З.А. Маханова, С.Б. Ботаева, П.А. Қожабекова, Ұ. Нұрғалиқызы
(М.Әуезов атындағы ОҚМУ Шымкент, Қазақстан Республикасы, mahanova_zliha@mail.ru)
ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУЛЫҚ БҰЛ - КОМПЬЮТЕРЛIК ТЕХНОЛОГИЯ НЕГIЗIНДЕ ОҚЫТУ
Аннотация. Қазіргі таңдағы шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік бәсекелестікті күшейте
түсуде. Білім беруді ақпараттандырудың президенттік бағдарламасы электронды оқулықтарды жасауға себепші
болды. Бүгінгі күнде ЖОО білім берудің мазмұнының жартысынан көп пайызы және кәсіби білім берудің
оншақты пайызы түрлі сандық интерактивті мультимедиалық білім беру ресурстарын: электронды
оқулықтарды; мультимедиалық оқыту бағдарламасын; виртуалды саяхаттарды; электронды дидактикалық
құралдарды және т.б. жасау жолымен сандық форматқа көшірілуде. Электронды оқулық – бұл студентке ғана
●
Техникалық ғылымдар
ҚазҰТЗУ хабаршысы №1 2017
179
емес,
сонымен
қатар
оқытушыға
көмек.
Бұл
электронды
оқулықтың
авторларымен
яғни,
әріптестерімен қашықтықтан кәсіби қарым-қатынас жасау құралы. Өйткені біздің электронды бағдарламалар –
бұл көбінесе дайын сабақ конспектісі. Сондай-ақ, оның жан-жақтылығының арқасында, олар әдістемелік
деректер қоры бола алады.
Кілттік сөздер: электронды оқулық, ақпараттық-коммуникативтік технология, мультимедиялық
мүмкіндіктер, пәндік-дәріскер, программист-маманы, компьютерлік технология.
Қазақстан Республикасында қабылданған білімді дамыту Тұжырымдамасы 2015 жылға дейінгі
мемлекеттік білім саясатын дамытуға негізделген және ол білім жүйесін құруды қайта ұйымдасты-
руға бағытталып қана қоймай, сонымен қатар, оның мазмұнын дүниежүзілік білім ортасын интегра-
циялауға мақсат етіп отыр [1]. Білімді ақпараттандыру ол білім алушылардың білім сапасын артты-
руға және болашақ мамандардың кәсіптік білімділігін күшейтуге негізделген. Қазіргі кездегі компью-
терлік технологияның даму деңгейі дәуірдің телекомуникацуиялық мүмкіндіктерімен артықшы-
лықтарын көрсететін, толыққанды, сапалы және бәсекеге түсуге қабілетті білімді қамтамасыз ететін
нақты алғы шарттары болып табылады, оның көпшілік бұқараға барынша кеңінен таралуы «өмір
бойы білім алу» ұстанымынан «білім барлығымыз үшін ғұмыр бойына үзілмейтін» ұстанымына
нақты ауысады
Егеменді еліміздің өсіп келе жатқан ұрпағын ойлы да іскер, жігерлі де батыл, өзіне — өзі
сенімді, интеллектуалдық деңгейі биік, дүниетанымы дұрыс қалыптасқан азамат етіп тәрбиелеуде
білім берудің алатын орны айрықша. Қоғамда болып жатқан әлеуметтік – экономикалық өзгерістерге
сәйкес білім беру мақсаты мен міндеттері студентті әлемдік даму деңгейіне сәйкес келетін белгілі бір
біліммен қаруландыруды және ұлттық, сана – сезімін тәрбиелеуді көздейді.
Бүгінде бүкіл әлемде компьютер негізінде оқытудың жаңа формаларын іздеу жұмыстары
қарқынды жүргізіліп келеді. ЖОО студенттерге әртүрлі пәндерді оқыту үшін қолдануға жеңіл оқу
мазмұндық бағдарламалар мен оқу құралдары құрастырылу үстінде. Сондай бір жаңалықтардың бірі -
электронды оқулық.
Электронды оқулық дегеніміз — мультимедиялық оқулық, сондықтан электронды оқулықтың
құрылымы сапалы жаңа деңгейде болуға тиіс. Электронды оқулық студенттің уақытын үнемдейді,
оқу материалдарын іздеп отырмай, өтілген және студенттің ұмытып қалған материалдарын еске
түсіруге зор ықпал етеді. Себебі, студенттің өзіне көрнекілік қолданған тиімді қажет элементінің жа-
нында жазуы болады.
Электронды оқытудың негізгі мәселелері ақпараттық-коммуникативтік технология негізінде
ақпараттық білім беру ортасын құру және оны тиімді пайдалану болып табылады. Электронды
оқулық мынандай жағдайларда тиімді: кері байланыспен лезде қамтамасыз ете алады; гипермәтіндік
түсініктемелердің көп рет қолданған кезде уақытты үнемдейді; белгілі бір бөлім бойынша білімді
тексереді; қысқа мәтінмен көрсете, айта және модельдей алады. Білім берудің кез келген саласында
"Электрондық оқулықтарды" пайдалану студенттердің танымдық белсенділігін арттырып қана кой-
май ойлау жүйесін қалыптастыруға шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.
Электрондық оқулық дегеніміз- мультимедиялық оқулық, сондықтан электрондық оқулықтың
құрылымы сапалы жаңа деңгейде болуға тиіс. Электрондық оқулық пайдаланушының уақытын
үнемдейді, оқу материалдарын іздеп отырмай, өтілген және пайдаланушының ұмытып қалған мате-
риалдарын еске түсіруге зор ықпал етеді. Себебі, пайдаланушының өзіне көрнекілік қолданған тиімді
қажет элементінің жанында жазуы болады.мазмұны қиындау бір үлкен тақырыптың бөліктерін
өткенде қосымша бейнехабар және клиптер қажетті элемент болып табылады. Бейнеклиптер уақыт
масштабын өзгертуге және көріністерді тез немесе жәй түрде көрсетуге пайдалы. Электрондық
оқулық таңдап алынған хабарды көшіруге мүмкіншілік туғызады. Электрондық оқулықтың ең қажет
элементі-аудиохабарлар.
Енді электронды оқулықты жасау әдiстерi және заңдылықтарына кішкене тоқтала кетейік.
Қазіргі таңда автоматтандырылған оқыту жүйелерін, соның ішінде электронды оқулық жасаудың
көптеген түрлері қарастырылған. Оларды құру әдістері де алуан түрлі. Оқу материалдарын ұсыну
түрлері бойынша оларды негізінен 3 түрге бөледі (1-сурет).
●
Технические науки
180
№1 2017 Вестник КазНИТУ
Электронды оқулық жасау әдiстерi
Электронды оқулықты құру технологиясы
Электронды оқулықты құру технологиясы көп еңбектi талап етедi:
1. Өңдеу мақсаты мен тапсырмаларын анықтау.
2. Электронды оқулықтың құрылымын өңдеу.
3. Оқулықтың тақырыптары мен бөлiмдерi бойынша мазмұнын өңдеу
4. Электронды оқулықтың әр бөлiгiнiң сценарийiн құру.
5. Программалау.
6. Апробация.
7. Апробация нәтижесi бойынша электронды оқулықтың мазмұнына түзету енгiзу.
8. Пайдаланушыға арналған әдiстемелiк құрал өңдеу [2].
Дегенмен электрондық оқулық кәдiмгi кiтапты толық ауыстырмайды және ауыстыра алмайды.
Электронды оқулықтардың, дәстүрлі қағаз кітаптардан айырмашылығы «жанды» болып келеді және
педагогика ғылымдарының негізін салушы Ян Амос Каменский тұжырымдаған: «Барлық мүмкін
деген нәрселерді қабылдауды сезіммен жүзеге асыру керек, атап айтқанда: қабылдау үшін көруді,
көзбен; естуді есту қабілетімен; иістерді иіс түйсігімен; дәмге тиістіні дәммен; түйсікке қатыстыны
түйсіну жолымен. Егер қандайда болмасын затты бірнеше сезіммен қабылдау керек болса, бірнеше
сезімді салу» дидактиканың алтын ережелеріне сәйкес келеді. Электронды оқулықтар және СИМБҚ-
ның басқа да түрлері интерактивті, олар дыбысталған, оларда студенттің жауаптары елеусіз
қалмайтын шынайы қарым-қатынастың элементтері бар.
Электрондық оқулық - бұл ақпаратты жүйенi ұсынушы кiтап, әдiстемелiк және бағдар-
ламалық құрал-жабдықтарды нақты тәртiппен оқыту болып табылады. Оның құрылымы мен
мазмұны оның қолдану мақсатына байланысты.
Әрбір электронды оқулық үлкен авторлық ұжыммен даярланады, біріншіден ғылым
докторлары мен кандидаттары, профессорлар мен доценттер, республикамыздағы қандай да
болмасын пән саласындағы ең жақсы мамандар. Сонымен қатар, авторлық ұжымға педагог-технолог,
Мульти-
медиалық
Электронды
оқулық
Гипер-
мәтiндiк
Қарапайым
мәтiн
сурет
анима-
ция
аудио
жазба
мәтiн
сурет
бейне
жазба
иллю-
страция
график
гипер-
сiлтеме
мәтiн
●
Техникалық ғылымдар
ҚазҰТЗУ хабаршысы №1 2017
181
әдіскер және міндетті түрде бағдарламалаушы, жан бітіруші, дизайнер, дыбыс операторлары және
басқалар кіреді.
Оқытудың тиімділігі оқытудың жеке тұлғалық стиліне, яғни, студентке оқу материалын тиімді
сипаттайтындай қабылдау механизміне тәуелді болады. Осыған байланысты оқу іс-әрекетін тиімді
қамтамасыз ету бәрінен бұрын студенттердің өзіндік іс-әрекетін, оқытушының әрбір студентпен жеке
тұлғалық оқу іс-әрекетін сүйемелдеуді және жобалар мен оқу жұмыстарын оқытушылармен бірге
ұйымдастыруды жобалайды. Осылайша ақпараттық технологиялардың дамуы жаңа әдіс-тәсілдердің
пайда болуына және сонымен бірге оның сапасын жоғарылатады.
ЭОБ-ның объектісі ғылыми негізделген фактілер, тұжырымдар мен ережелердің сонымен
қатар берілген оқу курсында оқытылатын объекттердің құбылыстар мен үрдістердің қатынастары
мен қасиеттерінің жиынтығы болып табылатын сандық, мәтіндік, графикалық аудио, видео
және басқа оқыту ақпараты болу керек.
ЭОБ анықтамалық және басқарушы ақпаратты қамту керек және қолданушының назарын
өзіне аудара алмайтын және оқу мақсаттарына қызмет етпейтін ақпаратты қамтымау керек.
ЭОБ әртүрлі мамандықтар үшін олардың типтік оқу жоспарлары мен бағдарламаларына сәйкес
қолдануға мүмкіндік беру керек. ЭОБ-да интерфейс көрнекті, түсінікті, бірмәнді және қолданушы
қате іс-әрекеттер жібермеу үшін ЭОБ-ныц түгел және оның
бөлек бөліктерінің функцияларының
логикасын түсінуге көмектесетін түрінде келтірулі керек.
Электрондық оқулықты құру процесінде автор пәндік аймақ пен ақпараттық технологиялар ай-
мағында білімдар болуы қажет. Тәжірибеде екі маманның ынтымақтастығы – «пәндік-дәріскер» және
«программист-маманы» болады.
Жоғары оқу орындарында электронды оқулықты кейде «пәндік дәріскер» деп те атайды.
«Пәндік - дәріскердің» ақпараттық технологиялар бойынша кез-келген білімдері аса пайдалы болады,
бірақ міндетті емес. Бірінші екі кезеңде автордың біліктілігі пәндік салада және оның ұстаздық, әрі
әдіскер мүмкіндіктері үлкен рөл атқарады.
Білім берудің саласында " Электрондық оқулықтарды" пайдалану оқушылардың, танымдық
белсенділігін арттырып кана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға шығармашылыкпен
еңбек етуіне жағдай жасайды.
Осы уақытка дейінгі білім беру саласында тек мүғалімнің айтқандарын немесе оқулықгы пай-
далану казіргі заман талабын канағаттандырмайды. Сондықтан казіргі ақпараттандыру қоғамында
бұл оқулықтарды пайдаланбай алға жылжу мүмкін емес. Соның нәтижесінде оқушылардың пәнге
деген қызығушылығы артып, шығармашылықпен жұмыс жасауына кең мүмкіндік ашылды.
Оқу материалдарын ұтымды игерудегі электронды оқу кұралдарының атқаратын рөлі зор. Онда
пәндегі теориялық тақырыптар кеңінен беріліп түсіндіріледі. Теориялық материалдарды графикалық
иллюстрация түріндегі әртүрлі суреттер, сұлба тәсілдер арқылы толыктырып отырса, онда теориялық
білімді оқып, көзбен көріп, түйсініп және оны мида бекіту үрдістері бір уақытта өтіп отырады да ма-
териалды қорыту үрдісі ұтымды болады.
Электрондық оқулықтар ғылыми негізде дайындалған педагогикалық ақпараттық өнім. Элек-
трондық оқулық дайындаудың концептуальдық негізі модульдық оқытудың педагогикалық теориясы
болып табылады. Сонымен қатар электрондық оқулық дайындаудың педагогикалық принциптер
жүйесі оқытудың дидактикалық жүйесіне сәйкес келеді. Яғни, процесінің автоматтандырылған фор-
масы іспетті [3].
Электронды оқулықтармен жұмыс істеу әрбір білім алушының өз мүмкіндігін есепке ала оты-
рып, оқып үйрену ісін жеке дара жүргізу болып саналады. Ал, оқытушы үшін электронды оқулық бұл
күнбе-күн дамытылып отыратын ашық түрдегі әдістемелік жүйе, оны әрбір оқытушы өз педагогика-
лық тәжірибесіндегі материалдармен толықтыра отырып, ары қарай жетілдіре алады.
Электрондық оқулық құрылымы дәстүрлi оқулыққа ұқсас болады. Қазіргі уақытта электрондық
WЕВ оқулықтың қандай екендігі туралы біртұтас ой жоқ. Электрондық оқулық дегеніміз-
мультимедиялық оқулық, сондықтан электрондық оқулықтың құрылымы сапалы жаңа деңгейде
болуға тиіс. Электрондық оқулық білім алушының уақытын үнемдейді, оқу материалдарын іздеп
отырмай, өтілген және білім алушының ұмытып қалған материалдарын еске түсіруге зор ықпал етеді.
Қазіргі таңда ғылым мен техниканың даму қарқынын оқыту барысында жаңа технологиялық әдістер
кең көлемде қолданылуды қажет етеді. Оқытудың жаңа технологиясының барлығы білім
алушылардың өз бетімен білім алу дағдыларын қалыптастыруға бағытталған. Оқыту технологиясы
оқу мен мазмұнын өңдеуге, көлемі мен мақсатын тұжырымдауға арналған әдістер мен құралдардың
●
Технические науки
182
№1 2017 Вестник КазНИТУ
жиынтығы. Оқытудың жаңа технологиясы негізінде қарапайымнан күрделіге қарай әртүрлі
технологияны пайдаланып білім алушылардың білім деңгейлерін бақылауға болады
Электрондық оқулықтар оқушының бiлiм сапасын бақылау жүйесiн өзгертуге мүмкiндiк жа-
сайды. Дәстүрлi оқытуда әр оқушы оқытушы тарапынан бақылау өте жиi болмай қалуы да кездеседi,
ал электронды оқулықтың көмегiмен оқыту үрдiсiнiң әр этапын бақылай алады. Тiптi кейде тапсыр-
маның дұрыс орындалуын ғана қадағалап қоймай, қате орындаған жағдайда оқулықтың тарауына,
керектi тақырыбына немесе қажет ақпарға сiлтемелер берiп отырады. Бұл оқушы үшiн, бiрiншiден
үлкен көмек, жеңiлдiктер туғызса, екiншiден, сол материалды автоматты түрде бақылап, әдiл бағасын
беруге, оқушыға қажетiне қарай кеңес беруге, сол жайында барынша мәлiмет алуға мүмкiндiк жасай-
ды.Сонымен қатар оқушы грамматикалық анықтамаларды оқи отырып бiлiмiн тереңдете алады. Мiне,
осындай мүмкiндiктердiң барлығы оқудың мотивациясын күшейтедi, оқушылардың тiлге деген
қызығушылығын арттырады, оқуға деген белсендiлiгiн арттырады, оқытудың дәстүрлi ұйымдастыру
формасынан шығып, оқытуды даралауды күшейтуге көп көмегiн тигiзедi. Электронды оқулықта
берiлген мәтiндiк материалдар белгiлi бiр қатынас жағдаяттарында қолданылатын сөйлемдердi
құрайды. Сұхбаттар көлемi жағынан шағын және жеңiл жатталады. Сұхбаттық жағдаяттар қазақ
тiлiнде бiр-бiрiне сұрақтар қойып және жауап қайтара алуға үйретедi. Сонымен қатар берiлген тақы-
рып төңiрегiндегi сөйлемдер мен әңгiмелердi микрофонның көмегiмен компьютерге басып, өздерi
тыңдап, өзiн-өзi тексеруге, дұрыс сөйлеуге көмектеседi.
Электрондық оқулықтарды қолданылу барысында білім алушының сабаққа деген қызығушы-
лығы артады. Сондай-ақ оқытушылар да өздеріне қажетті әдістемелік, дидактикалық көмекші құрал-
дарды молынан ала алады. Заман талабына сай жас ұрпаққа сапалы білім беруде электрондық
оқулықтарды сабаққа пайдалану - оқытудың жаңа технологиясының бір түрі ретінде қарастыруға бо-
лады.
ӘДЕБИЕТТЕР
[1] Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін 2015 жылға дейін дамыту тұжырымдамасы
[2] Досжанов Б., Альменаева Р. Қазақ тілінде электрондық оқулыктар мен web-парақтар даярлау
әдістері. Информатика негіздері. 2002. N3.
[3] Зимина О.В. Печатные и электронные учебные издания в современном высшем образовании: Теория,
методика, практика. - М.: МЭИ, 2008. - 267 с.
Маханова З.А., Ботаева С.Б., Кожабекова П.А., Нургаликызы У.
Электронный учебник на основе компьютерной технологии
Резюме: По всему миру ведутся поисковые работы новой формы обучению основы компьютерной тех-
нологии. Студентами ВУЗА рассмотриваются для обучения разных предметов доступные учебные содержа-
тельные программы, а так же учебные пособия. Чтобы молодежь получила качественное образование, нужно
использовать на уроках новые технологии.
Электронный учебник – это мультимединый учебник, поэтому строение электронного учебника должно
быть качественным на новом уровне. Электронный учебник экономит время, помогает искать информации, а
также забытые материалы.
Ключевые слова: линейное программирования, система алгебраических равенств, не линейное про-
граммирование, математические модели, метод симплекса, компьютерная технология.
Mahkanova Z.A., Botaeva C.B., Kozhabekova P.A., Nurgalikizi U.
An electronic textbook is educating on the basis of computer technology
Summary: In todays all over the world searching works of new form are conducted to educating of basis to
computer technology. By the students of INSTITUTION of higher learning of рассмотриваются for educating of dif-
ferent objects accessible on-line rich in content tutorials, and similarly train aid. In the modern world, that young people
got quality education, it is possible to examine as one of types of educating are the uses on lessons new to technology.
An electronic textbook is a multimediny textbook, therefore a structure of electronic textbook must be quality at
new level. An electronic textbook saves to the students time, helps to search information, and the similarly forgotten
materials. Because a student must use evident elements.
It the article takes information about a concept electronic textbook, also at his structure and as he is built.
Key words: linear programming, system of algebraic equalities, not linear programming, mathematical models,
method of simplex, computer technology.
●
Техникалық ғылымдар
ҚазҰТЗУ хабаршысы №1 2017
183
УДК 536.248.2.
А.А Генбач, Д.Ю Бондарцев
(АУЭС, Алматы, Республика Казахстан)
УСТАНОВКИ ДЛЯ ИССЛЕДОВАНИЯ РАЗЛИЧНЫХ УСЛОВИЙ ТЕПЛООБМЕНА В
КАПИЛЛЯРНО-ПОРИСТЫХ СТРУКТУРАХ ЭНЕРГООБОРУДОВАНИЯ
Аннотация: разработаны и исследованы экспериментальные установки для определения интегральных
теплообменных характеристик капиллярно-пористой системы охлаждения в зависимости от схемы подвода
охладителя, степени прижатия структуры, высоты теплообменной поверхности, конструкции трубчатой арте-
рии и микро артерий подачи охлаждающей жидкости, способов ориентации поверхности нагрева и давления в
системе. Показана схема функционирования системы охлаждения, методика измерения. Приведены перегорев-
шие нагреватели и фитили в момент наступления кризиса теплопередачи.
Ключевые слова: экспериментальные установки для определения интегральных теплообменных харак-
теристик капиллярно-пористой системы охлаждения, высота теплообменной поверхности, ориентация поверх-
ности нагрева, кризис теплопередачи.
Приведем ряд экспериментальных установок, которые позволяют исследовать интегральные
характеристики теплопередачи: удельные тепловые потоки q, расходы жидкости и пара m
ж
,m
п
, рас-
пределение температурного поля по высоте и длине теплообменной поверхности.
Исследования проводятся в капиллярно-пористой системе охлаждения, которая может работать
по принципу замкнутой испарительно конденсационной схеме, либо быть разомкнутой. Изучаются
различные условия теплообмена: способ подвода охладителя, степень прижатия капиллярно-
пористой структуры, способность подпитки структуры из микро артерий по высоте теплообменной
поверхности, ориентация степени относительно гравитационных сил, плоские, трубчатые и искрив-
ленные поверхности охлаждения, работа системы под давлением вплоть до кризисных явлений с пе-
режогом стенки.
Для исследования механизма теплообмена привлекаются методы голографии [1], обобщение
подобных [2] и аналогичных явлений [3].
Управление теплообменом проводиться за счет эллиптических систем [1,4,5], путем комбини-
рованного действия капиллярных и массовых сил [2,4,6].
Изучение теплообмена носит практический характер, предназначено для создания различных
тепловых энергоустановок: пористых кожухов для трубопроводов [8], пароохладителей паровых кот-
лов [9], пористых покрытий из плохотеплопроводного материала [10], уплотнений в паровых турби-
нах [11,12] и ряда других энергоустановок [13,14].
На рис.1 показана схема функционирования пористой системы охлаждения, методика измере-
ния температуры поверхности нагрева t
ст.
Измерение расходов жидкости m
б
ж
, m
1
,m
2
,m
сл
,m
к
,m
ц.в
,m
воз
и пара m
п
. Принятые индексы: б - бак, сл - слив, к – конденсат, ц.в. – циркуляционная вода, воз.
– воздух. Контролирование температуры жидкости t
ж
б
, t
ж
сл
, t
ж
вых
, t
ж
вх
, пара t
п
, электрической изо-
ляции t
эл
и
= t
диф
На рис.2 представлен охлаждающий элемент с капиллярно-пористой структурой. Он позволяет
изучить схемы подвода жидкости из трубчатых артерий 3, влияние высоты теплообменной поверхно-
сти h, степень прижатия структуры с помощью перфорированной пластины 10 и интенсивность раз-
дачи охладителя микро артериями 11.
|