Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011
Кҥрделі кемістігі бар балалардың іс-әрекет
жүктеу/скачать 1,6 Mb. Pdf көрінісі
|
tebenova-arnaiy-psih
|
7.9. Кҥрделі кемістігі бар балалардың іс-әрекет ерекшеліктері Соқыр-саңырау баланың, барынша шектелген сенсорлық саласы, психикалық дамуға жағдай жасайды. Танымдық мҥмкіндіктер сақталған кезде, ата-ананың дҧрыс әрекет етуі жағдайында, соқыр-саңырау бала, белгілі бір дамуға қабілетті болады. Дҧрыс дамудың кӛрсеткіші, бала мен оның жақындары арасындағы табиғи ымдау қимылдарымен жҥзеге асатын, қарым- қатынастың орнығуы болып табылады. Балалар кҥнделікті тҧрмыстық ситуацияларда, ымдау тілімен тҥсініседі. Ал, сӛйлеу тек арнайы оқытудың кӛмегімен ғана жҥзеге асады. «Мектепке дейінгі жастағы, соқыр-саңырау баланың қарым- қатынас жасауының алғашқы қҧралы - ым-ишара тілі жетекші орынға шығады. Осы ым-ишара кӛмегімен, ересек адамдардың жетелеуімен, бала кҥнделікті тҧрмыстық жағдаяттарды біртіндеп игереді (таңертеңгі жуыну, тамақтану, ойнау, ҧйқыға дайындық). Қандай бір затпен іс-әрекет жасаудың белгісі ретінде, ымдау немесе заттың кӛмегімен білдіру, тҧрмыстық жағдаяттарда маңызды сигнал болып орнығады. Соқыр-саңырау баланың, кез- келген іс-әрекеттерді, алдымен, жеке, одан кейін тҧтас әрекеттер циклі ретінде меңгеруі, сол әрекетке қатысты заттармен, ымдау арқылы жҥзеге асады. Бҧлардың барлығы, табиғи белгіні шартты белгімен алмастыруға даярлайды (дактиль тілімен, ымдау тілімен), келешекте белгілерді дактилемамен алмастыруға, одан кейін жазба тілмен жазуға (ірі әріптермен жазу-оқу немесе Брайль шрифтін меңгеру) мҥмкіндік береді. Кҥрделі кемістігі бер балалардың, қоршаған орта туралы дҧрыс мағлҧмат алуына, сурет салу, ойнау, қҧрастыру, модельдеу, 137 саз балшықтан илеу сияқты жҧмыстар, септігін тигізеді. Әсіресе, осы әрекеттер баланың қоршаған орта туралы мағлҧматтарының адекваттылығын бақылауға мҥмкіндік береді, олардың кӛмегімен заттардың атын, бейнесін білдіретін сӛздердің мағынасын қорытындылау жҥзеге асады. Ӛкінішке орай, қосымша даму бҧзылуы бар соқыр-саңырау немесе соқыр балалар, ересек адамдардың іс-әрекеттерін ӛз беттерімен бақылай алмайды, олар еліктеу мҥмкіндіктерінен ада. Баланы ҥйрету, тек ересек адамдармен бірлесіп ҧйымдастырылған әрекеттер арқылы орындалады. Балаларды ойнауға, басқа іс-әрекеттерге, ересектер ҥйретеді. Яғни, бала ересектердің қимылын сипап-сезу арқылы бақылайды, одан соң қайталайды. Сӛйтіп, барлығын, - басқалардың киінгенін, тамақ ішкенін, заттарды ҧстап пайдаланғанын – сипап, еліктеу жолымен ҥйренеді, қолымен «кӛреді». Олардың ӛзіндік тәжірибелері жинақталады, басқалар туралы мағлҧмат қалыптасады. Кейін, кез келген затты ҧстатқаннан-ақ не істеу керектігін бірден ҧғатын болады. Тіпті, бірнеше әрекеттерді қатар орындай алады. Мысалы, сабын, шыныаяқ, таңертеңгі жуыну мен ертеңгі асты ішу керектігін білдіреді» 1 . Соқыр-саңырау баланы оқу мен жазуға ҥйретуге кіріспестен бҧрын, онда басқаларға кедергі жасамай бақылау қажеттігі ҥйретіледі, ал ойыншықтармен ойнауға ҥйретуде, ең алдымен, ойыншықтың шын мәнісіндегі ӛмірдің қайталамасы екендігі, қуыршақтың «адам» екендігін «кӛре білуге» ҥйретеді. Мҧның ӛзі, мектепке дейінгі жастағы балалар ҥшін, алыс дҥние, тек мектеп жасында ғана, балалар қуыршақты адамның «кӛшірмесі» ретінде қабылдай алады. Кез келген бала, заттар мен қҧбылыстар әлемін меңгермейінше, уақыт пен кеңістікті ӛз бетімен бағдарлауды ҥйренбейінше, ӛзіне-ӛзі қызмет етуге дағдыланбайынша, жеке тҧлға ретінде қалыптаса алмайды. Кҥрделі кемістігі бар балалардың, жоғарыдағы аталған дағдыларды игеруге, мектепке дейінгі және мектеп жасындағы уақыты кетеді. -------------------- 1 Апраушев А.В. Тифлосурдопедагогика. - М.: Изд. «Просвещение», 1983. – С.67-69. жүктеу/скачать 1,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|