Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011

81 
Мҧндай психопатиясы бар адамдардың, жҥйке жҥйесінің 
жағымсыз жеке қасиеттерінің ҥйлесуі сияқты, конституцио-
налды (тҧқым қуалаушылық) бейімділігі болады. Мҧндай 
психопатиялар шынайы психопатия деп саналып, ерте балалық 
жастан-ақ, «қиын мінез» тҥрінде, эмоционалды-ерікті ауытқулар 
тҥрінде кӛрінеді. Бҧл жағдайда, ой-ӛріс деңгейі қалыпты болады, 
ешқандай зардап шекпейді. Жеке тҧлғаның доминантты 
диспозициясының қалыптасуына байланысты, психопатияның 
әртҥрлі формалары тҥзіледі: қозғыш, тҧрақсыз және т.б.
Психопатияның бҧл этиологиясында, сыртқы факторлар 
белсенді әрекет етеді, бҧрыннан бар бейімділікке, тиімді жағдай 
тудырады.
Аймақтық немесе жүре пайда болған. Бҧл теріс тәрбие, ата-
аналардың қатігездігі, қатты эмоционалды соққы сияқты, 
психологиялық және әлеуметтік жағымсыз факторлардың 
әсерінен пайда болады. Е. Блейлер, М. О. Гуревич, В. А. 
Гиляровский, О. В. Кербиков сияқты ғалымдар, психопатияға 
айналатын психогендік ӛзгерістердің мҥмкіндігін дәлелдеген 
болатын. Қазіргі кездегі әдебиетте, мҧндай бала ағзасындағы 
бейімделу мҥмкіндіктерін кҥрт тӛмендететін және бҧрмалайтын 
психологиялық кҥйлер ретінде, дистресс немесе жарақат алудан 
кейінгі стресстік кҥйлер (ПТСР) аталады. 
Органикалық. Баланың ҥш жасына дейінгі кездегі, ағзасына 
әсер ететін тҥрлі зиянды әселердің нәтижесінде пайда болады 
(жҥктілік кезіндегі ауыр токсикоздар, туу жарақаттары, ми 
инфекциялары, ҧзақ уақыттық соматикалық аурулар т.б.). Мидың 
зақымдануымен байланысты (ақыл-ойдың кемдігі, психикалық 
даму 
тежелуінің, 
церебральды-органикалық 
генезінде, 
балалардың 
церебральды 
сал 
ауруында) 
басқа 
дизонтогениялардың пайда болуына қолайлы жағдай тудырады.  
Бірақ, жоғарыда айтылған жайларды ескере отырып, 
патологиялық мінез-қҧлықтың бірнеше жағымсыз факторлардың 
нәтижесінде туындайтынын ҧмытпаған жӛн. Оның ішінде, 
биологиялық (конституция немесе органикалық патология) және 
қоршаған орталық (тәрбиедегі теріс әсерлер тҥрінде), факторлар 
бар. 
Жҥйке жҥйесінің типтеріне негізделген, психопатияның 
келесі топтары ажыратылады (О.В.Кербиков): 

82 

Қозғыштар – бҧл топқа жоғары қозғыштық тән. Ол айқын 
экстраверттілікпен, 
кҥмәнділікпен, 
ашушаңдықпен, 
қырсықтықпен және педанттықпен ҧласады. Олардың мінез-
қҧлқында 
қатігездікке, 
ӛш 
алуға 
бейімділік 
бар. 
Айналасындағыларға шамадан тыс, жоғары талаптар қояды. 

Тұрақсыздар – бҧларға жоғары эмоционалды тҧрақсыздық 
тән, қызығушылықтары аз ғана уақытқа жетеді. Сезімдері шырқау 
шегіне тез жетеді де, тез сӛніп қалады. Ӛте иланғыш, қиялшыл, 
ситуацияларды эмоциялар негізінде ғана бағалайды.

Тежелгіштер (астениктер) – тез шаршаумен, кҥштерінің 
таусылуымен және сылбырлықпен сипатталады. Сезімтал, 
қабылдағыш, ӛкпелегіш, мін қойғыш, шешім қабылдауда 
дәрменсіз болып келеді. Қарым-қатынаста келісімге тез келеді, ӛз 
ҧстанымын дәлелдеуге ҧмтылмайды. Әсіресе, таныс емес, шала 
таныс адамдармен қарым-қатынас жасауда, дискомфорт кҥйін 
сезінеді, жаңа ҧжымға қиындықпен ҥйренеді.


жүктеу/скачать 1,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: