Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференцияның ЕҢбектері

42 
 
energy  uses.  The  reformative  technology  of  a  former  civilization  is  directed  on  release  of  potential  energy 
containing  in  substance.  If  it  isn't  made  that  will  cause  the  global  problem  connected  with  danger  of  an 
overheat  of  a  planet,  emergence  of  an  ozone  gap,  etc.  From  the  analysis  of  a  civilization  follows  that  the 
former  civilization  based  on  old  to  public  and  economic  technology,  after  time  causes  destructions  of  the 
natural  communications, evolutionarily developed  biospheric relations and balance. Therefore, as always  the 
new  civilization  in  the  course  of  the  education  has  to  create  essentially  other  material  basis  of  public  and 
economic  technology  which  will  create  the  benefits,  to  turn  them  into  a  product,  to  carry  out  an  equivalent 
metabolism  and  energy  between  society  and  environment.  If  for  a  long  time  developed  the  public  and 
economic  technology  and  economic  structure,  were  unadapted  to  new  climatic  conditions.  Therefore  these 
civilizations,  for  a  long  time  fall  into  decay  to  them  long  term  is  necessary  to  develop  new  technology,  the 
concept of the relation with the outside world. The same civilizations which endure the formation period at that 
historical moment when the new phase of climatic changes begins, quickly develop the appropriate public and 
economic  technology  and  the  concept  of  the  relations  with  the  outside  world,  the  most  suitable  economic 
structure thanks to it quickly develops and reaches blossoming. If the beginning of a cycle of decline more or 
less coincides with the beginning of the period of formation of new climate, civilizations don't threaten nomads 
that this civilization develops the appropriate public and economic technology, the concept of the relation with 
the  outside  world,  economic  structure,  and  on  the  basis  of  it  reaches  a  high  level  of  development  in  again 
formed civilized society. 
 
 
ҼОЖ 316.334:314.5 
 
ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ГЕНДЕРЛІК САЯСАТТЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУ 
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 
 
Султанова В. И., Оданова Р. К. 
М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан  
 
Түйін  
Мақалада  қазіргі  қазақстандағы  гендерлік  саясаттың  қоғамдағы  орны  мен  ролі,  қалыптасуы  мен 
даму  ерекшеліктері,  мемлекеттегі  әйелдердің  саясатқа  араласудағы  теңсіздігі  мәселелеріне  әлеуметтік 
сараптамалар қарастырылады. 
Резюме 
В  статье  раскрываются  особенности  гендерной  политики  в  Казахстане  и  анализ  проблем 
социального неравенства женщин. 
 
Қазіргі  кездегі  мемлекетімізде  болып  жатқан  қоғамдық-ҽлеуметтік  ҿзгерістерге  сай  гендерлік 
тҽрбие беру мҽселесі бҥгінгі кҥнгі ҿзекті мҽселелердің бірі болып отыр. Сондықтан Қазақстанда 1995 
жылы Қазақстан Республикасының Президенті жанынан Отбасы, ҽйелдер жҽне демографиялық саясат 
мҽселелері  бойынша кеңес  ашылған.  1998  жылы  ол ҚР Президенті  жанындағы  Отбасы  жҽне  ҽйелдер 
мҽселесін  қарайтын  ҧлттық  комиссия  болып  қайта  қҧрылды,  соған  сҽйкес  кеңестің  қызмет  аясы 
кеңейіп,  ҿкілеттілігі  артты.  Қазіргі  таңда  бҧл  ҧйым  Президент  жанындағы  Отбасы  жҽне  гендерлік 
саясат жҿніндегі ҧлттық комиссия деп аталады. Ҧлттық комиссия Пекин платформасының талаптарын 
ескере отырып, алғаш рет ҚР ҽйелдер жағдайын жақсартуға арналған ҧлттық бағдарлама дайындады. 
Ол Ҥкімет  қаулысымен  бекітіліп,  барлық мемлекеттік  органдарға  таратылды. Ҧлттық бағдарламаның 
басты  негіздерінің  бірі  (жоспар)  ҽйелдердің  саяси  ҿмірге  белсенді  араласуын  қамтамасыз  ету  болып 
табылады.  Сонымен  қатар,  Қазақстан  Республикасының  2006-2016  жылдарға  арналған  Гендерлік 
теңдік  стратегиясы  Елбасы  Н.Ҽ.  Назарбаевтың  ІҤ  ҽйелдер  форумында  жоспарлаған  тапсырмасына 
байланысты,  2005  жылдың  29  қарашасында  бекітілді.  Қазақстан  Республикасы  2006-2016  жылдарға 
арналған  Гендерлік  теңдік  стратегиясы  -  мемлекеттің  гендерлік  саясатын  іске  асыруға  бағытталған 
негізгі  қҧжат  болып  саналады.  Стратегия  ҥлкен  ҽрі  маңызды  9  бҿлімнен  тҧрады.  Қабылданған 
стратегияның басты мақсаты елімізде ҽйелдер мен еркектердің ҿмірдің барлық саласында тең дҽрежелі 
болуына бағытталған. Ҥкімет басқару органдарындағы ҽйелдер санын 30 пайызға кҿбейту, соған сҽйкес 
саясаткер-ҽйелдерді  дайындау,  қабылданатын  қҧқықтық  заңнамаларға  гендерлік  сараптамалар  жасау, 
балалар мен жастарға, жалпы Қазақстан халқына гендерлік мҽселелер туралы ағартушылық жҧмыстар 
жҥргізуіне мҽн берілген.  
Gender" сҿзі ағылшын тілінен аударғанда жыныс (еркек,ҽйел) дегенді білдіреді. 
Ген  -  тҧқым,  генетика-  тҧқымның  ҿнуі  мен  ағзаның  ҿзгерісін  зерттейтін  ғылым.  Ал  гендерлік 
дегеніміз заңды табиғи оң ҥрдісті қалай болғанда да ҿзінің кҿздеген саясатына жығатын кесерлі ҧйым. 
Ерлер  мен  ҽйелдердің  мінез-қҧлқын,  сондай-ақ,олардың  арасындағы  ҽлеуметтік  ҿзара  қарым-

43 
 
қатынасты  айқындайтын,  олардың  ҽлеуметтік  жҽне  мҽдени  нормалары  мен  рҿлдерінің  жиынтығы. 
Жыныс  ерлер  мен  ҽйелдер  арасындағы  биологиялық  сипаттағы  айырмашылықты  білдірсе,  гендер 
олардың арасындағы ҽлеуметтік ерекшеліктерді қарастырады.  
Гендер  –  адамның психологиялық жҽне  ҽлеуметтік  дамуын  негіздейтін жеке  тҧлғаның  базалық 
сипаттамаларының  бірі.  Гендердің  қҧрылымы  тҿрт  жақты:  биологиялық  жынысымен,  гендерлік 
стереотипімен,  гендерлік  нормамен  жҽне  гендерлік  ҧқсастығымен  толықтырылады.  Ер  мен  ҽйелдің 
физиологиялық  ерекшеліктері,  тҽн-тҧрпатының  ҽр  тҥрлілігі,  т.б.  биологиялық  сипаттамасы  болып 
табылады.  Гендер  ҽлеуметтік  жағынан  қиюласқан,  яғни,  тҧлғаның  ҽлеуметтік  қасиетін  анықтайды. 
Гендерлік  қатынастардың  жаңа  парадигмасының  пайда  болуы,  ерлер  мен  ҽйелдердің  тең 
мҥмкіншіліктерін  туғызу  −  жаңа  демократиялық  Қазақстанның  қалыптасуының  жарқын  кҿрінісі. 
Осыған  орай  гендерлік  сана  мен  гендерлік  қатынастардың  жаңа  ҥлгісін  жасау  бҥгінгі  кҥннің  ҿзекті 
мҽселелерінің бірі болып отыр.  
Жалпы  халықаралық  гендерлік  тҽжірибе  мен  стратегияларды  зерттеу  негізінде  гендер  ҧғымы 
жеке  даралықтан  ҽлеуметтікмҽдени  жҽне  саяси  категорияға  айналды.  Қазақстанның  халықаралық 
тҽжірибеге қосқан ҥлесі, Гендерлік саясат тҧжырымдамасы мен Гендерлік теңдікті дамыту стратегиясы 
негізінде гендерлік саясаттың ҧлттық ҥлгісі жасалды. Стратегия-  мемлекеттің гендерлік саясатын іске 
асыруға  бағытталған  негізгі  қҧжат,  оны  іске  асырудың,  мониторингін  жҥзеге  асырудың  қҧралы, 
демократияның қалыптасуының маңызды факторы болып табылады. 
Ҽдебиетте  ―ҽйел  мҽселесімен‖  байланысты  тақырыптар  Ресейде  бҧрын,  ХҤІІІ  ғ.  аяғы  –  ХХ  ғ. 
басында кҿтерілген. Жазушы ҽйелдер Е. Ган, М. Жукова, М. Вовчок, О. Шапир, В. Микуличті, Кҥміс 
ғасырдың  жазушыларын,  20-ж.  жҧмыс  істеген  А.  Коллонтай,  Е.  Бакунинаны,  т.б.  айтпай  кетуге 
болмайды. Елена Ган ҽуел бастан еркекке бағынышты ҽйелдің қайғылы тағдыры туралы айта отырып, 
томаға тҧйық ҽйел ҿмірінен шығудың жолы ―қайырымды кҥйеу‖ табу деп біледі. 
Мҧндай  ҥлкен  ҿзгерісті  кҥтпеген  мҽдени  орта  ҥшін,  бҧл  жағдай  кҿп  нҽрсеге  ҥміт  артатын  ірі 
қҧбылыс деп таңылды. Зерттеуші ҽйелдер постклассикалық ҽдісті қолданумен бірге, ерлер мҽдениетін, 
ерлердің сынын тереңдете тҥсті. Гендер теоретиктерінің кҿптеген ҿкілдері қалыптасты: Сара Кофман, 
Люси Иригарэй, Катрин Клеман, Элен Сиксу т.б. Олардың еңбектерінде ҽйелдік ―Мен‖ мҽселесі, ҽйел 
санасының ерекшелігі талданды. 
Міне,  осындай  тарихи  жағдайлардан  кейін,  ақыры  «гендер»  идеясы  «ҽйелдердің»  зерттеу 
еңбектерінде  айқын  кҿрініс  тауып,  нҽтижесінде  «гендер»  теориясына  ҧласты.  60-70-жж.  феминизм 
академиялық  мҽртебеге  ие  болды.  Еуропа  мен  Азияның  кҿптеген  елдерінде  ғылыми  орталықтар 
ашылып,  университеттерде  феминистік  курстар  енгізілді.  Мҽдениеттегі  гендерлік  теңсіздіктің 
жағдайын жҿндеп, тарихи шындықты қалпына келтіру ҥшін тарихты, ҽлеуметтануды, лингвистиканы, 
философияны ҽйелдер ҧстанымы (―позиционизм‖) тҧрғысынан қайта қарастыру міндеті қойылды. 
Ең  алдымен,  ҽйелдер  тарихқа  мҥлдем  жаңаша  қарауды  ҧсынды:  ҧлы  шайқастар  мен  жеке  ҧлы 
тҧлғалардың  тарихқа  қатысты  емес,  кҥнделікті  ҿмірдің  де  кҥнделікті  оқиғалар  мен  ҿмірбаяндарында 
ҽйел  тағдыры  сырт  кҿзге  елеусіз  болғанымен,  бірақ  олардың  ойларының  орындалуына  терең  тарихи 
мҽн  беруге  талаптанды.  ―Ҽйелдер  тарихы‖,  ―Ана‖,  ―Балалық  шақ  тарихы‖,  ―Сексуалдылық  тарихы‖, 
―Ҽйелдер екінші дҥние жҥзілік соғыста‖ деген еңбектер жарық кҿрді. 
Зерттеуші  ҽйелдер  ҽлеуметтану  ғылымын  толығымен  қайта  жазу  керек  деп  шешті.  Бҧл  ғылым 
ҥнемі бір жақты болды, тек ер адамдардың ҿміріне бағытталды. Ал ҽйел ҥнемі кҿлеңкеде қалып қойды. 
Сондықтанда  ҽйелдер  бҧл  ғылымның  ҧстанымдары  мен  постулаттары  ҿзгеру  керек  деген  пікірлер 
айтты. 
Ол  ҥшін  мҽселені  ең  алдымен  отбасынан  бастауын  ҧйғарды.  Отбасының  ішкі  ҿмірін, 
ҧрпақаралық  қатынасты,  сексуалдық  тҽжірибені  беруді,  ата-ана  болудың  жаңа  нысандарын,  отбасы 
типтерін ҿзгерту, билікті, мҽртебені жҽне жеке меншікті беру сияқты мҽселелерді зерттеу қажет болды. 
Ҽйелдер дҽстҥрден тыс оқулықтарды шығарды: ―Ҽлеуметтану‖ Дж.Л. Томпсон, Дж. Пристли; ―Ерекше 
ҽлеуметтенуге  кіріспе‖  Р.  Коллинз.  Бҧдан  басқа  ҽйелдің  ҽлеуметтік  ҿмірінің  барлық  жақтары 
сипатталған еңбектер де шықты: ―Ҽйелдер компьютерде‖, ―Кеңселік бикештер‖, ―Ҽйел бизнесі‖ жҽне 
т.б. 
Ҽйел зерттеулері лингвистика саласына да енді, тіл ең дҽл барометр екендігін анықтап, гендерлік 
теңсіздіктің  кҿрсеткіші  ретінде  алынды.  Ҽйелдер  аузына  қақпақ  болған  маскулиндік  жҥйеге 
байланысты, ҽйелдерге ҿздерінің ерекше дҥниетанымдарын толығымен жеткізу қиынға тҥсті. Осындай 
пікірлерден кейін, фрейдтік бағыттағы қазіргі постмодернистердің бірі Жак Лакан ҿте ҽділдікпен ―ҽйел 
тіршілік  етпейді‖  деп  айтты.  Тілді  қайта  қҧру  қажет  делінді,  ал  бҧл  ҽйел  зерттеушілерінің  алдында 
тҧрған кҥрделі міндет болды. 
Мысалы,  ағылшын  тілінде  адам  (man)  деген сҿз,  ―еркек‖  деген  мағынаны  білдіреді.  Тіл  ҽлемді 
игерудің  тҽжірибесі  бола  отырып,  еркек  логикасын  бойына  сіңіреді.  Мысалы,  сияқты  теоретик, 
профессор  (профессорша  –  профессордың  ҽйелі,  ал  ҽйел  профессордың  кҥйеуі  қалай  аталуы  керек?) 

44 
 
орыс тіліндегі қызметтің нақты типі туралы сҿздердің (ҽйел тегі) жоқ. Феминист ҽйелдер тілді еркектік 
ой талдауынан босату ҥшін тілді ҿзгертуді, тҥсіндірме сҿздіктер жасауды ҧсынады.  
ХІХ  ғ.  аяғында  жазушы  ҽйелдер  эмансипацияның  қажеттігі,  ҽйелдердің  ҽлеуметтік-
экономикалық  қҧқыққа  қол  жеткізуі  туралы  жаза  бастады.  В.  Микулич  оқырманның  алдында  орасан 
зор қызығушылығын 80-90-жж. контексінде кең тҥрде білім алу ретінде де, кҽсіби білім ретінде ҽйел 
мҽселесін шешуге болатынын айтады. Мҽдениеттегі ҽйел ҥні ХХ ғ. бастап қана айқын шыға бастады. 
Осы  ғасырдың  бас  кезінде  қазақ  тілінде  ҥзбей  шығып  тҧрған  ―Айқап‖  журналы  қазақ  халқының 
ҽлеуметтік,  саяси  ҿмірінен  хабардар  етіп,  қазақ  бҧқарасын  мҽдениетке,  білім  мен  ҿнерге  шақырған 
басылым еді. Осы журнал беттерінде жарияланған Сақыпжамал Тілеубайқызының ―Қазақ қыздарының 
аталарына‖,  ―Ҧзақ  кҥткен  ҥмітім  һҽм  бас  адамдарға  бір-екі  сҿз‖  атты  арнайы  мақаласы  мен  ―Қыз 
батасы‖  атты  ҿлеңі,  Кҥлҽйім  Ҿтегенқызының  ―Қазақ  қыздарына‖,  Мҽриям  Сейдалинованың  ―Зарлау‖ 
жҽне ―Тҧр қазақ!‖ атты ҿлеңдері арқылы қазақ даласына келген кеңестік жаңа заманның жаңа ҿмір мен 
жаңа  мҽдениетке  деген  қазақ  қыздарының  ішкі  сҧранысын,  ҿзіндік  ойын  байқауға  болады.  Кеңестік 
жаңа  заманның  алғашқы  қарлығаштарына  айналған, қаламгерлікті  қайраткерлікпен  ҧштастыра білген 
қазақ  қыздары  Нҽзипа  Қҧлжанова,  Нағима  Арықова,  Сара  Есова,  Шолпан  Иманбаева,  Алма 
Оразбаевалардың суырылып алға шығуы қазақ ҽйелдері арасынан мемлекет билейтін, бҧқараға бағыт 
сілтейтін белсенділердің тез арада тҽрбиеленіп шыққандығын кҿрсетеді. 
Елді  социалистік  негізде  қайта  қҧру  дҽуірінде  қазақ  ҽйелдерінің  қоғамдық  белсенділігі  кҥшейе 
тҥсті.  Қазақ  ҽйелдері  саналы  тҥрде  коммунистік  партияның  мҥшелігіне  ҿте  бастады.  ―Ҽйел  теңдігі‖ 
журналында (1926 №10-11) басылған мақаладан ҽйелдерден сайланған ҿкілдер жҿнінде ҥзінді келтіруге 
болады:  ―Ҿкілдер  ауылдың  шаруашылық  ыңғайына  қарай  сайланады.  Қатысушылар  кедей,  орта 
шаруадан  шыққан  ҽйелдер.  Жас  мҿлшері  25  пен  45-тің  арасы.  Саны  20-30-дан  аспауы  керек‖. 
Қаламгерлігімен де, педагогикаға қосқан ҿзіндік ҥлесімен де Нҽзипа Қҧлжанова ерекшелене тҥседі. 
Гендерлік  мҽселе  бойынша  қазіргі  кездегі  Қазақстандық  зерттеушілерді  атап  кетейік:  Б.Х. 
Хасанов,  Г.Г.  Соловьева,  С.  Шакирова,  М.А.  Ҿскембаева,  Н.  Шеденова,  К.А.  Тохтыбаева,  Б. 
Қылышбаева. Оларды алғашқы феминистік қозғалыстың либералды, марксистік, радикалды бағытына 
қосу  қиын.  Республикада  жаңа  қазақстандық  философияның  қалыптасуына  байланысты  ерекше 
гендерлік  тҽсілдер  қалыптасуда.  Бҧл  философия  марксистік  философиядан  бас  тарта  отырып, 
руханилықтың  артықшылығына  жҽне  қазақтың  дҽстҥрлі  мҽдениетіне  тҽн  ақыл  мен  жҥректің,  ой  мен 
ожданның бҿлінбес бірлігіне сҥйенеді. 
Гендер теориясы бірнеше негізгі ҧстанымдардан тҧрады: 
Тұтастық ҧстанымы.Бҧл - феминизм мен ҽйел мҽселесі жҽне ҽйел жағдайына байланысты ғана 
емес,  ҽйел  мен  еркек  қҧқығын  тең  дҽрежеде  қарайтын  жаңа  радикалды  кҿзқарас  туралы  ҧстаным. 
Гендер қарама-қарсы жынысқа деген екі ҿрістің жҽне сексуалдық бағытының болу қажеттігін ҧсынады. 
Сонымен бірге, тҧтастық ҧстанымы ҽйелдің мҽні мен еркектің мҽні деген мҽселені бҿле-жарып 
қарастырудың қажеттілігі жоқ деп есептейді. Ҽңгіме адам мҽні туралы болуы керек, ал ҽйел жҽне еркек 
бір-бірін  толықтырып  жҽне  бір-бірімен  тығыз  байланысып,  осы  мҽнді  қҧрайды.  Мҧның  алғышарты 
ретінде  шығыстың  дҽстҥрлі  дҥниетанымына  тҽн  ғарыштық  бірлікті  алуға  болады.  Дҥние  негізінде 
қарама-қайшы бастаманың ҿзара ҽрекетімен жҥзеге асатын біртҧтас субстанция жатыр. Біртҧтастылық 
дербес қарама-қайшылықтарды ―қҧрастырудың‖ нҽтижесінде пайда болмайды. Біртҧтастылық алғашқы 
болып  есептеледі,  ал  қарама-қайшылықтар  содан  шығып,  соған  қайтып  оралады:  бҧл  жерде 
біртҧтастылықтың айырмашылығы туралы айту керек. 
Феминдік  пен  маскулиндіктің  қатынасы,  жақсы-жаман,  тҿмен-жоғары  деген  ҧғымы  шкаладағы 
бағаға  жатпайды.  Айырмашылық  қандай  да  бір  жақтың  сапалы  зиянын,  еркекті  ҽйелді  тҿмендете 
отырып асқақтату немесе керісінше екенін білдірмейді. Бҧл айырмашылық иерархиясыз, селекциясыз, 
артықшылықсыз  болады.  Қарама-қайшылықтардың  ҿзара  ҽрекеті  тҧтастықтың  нығаюын  қамтамасыз 
етеді.  Олардың  айырмашылығы  шамамен,  салыстырмалы  тҥрде,  тҧтастығы-шынайы.  Сондықтан,  бір 
жақтың кҿтерілуі (адамзат тарихында-маскулиндік) тек ҽйелдің немесе, еркектің жеңілумен болмайды, 
сонымен бірге тҧтас адамзат мҽніне зиян ҽкеледі де ғарыштық бҥкіл тҧтастықтың принципі бҧзылады. 
―Бір  жартысы зиян  шеккенде,  сҿзсіз  басқасы  да  жапа  шегеді. Бір  жартыны  -  ҽйелді  тҿмендету,  басқа 
жартыны - еркекті де қорлатпай қоймайды‖ (Григорьева Г.) 
Келесі  маңызды  ҧстаным  -  конструктивизм  ҧстанымы.  Ҽйел  мен  еркектің  айырмашылығы 
басқа жағдайлар сияқты, адам мен оның тарихына қатысты таза биологиялық мҽні болмайды. Биология 
– тек қана алғы шарт, бірақ ол жыныстың ҽлеуметтік, мҽдени-тарихи конструкциясында жҥзеге асады. 
Мәдени  дәстүр  ҧстанымы.  Бҧл  ҧстаным  феминдік  пен  маскулиндік  нақты  тарихи  қатынастың 
бар екенін дҽлелдейді. Тҥркі дҥниетанымы ҥшін ҽйел-еркек ара қатынасы тҥсінігі символдық мҽнге ие. 
Тҥркі  мҽдениетін  қазіргі  зерттеушілер  біртҧтас  мҽтін  тҥрінде  кҿрсетеді,  оны  оқитын  семантикалық 
кілті  кҥрделі  мҽдени-идеологиялық  кешен  ―қҧт‖-  жан,  ҿмір,  ҧрықтандыратын  кҥш,  байлық,  бақыт, 
жетістік  деген  мағынаны  білдіреді.  Мҽдениеттің  барлық  феномендері  -  ҥй,  киім,  азық-тҥлік, 

45 
 
адамдардың  ҿзара  қатынасы  жай  мағынада  емес,  ―қҧтқа‖  қатыстырып  анықталатын  символикалық 
мҽнде де болады. 
―Қҧттың‖ негізі – еркек пен ҽйелдің ҿзара ҽрекеті болып табылады. ―Дҽстҥрлі қоғамның назары 
ҧрықтану  мен  туудың  қҧпиясына  жақын  болған‖.  Ҿмірдің  сакральды  дерегі  ғарыштық  орталықпен 
сҽйкес келеді, онда сҥтті кҿл, ―қҧт‖ қоймасы бар. 
Соңғы он жылдықта халықаралық гендерлік саясат қалыптасты, ҽйелдер қҧқығы мен гендерлік 
теңдік  бойынша  халықаралық  стандарттар  жасалды,  ҿкілеттік  халықаралық  форумдар  ҿткізілді.  Ең 
маңызды қҧжаттың бірі - Қазақстан 1998 ж. енген ҽйелге қатысты дискриминацияның барлық тҥрлерін 
жою туралы Біріккен Ҧлттар Ҧйымының Конвенциясы.  
Феминизм  -  ҽйелдерді  қатал  ҽлеуметтік  қҧрылыстан  сҿзсіз  азат  етуді  насихаттайтын  жҽне 
ҽйелдің  қоғамдағы  мҽртебесін  биологиялық  факторға  байланыссыз  ҽлеуметтік  оқиғалардың  нҽтижесі 
ретінде қарастыратын ағым. Ҽйелдердің ҿмірдің барлық саласында еркектермен тең қҧқықта болу ҥшін 
қозғалысы.  
Андрогония  екі  тҥбірден  тҧратын  грек  сҿзі:  андро  –  ―еркек‖  дегенді  білдірсе,  гин  –  ―ҽйел‖ 
дегенді білдіреді. Гректер андрогония сҿзімен бір организмде гермофродит ҽйел мен еркек белгілерінің 
болуын тҥсіндіреді. Қазіргі кезде андрогония сҿзі, негізінен Сандра Бемнің жҧмысында физиологиялық 
жҽне  анатомиялық  сипаттардан  гҿрі,  психоҽлеуметтік  жағын  кҿрсетуде  қолданылады.  Ол  екі 
индивидте  маскулиндік  жҽне  феминдік  мінездің  болуын  білдіреді.  Сандра  Бем  екі  жыныстың 
андрогиндік  индивидтері  оларға  кҥш  тҥсіргенде  ―маскулиндік‖  тҽуелсіздікті  жҽне  сонымен  қатар, 
―феминдік‖  қамқорлықты  паш  етеді.  Андрогиниядан  айырмашылығы,  бір  жыныстың  тҥріне  жататын 
индивидтерде  қарама-қайшы  типке  тҽн  сапалары  толық  емес  болды.  Андрогинді  индивидтер  нақты 
жағдайға байланысты,  қандай  да бір реакцияға  сҽйкес  феминистік  те,  маскулиндік  те  сапамен  кҿріне 
алады.  Бҧл  нҽтижелер,  андрогиния  адамға  кҿбінесе  ҽрекет  бостандығын  беретінін  айтады.  Зерттеуші 
Е.П. Ильин қыздар мен ҧлдардың, ҽйелдер мен ерлер рҿлдерін қабылдауды тҥсінуі ретінде жыныстық 
идентификацияны талдай отырып, бҧл ҥрдісті психологиялық жыныстың қалыптасуымен теңестіреді. 
Кейінгі  кездерде  ғалымдар  адамның  жынысынан,  яғни  биологиялық  жынысынан  гҿрі  жыныс 
иесінің  ҽлеуметтік  қызметін  сҿз  етуге  бет  алды.  Бҧл  ретте  белгілі  бір  мҽдениет  аясында  ер  адаммен 
ҽйелге  тҽн(еркектік,  ҽйелдік)  қалыптасқан  тілде  кҿрініс  беретін  мінез-қҧлық  (стереотип) 
ерекшеліктерін біліп,тҥюдің мҽні зор. 
Гендер ҽйел мен ердің ҽлеуметтік ортадағы, қоғамдағы(отбасы, саясат, мҽдениет, білім беру т.б.) 
орнымен  рҿлін  анықтайды.  Жалпы  халықаралық  гендерлік  тҽжірибе  мен  стратегияларды  зерттеу 
негізінде  гендер  ҧғымы  жеке  даралықтан  ҽлеуметтікмҽдени  жҽне  саяси  категорияға  айналды. 
Қазақстанның халықаралық тҽжірибеге қосқан ҥлесі Гендерлік саясат тҧжырымдамасы мен Гендерлік 
теңдікті дамыту стратегиясы негізінде гендерлік саясаттың ҧлттық ҥлгісі жасалды.  
Еркектік  бастама  бҧрынғы  ғасырларда  ақылды,  білімге  қҧмарлықты,  батылдықты,  пайданы 
білуді,  табандылықты,  қайсарлықты,  ҿзін-ҿзі  қҧрбандыққа  шалуды  дамытты.  Ол  болмыстың 
материалдық  жағынан  белсенді  болып  келеді.  Ҽйел  бастамасы  –  бҧл  ақ  пейілді,  шыдамды,  ар-ҧятты, 
ҽсерге бой алдырғыш, жанашыр, адамгершіл, ҿзін-ҿзі қҧрбандыққа шалғыш. Демек, рухани мағынада 
белсенді. 
Бҥгінгі  кҥні  тең  қҧқылы  болуына  талпыну  кҿптеген  ҽйелдерді  еркек  сапаларын  кҿбінесе 
жаманын  кҿшіруге  алып  келеді:  жаугершілік  (ҽскери  ҿнерді  ҥйрену),  теріс  қылықтар  (шылым  шегу, 
арақ  ішу,  былапыт  сҿйлеу,  нашақорлық),  қаталдық  рационализм;  ҿз  бойындағы  ҽйелдік  сапаларды: 
жҧмсақтық,  ақ  пейілдік,  жақынына  кҿмектесуге  дайын  болу,  ҽсемдікке  талпыну,  шыдамдылық  бір 
сҿзбен айтқанда – руханилықты жоғалту. Ҿткен ғасырда-ақ физиолог Рудольфи былай деп ескерткен: 
―Ҽйел  еркекпен  салыстырғанда  нҽзіктеу,  жҧмсақтау,  қозғалмалы,  ожданды  болу  керек.  Жаман 
тҽрбиеленсе, ол ҽйел фурияға айналады жҽне барлық жағынан еркектен асып тҥседі‖. 
Сонымен,  барлық  уақыттарда  ҽйелдің  ҿнердегі  орны  мен  кҿркемдік  ҽрекет  қабілеттілігі  тҥрлі 
ҧстанымдар мен кҿзқарастар тҧрғысынан талқыланып, сыналады. Адамзаттың екі жынысына да еркек 
пен ҽйел психологиясы ҧғымдарын бҿліп кҿрсетуге мҥмкіндік беретін нақты жалпы белгілер тҽн. 
 
Әдебиеттер 
1.
 
Особая  роль  женщины  в  кочевым  обществе  /Қоғамды  ҽлеуметтік  модернизациялаудың  гендерлік 
аспектілері:  Халықаралық  ғылыми-практикалық  конференция  материалдар  жинағы.  –  Алматы: 
Қазмемқызпу, 2012. 50-54 бб. 
2.
 
Гендерные  аспекты  современного  общества:  Халықаралық  ғылыми-практикалық  конференция 
материалдар жинағы. Новосибирск, 2012. 
3.
 
Юнусова  М.С.  1.Интерактивные  образовательные  методики  преподавания  спецкурса  «Гендер»  // 
«Тҽуелсіздік  жҽне  қазақтың  қайраткер  қыздары»  атты  республикалық  ғылыми-практикалық 
конференция материалдары, 25-наурыз, 2011 ж., Алматы қаласы. 

46 
 
4.
 
Жалпы  білім  беретін  мектептердегі  оқу-тҽрбие  ҥдерісінің  кҿпмҽдени  білім  беру  мҥмкіндіктері». 
//Ҥздіксіз білім берудің ҿзекті мҽселелері/ Халықаралық ғылымипрактикалық конференция, Павлодар 
қаласы, 21 қазан 2011 ж. 
5.
 
Гендерный  подход  в  системе  образования  Республики  Казахстан.  //Монография  –  Алматы,  2011.  – 
302  с.  (Ш.К.Беркимбаева,  К.Ж.Қожахметова,  Г.Г.Соловьева,  Қ.Ж.Тайшықовамен  авторлық 
бірлестікте). 
6.
 
«Роль  образовательных  программ по подготовке  гендерно-чувствительного педагога  «Ҥздіксіз білім 
берудің  ҿзекті  мҽселелері».  //  Халықаралық  ғылымипрактикалық  конференция,  »,  Павлодар  қ.,  21 
қазан 2011 ж. 
УДК (340) 
 
КРЕАТИВНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ КАК ВАЖНЕЙШИЙ ФАКТОР РАСШИРЕНИЯ 
ВОЗМОЖНОСТЕЙ ИНДИВИДУАЛЬНОЙ ИННОВАЦИОННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ И 
ТВОРЧЕСКИХ СПОСОБНОСТЕЙ СТУДЕНТОВ 
 
Татимова М.Н., Нуртазин Е.К., Тлеулов Б.Э. 
ЮКГУ им.М.Ауэзова, Шымкент, Казахстан  
 
Резюме  
Мен  таңдаған  тақырыптың  ерекшелігі  мынада  креативтік  білім  беру  интеллектуалдық 
потенциалды жинақтау және оны тәжірибеде қолдануға бағытталған.  
 
Summary 
Especiality  of  my  theme  is  enclosed  that  creative  education  is  aimed  in  searching  new  concentration 
intellectual potential and using it in practice. 
 
В послании Президента Республики Казахстан-Лидера нации Н.А.Назарбаева народу Казахстана 
от  14  декабря  2012  года  Стратегия  «Казахстан-2050:  новый  политический  курс  состоявшегося 
государства»  определены  приоритеты  в  сфере  образования,  определена  новая  политика  развития 
инновационных  исследований  и  отмечается,  что  «знания  и  профессиональные  навыки-  ключевые 
ориентиры современной системы образования, подготовки и переподготовки». 
XXI столетие по определению ЮНЕСКО – время образования и университетов, науки и высоких 
технологий. Сегодня построение конкурентоспособного общества и подъем благосостояния во многом 
связаны  именно  с  научными  исследованиями  и  разработками,  поскольку  в  мировой  экономике 
преобладает  тенденция  роста  наукоемкости  ВВП  и  утвердился  инновационный  сценарий  развития. 
Соединение  учебной  и  научной  деятельности,  их  синергия  -  непременный  фактор  инноватизации 
экономики,  реальное  средство  повышения  ее  эффективности  и  конкурентоспособности.  В  условиях 
глобализации, резко поднимающей значение конкурентных начал в международном разделении труда, 
решение  экономических,  социальных  и  иных  общественных  проблем  все  теснее  сопрягается  с 
формированием  интеллектуального  капитала  и,  в  частности,  научно-образовательного  потенциала 
страны.  Данное  обстоятельство  требует  адекватной  стратегии  научно-образовательной  политики,  ее 
адаптации к новейшим тенденциям интеграции науки и подготовки кадров. 
Наше  время  отмечено  глобальным  обострением  борьбы  за  талантливых  и  творческих  людей, 
создателей новой техники и современных технологий, предъявляющих качественно иные требования к 
поколению  специалистов  XXI  в.  Научно-образовательный  и  интеллектуальный  капитал  становится  в 
этих  условиях  ключевым  активом  каждой  преуспевающей  высокотехнологичной  компании  и 
конкурентоспособной  экономики,  преимуществом  любой  экономической  стратегии  государства  при 
завоевании новых рынков. Поэтому будущее - за креативными личностями, способными на творческую 
самореализацию, когда, по мысли Альберта Эйнштейна, «воображение важнее знаний». В российских 
и  зарубежных  научных  публикациях  все  чаще  фигурируют  в  связи  с  этим  понятия  «креативная 
деятельность»,  «креативные  способности»,  «креативный  менеджмент»,  «креатосфера»,  «обучение 
творчеству», «креативное образование». 
Креативное  образование    представляет  собой  новый    тип  учебной  деятельности,  имеющей 
конкретные  практические  цели  и  содержание:  развитие  творческих  способностей  человека, 
расширение  возможностей  индивидуальной  инновационной  деятельности,  мобилизация  потенциала 
работника  на  реализацию  собственных  идей  и  разработок.  Особенность  креативного  образования  в 
том, что оно нацелено на развитие постоянной потребности в созидании, поиске нового, в накоплении 
интеллектуального    потенциала  и  использовании  его  на  практике.  Показательны  в  этом  отношении 
некоторые  программы  МБА,  ориентированные  не  столько  на  приобретение  узкоспециальных  знаний 

47 
 
студентами,  сколько  на  приобщение  их  к  искусству  менеджмента,  основанного  на  научных  методах. 
Целям  креативного  образования  соответствует  и  получившее  широкое  распространение  в  бизнес-
школах  обучение  на  основе  кейсов  -  метод,  позволяющий  научить  мыслить  творчески  и 
самостоятельно, овладеть инструментарием практического анализа. Появляется новое качество труда - 
творческая  деятельность  Как  функция  самореализации  целостного  человека,  человека-творца  (homo-
creator). 
Глубокая  фундаментальная  подготовка,  характерная  для  креативного  образования,  дает 
систематизирующий  эффект,  способствует  непрерывному  обучению,  позволяет  прогнозировать  и 
оценивать  тенденции  развития.  В  отличие  от  репродуктивного,  преимущественно  прагматического 
образования,  креативное  образование  расширяет  восприятие  проблем  и  вариантов  их  решения, 
стимулирует  творческий  подход  к  их  решению.  Но  главное  -  реализует  идею  необходимости  и 
возможности  обучения  творческой  деятельности.  Так,  во  многих  западных  странах  давно  и  широко 
практикуется  подготовка  менеджеров  по  программе  креативного  образования,  направленной  на 
формирование исследователя-творца. 
Никогда  прежде  фактор  творчества  в  обновлении  производства  не  играл  столь  большой  роли, 
как  в  наши  дни.  И  это понятно.  Удачные  и  оригинальные  инновационные  решения  рассматриваются 
руководством любой современной фирмы как средство опередить конкурентов в рыночной экономике, 
адаптироваться  к  изменениям  рынка  и  новым  технологиям.  Тесная  связь  между  творчеством, 
инновационным  потенциалом  и  эффективностью  характеризует  как  североамериканские,  так  и 
западноевропейские  предприятия.  Она  признается  значительным  источником  конкурентных 
преимуществ. 
Перед  обществом  и  бизнесом  западных  стран  возникла  важная  социальная  и  технико-
экономическая  проблема  -  проблема  активизации  творческого  начала  в  профессиональной 
деятельности. Интересен в этом плане исторический опыт Японии. По мнению специалистов, один из 
секретов японского "экономического чуда" таился в понимании новой роли образования, творчества и 
научной деятельности в развитии общества, в том, что само общество и бизнес сделали главную ставку 
на человека. Японский предприниматель выступает за "тейлоризм наоборот", то есть за максимальное 
применение творческого потенциала каждого работника. 
Изобретательность японских компаний в активизации человеческого фактора и стимулировании 
творчества  вызывает  пристальный  интерес  исследователей  всего  мира.  На  предприятиях  проводится 
множество  экспериментов,  разрабатываются  специальные  учебные  курсы  для  талантливых 
сотрудников, с которыми фирма связывает свое будущее. Здесь же созданы группы разработчиков (так 
называемые внутренние венчуры), которые занимаются поиском новых идей и инноваций, созданием 
новейших  технологий.  В  этом  же  ряду  -  знаменитые  кружки  качества,  группы  интересных  идей,  так 
называемая система предложений и разнообразные программы рационализации производства. Каждый 
работник частного сектора выдвигает в среднем за год не менее 20 предложений, связанных с новыми 
идеями и проектами; 76% из них используются на практике. Сегодня квалификационный уровень япон-
ской рабочей силы считается одним из самых высоких в мире. 
Бизнес  делает  ставку  на  творческий  потенциал,  на  интеллект  и  инновации,  на  совершенство-
вание  кадров.  Сформировался  особый  тип  специалиста  -  так  называемый  инновационный  менеджер, 
функции которого состоят в превращении фундаментального знания и новой научной идеи в ходовой 
рыночный  продукт.  Умение  быстро  трансформировать  знания  в  товар  является  ключевым  качеством 
современного  специалиста.  Именно  знания,  утверждает  профессор  Калифорнийского  университета, 
известный  эксперт  по  инновационной  экономике  Дэвид  Тис,  формируют  основу  конкурентного 
преимущества в современном мире. Он говорит о "неявном компоненте знания", которое невозможно 
описать.  Его  создание  Тис  сравнивает  с  тайной  творчества  Антонио  Страдивари.  Именно  к  этой 
категории  знаний  ученый  по  праву  относит  знание  технологических  процессов  (ноу-хау)  на 
промышленных предприятиях.  
Овладение  таким  знанием  и  способность  творчески  применить  его  ставят  работника  в 
привилегированное положение и щедро вознаграждаются. 
В инновационной экономике, таким образом, человеческий фактор играет неизмеримо большую 
роль, чем в традиционной. Здесь нужны работники с поисковым менталитетом, творческой интуицией, 
ясным  видением  того,  к  чему  должна  привести  та  или  иная  новая  технология.  Именно  творческая  и 
инициативная  деятельность  работников,  их  способность  в  том  числе  строить  собственную  деловую 
карьеру  и  через  это  обеспечивать  предприятию  процветание  являются  фундаментальной  основой 
современного  предпринимательства,  ключевым  компонентом  бизнес-образовательной  парадигмы 
инновационного общества. 
В  заключении  необходимо  отметить,  что  изучение  отечественной  и  зарубежной  практики 
подготовки  кадров  говорит  о  том,  что  результативность  и  качество  обучения  выше  в  тех  учебных 
заведениях,  где  успешно  реализуется  принцип  интеграции  образования  и  науки.  Поэтому  переход 

48 
 
развитых стран на путь инновационного развития будет в значительной мере определяться состоянием 
системы  высшего  образования,  приоритетной  ценностью  научных  знаний,  исследовательским 
потенциалом общества, особенно в вузовском секторе науки. 
Первые  отечественные  инновационные  программы,  осуществленные  вузами-победителями  в 
рамках  приоритетного  нацпроекта  «Образование»,  выявили  два  важных  обстоятельства.  С  одной 
стороны - огромный научно-образовательный потенциал российской высшей школы. С другой  - пока 
еще  низкую  отдачу  этого  потенциала.  Взаимодействие  исследовательских,  образовательных 
учреждений  и  предприятий  не  отлажено;  хорошо  поставленные  фундаментальные  исследования  не 
сопряжены с так называемым трансфером научных и прикладных разработок в качественные товары; 
недостаточно  используются  высокие  технологии.  Кроме  того,  сама  идея  грантовых  конкурсов  (во 
всяком  случае,  в  их  нынешней  форме),  на  наш  взгляд,  ущербна.  Инновации  -  это  не  просто  нечто 
новое,  а  носящий  системный  характер  качественный  скачок  в  повышении  эффективности  и 
конкурентоспособности  учебного  заведения  и  его  выпускников.  Скачок,  который  позволит 
российскому  образованию  сделать  стратегический  прорыв  (для  чего  только  грантовой  поддержки  со 
стороны государства, разумеется, недостаточно). Сейчас же преимущества получают те школы и вузы, 
которые "наторели" в составлении соответствующих заявок и оформлении документов. 
Сегодня  образование  и  наука,  их  синергия  -главный  ресурс  инновационной  экономики.  В 
Казахстане  успех  в  этой  сфере  может  быть  обеспечен  только  при  соблюдении  основного  условия  – 
востребованности науки и образования со стороны деловых и властных структур, общества в целом. 
 

жүктеу/скачать 3,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: