Хурметбек октябрь

90 
 
32 кесте – Малазықтық дақылдардың үшінші жылындағы қоректік құндылығы жəне химиялық құрамы 
Нұсқалар жəне 
малазықтық 
дақылдар 
шөпқоспалары 
Жылы, 
техноло 
гия 
Жылпы 
ылғалды 
лығы, % 
Құр 
ғақ 
зат, 
% 
Химиялық құрамы, % 
1 кг табиғи азықтың құрамы  
шикі 
про 
теин, 
шикі  
май 
шикі 
жасұ 
нық  
шикі 
күл 
аэз 
азық 
тық  
өлшем, 
кг 
алмасу 
энергия
сы, мдж 
қоры 
тыла 
тын  
про 
теин, г 
каль 
ций, г 
фос
фор,  
г 
қант, г 
Себілмеген* 
тырмамен  
өңделген 
19,23 
80,77  5,44 
0,65 
33,60 
8,49  32,59  0,47 
8,48 
16,39 
6,22 
1,05 
53,63 
Себілмеген 
(бақылау)*
 
өңделме 
ген 
13,54 
86,46  6,31 
0,67 
34,14 
8,28  37,06  0,49 
8,40 
23,87 
6,83 
1,38 
49,54 
Еркекшөп+қылты
қсыз 
арпабас+жоңышқа
 
топырақ 
тың 
шымды 
қабаты 
ауыр 
тырма 
мен 
өңделген 
2013 ж. 
13,65 
86,35  6,88 
0,63 
33,39 
8,39  37,06  0,51 
8,51 
27,97 
6,74 
1,04 
65,80 
Қылтықсыз 
арпабас+еркекшөп 
18,31 
81,69  6,88 
0,82 
33,30 
8,01  32,68  0,48 
8,52 
26,46 
5,23 
0,82 
62,08 
Жоңышқа+қылтық
сыз арпабас 
15,13 
84,87  9,88 
1,16 
33,60 
8,29  31,94  0,49 
8,48 
48,88 
7,30 
0,85 
60,85 
Эспарцет + 
еркекшөп
 
18,28 
81,72  7,19 
0,59 
34,73 
7,85  31,36  0,46 
8,32 
28,60 
7,85 
0,82 
42,90 
Еркекшөп+қылты
қсыз 
арпабас+жоңышқа
 
топырақ 
тың 
шымды 
қабаты 
өңделмей 
тікелей 
себілген  
2013 ж. 
16,60 
83,40  7,06 
1,37 
33,89 
7,96  33,12  0,48 
8,44 
28,28 
5,84 
1,25 
59,88 
Қылтықсыз 
арпабас+еркекшөп 
18,47 
81,53  6,00 
0,65 
33,03 
7,58  34,27  0,48 
8,56 
20,38 
4,16 
1,22 
70,03 
Жоңышқа+қылтық
сыз арпабас 
13,14 
86,86  7,56 
1,20 
34,18  8,22  35,70 
0,50 
8,40 
33,10 
7,04 
1,39 
57,07 
Эспарцет + 
еркекшөп
 
15,26 
84,74  5,25 
1,23 
33,88  5,57  38,81 
0,49 
8,44 
15,85 
5,76 
1,19 
61,52 
*1, 2 нұсқадағы табиғи шөптер - зертханалық талдаулар жүргізілген 2015 жылғы табағи жайылым дақылдары 

91 
 
Зертханалық талдаулар нəтижесі бойынша 1 кг табиғи азық құрамы ішінде 
көпжылдық  малазықтық  дақылдар  қорытылатын  протеин  жəне  құрамындағы 
қант  мөлшерінің  бақылау  нұсқасымен  салыстыра  отырып  қарағанда  біршама 
жоғары болғаны анықталды. 
 
 
 
Сурет 26 – Топырақтың шымды қабаты ауыр тырмамен өңделген нұсқадағы 
шөпқоспалар жəне табиғи шөптердің 1 кг табиғи азықтың құрамы 
 
Малазықтық  дақылдардың  1  кг  табиғи  азықтық  құрамы  ішінде 
қорытылатын  протеин  бақылау  нұсқасында  -  23,87  г,  өңделіп  себілмеген 
нұсқада  -  16,39  г  болса,  ал  өңделіп  себілген  нұсқадағы  еркекшөп+қылтықсыз 
арпабас+жоңышқа шөпқоспасында - 27,97 г; қылтықсыз арпабас+еркекшөпте - 
26,46  г;  жоңышқа+қылтықсыз  арпабас  шөпқоспасында  бақылау  нұсқасымен 
салыстырмалы  түрде  қарағанда  екі  есеге  жоғары  -  48,88  г  жəне 
эспарцет+еркекшөп қоспасында - 28,60 г.  
Шөпқоспалары 
тікелей 
себілген 
нұсқадағы 
еркекшөп+қылтықсыз 
арпабас+жоңышқа шөпқоспасында - 28,28 г; қылтықсыз арпабас+еркекшөпте - 
20,38  г;  жоңышқа+қылтықсыз  арпабас  шөпқоспасында  -  33,10  г  жəне 
эспарцет+еркекшөп қоспасында 15,85 г. 
Осыған  орай  қорыта  айтатын  болсақ  көпжылдық  шөптердің  химиялық 
құрамы  бойынша  тіршілігінің  үшінші  жылында  табиғи  шөптермен  салыстыра 
қарағанда  айтарлықтай  айырмашылық  болмағаны  зертханалық  талдаулар 
нəтижесінде  байқалды.  Ал  1  кг  табиғи  азық  құрамы  бойынша  екі  нұсқа 
бойыншада  қорытылатын  протеин  жəне  қант  мөлшері  көрсеткіштері  табиғи 
шөптерден  жоғары  болды.  Соның  ішінде  өңделгеліп  себілген  нұсқадағы 
бұршақ+астық  тұқымдас  жоңышқа+қылтықсыз  арпабас  шөпқоспасында 

92 
 
қорытылатын  протеин  жəне  қант  мөлшері  жоғары  болғанын  зертханалық 
талдаулар нəтижесінен көруге болады. 
 
 
 
Сурет 27 – Топырақтың шымды қабаты өңделмей тікелей себілген нұсқадағы 
шөпқоспалар жəне табиғи шөптердің 1 кг табиғи азықтың құрамы 
 
Ал көпжылдық шөптердің төртініші жылындағы қоректік құндылығы мен 
химиялық  құрамы  жасына  қарай,  яғни  екінші-үшінші  жылындағымен 
салыстыра қарағанда жоғары екені анықталды. Көпжылдық шөптердің төртінші 
жылындағы  химиялық  құрамы  көпжылдық  шөптер  қоспасы  БДТ-10 
тырмасымен  өңделген  нұсқада  еркекшөп+қылтықсыз  арпабас+жоңышқа  да 
қорытылатын протеин мөлшері - 37,62 г, кальций - 7,52 г, фосфор - 0,74 г болса, 
астық  тұқымдастар  қоспасы  қылтықсыз  арпабас+еркекшөп  қоспаларында 
қорытылатын протеин - 35,05 г, кальций - 4,47 г, фосфор  -  0,77 г. Жоңышқа + 
қылтықсыз  арпабаста  қорытылатын  протеин  -  55,40  г,  яғни  бақылау 
нұсқасымен 
салыстырғанда 
3,5 
есе 
жəне 
басқада 
шөпқоспалармен 
салыстырғанда  1,5  есеге  дейін  жоғары  болып,  сəйкесінше  кальций  -  11,61  г, 
фосфор  -  0,76  г.  Эспарцет+еркекшөп  қоспаларында  қорытылатын  протеин  - 
47,39  г,  кальций  -  6,66  г,  фосфор  -  0,60  г  болғаны  анықталды.  Шөпқоспалары 
тікелей 
себілген 
нұсқада 
еркекшөп+қылтықсыз 
арпабас+жоңышқа 
да 
қорытылатын протеин мөлшері - 29,02 г, кальций - 6,22 г, фосфор - 0,91 г, астық 
тұқымдастар 
қоспасы 
қылтықсыз 
арпабас+еркекшөп 
қоспаларында 
қорытылатын  протеин  -  31,90  г,  кальций  -  6,82  г,  фосфор  -  0,62  г. 
Жоңышқа+қылтықсыз арпабаста қорытылатын протеин - 36,19 г, кальций - 6,76 
г,  фосфор  -  0,88  г.  Эспарцет+еркекшөп  қоспаларында  қорытылатын  протеин  - 
27,48  г  болса,  ал  кальций  -  6,99  г,  фосфор  -  0,49  г  (33  кесте).  

93 
 
33 кесте – Малазықтық дақылдардың төртінші жылындағы қоректік құндылығы жəне химиялық құрамы 
 
Нұсқалар жəне 
малазықтық 
дақылдар 
шөпқоспалары 
Жылы, 
технология 
Жылпы 
ылғалд
ы лығы, 
% 
Құрғақ 
зат, % 
Химиялық құрамы, % 
1 кг табиғи азықтың құрамы  
шикі 
про 
теи н, 
шикі  
май 
шикі 
жасұ 
нық  
шикі 
күл 
аэз 
азық тық 
өлшем, 
кг 
алмасу 
энергия 
сы, мдж 
қорытыла 
тын 
протеин, г 
каль 
ций, г 
фос 
фор,  
г 
қант, г 
Себілмеген* 
тырмамен  
өңделген 
19,23 
80,77  5,44 
0,65 
33,60 
8,49  32,59 
0,47 
8,48 
16,39 
6,22 
1,05  53,63 
Себілмеген 
(бақылау)*
 
өңдел меген  13,54 
86,46  6,31 
0,67 
34,14 
8,28  37,06 
0,49 
8,40 
23,87 
6,83 
1,38  49,54 
Еркекшөп+қылтықсыз 
арпабас+жоңышқа
 
топырақтың 
шымды 
қабаты ауыр 
тырмамен 
өңделген 
2012 ж. 
18,22 
81,78  8,50 
1,09 
33,39 
8,50  30,30 
0,48 
8,51 
37,62 
7,52 
0,74  58,39 
Қылтықсыз 
арпабас+еркекшөп 
14,07 
85,93  7,88 
0,63 
33,18 
7,82  36,42 
0,51 
8,54 
35,05 
4,47 
0,77  66,08 
Жоңышқа+қылтықсыз 
арпабас 
15,29 
84,71  10,81  0,88 
34,09 
8,41  30,52 
0,49 
8,41 
55,40 
11,61 
0,76  48,45 
Эспарцет + 
еркекшөп
 
14,60 
85,40  9,63 
0,67 
34,13 
7,85  33,12 
0,49 
8,41 
47,39 
6,66 
0,60  56,02 
Еркекшөп+қылтықсыз 
арпабас+жоңышқа
 
топырақтың 
шымды 
қабаты 
өңделмей 
тікелей 
себілген  
2012 ж. 
17,08 
82,92  7,19 
0,92 
32,79 
8,38  33,64 
0,51 
8,59 
29,02 
6,22 
0,91  68,66 
Қылтықсыз 
арпабас+еркекшөп 
11,40 
88,60  7,31 
0,59 
34,08 
7,94  38,68 
0,49 
8,41 
31,90 
6,82 
0,62  51,57 
Жоңышқа+қылтықс
ыз арпабас 
19,57 
80,43  8,38 
1,12 
34,37 
8,14  28,42 
0,46 
8,37 
36,19 
6,76 
0,88  48,82 
Эспарцет + 
еркекшөп
 
17,73 
82,27  7,00 
0,57 
34,51 
7,82  32,37 
0,46 
8,35 
27,48 
6,99 
0,49  42,45 
*1, 2 нұсқадағы табиғи шөптер - зертханалық талдаулар жүргізілген 2015 жылғы табағи жайылым дақылдары 

 
94 
5 
ТАБИҒИ 
МАЛАЗЫҚТЫҚ 
ЖАЙЫЛЫМДАРДЫ 
ҮСТІРТІН 
ЖАҚСАРТУ БАРЫСЫНДАҒЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ 
 
Нарық  жағдайында  экономикалық  дамуды  əрі  қарай  жалғастыру  -  өндіріс 
тиімділігін арттыру бағытын, олардың өсу факторы мен тиімділікті анықтаудың 
əдістерін таңдау маңызды міндет болып табылады. 
Экономикалық  тиімділік  –  бұл  өндіріске  жұмсаған  шығындар  мен  одан 
шыққан  нəтижелер  арасындағы  байланыс,  яғни  шығын  мен  табыстың  ара 
қатынасы.  Ол  біз  өз  қажеттілігімізді  қанағаттандыру  үшін  шығынды 
қаншалықты тиімді пайдаланып, нəтиже ала алатынымызды көрсетеді. 
Экономикалық тиімділіктің жалпылама критерийлеріне қоғамдық еңбектің 
өнімділігі  жатады.  Ол ұлттық  табысты  материалдық  өндіріс  саласында  жұмыс 
істейтін  адамдардың  орташа  санына  бөлу  арқылы  анықтайды.  Сонымен  қатар, 
экономикалық 
тиімділіктің 
аса 
маңызды 
көрсеткіші 
ретінде 
еңбек 
сыйымдылығы,  материал  сыйымдылығы,  капитал  сыйымдылығы  жəне  қор 
сыйымдылығы алынады. 
Материалдық құндылықтар өндірісі, тауар саудасы, сонымен қатар қызмет 
көрсету адамдық, материалдық, ақшалай ресурс шығындарын қажет етеді. Бұл 
қолданылған  ресурстар  соңында  əртүрлі  нысанда  жəне  көлемде  өзіндік  құнға 
негізделеді [180]. 
Сонымен,  кəсіпорынның  өндірістік  шешімдері,  жұмыстары  нарық 
жағдайлары  мен  өндірістік  шығындар  арқылы  анықталады.  Кəсіпорын  табысы 
өндірістегі  шығындарға  тəуелді  болады.  Нарықтағы  өнім  бағасы  сұраным  мен 
ұсыным  өзара  байланысының  нəтижесі  болып  табылады.  Өнім  өндірісіне 
шығындар – ол тұтынылатын еңбектік немесе материалдық ресурстар көлеміне, 
техника  деңгейіне,  өндірістің  ұйымдастырылуына  жəне  басқа  факторларға 
байланысты өсуі немесе төмендеуі мүмкін. Сəйкесінше, өндіруші шығындарды 
азайтудың  көптеген  көздерін  қарастырады,  ол  оны  өзінің  тиімді  басқару 
қабілетімен жүзеге асыра алады. 
Осыған  орай  зерттеліп  отырған  жақсарту  əдістерінің  экономикалық 
тиімділігі технологиялық карта негізінде келесідей өндірістік жəне материалды 
шығындар есебінен саналды (34 кесте, сурет 28), (Қосымша Ч). 
 
34 кесте – Табиғи малазықтық жайылымдарды үстіртін жақсарту барысындағы 
экономикалық тиімділігі 
 
Тəжірибе нұсқалары 
Пішен 
өнімділігі, 
т/га 
Пішен 
бағасы, 
тг/т 
Жалпы 
шығындар, 
тг/тн 
Шартты 
таза пайда, 
тг/га 
Рентабель 
ділік,% 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
Өңделмеген 
жайылымдық 
жер телімі (бақылау) 
0,8 
8000 
1962 
4438 
100 
Ауыр  тырмалармен  өңдел ген 
жайылымдық жер телімі 
1,1 
8000 
3888 
4912 
126 

 
95 
34 кестенің жалғасы 
 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
Өңделмеген 
жайылымдық 
жер теліміне шөп қоспаларын 
тікелей себу 
2,0 
15600 
10301 
20899 
203 
Ауыр  тырмалармен  өңделген 
жайылымдық  жер  теліміне 
шөп қоспаларын себу 
2,5 
19200 
12227 
35773 
292 
 
 
 
Сурет 28 – Табиғи малазықтық жайылымдарды жақсартудың  
экономикалық тиімділігі 
 
Малазықтық 
жайылымдық 
жерлерді 
жақсартудағы 
экономикалық 
тиімділікті санауда
 
табиғи
 
малазықтық жайылымның яғни бақылау нұсқасының 
пішен  өнімділігінің  орташа  көрсеткіштері,
 
ауыр  тырмалармен  өңделген 
жайылымдық  жер  телімі  нұсқасының,  өңделмеген  жайылымдық  жер  теліміне 
астық-бұршақ  шөп  қоспаларын  тікелей  себу  нұсқасы  сонымен  қатар  ауыр 
тырмамен  өңделген  жайылымдық  жер  теліміне  астық-бұршақ  тұқымдас  шөп 
қоспаларын себу нұсқасының пішен өнімділігі алынды. 
Зерттеу  нəтижелері  көрсеткендей  зерттеліп  отырған  жақсарту  əдістерінің 
ішінде  бақылау  нұсқасымен  салыстырғанда  -  292%  рентабельділігімен  ауыр 
тырмамен  өңделген  жайылымдық  жер  теліміне  астық-бұршақ  тұқымдас  шөп 

 
96 
қоспаларын  себу  нұсқасының  көрсеткіштері  бəршама  жоғары  болды.  Бақылау 
нұсқасымен  салыстырғандағы  басқада  нұсқаларда  рентабельділік  ауыр 
тырмамен  өңделген  жайылымдық  жер  телімінде  -  126  болса,  ал  өңделмеген 
жайылымдық  жер  теліміне  шөп  қоспаларын  тікелей  себу  нұсқасында  -  203 
болды.  Осы  экономикалық  тиімділікті  ескере  отырып  шаруашылыққа  енгізу 
ұсынылыды.  Ұсынылған  жақсарту  жолдары  жəне  шөпқоспалары  зерттеу 
жұмыстары  жүргізілген  "Баймырза-Агро"  ЖШС-нің  танаптарында  жүргізілді 
(Қосымша Ш). 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
97 
ҚОРЫТЫНДЫ 
 
Жайылымдарды  əртүрлі  жақсарту  барысында  төмендегідей  негізгі 
қорытындылар жасалды: 
1  Зерттеулер  жүргізілген  кезеңнің  метеорологиялық  жағдайларын  талдау 
көрсеткендей,  үш  жылдың  ішінде  тек  қана  2012  жыл  қатты  құрғақшылықты 
болды, ал 2013 жəне 2014 жылдары қолайлы ылғалдану жағдайлары туындады 
жəне əлсіз құрғақшылықты жылдар болы сипатталды. 
2  Ақмола  облысы  Еңбекшілдер  ауданы  Баймырза,  Бірсуат,  Мамай 
ауылдары  маңайында  700  га  ауданда  орналасқан  жайылымдар  учаскелерінің 
геоботаникалық 
құрамын 
анықтау 
үшін 
өткізілген 
жұмыстар 
жəне 
фитотопологиялық  жəне  фитоценологиялық  бағалау  жайылымдардың  топырақ 
жамылғысы  негізінен  оңтүстік  қалыпты  кебірленген,  əлсіз  кебірленген,  орта 
жəне аз жетілген, орташа жəне ауыр құмбалшықты гранулометриялық құрамды 
топырақтардан құралған. 
Зерттеулер  өткізілген  жылдары  қалыптасқан  əлсіз  ылғалдану  жағдайында 
зерттелген  жайылымдар  учаскелерінің  топырақ  жамылғысы  89,9-98,1% 
өсімдіктермен жабылған болды. Өсімдіктердің флористикалық құрамының 60% 
астық  тұқымдасының  төрт  түрімен,  40%  əртүрлі  шөптер  тұқымдасының  13 
түрімен жəне 2% бұршақ тұқымдасының 2 түрінен құралды.. 
Жапырақтану  типі  бойынша  ботаникалық  құрамы  60%  жоғарғы  типке,  ал 
40%  төменгі  типке  жатады  жəне  80%  жақсы  желінетін  өсімдіктерден  тұрады. 
Табиғи 
малазықтық 
жерлердің 
зерттелген 
учаскелері 
шабындық-
жайылымдыққа  қолданылатын  астық-əртүрлі  шөп  типіне  жатады  жəне  орташа 
ылғалдану жағдайында өсіп-даму кезеңінде бір аудан өлшемінен 2,9 до 3,2 т/га 
жайылымдық массасын қамтамасыз етеді. 
3  Екі  жəне  үш  компонентті  бұршақ-астық  жəне  астық  шөпқоспаларда 
себілген  көпжылдық  бұршақ  жəне  астық  тұқымдас  шөптердің  танаптық 
өңгіштігі  зерттеулер  жүргізілген  3  жылда  38%-дан  67%-ға
 
дейін
 
болды.    Ең 
жоғары 
танаптық 
өңгіштік 
зерттелетін 
шөпқоспалардың 
ішінде 
жоңышқа+қылтықсыз  арпабас  бұршақ-астық  шөпқоспасында  қалыптасты.
 
Тəжірибе нұсқалары жəне шөпқоспалар бойынша өсімдіктердің сақталғыштығы 
92,0-тен 99,2% дейін ауытқыды. 
4  Шөпқоспаларды  сеппей  шымды  алғашқы  өңдеуден  кейін  тəжірибе 
варианттары  бойынша  шөпотының  өнімділігі  екінші  жəне  үшінші  жылында 
орташа 2 жылда 4,3 т/га көк балауса жəне 1,1 т/га пішенді құрады. Бақылаумен 
салыстырғанда  қосымша  өнім  1,0  т/га  жайылымдық  масса  жəне  0,3  т/га  пішен 
болды. 
5 Тіршілігінің екінші жылындағы көпжылдық шөптердің орташа екі жылда 
(2012,2013  егістері)  өнімділігі  шымға  шөп  қоспаларды  тікелей  себу  нұсқасы 
бойынша  4,6  жəне12,8  т/га  көк  балауса,  1,1  жəне  3,2  т/га  пішенді  құрады,  ал 
шымды  өңдеуден  кейін  себу  нұсқасы  бойынша  сəйкесінше  5,9  жəне  14,2  т/га, 
1,5  жəне  3,6  т/га.  Шымға  шөп  қоспаларды  тікелей  себу  нұсқасы  бойынша 

 
98 
қосымша өнім əртүрлі шөпқоспаларда 0,3 ден 2,4 т/га дейін пішенді құрады. Ең 
жоғарғы  қосымша  өнім  тіршілігінің  екінші  жылындағы  егістерде  шөп 
қоспаларды  себумен  бірге  шымды  алғашқы  өңдеу  нұсқасы  бойынша  алынды 
жəне 5,7-дан 10,9 т/га дейін көк балауса мен 0,7-2,8 т/га пішен құрады. Орташа 
2  жылда  бақылаумен  салыстырғанда  ең  жоғары  өнімділікті  екі  компонентті 
жоңышқа+қылтықсыз арпабас бұршақ+астық шөпқоспасы қалыптастырды. 
6  Көпжылдық  шөптерді  əртүрлі  шөпқоспаларда  себу  тіршілігінің  үшінші 
жылында  (2012  жыл  егістері)  шымға  шөп  қоспаларды  тікелей  себу  тəжірибе 
нұсқасы бойынша өнімділік 4,9-ден 11,1 т/га дейін көк балауса жəне 1,2-ден 2,8 
т/га  дейін  пішен  қалыптасты  жəне  шөп  қоспаларды  себумен  бірге  шымды 
алғашқы  өңдеу  нұсқасы  бойынша  өнімділік  жоғарылап  5,8-ден  13,2  т/га  дейін 
көк балауса жəне 1,5-ден 3,3 т/га дейін пішен қалыптасты. Ең жоғарғы қосымша 
өнім  тіршілігінің  екінші  жылындағы  егістерде  шөп  қоспаларды  себумен  бірге 
шымды  алғашқы  өңдеу  нұсқасы  бойынша  алынды  жəне  2,6-дан  9,8  т/га  дейін  
көк балауса мен 1,5-2,8 т/га пішен құрады. 
7  Көпжылдық  шөптердің  екінші-үшінші  жылындағы  химиялық  құрамы 
талдаулар  нəтижесіне  көрсеткендей  бақылау  нұсқасымен  салыстырғанда 
шөпқоспалары  себілмей  ауыр  тырмамен  өңделген  нұсқада  көп  айырмашылық 
болмады,  ал  себілген  шөпқоспалар  ішінде  шикі  протеин,  шикі  май 
көрсеткіштері топырақтың шымды қабатын өңделіп себілген нұсқадағы бұршақ 
астық тұқымдас жоңышқа+қылтықсыз арпабас шөпқоспасында байқалды. 
8 
Жайылымдарды 
жақсартудың 
агротехникалық 
шараларының. 
экономикалық  тиімділігін  есептеу  көрсеткендей,  шөптерді  сеппей  дискілі 
тырмалармен шымды біріншілік өңдеудің рентабельділігі 126% құрады,  астық 
тұқымдас  шөптерді  тікелей  себуден  203%,  шөптерді  себумен  бірге  дискілі 
тырмалармен шымды біріншілік өңдеудің 292% құрады. 
Өндіріске ұсыныс: 
Ақмола  облысы  далалы  аймағындағы  жайылымның  топырақ  жамылғысы 
негізінен  оңтүстік  қалыпты  кебірленген,  əлсіз  кебірленген,  орта  жəне  аз 
жетілген,  орташа  жəне  ауыр  құмбалшықты  гранулометриялық  механикалық 
құрамымен  ерекшеленетін табиғи жайылымдарда келесідей  жақсарту  жолдары 
ұсынылады: топырақтың шымды қабатын ауыр тырмамен екі рет 10 см-ге дейін 
өңдеп, 
кейін 
қатарлы 
себу 
əдісімен 
бұршақ-астық 
тұқымдас, 
жоңышқа+қылтықсыз  арпабас  дақылдарын  4  млн.  өнгіш  тұқым,  яғни  таза 
күйіндегі  себу  мөлшерін  50%  азайтып  себу  нəтижесінде  гектарынан  2  тоннаға 
дейін азықтық бірлік жинайды. 
 
 
 
 
 

 
99 
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
 
1  Специалисты  назвали  причины  деградации  пастбищ  в  Казахстане
 
// 
http://meta.kz/novosti/kazakhstan/735200-specialisty-nazvali-prichiny-degradacii-
pastbisch-v-kazahstane.html.
 
2  Потенциальные  возможности  производства  конкурентоспособной 
животноводческой  продукции  в  Северном  Казахстане  //  http://www.  agrodom. 
kz/54-potentsialnye-vozmozhnosti-proizvodstva-konkurentosposobnoj-zhivotnovod 
cheskoj-produktsii-v-severnom-kazakhstane.html. 
3  Правительством  РК  принята  новая  отраслевая  программа  «Агробизнес-
2020»  http://mgov.kz/pravitel-stvom-rk-prinyata-novaya-otraslevaya  programma-
agrobiznes-2020/ 
4 
Бабин 
A.A. 
Особенности 
кормопроизводства 
в  США 
// 
Кормопроизводство. - 1987. - №1. - С. 46-48.  
5  Кутузова  A.A.  Ресурсосберегающие  технологические  нормативы 
улучшения  природных  кормовых  угодий  лесной  и  лесостепной  зоны  РСФСР: 
метод. указания. – М.: Росиздат, 1991. - 78 с.  
6  Кутузова  A.A.  Ресурсосберегающие  технологии  перезалужения 
старосеяных пастбищ и сенокосов: метод. рекомендации. – М.: Росиздат, 1991. - 
52 с.  
7  Кутузова A.A., Крылова Н.П. Создание высокопродуктивных сенокосов 
и  пастбищ  с  бобово-злаковыми  травостоями:  обзорная  информация.  –  М.: 
Росиздат, 1987. - 2 с. 
8  Кутузова  A.A.,  Крылова  Н.П.  Создание  высокопродуктивных  сенокосов 

жүктеу/скачать 8,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: