31
ШЕТЕЛ
ҚАЗАҚТАРЫ ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ТІЛІ
،ت٠ٙبٔاج ْاتٌۇض
ٛشۋزاج ،رٙطضٗف٘رپ
،ًاملوب قاترو ىۋزاج نەم يلىتء ڭىتتلۇ
هىيق ىۋلوب ساتۇترىبء
ٚدرٗتىىٌٗشٗگز٘ رىبٞٗو ٛگٖدٕىٍىت قازال ْادر٠٘ ،ادٔاعٌال ٗضٌّٗٗىگڭا ِْٗراتلازال ٛتىىٍىگرٗج ادٞاتىل
راباح ٙٞدار ،رادٞدٌٗٗت ٛتپىتء .شِٖٗ ٓىىِۇِ ۋاِامٞاب
ٖد ٚرٖدٍىو٘ ُىۋال ٌٛاٞز قازال ،ٚرٍٗىشۋسىگرۇج
ٛعٕىرۇب ڭىٕىتٗتٟضرٖۆٟٔۋ ڭاجڭىش ،ٛشۋزاج ،رٙطضٗف٘رپ .ٚدٕٗىرٙو ٜٖدٕىتٍٞٗٞٙض ِّْٗالاِ اشامضاب
،ٚرٙتوٖر٘رپ
«
شٌٗۇ
»
ِْٗ )رحل( ٛعىٍٟىض
«
كىتض٘د
»
ٌَٗا ت٠ٙبٔاج ْاتٌۇض ٚرٗگٗٞ )رل( ڭىٕىٖٔدر٘
رٍٗىتوٌٗاٞد ٖدٕىٍىت ڭىٕىراتلازال
ٛعىتضاتۇت ڭىتتٌۇ يۇب ٗٔاج ٓىٔاعاتضاب ٠ٙب ادٞاپ
ٚداتٞا ٓىٔٗوٖ ٛتپىۋال اضا ٓىشۇء
.
ادٕىضارٙپضاٞد قازال
«
ر٠ادٌِٙ ٠اش
»
رۇجء پاضاج توٌٗاٞد
-
ڭىدزٙض رىبء ٛتپىتء .سىِ٠ال ٜٗبٕىضۇت ٓىرٖدزٙض رىبٞٗو ڭىدراتلازال ٛتىىٍىگرٗج ادٔاعراب اعٞاتىل
ادإىعاِ ٌٛرۇتء ٛوٖ
ًىزا ٛتطىٔ١ٞاب إىۋٍىٔادٌٙل
-
ٖٝٔداِ ٖدٌا ،اپ صىٍىبۇل ٛتپىٌال يۇب .پٙو اد ڭىجٌال
؟ِٗ ٖرٗب راباح ْاتمىتلاشٌا
-
رىب ،ٖدٗٞۇج ٛوٖ ،ٖدٌٖ ٛوٖ كىۋج اعرىضاع
-
ٛوٖ ،ٗتتٗوٍِِٗٗ ْٗگٍٟٗب تٌۇ ٛوٖ ٓىتٞاِاطلۇ ٕٗىرىب
ٕىگىٌٙب ٛوٖ ڭىٕىتٌۇ قازال رىبء ْٗگرۇج اداٟگٌٖٙ٘دٞ ٌٛرۇتء
ٚۋٌٙب ڭىتمىراپ ٛگٖدٞٗگڭٖد ٖٝٔداِ ٖد
قازال ٍٛىضاء .ٚداتادڭ٠ا ٛتتال ٚدِادا كىراپ اڭاج ٛگٖدٍىت ٛعٔاِاز اڭاج ّْٗٔٗگٖد .شِٖٗ كىٌرالرىڭات
رىبء قازال ،اد اضرۇت ٖدرٗج ٜال .ٚدٌّٞٗٗو ٗگۋٖد رىۋا توٌٗاٞد ٖدٕىٍىت
-
.ٓىتإىعۇ ٛطلاج ٓىرۇب ٓىرىبء
ٖدٕىٍىت قازال رىزال قارىبء
تٌۇ ٗگز٘ ي٘ ٗٔاج ٚداراب پىٞاعٌۇ ،ٜاّٞٙل أال پىٌٙب ادٞاپ توٌٗاٞد
ٜٙب رٌٌٗٗٗضاِ ْٗگزٗض ڭىز٘ پىراب ْادىض٘ .ٖدۋٌٗوا كىدسىطٞ٠ٙل ٕٗىۋٖٔرٞۇ ٓىٍىتء قازال ڭىٕىراتتاِازا
ٖدۋرٗتٙو
.
طىِ .ادۋٞاعٌۇ كىتلاشٌا ٛگٖدِٕٟرٗت ،ۋاتا ادٕىضارا ٚر٠ارٙپضاٞد قازال ِْٗ ْاتطلازال
رىبء ادٔاتطلازال ،ٌٛا
ٛٞٙب رىضاع
«
رٗگىراد
»
ٛعڭٙض يا .ٚدڭىض ْٖدبا اد إىراتلازال ٜاتىل ي٘ ٗٔاج ٚدٌٗو پىٍىٔادٌٙل ٚزٙضء
ٛبٙت رىبء ڭىٕىرٖدٔٗگرۇج پىطىٌإٞا ٍّْٗىت ڭىدراتلازال ٛعادٞاتىل ٚرٗب ْادرادٍىج
«
رٗگاپٟش
»
ْٗگٖد
ر٠٘ .ٚدٌال اعىسىل اعۋاتا
«
055
ت٘ ٛعٕىرۇب ًىج
ڭىتلادٞٙبٞٗ
«
ْاٞاب هىٌرٗگاپٟش
»
ادٕىباتىو ْٗگٖد
«
رٗگاپٟش
»
ٚزٙضء قازال سىعأ يۇب ،ٕٗىِ .ٛتپىٍىٔادٌٙل زٙضء ْٗگٖد
»
ٚدۋاتا يۇب .ٚدٌٖدسىگٗٔ ٗگٔٗگٖد
.ٚدرٗبىج ٗت پىرىتتىوٗب ٍٛىلرا َٙىٍىت راۇش
«
ْاٞاب هىٌرٗگاپٟش
»
ٜاپتٞا ٌٛارۋت
-
يۇب ِْٗ يا .كىٌاٞٙل قا
پالرىتاج ٚدزٙضء
رىبء ٛضإىعاِ ٗٔاج صىٔات املازال ،ْٗگٌٗو ْٕٗىٍىت ٛضراپ ٖد ٚۋٗوٖ .ٓىپلٙج ْاعرۇت
ر١ىعاتلاج إىِ ،ٖدىگىدٖٔ .شِٖٗ ٚزٙضء يٙتء ڭىتلازال .ر٠ۋاتا
-
«
رٗگاپٟش
»
رٖدسىض ،
«
رٗگىراد
»
ٜٖد
صىٌاتٗب ْٗگٕىرٙو ْٖدزٙض سىۋا رىبء يۇب قارىبء .رٖدسىضٖرٗب
«
ِٝاد
»
لاۋ زارىبء ،ٗطضۇت
ْٕٗٔٗىت٘ تى
ي٘ ،ٚد١ىۋت كىٍىشاِرىٞا ادٕىراتطىٔادٌٙل زٙضء ،پاتا ٍٟٛل راء ٛتتوٖ ب٘ رىبء ٚراتلازال ڭىدٌٖ ٛوٖ ٓىٞٗو
يۇب ،ٗشڭىِٔٗ .رىتاج پىٌٙت ياطىِ ٜادٔۇِ .ٚداٞاعٌۇ ،ٜاّٞٙل أال پىٌٙب ادٞاپ توٌٗاٞد ،ٗطٞٗبٙو
-
ٛعادارٙپضاٞد
«
ڭىدر٠ادٌِٙ ٠اش
»
اضاج توٌٗاٞد ْادٌٙل
ٚۋ
.
ۋاتا اشلازال ٚرٗب ٌٛاعٌا هىدسىطٌٖۋات قاج ْاتطلازال
-
.ٛتتٗو پىطىرىو ٛتتال ٗگۋرىدٍىتٗج ٚدرٖدِٕٟرٗت
پٌٖٗ ٚدرٌٗرٗگٍىت ٛعادارٙپضاٞد امطىِۇج يۇب ادٞ٠ا
-
.قٙج ْاعرىتض٠ارا ،قٙج ْاعرىلاش پىرٗىضٖ
ۋاتا ادٔاتطلازال ر١ىعادارٙپضاٞد ٖدٕىضٗجٟتأ
-
ٜاج ڭىِٕٕٟرٗت
-
ٕٗىٞۇو
ادٔۇِ رىزال .ٚدرٗب ٠ال سىضراباح ْ
ْٗپتٗٔرٗتٕٞ .ٚدٌّٞٗٗو ٚرادّىٍىضاب ،ٚدٍّٞٗىتضٖ ٛضٙٞدار ،ٚدٍّٞٗىرٙو ٚراباحٌٗٗت ْاتطلازال
ٛتّٗىوۇ ز٘ء راتلازال ٛعادارٙپضاٞد ،نِٖٗد .ٚدٞاّىٔات ٚدۋزاج اطتٍٍٟٞرٟو ٖٛٔد ڭىدرادٕىتاطىٌإٞا
36
Моңғолиядағы
Баян-Өлгий
аймағына
қазақтар осыдан жүз елу жылдай бұрын көшіп
барған. Тарихи деректер бойынша қазақтың бір
тобы Алтайдың Қобда бетіне келіп, мұңғыл
жерін мекен ете бастаған тұсы – 1860 жылдар
[1,42]. Орналасқан жердің жағдайына байланы-
сты оларға Батыстың да, Шығыстың да әсері аз
болды.
Жеке аймақ болып өмір кешкен қазақтар
әдет-ғұрпы, салт-санасы, тілі мен дінін сақтай
отырып, өздерінің рухани мұраларын да дамыт-
ты. Халық әдебиеті негізінде біртіндеп жазба
әдебиет туып, дамыды. Бай-өлке қазақтардың
шын мәніндегі қаймағы бұзылмаған ұлттық ор-
тасы ретінде сақталды.
ХІХ ғасырдың екінші жартысынан бас-
Достарыңызбен бөлісу: