Министерство сельского хозяйства республики казахстан

265 
бөлінді:  тəжірибе  жəне  бақылау.  Əр  топта 5 бұзаудан  болды.  Тəжірибе  тобындағы 
бұзауларға 1:10 қатынасындақызыл  мия(Red Glycyrrhiza) жəнекəдімгі  өгейшөп(Tussilago 
farfara L.) өсімдіктерінендайындалғантұнбаішке  берілді,  ал  бақылау  тобына  тек 
цефазолин  антибиотигі  ғана  егіліп  отырды.  Тұнба  бұзауларға  резеңке  бөтелкелермен 
ішкізілді. Қан зерттеу үшін тұнбаны бергенге дейін жəне бергеннен кейінгі 7,14,21,30-ші 
тəуліктерде  алынды.Нақтылық  деңгейін  Стьюдент-Фишер  критерилері  арқылы 
анықтадық.  
Зерттеу нəтижелері жəне оларды талдау 
Жануарлар ағзасының иммунды жағдайын анықтау үшін қан сарысуы құрамындағы  
жалпы  белоктың  жəне  оның  фракцияларының  мөлшерін  зерттеудің  маңызы    өте  зор. 
Себебі белоктар жануарлар ағзасының бірден-бір көрсеткіші болып  табылады[5,6,7]. 
Бронхопневмониямен  ауырған  бұзауларға  дəрілік  өсімдіктер  тұнбасын  беру  бір  айлық 
бұзаулардың  белоктықкөрсеткіштерге  айтарлықтай  өзгерістер  туғызады.  Препаратты 
енгізгенге  дейінгі      бірінші  тəуліктерде(фондық  мəлімет)  көрсеткіштер  екі  топта  да 
шамамен бір деңгейде болды: жалпы белоктың мөлшері   тəжірибе тобындағы бұзауларда 
69,17 1,28г/л, ал бақылау тобында 69,09±1,40 г/л.  
         Дəрілік  өсімдіктер  тұнбасын  бергеннен  кейін  жалпы  белоктың  мөлшері  тəжірбие 
тобындағы бір айлық бұзауларда бақылау тобындағы бұзауларға қарағанда едəуір артады. 
Айтарлықтай өзгерістер препаратты бергеннен кейін 14-21-ші күндері айқын байқалады: 
68,77±1,77 г/л-ден-ден тиісінше 77,12±1,23 жəне 72,23 ± 0,98 г/л, немесе көрсеткіштер 12,1 
жəне 5,0-%-ға  жоғарылайды  деген  сөз.  Ал  бақылау  тобындағы  бір  айлық  бұзауларда 
жалпы  белоктың  концентрациясы  жоғарыда  аталған  мерзімдерде  айтарлықтай  көп 
өзгеріске ұшырамайды жəне де 64,07 ± 1,40-тан тиісінше 63,48 ± 1,14 жəне 63,14 ±1,16 г/л-
ге немесе 0,9 жəне 1,5 пайызға төмендейді (Р<0,05). 
Тəжірибе  тобындағы  бір  айлық  бұзауларға  дəрілік  өсімдіктер  тұнбасынішкізу 
сондай-ақ  белок  фракцияларының  динамикасына  да  айтарлықтай  қуаттандырып  əсер 
ететіндігі анықталды. Фондық көрсеткіштер сынақ тобындағы бұзаударда салыстырмалы 
түрде  бір  деңгейде  болатындығы  тіркелді.  Айтарлықтай  өзгерістер  өсімдіктер  тұнбасын 
бергеннен  кейінгі  мерзімдерде  айқын  байқала  бастады.  Мысалы,  альбуминдердің 
максимальды түрде жоғарылауы тəжірибе тобындағы бұзауларда тұнбаны берген  күннен 
кейінгі 14 күні 31,65 ± 0,14-тен 33,35 ± 0,08 г/л немесе 5,4-%-ға; 21-ші күні 35,18 ± 0,08 
г/л-ге немесе 11,2-%-ға жоғарылайтындығы байқалады, ал бақылау тобындағы бұзауларда 
альбуминдердің  деңгейі  айтарлықтай  өзгерістерге  ұшырамайды  жəне  олардың  мөлшері 
29,93±0,09 жəне 30,31±0,10 г/л аралықтарындағы деңгейлікті көрсетеді (Р<0,05). 
Дəрілік  өсімдіктер  тұнбасын  беру  сондай–ақ  басқа  да  белок  фракцияларына 
қуаттандырып  əсер  ететіндігі  анықталды.  Негізінен  олардың  концентрацияларының  ең 
жоғарылау шегі өсімдіктер тұнбасын бергеннен кейінгі 14- жəне 21-ші тəулуітердеайқын 
байқалып отыратындығы анықталды.  
Атап  айтқанда,  гамма–глобулиндердің  концентрациясы  тəжірибе  тобындағы  бір 
айлық  бұзауларда  алғашқы  күндері–ақ  айтарлықтай  жоғарылап,  тəжірибе  қою  мерзімі 
аяқталғанша  жоғары  деңгейде  болатындығы  белгілі  болды.  Олардың  максимальды 
жоғарылауы дəрілік өсімдіктер тұнбасын бергеннен  кейінгі 14 –21- ші күндері байқалады. 
Гамма-глобулиндер фракциясы жоғарғы аталған мерзімдерде, тиісінше, 33,3 жəне 12,7-%-
ға  көтерілсе,  ал  бақылау  тобындағы  бұзауларда  небəрі,  тиісінше, 7,4 жəне 6,6-%-ға  ғана 
жоғарылайтындығы  анықталды.  Дəрілік  өсімдіктер  тұнбасын  беру  əсерінен  гамма – 
глобулиндер  синтезінің  күшеюі  ұлпааралық  ыдырау  өнімдерінің  РЭЖ – ні  тітіркендіру 
нəтижесі салдарынан жəне антиденелердің жиналуынан болады деп түсіндіруге болады.  
Альфа-глобулиндер  фракциясы  жоғарыда  аталған  мерзімдерінде  тəжірбие  тобында 
9,96±0,09-дан,  тиісінше, 10,61±0,09 жəне 10,79±0,07 г/л-ге  немесе 6,5 жəне 8,3-%-ға;  β-
глобулиндер  фракциясының  концентрациясы 10,96±0,07-ден 9,51±0,08 жəне 7,95±0,005 

266 
 
г/л-ге төмендегендігі байқалды (Р<0,05; Р<0,001).Ал бақылау тобындағы бұзаулардабелок 
фракцияларының 
концетрацияларыжоғарыда 
аталған 
мерзімдерде 
айтарлықтай 
өзгерістерге ұшырамайтындығы белгілі болды.  
 
Қолданылып  отырылған  дəрілік  өсімдіктер  екі  айлық  бұзаулардың  да  белоктық 
көрсеткіштеріне айтарлықтай өзгерістер туындататындығы анықталды.  
 
Дəрілік  өсімдіктер  тұнбасын  бергеннен  кейін  жалпы  белоктың  мөлшері  тəжірбие 
тобында бақылау тобындағы бұзауларға қарағанда едəуір артады. Айтарлықтай өзгерістер 
тұнбаны бергеннен кейінгі 21-ші тəулікте айқын байқалады: бұл мерзімде оның мөлшері 
66,12±1,34-тен 71,44 ± 1,28 г/л-ге,  яғни  бастапқы  көрсеткішпен  салыстығанда 8-%-ға  
жоғарылайды, ал зерттеу мерзімінің 30-шы тəулігінде 6,9- %-ға артты (Р<0,05; Р<0,001). 
Ал бақылау тобындағы екі айлық бұзауларда жалпы белоктың концентрациясы жоғарыда 
аталған мерзімдерде айтарлықтай өзгеріске ұшырамайтындығы анықталды (Р<0,05). 
           Дəрілік өсімдіктер тұнбасын ішкізу екі айлық бұзаулардың белок фракцияларына да 
айтарлықтай 
қуаттандырып 
əсер 
етеді. 
Препараттыбергенге 
дейінгі 
белок 
фракцияларының  концентрациялары  сынақ  тобындағы  екі  айлық  бұзаударда 
салыстырмалы  түрде  бір  деңгейде  болатындығы  анықталды.  Айтарлықтай  өзгерістер 
өсімдіктер  тұнбасын  бергеннен  кейінгі  мерзімдерде  айқын  байқала  бастады.  Мысалы, 
альбуминдердің  максимальды  түрде  жоғарылауы  тəжірибе  тобындағы  екі  айлық 
бұзауларда  тəжірибе  жүргізу  мерзімінің 14- күні 27,18±0,12-ден 30,83 ± 0,11 г/л  немесе 
13,4- %-ға; 21-ші  күні 32,37±0,12 г/л-ге  немесе 19,1- %-ға; 30-шы  күні 17,7-%-ға 
жоғарылайтындығы байқалды. Ал бақылау тобындағы екі айлық бұзауларда альбуминдер 
айтарлықтай  өзгерістерге  ұшырамайды  жəне  олардың  мөлшері  бірқалыпты  деңгейде 
болатындығы 
анықталды 
(Р<0,05).Гамма-глобулиндер 
фракциясыныңең 
жоғары 
концентрациясы  фондық  көрсеткішпен  салыстырғанда  (17,31 ± 0,10г/л  )зерттеу  жүргізу 
мерзімінің 21-ші  күні 21,19±0,10 г/л-ге  дейін  немесе 22,4%-ға  жоғарылайтындығы 
анықталды. Ал бақылау тобындағы екі айлық бұзауларда белок фракциялары айтарлықтай 
өзгерістерге ұшырамады. 
Қорытынды 
Сонымен зерттеу жүргізу барысында алынған цифрлық мəліметтер қызыл мия(red 
glycyrrhiza)  жəне  кəдімгі  өгейшөп(Tussilago farfara L.) өсімдіктерінен  дайындалған 
тұнбаның 1-2 айлық  бұзаулардың  қан  сарысуы  құрамындағы  жалпы  белок  жəне  белок 
фракцияларының  динамикасына  айтарлықтай  қуаттандырып  əсер  ететіндігі  анықталды. 
Көрсеткіштердіңең  жоғары  деңгейі  зерттеу  жүргізу  мерзімінің 14-21-ші  тəуліктерінде 
тіркелді. Дəрілік өсімдіктер тұнбасының əсерінен белоктық көрсеткіштердің жоғарылауы 
өз  кезегінде  бұзаулардың  иммундық  оңтайлы  əсер  ете  отырып,  туындайтын  тыныстану 
жүйесініңауруларына  қарсы  жоғары  деңгейде  шипалы  əсер  етеді  деп  қорытындылауға 
болады.  
 
Бұзаулардың  қан  сарысуы  құрамындағы  жалпы  белок  жəне    белок 
фракцияларының  көрсеткіштерін  салыстыра  отырып  мынаны  айтуға  болады:тəжірибе 
тобындағы  бұзауларға 1:10 қатынасындақызыл  мия(red glycyrrhiza) жəне  кəдімгі 
өгейшөп(Tussilago farfara L.) өсімдіктерінендайындалғантұнба  ішкізу  жануарлар 
организміне  олардың  жүйке  жүйесі  арқылы  əсер  етеді,  дегенімен  бұл  жерде  белоктық 
алмасу  процессіне  қатынасатын  ретикулоэндотелиялық  жүйенің  клеткалық  элементтерін 
жəне  жатыр–аналық  без  жүйесін  естен  шығармауымыз  қажет.  Соныменқатар,айта  кету 
керек,қолданылған  дəрілік  өсімдіктертұнбасы  емдік  мөлшеріндежануарлар  ағзасындағы 
биохимиялық процесстердің белсенділігін күшейтеді деп толығымен айтуға болады. 
 
Əдебиеттер 
 
1.  Денисенко  В.Н.Иммуннодефицитное  состояние  и  особенности  иммунокоррекции 
организма телят: Автореф. дис. д-ра вет. наук. – М.: 1999. – 50 с. 

267 
2.
Мазнев  Н.И.  Высокоэффективные  лекарственные  растения//  Большая
энцкликоподия нородной медицины.Москва.-2013.-605 с. 
3. Рабинович М.И. Ветеринарная фитотерапия. М.: Росагропромиздат. 1988.-174 с.
4. Шəріпбаев Н. Пайдалы өсімдіктерді мал дəрігерлігінде қолдану. Алматы, «Қайнар»,
1988.-242 б. 
5. Сапего  В.И.,  Берник  Е.В.  Биоактивные  вещества  и  естественная  резистентность
телят // Ветеринария, М., 2002, № 5.- С. 44-45. 
6. Утянов  А.М.,  Тлепбергенов  М.С.,  Заманбеков  Н.А.  Влияние  АЦС  на  некоторые
показатели резистентности организма телят // Тезисы докл. 3- межрегион. конф. , Бишкек, 
1992.- С. 34-35. 
7. Заманбеков  Н.А.,  Саттарова  Р.С.,  Кобдикова  Н.К.  ж.б.  Төлдердің  диспепсиясы
кезіндегі  қандағы  белок  жəне  белок  фраекцияларына  грек  жаңғағы  тұнбасының  əсері/ 
Шинжан мал шаруашылығы журналы, ҚХР, №6,  2013.-17-19. 
Ергешов С.Ж., Заманбеков Н.А.,Туржигитова Ш.Б., Жыльгелдиева А.А. 
ВЛИЯНИЕ НАСТОЯ, ИЗГОТОВЛЕННОГО ИЗ РАСТЕНИЙ СОЛОДКИ КРАСНОЙ И 
ОБЫКНОВЕННОЙ МАТЬ-И-МАЧЕХИ НА ДИНАМИКУ ПОКАЗАТЕЛЕЙ БЕЛКА 
СЫВОРОТКИ КРОВИ ТЕЛЯТ 
Полученные 
результаты 
исследований 
свидетельствуют 
о 
выраженном 
стимулирующем 
действий 
на 
стоя, 
полученныхизрастенийсолодкикрасной(Red 
Glycyrrhiza) и мать-и-мачехи обыкновенной(Tussilago farfara L.) на динамику содержания 
общего  белка  и  белковых  фракциисыворотки  крови  одно-  и  двухмесячных  телят. 
Максимальное  повышение  показателей  зарегистрированы  на 14-21-ые  сутки 
исследований.  Следовательно  повышение  показателей  белка  в  свою  очередь  оказывает 
положительное  действие  на  иммунный  статус  органима,  отсюда  следует  полагать, 
чтоизготовленный  настой  обладает  высоким  лечебным  действием  против  болезней 
дыхательной системы телят.   
Ключевые слова: настой, сыворотка, иммунный статус, белок, теленок, препарат. 
Ergeshov C.Zh., Zamanbekov N.A., Turzhigitova SH.B., Zhylgeldieva A.A. 
INFLUENCE EXTRACT, MADE FROM PLANTS OF THE LICORICE RED AND 
COMMON MOTHER-И-МАЧЕХИ ON SPEAKER OF THE FACTORS SQUIRREL WHEYS 
SHELTERS CALF 
The Got results of the studies are indicative of expressed stimulatedaction extract, got 
from plants of the licorice red (red glycyrrhiza) and mother-and-strepmoth common on speaker 
of the contents general squirrel and protein factions of the whey shelters one- and bimonthly calf. 
Maximum increasing of the factors are registered on 14-21-ye day of the studies. Consequently 
increasing of the factors squirrel in turn renders the positive action on immune  statusof the 
organism, thence follows to suppose that extract possesses the high medical action against 
diseases of the respiratory system calf.   
Keywords: extract, serum.immune  status, protein, calf,preparation. 

268 
 
УДК 611:08:57 
 
Карабаева Ж.З., Джакупов И.Т. 
 
Казахский агротехнический университет им. С.Сейфуллина  
 
ИЗМЕНЕНИЕ ТОПОГРАФИИ ПОЛОВЫХ ОРГАНОВ НА РАННИХ 
СРОКАХ  БЕРЕМЕННОСТИ  КОРОВ 
 
 
          Введение  
Диагностика  стельности  коров  приобретает  большое  производственное  значение  в 
отрасли  животноводства  и  является  одним  из  важнейших  ветеринарно-зоотехнических 
мероприятий[1, 2, 3]. Интенсивное  повышение  продуктивности  крупного  рогатого  скота 
зависит  от  условий  кормления,  содержания  и  правильной  организации  работы  по 
воспроизводству.    
 
 
 
 
 
 
 
 
Успешное  осуществление  мероприятий  по  борьбе  с  бесплодием  коров  на  каждой 
животноводческой  ферме  немыслимо  без  строгого  ветеринарно-зоотехнического 
контроля,  позволяющего  планировать  на  протяжении  календарного  года  запуск,  роды, 
осеменение  животных  и  текущую  внутри-фермскую  работу;  своевременно  пополнять 
стадо  молодняком,  квалифицированно  проводить  выбраковку  животных,  непригодных  к 
воспроизводству  и  т.д.  Достижение  этих  целей  возможно  на  основе  регулярных 
диагностических исследований на беременность и бесплодие, а также ежедневного учета в 
маточном  стаде  основных  групп  животных:  беременных,  в  послеродовом  периоде, 
осемененных, но не проверенных на стельность и бесплодных. 
 
   
 
В  сегодняшний  день  существует  ряд  методов  диагностики  беременности.  Эти 
методы  неравноценны  и  отличаются  рядом  особенностей,  большей  или  меньшей 
специфичностью  и  достоверностью.  Они  в  разной  степени  сложны  по  технике 
выполнения и отличаются, друг от друга также по времени наступления реакции, что, без 
сомнения, имеет большое практическое значение [4, 5, 6, 7].   
 
Цель  
Изучение параметров анатомо-топографического расположения половых органов и 
их изменений в разные сроки беременности у коров
   
Материалы и методы  
Исследование  проводили  в  сельскохозяйственных  формированиях  Акмолинской 
области.  Были  отобраны    коровы  голштино-фризской  и  черно-пестрой   породы  на 15-90 
день после проведения искусственного осеменения
. 
Для 
определения 
оптимальных 
параметров 
анатомо-топографического 
расположения  половых  органов  при  физиологическом  состоянии,  беременности  были 
отобраны  7 групп коров голштино-фризской породы в количестве 168 голов с 28-40; 41-
50; 51-60; 61-70; 71-80; 81-90 днями после проведения искусственного осеменения. 
Клиническое      исследование  животных  проводили    по  Полянцеву  Н.И., 
Подберезному В.В.. 2001
. 
[8]  Для диагностики беременности и бесплодия использованы 
клинические наружные и внутренние методы, лабораторные, биофизические методы.  
 
Наружные включали осмотр, пальпация, аускультация.   
Осмотр 
проводили 
путем 
наблюдений 
за 
внешними 
признаками, 
характеризующими наступление беременности, изменением контура живота и движением 
плода,  пальпацию - прощупыванием  плода  и  прослушиванием  тонов  его  сердца  через 
брюшную стенку матери.    
 
 
 

269 
Внутренний  метод  включали  ректальное  исследование  через  прямую  кишку  и 
вагинальное – путем ощупывания рукой влагалища и осмотра при помощи влагалищного 
зеркала. 
Изменение  топографии  половых  органов  в  зависимости  от  срока  беременности 
определяется  инструментальными,  физико-химическими  методами,  а  также  путем 
измерения    расстояния  расположения  матки  в  тазовой  полости    до  наружных  половых 
органов. 
Биофизические  методы  включают  ультразвуковые  диагностические  системы  для 
исследования  стельности  коров  состоят  из  ультразвукового  сканера  со  встроенным  или 
внешним  монитором  и  ультразвуковых  датчиков,  количество  которых  может  сильно 
варьироваться.  На  сканере  имеется  панель  управления,  коммутатор  для  подключения 
датчиков. 
Результаты исследований и обсуждение  
У  б е с п л о д н о й   к о р о в ы   шейка,  тело,  рога  матки  и  яичники  расположены  в 
тазовой области,  при исследовании параметров топографии матки у коров (n=24) матка от 
наружных половых органов, в частности от вульвы находилась на расстоянии  25,1±0,9 см 
(таблица 1) 
Таблица 1 - Исследования  анатомо-топографического  расположения  половых 
органов в тазовой полости у коров (n=168) в разные сроки беременности  
Сроки исследования, 
дней 
Изменения параметров топографического 
расположения матки, см 
беременные животные  бесплодные животные
1-30
27,3±0,4
25,1±0,9 
31-40
30,5±0,7
41-50
32±0,5
51-60
32±0,
5 
61-70
33,7±05
71-80
38,3±0,5
81-90
40,5±0,5
У   б е р е м е н н ы х   ж и в о т н ы х   ( n = 2 4 )   н а   3 0 - 4 0   д н и   п о с л е   о с е м е н е н и я  
матка находится в тазовой полости от наружных половых органов на расстоянии 30,5±0,7 
см , рога  матки  располагаются  на  конце  лонного  сращения  или  несколько  опускаются  в 
брюшную полость. На  поглаживание матка не реагирует или сокращение рогов выражено 
слабо. Рог - плодовместилище несколько больше свободного рога, его консистенция более 
рыхлая, дрябловатая в нем удается установить флюктуацию. 
За  счет  объема  околоплодных  вод,  роста  самого  плода,  уклона  таза,  матка  с 
увеличением  срока  беременности  постепенно  перемещается  в  брюшную  полость,  тогда 
как  у  бесплодного  животного  матка,  яичники  остаются  в  тазовой  полости.  Эти 
клинические признаки с учетом исследования физико-химических, биологических свойств 
слизи позволяют изыскивать критерии для разработки способа диагностики беременности 
и бесплодия коров. Исследования показывают, что на 41-60 дни после осеменения матка 
из  середины  тазовой  полости  перемещается  ко  входу  в  таз  на 32±0,5см,  рога  матки  и 
яичники  опущены  в  брюшную  полость,  вследствии  чего  увеличивается  расстояние  до 
наружних  половых  органов  (до  вульвы),  что  показывает  на  то  что  параметры 
расположения матки изменились на 6,1 см в сравнении с топографией половых органов у 
бесплодных животных. 

270 
 
На 61-70 дни после  искусственного осеменения матка у входа в таз.  
До  наружных  половых  органов  расстояние  от  ее  места  расположения  до  вульвы  у 
беременных животных (n=24) составила 33,7±05, что на  7,8 см больше чем у не стельных 
животных. С 71-80 дни после  искусственного осеменения перемещение матки было  уже 
на 38,3±0,5 см  от  наружных  половых  органов.  Данное  перемещение  матки  с  тазовой 
полости в сравнении с топографией матки бесплодных животных было больше на 12,4 см.
 
При  проведении  замеров  на 81-90 дни  после  осеменения  перемещение  матки  в 
брюшную полость у беременных животных (n=24) произошло на 14,1 см  (40±0,5см). 
В контроле на этих же животных исследования на беременность и бесплодие 
проводили биофизическими и клиническими методами (таблица 2) 
 
Таблица 2- Результаты  биофизического  и  клинического  исследования    коров  на 
стельность n=168. 
 
Методы исследования 
Количество 
животных, n 
Стельных 
Бесплодных 
n %  n  % 
УЗИ 96 
72 
75 
24 
25 
Ректальное 
исследование 
(контроль на 60-90 
дни) 
72 72 
100 
0 0 
 
 
По результатам таблицы 2 видно, что при исследовании коров (n=168) УЗ – 
сканером из 96 – ти голов стельными было 72 головы (75 %), бесплодными оказались 24 
головы (25 %).  А при клиническом исследовании коров из 72 голов стельными были все 
72 головы (100 %). 
Установление беременности у коров эффективно на 100% при использовании УЗИ c  
31  дня  после  осеменения.  Использование    клинических  и  биофизических  (УЗИ)  методов 
так  же  зависит  от  квалификации  ветеринарного  специалиста,  качества  ультразвуковой 
аппаратуры, возраста и состояния самки, сроков обследования после осеменения 
 
В процессе проведения исследований изучены влияние возраста, породы, живой 
массы на размеры половых органов и перемещения половых органов из полости таза в 
брюшную полость у бесплодных животных (таблица 3). 
 
 
Таблица 3 - Результаты исследования топографии половых органов у бесплодных 
животных в зависимости от возраста  
 
Группы  
Животных 
Количество 
ж/х, n=23 
Расстояние от вульвы до шейки матки, см 
Телки 18-24 мес. n=7 
25.9 
±0,9 
коровы 3-4 года 
n=9 
27,5±0,5 
коровы 5-6 лет 
n=7 
28,1±1,1 

жүктеу/скачать 3,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: