леуметтануды' *Dрылымы ж4не *ызметі

26 
I Блім. леуметтануа кіріспе
ылымдармен жне ылыми білімдерді трлі салаларында зара бай-
ланысады: философия, тарих, мдениет, саясаттану, антропология, 
психология, экономика жне т.б.
леуметтану ылым ретінде о амны "рылымын жне згеріс-
терін "райтын тура, наты, жекелеген леуметтік фактілерге негізде-
луі тиіс. Б"л мліметтерді зерттеушілер эмпирикалы# леуметтануды 
негізінде жинайды — леуметтік зерттеулерді кешенін жинатай-
ды, я ни, леуметтанулы зерттеулерді дісі, дістемесі, техникасын 
олдану негізінде леуметтік мліметтер жинаталады жне олар а 
сараптама жасалады (с"рау, баылау, "жаттарды, эксперименттерді 
зерделеу). Эмпирикалы зерттеулер барысында тек ана апараттар 
жинаталмайды, сонымен атар, ал ашы орытынды жасау, индук-
ция дісін олдану арылы т"жырымдама жасау жзеге асады.
Эмпирикалы зерттеулер теориялы зерттеулермен ты ыз бай-
ланыста болуы тиіс, себебі, теорияландырыл ан, наты леуметтік 
фактілермен бекітілмеген зерттеулер мазм"нсыз, маызсыз болады. 
Сонымен атар, жалпы теориялы зерттеулермен байланысы жо эм-
пирикалы зерттеулер к птеген леуметтік "былыстарды мнін аша 
алмайды. Теориялы білім алу масатында о амды объективті ылы-
ми зерттеу теориялы леуметтануды міндеті болып табылады.
леуметтанулы апараттар а іргелі теория мен эмпирикалы оры-
тынды жасауды аралы жа дайында орта дегей теориясы маызды.
Б"ндай теориялар жекелеген леуметтанулы білім салаларын-
да отбасы, девиантты рекет, шиеленіс, т.б. секілді эмпирикалы 
мліметтерді орытындылау мен "рылымдау а негізделген
1
.
Орта дегейлі теорияны ай#ындау бірнеше #олайлылы#ты жне ба-
сымды#ты тудырады, оларды ішінде негізгілері:
адам рекетіні жне жеке #$рамдас леуметтік #$рылымдарды 
●
рекеттеріні жекелеген салаларын зерттеу %шін берік жне #олайлы 
теориялы# негіздер жасауа м%мкіндік пайда болады, іргелі теория-
лы# абстрактілі т%сініктер жиынты#тарын #олдану #ажеттілігі 
туындамайды;
на#ты 'мірмен тыыз байланыс #алыптасады, ол %немі #оам 'міріні 
●
тжірибелік мселелерін аны#тайтын орта дегей теориясыны на-
зарында болады;
1
Б"л ылыми термин е бірінші американды леуметтанушы Р. Мертонмен енгізілген 
(1968). Мертон бойынша орта дегей теориясы дегеніміз — леуметтік рекеттерді, леу-
меттік "йымдарды жне леуметтік згерістерді, леуметтік тртіпті тсіндіретін, оларды 
біріктіріп, бірт"тас теория жасау а "мтылу, ж"мысшы гипотезаларды к мегімен жеке 
жне аралы кеістікте орналасатын теориялар. 

1.2. леуметтану — оам туралы ылым ретінде 
27
менеджерлер, алымдар жне леуметтанулы# емес ылым са-
●
лаларындаы мамандар %шін леуметтік зерттеулерді #олайлы 
м%мкіндіктері мен нанымдылы# м%мкіндіктерін паш ету.
Барлы орта дегейлі теорияларды шартты трде ажырату а болады: 
леуметтік институттар (крделі леуметтік туелділіктер мен атынас-
тар), леуметтік ауымдастытар теориялары (ша ын топтан леуметтік 
тапа дейінгі аралыта ы "рылымды бірліктерді арастырады) жне 
леуметтік рдістер туралы ксіби теориялар (леуметтік згерістер мен 
рдістерді арастырады). рбір ажыратыл ан топ "рылымында к пте-
ген орта дегейлі теориялар бар, олар о амды зерттеуде, леуметтану-
ды ылым ретінде дамуыны тередігі мен дамуына байланысты.
о амды "былыстарды зерттеу барысында леуметтік рдістерді 
басаруда леуметтік задар маызды. Б"л задар леуметтік жйе-
лерді пайда болуы, ызмет етуі жне дамуын анытайды, я ни, леу-
меттік субъектілерді, "былыстар мен рдістерді маызды болмысты 
жне айталанбалы атынастар мен байланыстарын айындайды.
леуметтік задар адамзат рекетіні барлы салаларында ызмет 
етеді жне зіні таралу аума ына байланысты ажыратылады. Барлы 
ылыми задар секілді леуметтік задар мына белгілерге ие: за наты 
айындал ан, ата белгіленген жа дайларда, оларды сата ан жа дай-
да ол барлы жерде рекет етеді, б"л талаптар орындалма ан жа дайда 
за толы ымен жзеге аспайды, тек белгілі бір б лігі немесе жуы ша-
мамен жзеге асады.
=леуметтік заа мысал болып табылады: «егер бір мекемеде бас#а ме-
кемелерге #араанда адама істеген ж$мысына к'п жала#ы т'ленсе, онда 
адам міндетті т%рде біріншісіне б$л мекемелерде ж$мыс істеуде жала#ыдан 
бас#а айырмашылы# болмайтын жадайда ж$мыс#а орналасады». М%мкін 
ж$мысшы мекеме жала#ыны аз т'легенімен, біра# %йіне жа#ын орналас-
#ан немесе жоары ебек жадайларына ие болса, осы мекемені тадауы 
м%мкін. Б$л алдындаы #абылданан жадайды жо##а шыармайды, себебі, 
б$л жадайда заны рекет ету шарттары орындалмайды. Жала#ыдан 
б'лек, ебек жадайлары абсолютті т%рде бірдей мекемелер болуы м%мкін 
емес, біра# б$ан $#сауы бден м%мкін.
леуметтік задарды негізі — жеке адамны, топты немесе инс-
титутты ажеттілігі болып табылады. леуметтік задарды зерттей 
келе, алдымен леуметтік топтарды, жіктерді, таптарды "райтын жеке 
адамдарды ажеттіліктерін, оларды рекеттеріндегі "састытарды, 
жа дайларды анытау ажет жне о амда болып жататын леуметтік 
рдістерді басару шін леуметтік задарды жасау ажет.

жүктеу/скачать 1,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: