Жануарлар этологиясы
Некелік мінезқылық және оның функциялары
жүктеу/скачать 1,51 Mb. Pdf көрінісі
|
Жануарлар этологиясы
| Некелік мінезқылық және оның функциялары. Жануарлардың қылық-
әрекетінің көп түрлері бар, оларды ғылыми негізде түсіндіру, сипаттау және талдау үшін көптеген зоолог ғылымдар зерттеу жұмыстарын жүргізуде. Екі түрлі жануардың қылық-әрекеті бірдей болмайды. Мысалы, Зарянка құсының өлең айтуынан қоректену әдісі, ұя салуы, қауіп-қатер жағдайында түрлі қимылдарды қабылдауы, некелік ойындарын танып білуге болады. Сондайақ түрлері бір жануарлардың қылық-әрекет типтері де әртүрлі болады, мысалы: шағалалар суда сүңгіп балық ұстап, не ауру құсты өлтіріп, не шыбын-шіркей, құртпен қоректенеді; дегенмен жануарлардың қылық-әрекеті шектеулі болады (шағала балықты сұңқар сияқты ұстай алмайды, ал зарянка ұяны печник құсы сияқты сала алмайды). Жануарлар жыныстық қозуда болса да, олар серіктестерінің күтіміне тәуелді. Ұрғашының шағылысуына қарсылығын жеңу үшін көп уақыт кетуі мүмкін. Мәселен, колюшка балығының иірімтәріздес биіне, аналықтың көңілі әрдайым дереу түспейді. Дабылдардың қайталануы ұрғашысын ұясында екенін білдіруі үшін қажет. Аналықтар уылдырықты шашу үшін оған қолайлы орында аталық табуы қажет. Ұрғашысы ұяға кіретін болса, уылдырық шашу Алайда, егер аналыққа шыны ағашпен ақырындап тигізсен, уылдырық шашырайды, себебі аталықтың жанасуындай бірдей. Аталығы және шыны таяқшасының аналыққа жанасуы бірнеше рет болуы керек. Көптеген түрлерде осындай сигналдарды қайталау — ереже болып қалыптасқан. Мысалы, копуляции шилоклювтердің қызықты іс – әрекеті байқалады: аталығының қасында ұрғашысы тұрып, асығысты, "ашулы" өз 149 қауырсындарын тазартады. Біраз уақыт өткен соң, ұрғашысы сәнденуін тоқтап, көлденең созылады. Бұл сигнал, ол шағылысуға дайын екенің білдіреді. Енді ғана аталығы оған қарай ұшады, копуляция басталады. Кейде ол жауапты бірден емес, біраз уақыттан кейін жүзеге асырады. Өмір бойы, кез-келген тірі ағзаның генетикалық материалы бірте-бірте тозады, нәтижесінде ағза бірте-бірте әлсірейді. Көптеген жоғары сатыдағы жануарларда, әсіресе құрлықтағыларда, ұрықтандыру шағылысуды немесе копуляцияны талап етеді. Бұл үшін тек синхронизация ғана емес, сондай-ақ дарақтардың физикалық байланысы қажет. Одан жануарлардаң көпшілігі қашады. Қашу – бейімдеу, ішінара жыртқыштардан қорғауды қамтамасыз етеді: денені тиіпкеті немесе жанасуы, әдетте сені ұстап алды дегенді білдіреді. Сонымен қатар, жануарлардың шағылысу кезінде (әсіресе, ұрғашылары) дәрменсіз жағдайда орналасады. Басқа сөздермен айтқанда, некелік мінезқұлыққорғаныш реакцияларды жиі қамтиды. Өйткені, ұрғашысы біраз уақыт жұмыртқаны басып шығарады, жиі, тіпті олардың ұрықтандырудан кейін, дегенімен көптеген түрлерде ол ұрпақтарын асырап бағуда және қорғауда басты рөл атқарады, ол неғұрлым құнды бөлігі "түрік капитал"құрайды. Сонымен қатар, бір аталығы шағылысуыға қабілетті бірнеше ұрғашыны ұрықтандырады. жүктеу/скачать 1,51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|