Ресейде 4леуметтануды' *алыптасуы

20 
I Блім. леуметтануа кіріспе
ХХ асырды 50-ші жылдарыны соында леуметтану бірте-бір-
те айта рлей бастады
1
. Сол кездегі экономикалы жне леуметтік 
реформаларды жоспарларымен ты ыз байланысты леуметтанулы 
зерттеулер ебек мотивациясы, жастарды ксіби бейімделуі, ауыл 
т"р ындарыны миграциясы, этнолеуметтік рдістер, урбанизация 
айшылытары, адамды факторларды р лі, т"л аны леуметтік да-
муы, т.б. таырыптар а арналды. Біра леуметтік статистиканы жо-
ты ы немесе жетіспеушілігі жне ткір мселелерді талылау а тиым 
салу саясаты 1970 ж. ортасы мен — 1880 ж. басында техникалы жне 
ксіби дістемелік рлеуге арамастан леуметтанулы ойларды то-
ырауына, эмпирикалы зерттеулер мен леуметтанулы теориялар-
ды арасында ы байланысты зілуіне келді.
1.1.4. ХХ (асырда(ы теориялы* 4леуметтану
леуметтануды азіргі заман ы здік теориялы т"жырымдары-
ны бірі — "рылымды ызметтік т"жырымдама болып саналады. 
Оны негізін алаушы Т. Парсонс, Р. Мертон, У. Мур, Дж. Хоуманс, 
Н. Смелзер болып саналады.
Толкотт Парсонсты негізгі а идасыны мні (1902–1979) — о ам 
белсенді рекет ететін, "ндылытар жйесіне ба ыттал ан леуметтік 
элементтерді крделі жйесін айындайды. Парсонсты ойынша, 
леуметтік здігінен рекет етуді айнар к зін адамгершілікті басшы-
лыа алатын экономикалы емес факторлардан іздеу ажет. Дл осы 
адамдар зара б лісетін адамгершілік "ндылытар жйесі оларды 
о ам а бірігуіне ыпал етеді, ол келесі кезеде леуметтік институт-
тарды зара рекетінде к рінеді. Осылайша ндірістік рекет тек б"л 
зара рекеттестікті жеке аспектісі ретінде к рінеді, ал о амны ж-
йесін "раушы элемент б"л жерде мдениет болып табылады.
"рылымды бірліктерді атынасы о амны бірт"тас жйе ретінде 
мір сруін амтамасыз етеді. Т. Парсонс б"ндай ызметтерді 4 трін 
атап к рсетті: адаптация (рационалды "йымдастыруды мселелері 
жне ресурстарды б лу), ма#сат#а баытталу (масаттарды анытау 
1
Кеестік леуметтанулы ассоциация "рылады (1958), КСРО ?А философия институ-
тында (1960) елдегі е бірінші леуметтік б лім — ебек жне т"рмысты жаа формала-
рын зерттеу секторлары "рылды, кейіннен наты леуметтік зерттеу б лімі болып айта 
"рылды. Содан со Ленинград университетінде леуметтік зерттеу зертханалары, Но-
восибирскіде, Свердловскіде, Тарту жне т.б. зерттеу орталытары "рылды. 1966 жылы 
КСРО ?А Президиумінде наты леуметтік зерттеулер мселесі бойынша ылыми кеес, 
ал 1968 жылы наты леуметтік зерттеулер институты "йымдастырылды (1974 жылдан бас-
тап КСРО ?А леуметтік зерттеу институты болып аталды).

1.1. леуметтануды алыптасуы жне дамуы 
21
мселесі), интеграция (жйені ішкі т"тасты ын сатау мселелері мін-
детті нормалар, ережелер жне т.б.), %лгіні са#тау (адамдарды жеке 
масаттары мен уждері мселелеріні о амны "ндылытары жне 
масаттарымен йлесуі). рбір ызметті з осалы жйесі бар (эко-
номика, саясат, леуметтік баылау институттары, леуметтену) жне 
леуметтік институттар ( ндіріс, мемлекет, отбасы, білім, дін).
Шиеленістік теорияны дамуыны баса да маызды ба ытында 
шиеленіс леуметтік прогресс пен реттеуді мбебап механизмі ретін-
де арастырылды. Б"л ба ытты кілдері: Р. Дарендорф, Л. Козер, 
К. Болдинг.
Льюис Козер (1913–2003) шиеленіс — билік, табыстарды б лу жне 
"ндылытарды айта ба алау шін крес деп арастырды. Ашы о ам 
зін леуметтік зара рекеттерді ережелерін жасаушы шиеленістерді 
балансы негізінде амтамасыз етеді. Шиеленіс немі жойылып кетпейді, 
к бінесе, зіні формасы мен рекет ету ауымын згертеді. Шиеленіс 
леуметтік интеграция а жне топты сана а ммкіндік жасай отырып, 
леуметтік топтарды біріктіреді. Шиеленістерді шешуді негізгі жолдары 
институттар мен топтарды жне о амды "ндылытарды консенсу-
сы жне конвергенциясы болып табылады.
азіргі кездегі леуметтік а идаларды дамуыны шінші ба ы-
ты — солшыл радикалды леуметтану болып есептеледі. Б"л ба ытты 
негізі — радикалды згерістерді ажеттілігі жне индустриалды о ам 
дамуына ыпал ететін (факторларды) кштерді жою идеясы болып та-
былады. Солшыл радикалды леуметтану Франкфурт мектебімен та-
ныл ан, оны к шбасшыларыны бірі — Г. Маркузе.
Герберт Маркузе (1898–1979) б"аралы апарат "ралдары арылы 
мемлекет жне одан кейін т"р ан билік ету таптарыны рекет ету нти-
жесінде лемді бір лшемді к руі алыптасады деп есептеді: ндірісті 
абсолютті тиімділігіне ба ыт "стан ан, адамдарды аз ындататын жа-
санды ажеттіліктерді пайда болдыру а ба ыт "стану, о амны техно-
логиялы жне рухани тепе-тедігі жайлы елестету болып табылады. 
Нтижесінде йреншікті "ндылытар жйесіне біріккен пролетариат 
революциялы тап болудан алды, ал о ам даму ммкіндіктерінен 
айырылды. Индустриалды о амды тоталды жоа шы ару «санада-
ы революция» жолы арылы жзеге асырылуы ммкін, оны "рамдас 
б лігі сексуалды революция болып табылады.

жүктеу/скачать 1,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: