Конференциясының ЕҢбектері

127 
УДК 661.2/6. (076.5) 
 
СЛОЖНО-СМЕШАННЫЕ УДОБРЕНИЯ ПРОЛОНГИРОВАННОГО ДЕЙСТВИЯ, 
СОДЕРЖАЩИЕ ВЛАГОУДЕРЖИВАЮЩИЕ ВЕЩЕСТВА И МИКРОЭЛЕМЕНТЫ 
 
Жантасов К.Т., Бишимбаев В.К., Айбалаева К.Д., Алтыбаев Ж.М.
 
ЮКГУ им. М.Ауезова, Шымкент, Казахстан 
Молдабеков Ш.М. 
ЮКГПИ, Шымкент, Казахстан 
Сулейменов С. 
ТОО «Дауір Астана НС», Шымкент, Казахстан 
 
Түйін 
Минералды тыңайтқыштарды ӛңдеу және оны қолдануының талдауы келтірілген. Кӛп уақыт әсер 
кӛрсететін  аралас-күрделі  тыңайтқышты  алу  технологиясы  және  оны  «Дәуір  Астана  НС»  ЖШС-та 
қолданғаны туралы мәліметтер берілген. 
 
Summary 
Analysis  of  manufacture  and  consumption  of  mineral  fertilizers  is  given.  Information  about  the  supposed 
technology of a complex – mixed NPK mineral fertilizer production with a durable action and   its approbation on 
LP “Dauyr - Astana” is considered. 
 
Президент Казахстана Н.А. Назарбаев 19 марта 2004г. в своем Послании народу отметил, что 
для  достижения  конкурентноспособной  экономики  одним  из  основных  ее  направлений  развития 
должна  стать  реализация  Стратегии  индустриально-инновационного  развития.  Поэтому,  к  одному  из 
приоритетных  направлений  индустриально-инновационного  развития  можно  отнести  фосфорную 
подотрасль экономики нашей республики и  максимальное использование положительных результатов 
прикладной науки в промышленнном производстве. 
Следует  отметить  тот  факт,  что  производство  минеральных  удобрений  является  одной  из 
наиболее  прибыльных  и  финансовоустойчивых  отраслей  не  только  в  химическом  комплексе,  но  и  в 
промышленности в целом. 
В настоящее время в мире крупнейшими производителями минеральных удобрений являются: 
Китай,  контролирующий 21% рынка, США (13%), Индия (10%), Россия (8%) и Канада (8%). С 2006г. 
самые  высокие  показатели  роста  демонстрируют  рынки  стран  Юго-Восточной  Азии  и  Латинской 
Америки. 
Кроме того, центры производства фосфорных и азотных удобрений распределены по районам 
потребления,  а  калийных  -  районам  добычи  сырья.  В  соответствии  с  этим  на  сегодняшний  день 
крупнейшими производителями азотных и фосфорсодержащих удобрений являются – в Азии - Китай и 
Индия,  в  Северной  Америке  -  США,  а  производителями  калийных  удобрений  -  государства, 
располагающие сырьевой базой, такие как Канада, Россия и Белоруссия. 
О высокой степени концентрации мирового производства минеральных удобрений и сырья для 
их  получения  свидетельствует  тот  факт,  что  на  15  стран  приходится  почти  80%  выпуска  аммиака, 
который используется при получении азотных и сложных удобрений. Необходимо отметить, что около 
85% объема мирового производства фосфорсодержащей руды сосредоточено в 7 странах, в 6 странах 
выпускается более 85% общемирового объема хлористого калия. 
Особенности  расположения  мощностей  по  производству  минеральных  удобрений 
обусловливают  их  товаропотоки  на  мировом  рынке.  В  частности,  если  азотное  удобрение 
экспортируется в зависимости от вида в среднем около 25-40% мирового производства, фосфорные - 
35-50%,  то  калийные  -  примерно  80%.  В  пересчете  на  100%  питательного  вещества  доля  калийных 
удобрений в мировом экспорте удобрений составляет 60%. 
Главным  производителем  фосфорсодержащих  соединений  в  Республике  Казахстан  является 
ТОО "Казфосфат", основанное 27 октября 1999г. За 11 лет своего функционирования компания стала 
лидером отрасли, выпустила продукцию на сумму более 208 млрд. тенге. Компания является основным 
производителем  20  различных  видов  продукции,  таких  как  желтый  фосфор,  триполифосфат  натрия, 
минеральные  удобрения,  кормовые  фосфаты  и  др.  Поэтому,  дальнейшее  развитие  фосфорной 
промышленности  республики  и  экспорт  таких  высокотехнологичных  товаров,  как  желтый  фосфор  и 
минеральные удобрения,  является актуальной и перспективной. 
В Республике Казахстан производство и потребление минеральных удобрений характеризуется 
двумя  этапами.    Первый  -  ростом  общего  объема  поставок  сельскому  хозяйству  минеральных 
удобрений с 1965г. до 1986г. более чем в 6 раз и количества удобрений, внесенных на гектар пашни  в 

128 
8 раз. При этом площади с использованием минеральных удобрений составила 47% от общей площади 
пашни  [1].  Второй  этап,  начиная  с  1987г,  связан  с  переходом  Казахстана  на  новые  условия 
хозяйствования и характеризуется резким снижением спроса минеральных удобрений из-за их высокой 
стоимости  и  низких  закупочных  цен  на  сельхозпродукцию.  За  2002-2004гг.  внесение  минеральных 
удобрений составило 100 тыс.т д.в. (действующих веществ). В 2004г. впервые, наряду с фосфорными 
удобрениями,  производилось  субсидирование  азотных  и  калийных  удобрений.  При  этом  доля 
фактического  внесения  на  1га  пашни  составила  2,3кг  д.в.,  что  составляет  всего  9%  от  нормы 
потребления [2]. 
Так, следует отметить, что в 2006г. было внесено всего  47,5 тыс.т против 875 тыс.т в 1990г. 
Это  привело  к  интенсивному  снижению  почвенного  плодородия  земель  сельскохозяйственного 
назначения.  За  последние  годы  в  республике  выведены  из  ресурсов  пахотных  земель  12,8  млн.га,  и 
превращены  в  рассадники  для  сорняков,  вредителей  и  болезней  растений.  Следует  отметить,  что  в 
черноземах  Республики  Казахстан,  за  период  освоения  целинных  и  залежных  земель,  потери  гумуса 
составили 25-30%, а на орошаемых – 40-50%. По расчетам агрохимиков-почвоведов, ежегодные потери 
гумуса в земледелии нашей страны составляют от 0,8 до 1,2 т/га [3]. 
В настоящее время 60% пахотных земель являются малоплодородными и содержат менее 4% 
гумуса,  что  отрицательно  сказывается  на  количестве  и  качестве  урожая  растений  [4].  Так,  c  2001г. 
урожайность зерновых культур в среднем по Казахстану составила всего по 9,3 ц/га, картофеля – 195,6 
ц/га, овощей – 150,4 ц/га  [5]. Истощение почв  отрицательно сказалось на качестве зерна, так как в нем 
значительно  снизилось  содержание  клейковины.  Если  в  1986-1991гг.  количество  клейковины 
составило 28-32%, то  в период с 2000г. по 2004г. – лишь 21-24% [6]. Количество удобрений, вносимых 
на 1га посевной площади в Казахстане в 2000-2002 гг., составляло 2,5кг (в 1986-1990 гг. – 53кг), т.е. 
произошло снижение  более чем в 20 раз. Недобор урожая пшеницы за десятилетие оценивается в 15 
млн.  т  стоимостью  около  2  млрд.  долларов  США.  Поэтому,  для  повышения  урожайности 
сельскохозяйственной  продукции  необходимо  в  3-4  раза    увеличить  количество  применяемых  
минеральных удобрений. 
Функции  каждого  вида  минеральных  удобрений  строго  специфичны,  в  связи    с  чем, 
минеральные  составляющие  этих  удобрений  (N,  P  и  K)  не  могут  полноценно  взаимозаменяться. 
Поэтому,  фосфор  необходим  растениям  для  корневой  системы,  калий  улучшает  сопротивляемость 
болезням, а азот – важнейший элемент, который отвечает за рост и урожайность. 
Результаты  проведенного  в  последние  годы  агрохимического  обследования  свидетельствуют, 
что  около  95%  пахотных  земель  нашей  республики  нуждаются  в  применении  азотных  и  более 
половины  их  –  в  фосфорных  удобрениях.  В  этих  условиях  применение  рациональных  доз  азотных  и 
фосфорных  удобрений  под  сельскохозяйственные  культуры  является  наиболее  существенным 
резервом для повышения урожайности и качества продукции растениеводства [7]. 
Профессорско-преподавательским 
составом 
Южно-Казахстанского 
государственного 
университета  им.  М.  Ауезова  совместно  с  Южно-Казахстанским  государственным  педагогическим 
институтом  и  специалистами  ТОО  «Дауір  Астана  НС»  разработана  и  апробирована  технология 
производства  сложно-смешанных  удобрений,  содержащих  в  своем  составе  влагоудерживающее 
вещество  на  основе  вермикулита,  и  микроэлементы,  входящие  в  состав  отходов  угледобывающей 
промышленности. 
Предлагаемая  технология  получения  сложно-смешанных  удобрений,  приведенная  ниже, 
включает в себя ряд  операций. 
Сначала  в  течение  20-30  мин.  при  температуре  750-950
о
С  во  вращающейся  барабанной  печи 
проводится  высокотемпературная  обработка  предварительно  смешанной  шихты,  содержащей 
фосфорит  и  8-13%  вермикулита,  повышающего  сорбционные  и  влагоудерживающие  свойства 
фосфорных  минеральных  удобрений.  Далее  обожженный  продукт  измельчают  до  класса  менее  1мм, 
смешивают  с  аммиачной  селитрой  в  количестве  10-15%  ,  гранулируют  с  использованием  воды  до 
влажности  10-12%  и  сушат  в  барабанной  печи.  Полученные  гранулы  класса  3-4мм  складируют  в 
бункер и фасуют к отправке  потребителю. 
Сырьем  для  сложно-смешанных  удобрений  являются    отходы,  образующиеся  при  добыче 
фосфоритов  бассейна  Каратау,  или  мелочь  возврата  процесса  агломерации,  образующаяся  на 
Жамбылском  филиале  ТОО  «Казфосфат»  (НДФЗ),  вермикулиты,    расположенные  в  Тюлькубасском 
районе,  и  аммиачная  селитра,  а  в  качестве  топлива  может  служить  содержащийся  в  отходах 
угледобычи  до  25-40%    углерод,  что  позволяет  экономить  дефицитный  природный  газ  или  мелочь 
металлургического кокса. 
Процесс  получения  сложно-смешанного  удобрения  ведется  при  следующем  содержании 
компонентов шихты, масс.%: 
- фосфатное сырье – 60-70, 
- отходы угледобывающей промышленности – 8-15, 

129 
- вермикулит – 7-15, 
- аммиачная селитра – 8-12. 
В  качестве  отходов  угледобывающей  промышленности  используют  внутренние  вскрышные 
породы (ВВП). 
Усредненные химические составы компонентов шихты, использованные в процессе получения 
удобрений пролонгированного действия, приведены в таблицах 1-3. 
 
Таблица 1. Химический состав фосфоритного сырья. 
Наименования материала 
Содержание компонентов, % 
Р
2
О
5
 
н.о. 
К
2
О 
СаО 
MgO 
R
2
O
3
 
C
св
 
СО
2
 
Фосфоритная мелочь 
20,1 
26,4 
0,6 
34,7 
2,1 
4,7 
следы 
5,8 
Возврат мелочи процесса 
агломерации 
21,9 
26,9 
0,7 
37,8 
2,4 
4,9 
0,1 
0,1 
 
Таблица 2. Химический состав Куландинского вермикулита 
Содержание, в % 
Na
2
O 
K
2
O 
Fe
2
O
3
  FeO 
Al
2
O
3
 
SiO
2
 
CaO 
MgO 
H
2
O 
MnO 
6.5 
6.5 
6.0 
2.0 
13.5 
38 
3.0 
19.5 
5.0 
0.8-1.1 
 
Таблица  3.  Химический  состав  внутренних  вскрышных  пород  (ВВП),  ленгерского 
месторождения 
Содержание, в % 
Na
2
O 
K
2
O 
Cr
2
O
3
 
Fe
2
O
3
 
Al
2
O
3
 
SiO
2
 
CaO 
MgO 
C
св
 
MnO 
0,5 
0,5 
0,1 
9,3 
8,3 
49,9 
1,8 
1,8 
28 
0,1-0,6 
 
Следует  заметить,  что  находящиеся  в  составе  шихты  оксиды  металлов  служат 
микроэлементами и повышают технологические свойства минерального удобрения. 
Разработанная  технология  прошла  апробацию  в  ТОО  «Дауір  Астана  НС»,  которой  были 
выданы  исходные  данные  для  строительства  опытной  установки  и  разовый  регламент    производства 
сложно-смешанных  удобрений  в  мине-цехе.  Полученное  удобрение  было  применено  на  посевных 
площадях  этого  предприятия  и  показало  положительные  результаты,  позволив  повысить 
продуктивность  томатов  и  моркови  на  20-25%  и  увеличить  срок    между  поливками  на  1,5-2  суток  с 
экономией до 15% воды на полив. 
Настоящая  публикация  сделано  в  рамках  подпроекта,  финансируемого  в  рамках  СКГ, 
поддерживаемого  Всемирном  Банком  и  Провительством  Республики  Казахстан.  Заявление  авторов 
могут не отражать официальной позиции Всемирного Банка и Правительства Республики Казахстан. 
 
Литература 
1.
 
К 
конкурентоспособному 
Казахстану, 
к 
конкурентоспособной 
экономике, 
к 
конкурентоспособной науке //Южный Казахстан «Послание Президента Н.А. Назарбаева народу 
Казахстана». – 24.03.2004. – № 37. – С. 1-3. 
2.
 
Казахстан  на  пороге нового  рывка  вперед в  своем развитии.  //Казахстанская  правда  «Послание 
Президента Н.А. Назарбаева народу Казахстана». – 2.03.2006. – № 45-46. – С. 1-3. 
3.
 
Бектурганов  А.  Е.,  Елешев  Р.  Е.,  Сапаров  А.  С.  Концепция  производства  и  применения 
минеральных удобрений в Республике Казахстан. Тараз. 2002. 17 с. 
4.
 
Основные  итоги  реализации  Государственной  агропродовольственной  программы  Республики 
Казахстан на 2003-2005 гг.// Материалы Министерства сельского хозяйства РК. 2005. 100 с. 
5.
 
Сапаров А. С. Плодородие почвы и продуктивность культур. Алматы. 2006. 244 с. 
6.
 
Фишер И. Э., Филонов В. М. Некоторые результаты агрохимического обследования почв// Сб. « 
Состояние и перспектива развития почвоведения». Алматы.  2005 
7.
 
Экологическая статистика//Статистический сб. Алматы. 2001 
8.
 
Елешев Р.  Е.  Вопросы совершенствования методологии агрохимичес-ких  исследований в  свете 
экологизации и биологизации современного земледе-лия// Сб. «Стратегия научного обеспечения 
АПК в отраслях земледелия, расте-ниеводства и садоводства: реальность и перспективы» Кн. 2. 
Алматы. 2004 
9.
 
С. К. Кененбаев, С. Б. Рамазанова, Е. Т. Сулейменов. Применение минеральных удобрений под 
сельскохозяйственные культуры в Республике Казахстан //Почвоведение и агрохимия. 2009. № 2. 
С. 69-76
 

130 
 
                                                                                                                                                          
130
 

131 
УДК 621.926 
 
ЭНЕРГИЯ ӚНДІРУДІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ПРОБЛЕМАЛАРЫ 
 
Жылқыбаева С., Сариев Ә.Ә. 
М.Әуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан 
 
Резюме 
В  статье  сделан  обзор  о  состоянии  и  перспективах  производства  энергии.  Сделаны  прогнозные 
оценки по использованию и развитию производства традиционных и возобновляемых источников энергии 
 
Summary 
In clause(article) the review about a condition and prospects of manufacture of energy is made. Are made 
прогнозные estimations on use and development of manufacture of traditional and renewed energy sources 
 
 
Индустриалды  қоғамның  дамуы  энергияның  әртҥрлі  тҥрлерінің  ӛндіруіне  және  оны 
тҧтынуына байланысты. Қазіргі таңда энергетикалық қажеттілік энергия ресурстарының ҥш тҥріне 
негізделген.  Олардың  қатарына  органикалық  отын,  су  және  атом  энергиясы.  Су  мен  атом 
энергиясы оларды электр энергиясына айналдырған соң пайдалана аламыз. Органикалық отыннан 
алынатын  энергияның  негізгі  мӛлшері  жылу  энергиясы,  ал  қалғаны  электр  энергиясы  ретінде 
қолданылады. 
Энергия кӛлемін ӛндіруге қажетті қазба, металл, су, ауа ресурстарының шығындары орасан 
зор,  ал  олардың  қорлары  жылдан-жылға  кеміп  келеді.  Әсіресе  табиғм  органикалық  энергия 
қорлары.  Сарапшылардың  болжамдары  бойынша  әлемдегі  энергия  ресурстарының  қоры  355·Q 
тең, бҧл жерде Q – жылу энергиясының бірлігі (Q = 2,52
1017
 ккал = 36
109
 шартты отынның тоннасы 
(ш.о.т.), ал 1 ш.о.т. = 7000 ккал/кг). Демек, әлемдегі энергия қорларының мӛлшері 12,8
1012
  ш.о.т. 
тең.  Кӛрсетілген  қорлардың  шамамен  ҥштен  бірін  (4,3
1012 
ш.о.т.)  озық  технология  мен  техника 
арқасында  бағасы  жағынан  тиімді  етіп  ӛндіруге  болады.  Екінші  жағынан,  энергия  ресурстарына 
қажеттілік болжамдар бойынша жылына 1,1
1010
 ш.о.т. қҧрап отыр және оның кӛлемі жыл сайын 3-
4% ӛсіп отыр, яғни әр 20 жыл сайын қажеттіліктің екі рет ӛсіп отырады. 
Сонымен,  қазбалы  органикалық  ресурстарды  тиімді  ӛндіріп  отырсақ  та,  олардың  қоры 
жақын перспективада таусылады. Мысалы, әлемдегі мҧнайдың дәлелденген қоры 140 млрд т., ал 
жылдық  ӛндірілуі  3,5  млрд.  деп  бағаланған.  Соңғы  жиырма  жылда  адамзат  жер  қойнауынан 
шамамен  60  млрд  т.  –  ӛндірді.  Әлемде  кӛмір  қорларын  анықтайтын  орталықтанған  жҥйе  жоқ, 
дегенмен  90-шы  жылдардың  басында  Әлемдік  энергетикалық  конференция  кӛмір  қорын  1040 
млрд т. деп кӛрсеткен. 
Табиғи кӛмір мен мҧнай ӛнімдерін жағу салдарынан қоршаған орта жыл сайын 400 млн т. 
кҥкірт  газымен  және  азот  тотықтарымен  ластанады  (яғни,  жер  бетіндегі  әр  адамға  70  кг  зиянды 
заттар келеді). Атом энергетикасы бҧл проблеманы сәл болса да шешеді. Жер қабатындағы уран 
қорының мӛлшері 1014 т. болып есептелінеді. Алайда, бҧл қордың негізгі бӛлігі шашыранды тҥрде 
гранит, базальт тастарында шоғырланған. Мҧхиттарда 4
109
 тонна уран бар. 
Әлемде уранға бай қазбалы  жерлер ӛте аз және олардан 108 тонна уран ӛндіруге болады 
екен,  ал  табиғи  уранға  деген  қажеттілік  жылына  104  тонна  болып  саналады.  Демек,  атом 
энергиясы кӛп уақытқа дейін жетеді және тиімді деп есептеуге болады. 
Энергияны  ӛндіру  қажет,  онсыз  алға  даму  жоқ,  бҧл  аксиома.  Алайда,  индустриалды 
қоғамның тағы бір ҥлкен проблемасы бар. Бҧл проблема - қоршаған ортаның, яғни ауаның, судың, 
жердің  ластанбауына  жол  бермеу.  Органикалық  отынды  жағу  салдарынан  «булану  эффектісі» 
байқалып,  климаттың  жылынуы  орын  алып  отыр.  Ауа  бассейінің  газдануын,  «қышқыл» 
жаңбырлардың  пайда  болуын,  адамдардың,  жануарлардың  улануын,  т.б.  келеңсіз  факторларды 
кӛріп отырмыз. Қорыта келгенде, энергияны ӛндіру және оны тҧтыну және осы процестен пайда 
болатын экологиялық зардаптың мӛлшері арасында ҥйлесімдік болуы қажет. 
Біріншіден, энергетиканың қай тҥрінің (жылу, су, атом) биосфераға кері әсер ету жағынан 
басымдылығы  зор  және  перспективада  олардың  энергетикалық  қоржында  ӛз  орындары  қалай 
болады? 
Екіншіден,  қазіргі  дәстҥрлі  энергетиканың  қоршаған  ортаға  тигізеті  зиянды  әсерін  қалай 
азайтуға болады? 

132 
Ҥшіншіден, экологиялық таза және негізінен таусылмайтын болып есептелінетін дәстҥрлі 
емес,  баламалы  энергия  кӛздерін  пайдалану  мҥмкіндіктері  қаншама  және  энергияға  деген 
қажеттілікті қаншама мӛлшерде ӛтей алады? 
Осы сҧрақтарға жауап бере келе, отын энергетикасынан келешекте бас тарту қажет сияқты, 
себебі  оның  пайдасынан  залалы  басым.  Атом  энергетикасы  біршама  уақытқа  дейін  әлемдік 
баланста қала береді және оны қауыпсіз пайдалану жолдарын жоғарылату керек. 
Баламалы  энергия  кӛздеріне  (БЭК)  келетін  болсақ,  оның  келешекте  басымдылыққа  ие 
болуына экологиялық, саяси, экономикалық, әлеуметтік себебтер бар. 
Экологиялық  себебтке  келетін  болсақ,  дәстҥрлі  энергия  ӛндіретін  технологиялардың 
(соның  ішінде  ядролық  және  термоядролық)  қоршаған  ортаға  кер  әсерін  тигізіп,  қазірдің  ӛзінде 
ауа-райының қатерлі ӛзгеруіне әкеле жатыр. 
Саяси  жағын  қарасақ,  БЭК  бірінші  болып  толық    меңгерген  мемлекеттер  келешекте 
әлемдегі әнергия ресустарының бағасына ҥстемдік жасайды. 
Экономикалық  тиімділіктің  тек  бір  жағын  атап  ӛтуге  болады:  балмалы  энергияның  қҧны 
азайып, ал дәстҥрлі энергияның қҧны кҥннен-кҥнге кӛтеріліп келеді. 
Әлеуметтік  жағы  планетамызда  адам  санының  ӛсуімен  байланысты.  Сол  себебтен  атом, 
су, басқа да энергия ӛндірістерін соғу ҥшін тиімді және қауыпсіз территорияларды табу болашақта 
қиын болады. Сонымен қатар, ӛндірістер іске қосылған жерлерде әртҥрлі онкологиялық, басқа да 
қатерлі аурулар кӛбейеді, бҧл жағдайлар қоғамдағы әлеуметтік қиындықтарды кҥшейте тҥседі. 
Ал баламалы энергия кӛздерін пайдалану -  ҥлкен келешегі бар бағыт. Оған дәлел ретінде 
қазірдің  ӛзінде  әлемдегі бірқатар  дамыған  мемлекеттерде  осы  мәселеге  зор  мән  беріліп,  ғылыми 
зерттеулерге, жобалау мен ӛндіріске енгізуге қомақты қаржылар бӛлініп жатқанын айтуға болады. 
Мысалы, биогаз ӛндірісі экономикалық және экологиялық тиімділігіне байланысты соңғы 
жылдары  біршама  дамыған  елдерде  кең  ӛріс  алуда.  Атап  айтсақ,  бҧл  АҚШ,  Германия,  Дания, 
Швейцария,  Қытай,  Ҥндістан,  Вьетнам  мемлекеттері.    «Abercade»  компаниясының  мәліметтері 
бойынша  әлемдік  биогаз  нарығы  алдыңғы  қатарларға  шығып  келеді  [1-5].  Биогаз  ӛндірісінің 
кӛшбасшысы  болып  АҚШ,  Европалық  Одақ  (ЕО)  елдері,  Қытай,  Ҥндістан,  Бразилия  болып 
саналады. АҚШ-та биогаз ӛндірісі федералдық және штаттық деңгейде заң тҥрінде қолдау тауып 
отыр,  қажетті  бағдарламалар  қабылданған,  бизнес  белсенді  жҧмыс  істеуде,  2002  ж.  Farm  Bill 
атаулы заң енгізілген. Сонымен қатар, бҧл елде қоқыс алаңшаларының жҧмысы заңмен реттеледі. 
«United States Clean Air Akt» заңнамасына және «Code of Federal Regulations» федералдық кодекске 
сәйкес  қоқыс  алаңшаларының  иелеріне  ауаға  бӛлінетін  бейметандық  органикалық  заттардың 
мӛлшерін  анықтап  отыру  міндеттелген.  Егер  аталған  заттардың  мӛлшері  жылына  50  тоннадан 
асатын  болса  алаңша  иелері  оларды  («лендфилл-газ»  деп  аталады)  жағу  арқылы  жойып  отыруы 
қажет.  Негізгі  мәселенің  бірі  –  қаржылық  мәселесі  де  тҥбегейлі  шешілген.  Осы  мақсатта 
федералдық  және  аймақтық  бағдарламалары  қабылданған  және  оларда  тӛмендегідей  мақсаттар 
кӛзделген: гранттар, несиелер, салықтық кредиттер (tax credіt) бӛлу; салықтардан босату, жалақы 
тӛлеудің  прогрессивтік  жҥйесін  (productive  intentives)  қолдану.    Сонымен  қатар,  Федералды 
қоршаған  ортаны  қорғау  Агенттігі,  ауылшаруашылық  және  энергетика  министірліктері 
қаржыландыратын  AgSTAR  [2]  бағдарламасы  қабылданған.  Мысалы,  2007  ж.  аталған 
бағдарламалар  бойынша биогаз саласына  11,4  млн.  доллар қҧрайтын  гранттар,   ал  несие ретінде 
1,8  млрд  доллар  бӛлінген.  АҚШ  барлық  штаттарында  биогаз  ӛндіру  бағдарламалары  бекітілген 
және оларда қомақты каржылар қарастырылған. Мысалы, Калифорния штатына Self – Generation 
Incentive  Program  атты  бағдарламаға    100  млн  доллар  бӛлінген.  Сонымен  қатар  осы  штатта 
қосымша  ҥш  бағдарлама  іске  асуда,  жалпы  қаржы  мӛлшері  –  15  млн.  доллар.  Мичиган, 
Миннесота, Дакота, Висконсин штаттарында биогаз және баламалы энергия кӛздерін дамытуға 16 
млн.  доллар  қарастырылған.  Пенсильвания  штатында  қҧны  21,8  млн.  доллар,  ал  Нью-Йорк 
штатында  10  млн.  доллар  қҧрайтын  бағдарламалар  жҥзеге  асырылуда.  Техас  штатында  1988  ж. 
бастап  95  млн.  долларлық  бағдарлама  практикалық  жемістерін  беруде.  Орегон  штатында  тӛрт 
бағдарлама дайындалған, оның біреуінің ӛзі 549 млн. доллар қҧрайды, ал қызметкерлер саны 6500 
адамға  жетеді.  Швеция  Евроодақ  елдерінің  арасында  экологиялық  зиянсыз  энергия  кӛздерін 
енгізуші  ретінде  кӛшбасшы  болып  саналады.  Мысалы,  әлемде  бірінші  болып  Швецияда  2005  ж. 
биогаз  қолданылатын  пойыз  жасалынған  және  биогаз  қондырғылары  780  автобусқа  орнатылды.  
2005  ж. Швецияда  биогаз  ӛндіретін  зауыттардың саны  233 жеткізілді.  Ал 2007  ж.  Норрчепингте 
ӛте ҥлкен биогаз ӛңдейтін зауыт іске қосылған.  Бҧл зауытта биогаз ӛндіру ҥшін шикізат ретінде 
фермалардың  және  биоэтанол  ӛндірісінің  қалдықтары  пайдаланылады.  Зауыттың  бастапқы 
ӛнімділігі  жылына  1,5  млн.·Нм
3
  қҧраса,  келешекте    4  млн.·  Нм
3 
биогаз  ӛндіру  кӛзделіп  отыр. 

133 
Швецияда  жалпы  кӛлік  санының  5%  биогазға  ауыстырылған  және  бҧл  шараның  жемісті 
болуының себебі ҥкімет тарапынан арнайы жеңілдіктер қарастырылғандығында. 
Данияда  биогаз  саласы  елдің  энергия  кӛздерінің  18%  қҧрайды.  Бҧл  мемлекетте 
жиырмадан  астам  орталындырылған  биогаз  қондырғылары  жҧмыс  істейді.  Сонымен  қатар, 
фермерлік  шаруашылықтарда  кіші  кӛлемді  (150-200  м
3
)  метатанктер  қолданылады.  Дания 
ҥкіметі  орталандырылған  биогаз  ӛндіретін  кәсіпорындарды  қолдау  ретінде  олардың 
қҧрылысына  жаратылатын  қаржының  20%  ӛз  мойнына  алады,  яғни  шығынның  бір  бӛлігін 
тегін субсидиялайды. 
Германия мемлекеті де биогаз ӛндірісінің кӛшбасшылардың бірі болып саналады және 
бҧл елде ауылшаруашылық қалдықтарын ӛңдейтін 400 биогаз қондырғылары жҧмыс істеуде, 
олардың  метатенк  кӛлемі  600-800  м
3
  қҧрайды.  1990  жылдардың  соңында  Германияда 
орталындырған  8  биозауыт  соғылды,  ӛндірілген  биогаздың  кӛлемі  190  мың  м
3
  жетті. 
Болжамдар  бойынша  Германияда  пайдаланылатын  жалпы  газдың  11%  биогаз  қамтамысыз 
ететін  болады  және  2020  ж.  биогазбен  жылына  39,8  кВт·сағ.  электрэнергиясын  алу 
жоспарланып  отыр.  Осындай  жҧмыстар  Францияда  (42,7  кВт·сағ.),  Ҧлыбританияда    (26,3 
кВт·сағ.) жоспарларынып отыр. 
Биогаз  ӛндірісінің  жақсы  перспективалары  Италия,  Испания,  Нидерланды,  Бельгия, 
Австрия мемелекеттерінде де байқалып отыр. 
Қытайда  90-шы  жылдардың  аяғында  10  млн  астам  шағын  биоқондырғылар 
пайдаланылған,  олар  жылына  7  млрд.  м
3 
  биогаз  ӛндірген.  2006  ж.  биогаз  қондырғылардың 
саны 17 млн жетті және оларда ӛндірілген биогаз 10 млн тонна шартты отынды ауыстыруға 
мҥмкіндік беріп, 50 млн халықты қамтамысыз етеді. Қазіргі таңда  2020 ж. дейін 25 млрд м
3  
биогаз  ӛндіру  жоспарланып  отыр,  бҧл  ӛнім  300  млн  адамның  сҧранысын  ӛтейтін  болады. 
Биогаз  -  биотехнологияның  ең  ежелгі  саласы болып  саналады  және  бҧл  сала  Қытайда  пайда 
болғанын кӛрсетіп кетуіміз керек[3]. 
Ҥндістанда 1980 ж. бастап 3,8 млн шағын биоқондырғылар пайдалануға берілген. Бҧл 
қондырғылар ауылшаруашылығына жҧмсалатын энергияның 20% қамтамасыз еткен[4]. Ҥнді 
елінде  сиыр  малы  әулие  ретінде  қаралып,  оларға  табынушылық  ҥрдісі  бар.  Сиырларды 
шығынға  ҧшырату  ҧлттық  және  діни  дәстҥрлерді  сыйламау  болып  саналады,  сол  себептен 
сиырлардың саны жылдан -жылға ӛсуде, ал биогаз олардың қиынан ӛндіріледі. 
Жалпы,  қорыта  келгенде,  биогаз  ӛндірісі  қазіргі  таңда  ӛте  тар  кәсіптік  шеңберден 
шығып, жаhандану заманында бҥкіл адамзаттың стратегиялық мәселесіне айналып отыр және 
бҧл  мәселеге  мемлекеттік,  қоғамдық    кӛзқарастар  қажет.  Оған  дамыған  елдеріндегі  биогаз 
ӛндірісіне мемлекеттер тарапынан бӛлініп отырған ауқымды шаралар дәлел. 
 

жүктеу/скачать 7,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: