – Орташа  кебірленген  күшті  содалы  сортаңданған  шалғынды  топырақ 
мөлдектеріне күкірт енгізілгеннен 53 күн өткеннен кейінгі алынған топырақ үлгілерінің су 
сүзіндісінің құрамы, мг/экв 
Вариант 
Үлгі
тереңдігі, 
См 
Сілтілігі 
CI
- 
SO
4
2- 
Ca
2+ 
Mg
2+
Na
+ 
K
+
Тұз 
жиын 
тығы,% 
pH
HCO
3
-
CO
3
2-
Бақылау 
0-20 
3,30  0,12 0,50 0,65 0,25 0,25 4,02 0,05 0,357 9,0
20-40 
3,80  0,20 0,40 0,40 0,30 0,35 4,11 0,04 0,378 9,0
40-60 
4,40  0,20 0,25 1,90 0,25 0,25 6,23 0,02 0,526 9,1
Күкірт 
10т/га 
0-20 
2,80  0,20 1,00 4,80 0,25 0,45 8,04 0,06 0,640 8,7
20-40 
2,10  0,16 0,30 1,50 0,25 0,50 3,28 0,03 0,303 8,9
40-60 
2,60  0,20 0,25 0,45 0,25 0,20 3,03 0,01 0,273 8,8
Кесте  мəліметінен  берілген  күкірттің  осы  уақыт  аралығында  топырақта  күкірттің 
тотығып оның триоксидіне (SO
3
2-
) айналуын жəне соңғының сумен қосылып (SO
3
2-
+H
2
O = 
H
2
SO
4
)  күкірт  қышқылының  тұзілгендігін  су  сүзіндісіндегі  сульфат-ионының 
бақылаудағыдан (0,60 мг-экв 100 г  топырақта)  сегіз  есе  артқанын (4,80 мг-экв)  байқауға 
болады.Түзілген қышқыл топырақтағы сілтілермен (олар негізінен NaHCO
3 
жəне Na
2
CO
3
) 
əрекеттесіп  бейтарапты  натрий  сульфатын (Na
2
SO
4
)  түзген.  Сөйтіп  топыраққа  берілген 
күкірт  топырақтың  тұздылығын 0,357% -ден 0,640% - ға  дейін  арттырған  жəне  олардың 
құрамындағы сілтілі тұздар азайып бейтараптылардың артуы топырақ ортасының pH 9,0-
ден 8,7-ге дейін төмендеткен. 
Қортынды 
1. Іле Алатауы алды жазықтығында қалыптасқан орташа кебірленген күшті содалы
сортаңданған  шалғынды  топырағы  екі  бөлекті  шөгінді  тау  жынысында  түзілген,  оның 
беткі 0-84 см қабатының құнарлығы өте төмен.  
2. Кебірленген содалы-сортаңданған топырақтарға жоғарғы дисперісті элементарлы
күкіртті енгізу оның су сүзіндісінің құрамына оң əсер етті. Күкірттің тотығуынан түзілген 
күкірт  қышқылының  қалдығы - сульфат – ионы  бастапқы 100 г  топырақта 0,65 мг-экв 
мөлшері 4,8 мг-экв-ке дейін көтерілген, соның салдарынан HCO
3
-
  иондарының бастапқы 
жоғарғы  концентрациясы 3,30 мг-экв-тен 2,8 мг-экв-ке  дейін  төмендетіп  топырақ 
ортасының рН көрсеткішін 9,0-дан 8,7-ге дейін түсірген. 
Əдебиеттер  
1. Боровский В.М. Геохимия засоленных почв Казахстан .- М, Наука.1978-172б
2. Феофорова Псевдоморфозы кальцита по гипу в пчвах // Труды Почвепыого ин-та.
мм. ВВ. Докучоева.-1950.Т34. –С.202-206 
3. Доспехов Б.А. Методики полевого опыта. М., Агрпромиздат .С.35.

114 
 
Копар Б., Кубенкулов К.К., Наушабаев А.Х. 
 
МЕЛИОРАТИВНАЯ ЭФФЕКТИВНОСТЬ ЭЛЕМЕНТАРНОЙ СЕРЫ НА СОДОВО-
ЗАСОЛЕННЫХ ПОЧВАХ 
 
В работе изложена мелиоративная эффективность высокодисперсной элементарной 
серы на содово-засоленные почвы предгорной равнины Юго-востока Казахстана 
Ключевые слова: почва, сера, дисперсность, мелиоративное 
 
Kopar B., Kubenkulov K., Naushabaev A. 
 
MELIORATION EFFECT OF ELEMENTAL SULFUR ON THE SODIUM  
SALINITY OF SOILS 
 
The paper describes the effection finely divided elemental sulfur on soda- saline soil 
foothill plain of South Kazakhstan-vostoka 
Keywords: Soil, Sulfur, disparity, reclamation. 
 
 
УДК: 579.262 
  
Мукушева Г.М, Сыбанбаева М.А., Ултанбекова Г.Д, Райымбекова И.К. 
 
Казахский национальный аграрный университет, г.Алматы 
 
ВЫДЕЛЕНИЕ КОНКУРЕНТОСПОСОБНЫХ И ЭФФЕКТИВНЫХ МЕСТНЫХ 
ШТАММОВ (RHIZOBIUM GALEGAE) КОЗЛЯТНИКА ВОСТОЧНОГО В УСЛОВИЯХ  
АЛМАТИНСКОЙ ОБЛАСТИ 
 
Аннотация  
Выделены  из  корневых  клубеньков  козлятника  восточного,  произрастающих  в 
почвенно-климатических  условиях  Алматинской  области,  активные  штаммы Rhizobium 
galegae  для  разработки  биопрепарата  с  целью  применения  их  для  предпосевной 
инокуляции семян.  
Ключевые  слова:  козлятник  восточный,  активный  штамм,  клубеньковые  бактерии, 
инокуляция, азотфиксация, симбиоз. 
Введение  
В  настоящее  время,  по-прежнему  остаются  актуальными  проблемы  кормов  с 
высоким  содержанием  белка,  высокая  себестоимость  получаемой  продукции, 
повсеместное  снижение  плодородия  почв,  загрязнение  окружающей  среды.  Решением 
всех  этих  вопросов  является  внедрение  и  интенсификация  процесса  биологической 
азотфиксации,  который  непосредственно  связан  с  бобовыми  растениями,  особенно  с 
новыми  высокобелковыми  культурами,  а  также  с  применением  бактериальных 
препаратов,  что  значительно  позволит  сократить  расход  азотных  удобрений  и  повысить 
накопление азота в урожае и почве. 
Козлятник  восточный (Galega orientalis Lam.) один  из  наиболее  перспективных, 
нетрадиционных  для  Казахстана,  кормовых  культур  должен  занять  достойное  место  в 
кормопроизводстве  страны.  Его  отличает  высокий  потенциал  продуктивности 
(урожайность  зеленой  массы  может  достигать 75,5т/га),  качество  урожая,  ранее 

115 
отрастание,  равномерность  поступления  массы,  уникальное  долголетие  травостоя  (более 
15 лет), высокая азотфиксирующая активность посева [1]. 
Изучение  процесса  симбиотической  фиксации  азота  показало,  что  продуктивность 
этого  процесса  в  значительной  мере  зависит  от  факторов,  определяющих 
взаимоотношения между клубеньковыми бактериями и бобовыми растениями [2]. Один из 
важнейших  факторов - эффективность  (или  активность)  клубеньковых  бактерий,  т.  е. 
большая  или  меньшая  их  способность  в  симбиозе  с  бобовыми  растениями  фиксировать 
молекулярный азот. Эффективность клубеньковых бактерий определяется, прежде всего, 
генетической  природой  данного  штамма.  Создание  высокоэффективной  микробо - 
растительной  системы  между Galega orientalis Lam. и Rhizobium galegae направлено  на 
повышение продуктивности галеги восточной, возделываемой в почвенно-климатических 
условиях 
Казахстана 
и 
разработку 
биопрепаратов 
на 
основе 
местных 
конкурентоспособных  специфичных  штаммов  клубеньковых  бактерий  с  целью 
применения их для предпосевной инокуляции семян [3]. 
Изучение    эффективности  клубеньковых  бактерий,  в  частности,  отбор  их 
аборигенных  штаммов  с  целью  производства  нитрагина - бактериального  удобрения, 
применяемого при культивировании бобовых растений имеют весьма важное значение. 
Известно,  что  эффективные  штаммы  клубеньковых  бактерий  отличаются  от 
неэффективных  по  некоторым  биохимическим  признакам.  Прежде  всего,  эффективные 
штаммы  характеризуются  большей  активностью  обмена  веществ  и  большей 
жизнеспособностью.  Клетки    эффективных  штаммов  клубеньковых  бактерий  содержат 
более  активные  окислительно-восстановительные  ферменты,  катализирующие  реакции 
энергетического  обмена  и  обмена  водорода,  т.  е.  реакции,  непосредственно  связанные  с 
фиксацией атмосферного азота. Поэтому необходимо выделять из природных источников 
местных  конкурентоспособных  и  активных  штаммов R. galegae, способных  к 
эффективному  симбиозу  с  растением  в  почвенно-климатических  условиях  Алматинской 
области [4]. Установлено,  что  инфицирование  семян  растения  специфичными  местными 
клубеньковыми бактериями (нитрагином) обеспечивает увеличение урожайности зеленой 
массы  и  содержания  азота  в  надземной  части  растения.  Наличие,  во – первых, 
конкурентной  способности  изучаемого  штамма  ризобий  формировать  клубеньки  на 
корнях  растения-хозяина  в  присутствии  других  штаммов  клубеньковых  бактерий,  во- 
вторых,   симбиотической  активности – способности  создавать  эффективный  симбиоз  
является основанием для отбора с целью разработки биопрепаратов на их основе. 
Возделывание галеги восточной в почвенно-климатических условиях Казахстана без 
предпосевной  инокуляции  семян  и  при  отсутствии  в  почвах  спонтанной  специфичной 
ризобиальной  микрофлоры  приводит  к  тому,  что  посевы  галеги  восточной  к 2-3 году 
жизни изреживаются и поле зарастает сорняками. Инфицирование семян галеги восточной 
специфичными клубеньковыми бактериями является необходимым приемом агротехники, 
обеспечивающим получение высоких урожаев на протяжении 7-15 лет. Установлено, что 
инокуляция  семян  галеги  восточной  приводит  к  достоверному  увеличению  урожая 
зеленой массы на 40-60% и содержания азота в надземной части растения на 30-80% [5]. 
Целью работы  является  выделение из корневых клубеньков козлятника восточного 
активный  штамм Rhizobium galegae для  разработки  биопрепарата  на  основе  местных 
конкурентоспособных  специфичных  штаммов  клубеньковых  бактерий  с  целью 
применения их для предпосевной инокуляции семян.  
Материалы и методы  
Выделение  активных  штаммов Rizobium galegae и  микробиологические 
исследования  проводили  в  лаборатории  Института  микробиологии  и  вирусологии. 
Чистую  культуру Rizobium выделяли  из  корневых  клубеньков  в  период  цветения 
растения-хозяина  методом  Дригальского.  Отобранные  штаммы  имели  высокие 
редуцирующие  свойства,  что  говорит  о  высокой  их  активности.  В  конце  первого  года 

116 
 
жизни на корнях растений насчитывали 10-12 активных клубеньков, а при укосе травостоя 
четвертого  года  жизни - до 25 штук.  Урожайность  зеленой  массы  находилась  в  прямой 
зависимости  от  естественной  влаги.  Все  клубеньки  были  жизнеспособны,  т.е. 
фиксировали  азот.  Выделение  местных  штаммов Rh. galegae проводили  из  клубеньков 
старовозрастных  растений Galegae orientalis L. Отбор  наиболее  эффективных  штаммов 
проводили по качественным (азотфиксирующая активность) и количественным признакам 
(конкурентная способность). 
От  тщательно  промытого  в  водопроводной  воде  корня  отделяют  пинцетом  или 
бритвой наиболее крупные розовые клубеньки, помещают их в фарфоровый тигель Гуча с 
сетчатым дном, который погружают в большие по размеру фарфоровые чашки с 96%-ным 
этиловым спиртом на несколько минут. После этого клубеньки многократно промывают 
стерильной водой. 
Стерильным  пинцетом  клубеньки  переносят  в  стерильную  чашку  Петри  и 
стерильным  ножом  разрезают  на  части.  Бактериологической  петлей  берут  небольшое 
количество содержимого клубенька, переносят в каплю стерильной воды на поверхность 
агаровой питательной среды в чашке Петри и размазывают шпателем. Этим же шпателем 
делают посев последовательно еще на 2 – 3 пластинах для получения отдельных колоний. 
Засеянные  чашки  выдерживают  в  термостате  при 25 – 27 
0
С.  Быстрорастущие 
клубеньковые  бактерии  появляются  на 3 – 4-е  сут.  медленнорастущие – на 7 – 9-е. 
Появление колоний на 1 – 2-е сут свидетельствуют о загрязнении культуры.
 
 
Результаты исследований  
Для  выделения  эффективных  штаммов  клубеньковых  бактерий  из  местных 
популяций Rh. galegae были  отобраны 5-6 летние  растительные  образцы    козлятника 
восточного.  Почва  светло-каштановая.  Образцы    растений    имели  более  развитую 
вегетативную  массу  и  мощную  корневую  систему,  на  которой  имелось  незначительное 
количество  розовых  клубеньков,  которые  были  использованы  для  выделения 
специфичных  для Galega orientalis Lam. местных  штаммов Rh. Galegae. На  корнях 
сформировалось
 максимальное количество клубеньков, которое составило, в среднем, 10 
штук на 1 растение (таблица 1). 
 
Таблице 1 – Выделенные штаммы Rhizobium
 galegae  
и биометрические показатели 
растения-хозяина 
 
Штаммы 
Rh. 
galegae 
Количество 
клубеньков, 
шт/1 
растение 
Вес фитомассы/ 
корней, г /1 
растение
Высота 
растений, 
см 
Азотфиксирующая 
активность, мкг за  
30мин 
сырой
сухой
1 5
50/25
14/3
5,2
3,5 
2 3
55/30
15/3
4,2
1,3 
3 8
139/66
24/5
8,9
4,8 
4 7 
145/37 
25/7 
8,1 
3,2 
5 5
131/46
22/6
3,3
- 
6 -  - - - 
- 
7 2
74/25
14/4
5,5
1,2 
8 5 
132/22 
22/3 
6,8 
0,8 
9 2
67/30
11/3
3.2
0,9 
10 6 148/51 
24/5 
7,8 
1,2 
 
В  таблице 1 представлены  симбиотические  свойства 10 природных  изолятов 
Rhizobium
 galegae
  и  их  влияние  на  биометрические  показатели  растения-хозяина. 
Сравнительный анализ показал, что из выделенных 10 штаммов Rh. galegae, 4 штамма  № 

117 
3, № 4, № 8, № 10 оказались наиболее эффективными и являются конкурентоспособными 
среди  местной  популяции  специфичных  ризобий,  способным  к  формированию 
эффективного симбиоза с растением – хозяином.  
Установлено,  что  наибольшую  нодулирующую  способность (8шт/1раст.)  и 
азотфиксирующую  активность(4,8  мкг N/1 раст.  за 30 мин.)  проявил  природный  изолят 
№3. В связи с этим, природный изолят Rhizobium galegae №3 был использован в качестве 
тестора  для  количественного  сравнительного  анализа  конкурентоспособности  и 
эффективности  отобранных  природных  изолятов  № 4, 8, 10, обладающих 
азотфиксирующей 
способностью. 
По 
признакам 
симбиотической 
активности 
(нодулирующая  способность,  азотфиксирующая  активность)  из 10 полученных 
природных  изолятов  клубеньковых  бактерий  галеги  восточной  были  отобраны 4 самых 
эффективных: Rhizobium galegae № 3, № 4, № 8, № 10. 

жүктеу/скачать 3,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: